تاریخ اسلام و ایران

استان خوزستان از دیرباز به دلیل وجود رودخانه‌های پر آب و زمین‌های پست و جلگه‌ای، یکی از مستعدترین نواحی ایران از نظر کشاورزی بوده است. با توجه به این بستر مناسب، از دیرباز کشاورزی در این منطقه رواج داشته ... بیشتر استان خوزستان از دیرباز به دلیل وجود رودخانه‌های پر آب و زمین‌های پست و جلگه‌ای، یکی از مستعدترین نواحی ایران از نظر کشاورزی بوده است. با توجه به این بستر مناسب، از دیرباز کشاورزی در این منطقه رواج داشته و واجد نقشی حیاتی برای ساکنان آن بوده است. که البته با توجه به تحولات تاریخی هر برهه‌ی زمانی (همچون امنیت، فعالیت‌های عمرانی حکومت‌ها، سیاست‌های مالیاتی) رشد یا رکود در کشاورزی این استان مشاهده شده است. یکی از وقایع تعیین کننده در تاریخ خوزستان فتح آن توسط تازیان مسلمان است. آن‌ها در اواخر سال 15ق به خوزستان وارد و طی دو سال نبرد شدید، موفق به فتح خوزستان شدند. چون اکثر خوزستان با جنگ فتح شد، بر مبنای این شیوه‌ی فتح، مالیات‌هایی بر کشاورزان خوزستانی بسته شد. پرسشی که این پژوهش در پی پاسخ به آن می‌باشد این است: فتح خوزستان توسط تازیان مسلمان و سیاست‌های مالیاتی آن‌ها چه تأثیری بر اوضاع کشاورزی خوزستان نهاد؟ فرضیه تحقیق آن است که برخلاف نظر مشهور که مبدأ زوال کشاورزی خوزستان را در حمله تازیان می‌دانند، ویرانی در شبکه آبیاری، گسترش باتلاق‌ها و در نتیجه زوال کشاورزی خوزستان از اواخر عهد ساسانی آغاز شده بود، اما این زوال با ورود مسلمانان شدت یافت. روش کار در این پژوهش توصیف و تحلیل اطلاعات تاریخیِ منابع دست اول است که با کمک روش اقتصادسنجی (کلیومتریکس) به تحلیل داده‌ها پرداخته شده است. یکی از یافته‌های پژوهش این است که با توجه به نرخ مالیات پرداختی می‌توان به روش کلیومتریکس میزان رونق کشاورزی یک منطقه را بررسی کرد. یافته دیگر آن‌که، حمله عرب بلافاصله موجب زوال کلی کشاورزی در خوزستان نشد. بلکه این زوال از نیمه دوم قرن یکم قمری آغاز شد.

علمی- پژوهشی

تحلیل جایگاه موبدان و کارکرد اقتصادی آنان در ساختار نظام سیاسی – اجتماعی ساسانیان

علی بهادری؛ کریم یوسف جمالی؛ فیض الله بوشاسب گوشه

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 35-63

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2113

چکیده

کیفیت ارتباط وضرورت همراهی دین وسیاست درایران عصرساسانی،پیامدها وتبعاتی راایجادکردکه مستقیم یاغیرمستقیم،درتحولات اجتماعی،حوادث تاریخی وانواع فعالیت های اجتماعی مردمان آن روزگار،تاثیر گذاربود.نهاد ... بیشتر کیفیت ارتباط وضرورت همراهی دین وسیاست درایران عصرساسانی،پیامدها وتبعاتی راایجادکردکه مستقیم یاغیرمستقیم،درتحولات اجتماعی،حوادث تاریخی وانواع فعالیت های اجتماعی مردمان آن روزگار،تاثیر گذاربود.نهاد دین وطبقه موبدان،بعنوان متولیان معنویت واعتقادات جامعه،از قبل تبیین یک جهان بینی خاص ونوع تعاملات ورویکرد خود،جامعه ای بسته پدید آوردندکه ضمن حذف مخالفان ورقیبان،انتفاع حداکثری ازامکانات ومواهب مادی ومعنوی درعرصه اجتماعی واقتصادی رادرانحصارخودگرفتند.برخورد بسیار قهرآمیزموبدان بانهضت هاوجنبش های اجتماعی واعتقادی رقیب وادیان غیرهمسووتسلط برمنابع قدرت وثروت درقالب رسمیت یافتن دین زرتشت وهمراهی دونهاد دیانت وسلطنت درعصرساسانی وکارکردمتنوع آتشکده ها،به همان نسبت که این طبقه اجتماعی رابرخوردارکرد،جامعه رادر سیرتوسعه وعدالت فراگیر آسیب پذیر نمود.این پژوهش برآن است تا بااستفاده شیوه تحقیق کتابخانه ای وتحلیل تلفیقی دادهای تاریخی،ضمن بهره گیری ازطیف متنوعی ازمنابع،جایگاه موبدان درجامعه ساسانی راباز شناسی کرده وازقبل آن ضمن تمرکزبرفعالیت هاوعملکرد های اقتصادی موبدان،بخشی ازساختار نظام سیاسی واقتصادی ساسانیان رابازکاوی نمایدو ازآن دو،قسمتی ازهویت تاریخی وپیشینه فرهنگی وتمدنی ایران زمین درآخرین دوره ازعهدباستان را مورداستقراءواستدلال قراردهد.نتایج حاصل حاکی ازآن است که موبدان علاوه برفعالیت های فرهنگی،اجتماعی واعتقادی،بربخش نمادینی ازفعالیت های اقتصادی نیزتسلط داشتند وازاین راه عایدات عمده ای رانصیب برده وبرچرخه اقتصادی کشوراثرگذاربودند.

