تاریخ اسلام و ایران

هدف این مقاله بررسی و تحلیل زمینهها و علل شورش و پناهندگی اُلامه تکلو به دولت عثمانی و تأثیری است که این پناهندگی در روابط دولت صفوی با عثمانیان داشت. یافتههای پژوهش نشان می ‌ دهد که این شورش ... بیشتر هدف این مقاله بررسی و تحلیل زمینهها و علل شورش و پناهندگی اُلامه تکلو به دولت عثمانی و تأثیری است که این پناهندگی در روابط دولت صفوی با عثمانیان داشت. یافتههای پژوهش نشان می ‌ دهد که این شورش که از سنخ کشمکش ‌ های نخبگان بر سر قدرت سیاسی بود، در سال 937 ه.ق، در ایالت آذربایجان به ‌ وقوع پیوست و با حمله ‌ ی اُلامه تکلو به دارالسلطنه ‌ ی تبریز و غارت آنجا آغاز شد. پس از آن، اُلامه چون نتوانست نیروی لازم برای جنگ با شاه طهماسب را فراهم کند، درصدد همکاری با عثمانیان برآمد و از ترس پادشاه ایران و برای دریافت کمک، به سلطان سلیمان عثمانی پناهنده شد و او را به حمله به ایران تحریک کرد. در بروز شورش و پناهندگی اُلامه تکلو، تضادهای داخلی حکومت، قدرت ‌ طلبی و انگیزههای شخصی او، شیوه ‌ ی خشن شاه طهماسب در برخورد با طایفه ‌ ی تکلو و نیز تأثیر سیاست خارجی کشور عثمانی برای به ‌ دست آوردن اهرم فشار برای به چالش کشیدن دولت مقابل را نمیتوانیم نادیده بگیریم. این پناهندگی موجب وقوع اولین دوره ‌ ی جنگ ‌ های چهارگانه ‌ ی ایران و عثمانی، تضعیف نیروی کارآمد و نخبگان سیاسی قبیله ‌ ی تکلو در ساختار قدرت صفویان، ازدست رفتن بغداد و تصرف آن به ‌ دست عثمانیان، خدشهدار شدن مقام قداست و پادشاهی و ویرانی گسترده در غرب ایران شد.

جایگاه نفت ایران در منافع نفتی آمریکا در خاور میانه 1320-1330

محمدعلی اکبری؛ میکائیل وحیدی راد

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 35-59

https://doi.org/10.22051/hii.2015.797

چکیده

اهمیت نفت ایران برای آمریکا بیشتر از منظر کودتای 28 مرداد برای بسیاری شناخته شده است؛ اما با اتمام جنگ جهانی دوم، سیاست خارجی آمریکا بر حمایت از بازسازی کشورهای همسو و متحد و مبارزه با گسترش کمونیسم ... بیشتر

