تاریخ اسلام و ایران

قدرت‌یابی سلجوقیان (429-552 ق) در ایران و عراق و ائتلاف نیروهای سیاسی مذهبیِ اهل‌سنت (سلطنت و خلافت)، موجب رشد نفوذ حدیث‌گرایانِ سنی‌مذهب شد. همچنین دراثر عملکرد واگرایانه برخیمراکز علمی عصر و تقابل رویکرد ... بیشتر قدرت‌یابی سلجوقیان (429-552 ق) در ایران و عراق و ائتلاف نیروهای سیاسی مذهبیِ اهل‌سنت (سلطنت و خلافت)، موجب رشد نفوذ حدیث‌گرایانِ سنی‌مذهب شد. همچنین دراثر عملکرد واگرایانه برخیمراکز علمی عصر و تقابل رویکرد عقل‌گراییِ شیعی و سنت‌گراییِ اهل‌تسنن و... همگراییِ شیعه و سنی با چالش‌هایی مواجه گردید. در این اوضاع متکلمان اهل‌تسنن در عرصه تقریب شیعه و سنی موضع انفعالی داشتند ولی متکلمان شیعه در این عرصه فعال‌تر شدند، زیرا منازعات فرقه‌ای، ائتلاف نیروهای سیاسی مذهبی اهل‌سنت، عملکرد واگرایانه‌ی مراکز آموزشی نظیر نظامیه‌ها و... سبب گرایش کمترِ اهل‌تسنن به‌تقریب شده بود. درمقابل، متکلمان شیعه با علم به وضعیت شیعیان در بغداد و ری به‌دلیل مجاورت با مراکز سیاسی مذهبی اهل‌تسنن، تضعیف پشتوانه سیاسی و کسب تجربه از حوادث تلخ منازعات فرقه‌ای دریافتند که حفظ میراث شیعه با تقریب میسر است. البته در درون جوامع شیعی، تقابل مکتب متکلمان و محدثان، تندروی‌های اسماعیلیه و جریان غلّو، نیز بحث تقریب را به چالش می‌کشید. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و برپایه منابع کتابخانه‌ای، راهکارهای متکلمان شیعة امامی را درجهت تقریب، از طریق طرح مشترکات دینی، فقه مقارن، برگزاری کرسی درس مشترک، مناظره، پاسخگویی به شبهات و اتهامات علیه شیعه و آشکارساختن تفاوت شیعه امامی با سایر انشعابات تشیع‌ و ... بررسی و تحلیل نماید.

علمی- پژوهشی

تأثیر فرمان منع مسکرات شاه تهماسب اول بر مصرف افیون در دورۀ اول حکومت صفوی (907-996 ق)

یعقوب تابش؛ هاشم آقاجری؛ عطاءالله حسنی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 37-64

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12915.1253

چکیده

افیون ماده‌ای مخدّر است که در طول تاریخ به‌عنوان دارو کاربرد داشته و در صورت مداومت در مصرف، خوگیری به آن برای بشر اجتناب‌ناپذیر است. در ایران پیشاصفوی افیون بیشتر مصارف پزشکی داشت. در قرن نهم هجری قمری ... بیشتر