علمی- پژوهشی

آداب نامه ها و جایگاه آنها در تاریخ نگاری اجتماعی

سهیلا ترابی فارسانی؛ علی اکبر غندی

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 65-102

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2114

چکیده

چکیده امروز به روشنی پیداست که دنیای تاریخ نویسان در طول یک قرن گذشته ، دچار دگرگونی و تغییراتی اساسی گردید . از منظر مورخان جدید ، تاریخ تنها گزارش عملکرد شاهان ، قهرمانان ، روحانیون و حوادثی از قبیل ... بیشتر چکیده امروز به روشنی پیداست که دنیای تاریخ نویسان در طول یک قرن گذشته ، دچار دگرگونی و تغییراتی اساسی گردید . از منظر مورخان جدید ، تاریخ تنها گزارش عملکرد شاهان ، قهرمانان ، روحانیون و حوادثی از قبیل جنگ و صلح نیست . بلکه ارائه و شناخت زندگی و بازآفرینی افعال آدمیان ، در گذشته است . نیل به این مقصود ، مستلزم دسترسی به منابع مرتبط می باشد که از جمله این منابع ، متون تأدیبی است . آداب نامه ها صورت مثالی و آرمانی است از آنچه در زندگی روزمره وجود دارد وهمچنین نوعی ادبیات اتوپیایی است که تقابل میان ذهن کمال گرا و عمل اجتماعی عینی را باز می نماید. این مقاله در صدد بررسی این موضوع است که آداب نامه های عصر قاجار و همه ی متون تعلیمی – تأدیبی ، به عنوان متون تأثیر گذار بر ذهن کنشگران فردی و اجتماعی ، چه کمکی به روشن شدن ابعاد زندگی مردم آن عصر می کند . غایت مطلوب مورخ اجتماعی ، نشان دادن کنش فردی و جمعی عصر مورد مطالعه اش می باشد و به ویژه رسیدن به فکری است که فاعل تاریخی را به انجام آن کنش واداشته است . ادعای ما این است که آداب نامه ها یکی از ارکان اصلی سازنده ذهن و فکر کنشگر است . پس به دنبال پاسخ به این سؤالیم که آیا می توان آداب نامه ها را به عنوان یکی از منابع مهم روشنگر تاریخ اجتماعی ایران محسوب کرد ؟حاصل آن که تنوع موضوعات آداب نامه ها و مباحثی که عمدتأ به زندگی و آداب اجتماعی و رسوم متداول هر دوره برمی گردد این دسته از منابع را به مراجعی قابل توجه برای تاریخ اجتماعی بدل کرده است مواردی همچون آداب سفره، آداب معاشرت، آداب تربیت اولاد، آداب طهارت، آداب ازدواج، آداب بازی نمونه هایی از آنها است.

علمی- پژوهشی

بازتاب تعاملات فکری اندیشه گران در خصوص آموزش زنان در دوره پهلوی اول مبتنی بر سه نشریه عالم نسوان ،شفق سرخ واطلاعات

زهرا حامدی

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 103-124

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2115

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی تعاملات فکری اندیشه گران دوره پهلوی اول در خصوص آموزش زنان بر اساس سه نشریه عالم نسوان ،شفق سرخ واطلاعات می پردازد . این پژوهش که براساس روش پژوهش های تاریخی صورت پذیرفته است در صدد ... بیشتر

علمی- پژوهشی

نقش ابریشم گیلان در اقتصاد عصرصفوی تا پایان دوره ی شاه عباس اوّل

محمد شورمیج

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 125-151

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2116

چکیده

در دوره صفوی به ویژه زمان شاه عباس اوّل،اقتصادکشاورزی به خصوص ابریشم از اهمیت ویژه ای برخوردار بود.ابریشم یکی از محصولات مهم وتأثیر گذاردر اقتصاد تجاری عصر صفوی بوده و منطقه گیلان در در این زمینه سهم ... بیشتر