تحلیل جامعه‌شناختی نهادی شدن جنبش زیدبن علی

محمدرضا بارانی؛ هدی شعبان پور

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 61-91

https://doi.org/10.22051/hii.2015.798

چکیده

جنبش‌های شیعی در دوره‌ی امویان و عباسیان در تحول فضای سیاسی، مذهبی و فکری جهان اسلام نقش بارزی داشتند. این جنبش‌ها با نقش محوری گروههای اجتماعی پدید آمده بودند و ثبات و بی‌ثباتی مردم نیز در پیروزی ... بیشتر جنبش‌های شیعی در دوره‌ی امویان و عباسیان در تحول فضای سیاسی، مذهبی و فکری جهان اسلام نقش بارزی داشتند. این جنبش‌ها با نقش محوری گروههای اجتماعی پدید آمده بودند و ثبات و بی‌ثباتی مردم نیز در پیروزی و شکست آن‌ها تأثیر زیادی داشته است؛ بنابراین بررسی این جنبش‌ها و قیام‌ها از دیدگاه جامعه‌شناختی به تحلیل چرایی و چیستی همراهی و عدم همراهی مردم با آن‌ها کمک شایانی می‌کند. جنبش زید (79-122ق/ 698-740م) ضد امویان را میتوانیم جنبشی اجتماعی- انقلابی به‌شمار آوریم که خواستار سرنگونی هرچه سریعتر نظام حاکم اموی بود. اگرچه این قیام براساس ایدئولوژی و اهداف ویژه طراحی شد، پس از چندی به‌طور ناگهانی شکست خورد. جامعهشناسان برای تحلیل جنبش‌های اجتماعی و انقلابی، الگوها و مراحلی را درنظر گرفته‌اند. ئی.گتیز، جامعه‌شناس مشهور، بر این باور است که بیشتر جنبش‌های اجتماعی چهار مرحله داشته‌اند؛ ازاین‌رو در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از دیدگاه جامعهشناسی او درمورد جنبش‌های اجتماعی و نیز با استناد به منابع شیعی و سنی، درپی پاسخ‌گویی به این پرسش هستیم که علت شکست جنبش زید و نهادی نشدن آن چه بوده است. دستاورد پژوهش حاضر این است که جنبش انقلابی زیدبن علی به‌دلیل اقدامات سریع حاکمیت برای ازبین بردن بحران‌های سیاسی حکومت در «مرحله‌ی برانگیختگی» و به‌دنبال آن، طرح دیدگاههای شتاب‌زده درمورد مسئله‌ی امامت ازسوی زید بدون درنظر گرفتن فضای عمومی جامعه، در جذب حامیان (مرحله‌ی قالب‌ریزی) پیروز نبود و به همین دلیل با شکست روبه‌رو شد و به مرحله‌ی نهادی شدن نرسید.

واکاوی مواضع آیت الله خویی در جریان نهضت روحانیون ایران

حمید بصیرت منش

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 93-116

https://doi.org/10.22051/hii.2015.799

چکیده

در سال‌های 1341 و 1342 که روحانیون ایران با پیشگامی آیت‌الله خمینی به مخالفت با اقدامات حکومت پهلوی برخاستند، منویات کلی آنان ازسوی حوزه‌ی علمیه‌ی نجف مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفت. در این میان، مواضع ... بیشتر

ایران و ایرانی در سفرنامه‌‌ی ابن‌بطوطه و اولیای چلبی

منیژه صدری

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 117-140

https://doi.org/10.22051/hii.2015.800

چکیده

بازنمایی هویت ایرانی به‌منظور ریشه‌یابی هویت امروزی ضروری است. هویت پدیده‌ای موقعیت‌مند است که در طول زمان ساخته شده، با عناصر خاص خود پایا یا دگرگون می‌شود. بازنمایی هویت را از متون گوناگون ادبی، ... بیشتر