علمی- پژوهشی

نقش بزرگان و نژادگان در محاکمه و مرگ خسرو پرویز

شهرام جلیلیان

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 65-88

https://doi.org/10.22051/hii.2017.6994.1025

چکیده

در فوریة 628 م. گروهی از بزرگان و هموندان خاندان‌های نژادة ایرانی و فرماندهان سپاه که از شیوة فرمانروایی و سیاست‌های خسرو پرویز (590-628 م.) به خشم آمده بودند، در یک شورش بزرگ، خسرو را به زندان انداختند و شیرویه، ... بیشتر در فوریة 628 م. گروهی از بزرگان و هموندان خاندان‌های نژادة ایرانی و فرماندهان سپاه که از شیوة فرمانروایی و سیاست‌های خسرو پرویز (590-628 م.) به خشم آمده بودند، در یک شورش بزرگ، خسرو را به زندان انداختند و شیرویه، بزرگ‌ترین پسر او را به تخت نشاندند. آنها گستاخانه از پادشاهِ دست‌نشاندة خود، خواهان کشتن خسرو شدند، امّا شیرویه که از سویی نمی‌خواست دست به خون پدرش بیالاید و از سوی دیگر، در چنگ شورشیان گرفتار شده بود، به اشارة بزرگانِ بیزار از خسرو، در پیغامی به پدرش یکایکِ گناهان او را یادآور شد، تا اگر می‌تواند پاسخی به آنها دهد، تا شاید بزرگان از ریختن خون او درگذرند. خسرو به زبانی آمیخته با نکوهشِ شیرویه، برای همة کارها و سیاست‌های خود استدلال‌هایی آورد و به یکایک گناهان چنان پاسخ داد که حتی شیرویه با شنیدن آنها، بهانه‌ای برای کشتن پدرش نمی‌دید، امّا بزرگانْ خشمگینانه کشتن او را خواستار بودند و کامیاب هم شدند. پیغام‌نامة شیرویه به پدرش را می‌توان گزارش محاکمة خسرو پرویز نامید که در آن، بزرگان ایرانی از زبان شیرویه ستمگری‌ها و شیوة زیان‌آورِ پادشاهی خسرو را یادآور شده‌اند تا گناهکاری او و حقّانیت بزرگان ایرانی برای همگان آشکار گردد. پاسخ‌های خسرو به نامۀ شیرویه هم، دفاعیة خسرو در این محاکمه است که در آن می‌کوشد حقّانیت و درستی سیاست‌ها و شیوة فرمانروایی خود را بازگوید. در این جستار، به مطالعة پیغام‌نامة شیرویه به پدرش و پاسخ‌های او، و چگونگی محاکمه و کشته‌شدن خسرو پرویز خواهیم پرداخت و می‌کوشیم اهمیّت تاریخی این پیغام‌نامه‌ها را برای شناخت پاره‌ای از سیاست‌های خسرو پرویز و رخدادهای دورة او نشان دهیم.

علمی- پژوهشی

بررسی روند شکل‌گیری و علل رقابت‌های تجاری در خلیج فارس و بازتاب آن در بندر کانتون چین (قرون یکم تا سوم هجری/هفتم تا نهم میلادی)

عبد الرسول خیراندیش؛ سیده زهرا زارعی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 89-116

https://doi.org/10.22051/hii.2017.11376.1191

چکیده

در دوران ساسانی تاجران زردشتی(پوـ سه) از مشهورترین تاجران اقیانوس هند و از جمله سواحل چین بودند که تجارت را در انحصار خود داشتند و اغلب نیازمندیهای سرزمینهای عربنشین را نیز برآورده میکردند. ... بیشتر

علمی- پژوهشی

انجمن خیریة ایرانیان در تفلیس و سرمایة اجتماعی

نظام علی دهنوی؛ هوشنگ خسروبیگی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 117-140

https://doi.org/10.22051/hii.2017.3105.