علمی- پژوهشی

نالۀ ملت در استبداد محمدعلی شاهی

عباس قدیمی قیداری؛ علی منوچهری

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 153-175

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2117

چکیده

با به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمد‌علی شاه و تعطیلی مشروطه، دوباره استبداد بر فضای ایران حاکم شد و درنتیجۀ این شرایط روزنامه‌ها و جراید سراسر کشور تعطیل شدند. روزنامۀ نالۀ ملت تنها روزنامه‌ای بود ... بیشتر با به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمد‌علی شاه و تعطیلی مشروطه، دوباره استبداد بر فضای ایران حاکم شد و درنتیجۀ این شرایط روزنامه‌ها و جراید سراسر کشور تعطیل شدند. روزنامۀ نالۀ ملت تنها روزنامه‌ای بود که تا زمان بازچاپ روزنامه‌های دیگر، در دورۀ استبداد محمدعلی‌شاهی منتشر می‌شد. این روزنامه تمام تلاش خود را در حمایت از مشروطه‌خواهان و دستاوردهای مشروطه به‌کار گرفت. مطالب و موضوعات مندرج در این روزنامه خود مصداق بارز این سعی و کوشش به‌شمار می‌رود. نالۀ ملت با انعکاس پیروزی‌ها و دلاوری‌های مجاهدان و انعکاس شکست و درماندگی مستبدان و نیروهای دولتی و نیز ماهیت واقعی سرمداران و حامیان آن‌ها مانند عین‌الدوله و محمدعلی شاه، رسالت آگاهی‌بخشی عمومی و تحریک احساسات مردم آذربایجان و سایر نقاط کشور نسبت به حمایت از مشروطه و مشروطه‌طلبان را دنبال می‌کرد. بسامد واژه‌ها و اصطلاحات سیاسی و اجتماعی در این روزنامه نشان از آن دارد که این روزنامه، مشروطه‌خواهی، بیداری مردم و آزادی ایران از یوغ استبداد را آرمان خود قرار داده بود. نوشتۀ پیش‌رو بر آن است تا با استفاده از روش تحلیل محتوا نشان دهد روزنامه نالۀ ملت در آن فضای استبداد، چه راهکارهایی برای برون‌رفت از این فضای استبدادی ارائه می‌کرده و چه نوع مباحث و موضوعاتی را مورد توجه قرار می‌داده است.

علمی- پژوهشی

تأملی در چیستی عدالتخانه و روند تحول مفهومی آن

علیرضا ملایی توانی؛ مسعود آتشگران

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 177-197

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2118

چکیده

چکیده جنبش عدالت‌خواهی ایرانیان در عهدقاجار در صیرورت خود با مفهوم عدالتخانه گره خورد و به بسط حوزۀ‌معنایی آن منتهی گشت. لذا برای فهم درست‌تر این مفهوم بایستی متغیرهای تأثیرگذار بر آن را شناسایی کرد ... بیشتر چکیده جنبش عدالت‌خواهی ایرانیان در عهدقاجار در صیرورت خود با مفهوم عدالتخانه گره خورد و به بسط حوزۀ‌معنایی آن منتهی گشت. لذا برای فهم درست‌تر این مفهوم بایستی متغیرهای تأثیرگذار بر آن را شناسایی کرد و به این مساله پاسخ گفت که چه عواملی در پیوند با مفهوم عدالتخانه قرار داشتند و به چه میزان و محدوده‌ای بر تحول معنایی آن اثر گذاردند؟ نگارندگان با استفاده از روش تحلیل‌گفتمان می‌کوشند با بررسی حوزه‌های گفتمانی موجود در جامعۀ آن روز به ارزیابی تعامل این گفتمان‌ها با مفهوم عدالتخانه بپردازند. ناگفته روشن است که تلقی‌های متفاوتی از مفهوم عدالتخانه وجود داشت: خواست توده‌های مردم، اصلاح‌قضایی بر بنیان سنت رایج جامعه بود؛ اما افکار و آراء سران‌جنبش متعدد بود؛ بخشی لزوماً راهبردسیاسی نداشتند و به دنبال نظام‌قضائی کارآمد و مستقل بودند، قسمی یک‌باره به دنبال استقرار قانون و مجلس مشروطه بودند. در پی بست نشینی در حرم عبدالعظیم و بی توجهی دولت به مطالبات معترضان طباطبایی خواهان "مجلس‌عدالت" شد و مخالفین دولت "مبعوثان‌ملت" را طلب کردند. نه مجلس طباطبایی لزوماً اصلاح‌قضایی بود و نه مجلس آزادیخواهان حتماً مشروطه. سرانجام سرسختی عین‌الدوله نظرات متعدد سران‌جنبش را در چارچوب گفتمان‌‌واحدی موسوم به "مجلس‌شورای‌ملی" و ایجاد مشروطه متمرکز نمود. .