تأثیر بحران جهانی 1929 بر تجارت تریاک در ایران

سیمین فصیحی؛ فریده فرزی

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 141-165

https://doi.org/10.22051/hii.2015.801

چکیده

بحران جهانی 1929 م (1308 ه.ش) اقتصاد بسیاری از کشورها را تحت ‌تأثیر قرار داد؛ اما تأثیر آن بر اقتصاد کشورهای جهان سوم و حاشیهای که بیشتر به تولید مواد خام صادراتی می‌پرداختند، به‌مراتب بیشتر از کشورهای ... بیشتر بحران جهانی 1929 م (1308 ه.ش) اقتصاد بسیاری از کشورها را تحت ‌تأثیر قرار داد؛ اما تأثیر آن بر اقتصاد کشورهای جهان سوم و حاشیهای که بیشتر به تولید مواد خام صادراتی می‌پرداختند، به‌مراتب بیشتر از کشورهای صنعتی و پیشرفته بود. در مقطع زمانی مورد بحث، به‌دلیل ضعف در ساختار اقتصادی، سنتی بودن اقتصاد و نداشتن صنایع پیشرفته در داخل، ایران به‌صورت یکی از تولیدکنندگان مواد خام صادراتی کشورهای اروپایی عمل می‌کرد. یکی از مهمترین کالاهای خام صادراتی ایران تریاک بود که درآمد حاصل از صادرات آن برای اقتصاد ایران بسیار اهمیت داشت و هرگونه مشکل و وقفهای در امر صادرات آن دولت را با مشکل مواجه می‌کرد و به چاره‌اندیشی وامیداشت. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیلی و با تکیه بر اسناد منتشرنشده، روزنامه‌ها و نشریات دوره‌ی پهلوی اول، تأثیر بحران جهانی سال 1929 بر تجارت تریاک در ایران و اقدامات دولت در واکنش به این بحران عظیم جهانی را بررسی می‌کنیم. دستاوردهای پژوهش نشان‌دهنده‌ی تأثیرپذیری اقتصاد وابسته و حاشیهای ایران از تحولات اقتصادی بازارهای خارجی است؛ بنابراین میتوانیم بگوییم که ایران باوجود داشتن اقتصاد حاشیهای، متحمل خسارت زیادی شد؛ زیرا تریاک یکی از مهمترین کالاهای صادراتی کشور در مقطع زمانی موردنظر بود و بحران میتوانست کاهش قیمت، کاهش صادرات در بازارهای جهانی و درنتیجه کسری درآمد حاصل از صادرات تریاک را برای اقتصاد ایران به‌دنبال داشته باشد.

تحولات تاریخی و جایگاه استراتژیکی، نظامی و اقتصادی هیرکانیا در عصر هخامنشی

حمید کاویانی پویا؛ ماریا داغمه چی

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 167-192

https://doi.org/10.22051/hii.2015.802

چکیده

سرزمین هیرکانی در گوشه‌ی جنوب‌شرقی دریای کاسپین، ازجمله ایالت‌های مهم در دوران باستان بوده است که از همان ابتدا دستیابی به آن برای قدرت‌های بزرگ ایرانی حیاتی بود و برای تثبیت قدرت و حفظ قلمرو از تهاجمات ... بیشتر سرزمین هیرکانی در گوشه‌ی جنوب‌شرقی دریای کاسپین، ازجمله ایالت‌های مهم در دوران باستان بوده است که از همان ابتدا دستیابی به آن برای قدرت‌های بزرگ ایرانی حیاتی بود و برای تثبیت قدرت و حفظ قلمرو از تهاجمات بیگانه ضروری قلمداد می‌شد. اهمیت استراتژیک ورکانا (هیرکانیا) و به‌ویژه استقلال نظامی و اهمیت سازمان ارتش این سرزمین برای هخامنشیان به‌گونه‌ای بود که آن را می‌توانیم دروازه‌ی دفاعی مقابل یورش اقوام مختلف و پایگاه و پادگان نظامی بدانیم که حتی هخامنشیان از آن برای سازماندهی و مقابله با دشمنان غربی و رتق‌وفتق امور مرزهای غربی بهره می‌بردند. در وهله‌های مختلف زمانی، گاه این ایالت با ایالت پرثوه ادغام می‌شد و تحت یک ساتراپی قرار می‌گرفت و گاه به‌طور مجزا ساتراپی مستقلی را تشکیل می‌داد. هنگامه‌ی این ادغام و یا گسست از مسائل مهمی است که اختلاف نظرهایی را بین پژوهشگران ایجاد کرده است و می‌تواند حاکی از تحولات تاریخی سرزمین مذکور در دوران هخامنشی باشد. با توجه به اینکه از طریق بررسی نقش منطقه‌ای، کارکرد نظامی و عملکرد اقتصادی ساتراپ‌های مختلف می‌توانیم با نگرش همه‌جانبه‌ اوضاع سیاسی، نظامی و اقتصادی دولت‌های باستانی را دریابیم، در این پژوهش به‌یاری اسناد و مدارک تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی کوشیدیم زمان ادغام دو ایالت ورکانا و پرثوه و استقلال آن‌ها در دوره‌های مختلف عصر هخامنشی را مورد بررسی قرار دهیم و اهمیت ورکانا ازجنبه‌ی نظامی، استراتژیک و اقتصادی برای دولت هخامنشی و نقش این ایالت در پیشبرد اهداف هخامنشیان را در عرصه‌ی نظامی و سیاسی بررسی و معلوم کنیم.