چکیده

انجمن خیریة ایرانیان در تفلیس یکی از نخستین انجمن های ایرانیِ مدرن و دموکراتیک در تاریخ معاصر بود که توانست با سرمایة اجتماعی نسبتاً گسترده اش به تأسیس مدرسه، کمک به نیازمندان و بسیاری از امور ... بیشتر انجمن خیریة ایرانیان در تفلیس یکی از نخستین انجمن های ایرانیِ مدرن و دموکراتیک در تاریخ معاصر بود که توانست با سرمایة اجتماعی نسبتاً گسترده اش به تأسیس مدرسه، کمک به نیازمندان و بسیاری از امور خیریة دیگر بپردازد. پژوهش حاضر درصدد است به توصیف و تبیین رابطة انجمن خیریة ایرانیان در تفلیس و سرمایة اجتماعی از سال های 1900ـ1930م. بپردازد. سرمایة اجتماعی دارای مؤلفه‌های متعددی است که البته تکیه این پژوهش بر مؤلفه شبکة اجتماعی است. این تحقیق با تکیه بر حوزه نظریِ شبکه اجتماعی، به تبیین نظری موضوع پرداخته است و به خصوصیات شبکه اجتماعی با ویژگی‌های سه گانة ساختی، تعاملی و نیز کارکردی شبکه در انجمن خیریة مذکور توجه نموده است. پژوهش درصدد است به این سؤالات اساسی پاسخ دهد که انجمن خیریة ایرانیان در تفلیس چگونه زمینه را برای شکل گیری سرمایة اجتماعی فراهم کرد؟ آیا انجمن نقشی در ایجاد همبستگی، تعامل، تسهیل روابط اجتماعی و مشارکت اجتماعی و به طورکلی سرمایة اجتماعی ایرانیان مهاجر ایفا نمود؟ روش پژوهش در این تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی و در حوزه مطالعات کتابخانه ای است. یافته ها حاکی از آن است که مؤلفه شبکه اجتماعی تأثیر مثبت و مهمی بر شکلیابی و نیز استمرار فعالیت انجمن خیریة مذکور داشت.

علمی- پژوهشی

دگرگونی ساختار اداری و اجتماعی ملایر از زوال ایلخانان تا سقوط صفویه

محسن رحمتی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 141-166

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12936.1255

چکیده

منازعات مداوم ایران با عثمانی و برآمدنِ سلسله زندیه از ملایر، جایگاه قلمرو علیشکر را در سرنوشت تاریخی ایران برجسته نموده است. یکی از نواحی قلمرو، ملایر است که با توجه به نزدیکیاش به ... بیشتر

علمی- پژوهشی

ساخت و کارکرد شهر مرزیِ آرتاشاد در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی

پرویز حسین طلایی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 167-189

https://doi.org/10.22051/hii.2017.3172

چکیده

زمانی که در قرن اول پیش از میلاد (ح 92 ق.م) ایران و روم دو قدرت عصر باستان، با یکدیگر هم‌مرز شدند، درگیری و تنش‌هایی را با هم آغاز کردند که تا انقراض ساسانیان و ورود اعراب مسلمان همچنان ادامه داشت. شهرهای ... بیشتر زمانی که در قرن اول پیش از میلاد (ح 92 ق.م) ایران و روم دو قدرت عصر باستان، با یکدیگر هم‌مرز شدند، درگیری و تنش‌هایی را با هم آغاز کردند که تا انقراض ساسانیان و ورود اعراب مسلمان همچنان ادامه داشت. شهرهای مرزی، از جمله شهر آرتاشاد، نقش مهمی را در این درگیری‌‌‌‌ها ایفا کرده‌اند. بنابراین این پژوهش با توجه به اهمیت موضوع بر آن است تا ساخت و کارکرد شهر مرزی آرتاشاد را مورد واکاوی قرار دهد. یافته‌های این تحقیق که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی براساس گردآوری منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است، نشان می‌دهد که شهر آرتاشاد توسط آرتاشس پادشاه ارمنستان در قرن دوم پیش از میلاد (ح سال 176 ق.م) ساخته شده است. این شهر که از ساخت مستحکمی برخوردار بوده، از جنبه‌های ژئوپلیتیکی، سیاسی و نظامی و همچنین اقتصادی و تجاری برای ایران و روم حائز اهمیت بوده است؛ چنان‌که هرکدام از این قدرت‌‌‌‌ها درصدد تسلط بر این شهر مهم بودند. دستیابی به این شهر کلید فتح ارمنستان بود و دو قدرت باستانی با تصرف این شهر می‌توانستند از آن‌جا به مانند استراحتگاهایی برای لشکرکشی‌ها، زرادخانه‌‌‌‌ها استفاده کنند و سرزمین‌های یکدیگر را مورد تعرّض قرار دهند. از حیث اقتصادی و تجاری نیز تصرف آرتاشاد، که یکی از مراکز گمرکی میان دو امپراتوری مطرح بود، به منزله دستیابی به سود سرشار مالی در این شهر مرزی به شمار می‌رفت.