علمی- پژوهشی

موانع همگرایی اجتماعی – فرهنگی ایران و افغانستان در دوران پهلوی

بهرام موسوی؛ مرتضی دهقان نژاد؛ مرتضی نورائی

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 199-218

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2119

چکیده

پس از جدایی افغانستان از ایران، این دوکشور به عنوان دو واحد مستقل سیاسی، همواره متأثر از جریانات و تحولات داخلی و دخالت های سیاسی و فرهنگی بیگانگان نتوانستند در عرصه های اجتماعی و به ویژه حوزه ی روابط ... بیشتر

علمی- پژوهشی

تحلیل واکنش امامان شیعه (ع) به غلو در امامت

علیمحمد ولوی؛ طاهره ناصری

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، صفحه 219-267

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2120

چکیده

قریب به ۱۵۰۰ سال تاریخ اسلام، بیانگر آسیب‌های فراوانی است که به‌دلیل غالیان و رواج اندیشه‌های غالیانه متوجه این دین شده است. اینکه غلو چیست و شاخصه‌های آن کدام‌‌اند، سبب بحث‌ها و چالش‌های فراوانی ... بیشتر قریب به ۱۵۰۰ سال تاریخ اسلام، بیانگر آسیب‌های فراوانی است که به‌دلیل غالیان و رواج اندیشه‌های غالیانه متوجه این دین شده است. اینکه غلو چیست و شاخصه‌های آن کدام‌‌اند، سبب بحث‌ها و چالش‌های فراوانی شده است و می‌شود. ازجملۀ بهترین افرادی که می‌توانند شاخصه‌های دقیقی برای این پدیدۀ حساس دینی، مشخص و نحوۀ برخورد با آن را تعیین کنند، معصومین (ع) هستند. ایشان دربارۀ ورود اندیشه‌های غالیانه در بدنۀ جامعۀ شیعی، در کلام و رفتار واکنش‌هایی نشان داده‌اند که با تکیه بر مجموعۀ این رهنمودها می‌توان به شاخصه‌هایی برای تمیز گفتمان غلو و نفوذ آن در منابع شیعه دست یافت. گونه‌شناسی غلو به‌اعتبار قضاوت‌های معصومین (ع) دربارۀ اندیشه‌های غالیانه در امامت و حساسیت‌های نظری و عملی ایشان ازجمله مباحثی است که در مقالۀ حاضر مورد توجه قرار گرفته است. روایاتی که از غالیان به‌عنوان بدترین مردم یاد کرده‌اند، یا از برابری غلو با کفر، شرک، ضلالت و گمراهی سخن گفته‌اند، حساسیت دربارۀ این پدیده را نشان می‌دهد. در این پژوهش با استفاده از روش نظریۀ زمینه‌ای (بنیادی) با رویکردی توصیفی از طریق کدگذاری، مقوله‌بندی داده‌ها و مقایسه مقوله‌ها و مضامین، به یافتن شاخصه‌های غلو در سنت و سیرۀ معصومین (ع) و تبیین نوع واکنش ایشان اقدام شده است. داده‌ها در دو جدول مهم سامان‌دهی شده‌اند که نتیجۀ آن می‌تواند زمینه‌ساز تولید فرهنگ مبارزه با غلو در ابعاد گوناگون باشد.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

دوره و شماره: دوره 25، شماره 27، آذر 1394، صفحه 5-267 (پاییز 1394)

تأثیر فتوحات اسلامی و سیاست های مالی تازیان مسلمان بر کشاورزی خوزستان

چکیده

تحلیل جایگاه موبدان و کارکرد اقتصادی آنان در ساختار نظام سیاسی – اجتماعی ساسانیان

چکیده

آداب نامه ها و جایگاه آنها در تاریخ نگاری اجتماعی

چکیده

بازتاب تعاملات فکری اندیشه گران در خصوص آموزش زنان در دوره پهلوی اول مبتنی بر سه نشریه عالم نسوان ،شفق سرخ واطلاعات

چکیده

نقش ابریشم گیلان در اقتصاد عصرصفوی تا پایان دوره ی شاه عباس اوّل

چکیده

نالۀ ملت در استبداد محمدعلی شاهی

چکیده

تأملی در چیستی عدالتخانه و روند تحول مفهومی آن

چکیده

موانع همگرایی اجتماعی – فرهنگی ایران و افغانستان در دوران پهلوی

چکیده

تحلیل واکنش امامان شیعه (ع) به غلو در امامت

چکیده