رقابت دبیران خراسانی و عراقی در دیوانسالاری غزنوی

محسن مؤمنی

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، صفحه 193-218

https://doi.org/10.22051/hii.2015.803

چکیده

روی کار آمدن حکومت غزنویان در شرق ایران و تلاش آنان برای تشکیل حکومتی مقتدر، نیاز به استفاده از دبیران ایرانی را برای آنان ضروری ساخت. با فروپاشی سامانیان، بیشتر دبیران شاغل در درون دیوان ‌ های سامانیان ... بیشتر روی کار آمدن حکومت غزنویان در شرق ایران و تلاش آنان برای تشکیل حکومتی مقتدر، نیاز به استفاده از دبیران ایرانی را برای آنان ضروری ساخت. با فروپاشی سامانیان، بیشتر دبیران شاغل در درون دیوان ‌ های سامانیان که از نخبگان خراسانی بودند، در دیوان‌های غزنوی به ‌ کار گرفته شدند؛ بنابراین دبیران خراسانی قدرت بلامنازع در حکومت غزنویان شدند. در سال 420 ه.ق، با حمله ‌ ی محمود غزنوی به ری و شکست شاخه ‌ ی جبال از حکومت آل ‌ بویه، تعدادی از نخبگان دیوانی منطقه ‌ ی عراق عجم که در دیوان ‌ های آل ‌ بویه شاغل بودند، وارد دیوان ‌ های غزنویان شدند. این موضوع واکنش و رقابت دبیران خراسانی را به ‌ دنبال داشت. این رقابت ‌ ها بازتاب خاصی در متون ادبی و تاریخی این دوره ، مانند تاریخ بیهقی، داشت. مسئله ‌ ی اصلی پژوهش حاضر ، ریشه ‌ یابی اختلافات این دو گروه است. سؤال اصلی پژوهش این است که آیا اختلاف ‌ های مذهبی بر رقابت این دو گروه تأثیر داشته ‌ اند و این رقابت ‌ ها چه پیامدهایی داشتند. درنهایت، تلاش دو گروه برای تسلط بر دیوان ‌ های غزنویان به ‌ دلایلی با غلبه ‌ ی خراسانی ‌ ها که توانستند سلطان مسعود را نیز با خود همراه سازند، پایان یافت؛ اما این پایان کار نبود و این رقابت ‌ ها در حکومت سلجوقیان نیز ادامه یافتند.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

دوره و شماره: دوره 24، شماره 23، آذر 1393، صفحه 5-218 (پاییز 1393)

پناهندگی سیاسی در دوره ی صفویه؛ با تکیه بر پناهندگی اُلامه تکلو به امپراتوری عثمانی

چکیده

جایگاه نفت ایران در منافع نفتی آمریکا در خاور میانه 1320-1330

چکیده

تحلیل جامعه‌شناختی نهادی شدن جنبش زیدبن علی

چکیده

واکاوی مواضع آیت الله خویی در جریان نهضت روحانیون ایران

چکیده

ایران و ایرانی در سفرنامه‌‌ی ابن‌بطوطه و اولیای چلبی

چکیده

تأثیر بحران جهانی 1929 بر تجارت تریاک در ایران

چکیده

تحولات تاریخی و جایگاه استراتژیکی، نظامی و اقتصادی هیرکانیا در عصر هخامنشی

چکیده

رقابت دبیران خراسانی و عراقی در دیوانسالاری غزنوی

چکیده