علمی- پژوهشی

زمینه‌های ارتباط و دلایل مشکلات در مناسبات ایران و افغانستان(1324-1344ه.ق)

کبری نودهی؛ علی اکبر کجباف

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، صفحه 191-218

https://doi.org/10.22051/hii.2017.15567.1378

چکیده

روابط و مناسبات مرزی ایران و افغانستان در سالهای 1324-1344ه.ق دارای فراز و نشیبهای بسیاری بود. این افت‌وخیزها دلایل متعددی داشت که ریشة بسیاری از مشکلات کنونی دو کشور نیز محسوب می‌شود. عامل اصلی این ... بیشتر روابط و مناسبات مرزی ایران و افغانستان در سالهای 1324-1344ه.ق دارای فراز و نشیبهای بسیاری بود. این افت‌وخیزها دلایل متعددی داشت که ریشة بسیاری از مشکلات کنونی دو کشور نیز محسوب می‌شود. عامل اصلی این مسائل، جدایی افغانستان از ایران بود. تحرکهای جمعیتی مهمترین معلول این فضا، خود محملِ گرههایِ کور دیگری شد که میتوان به مهاجرت بخشهایی از جمعیت شهرنشین غرب افغانستان و قبایلی از هزاره بهواسطه موج تکفیر علیه آن‌ها اشاره کرد. عبور غیرقانونی افراد و ایلات مرزیِ افغانستان، که گاهی به سرقت و ناامنی در مناطق مرزی ایران منجر میشد و نیز جریان قاچاق اسلحه، روی دیگرِ سکة تحرکات جمعیتی بود. همچنان‌که انتقال بخشی از مشکلات داخلی افغانستان مانند جریان فتاوای جهاد علیه انگلیس و بیماریهای واگیردار در همین بستر رخ نمود. در کنار عامل اصلی یعنی جدایی افغانستان، مدیریت سیاست خارجی افغانستان که به موجب عهدنامة گندمک در اختیار انگلستان بود نیز در آشفتگی مناسبات مؤثر بود. مدیریت غیربومی سیاست خارجی در افغانستان، حل معضلات را در بسیاری مواقع ناممکن میکرد. شرایط آشفتة ایران و خراسان در سالهای1324-1344ه.ق نیز به عنوان عامل مکمل، این مسائل و تنشها را پیچیدهتر ساخت. پس از مشروطه، انسجام امور از میان رفته بود و حکام خراسان با شورشهای شهری و قبیلهای فراوانی روبه‌رو بودند. در پی این تحرکات، توجه و ارادة لازم برای تأمین امنیت مرزها و حل مسائل پیش‌آمده شکل نمیگرفت.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

دوره و شماره: دوره 27، شماره 33، خرداد 1396، صفحه 9-218 (بهار 1396)

بررسی عملکرد متکلمان شیعة امامی در مواجهه با چالش‌های تقریب مذاهب در عصر سلجوقی

چکیده

تأثیر فرمان منع مسکرات شاه تهماسب اول بر مصرف افیون در دورۀ اول حکومت صفوی (907-996 ق)

چکیده

نقش بزرگان و نژادگان در محاکمه و مرگ خسرو پرویز

چکیده

بررسی روند شکل‌گیری و علل رقابت‌های تجاری در خلیج فارس و بازتاب آن در بندر کانتون چین (قرون یکم تا سوم هجری/هفتم تا نهم میلادی)

چکیده

انجمن خیریة ایرانیان در تفلیس و سرمایة اجتماعی

چکیده

دگرگونی ساختار اداری و اجتماعی ملایر از زوال ایلخانان تا سقوط صفویه

چکیده

ساخت و کارکرد شهر مرزیِ آرتاشاد در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی

چکیده

زمینه‌های ارتباط و دلایل مشکلات در مناسبات ایران و افغانستان(1324-1344ه.ق)

چکیده