نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

 در دوران ساسانی تاجران زردشتی(پوـ سه) از مشهورترین تاجران اقیانوس هند و از جمله سواحل چین بودند که تجارت را در انحصار خود داشتند و اغلب نیازمندی­های سرزمین­های عرب­نشین را نیز برآورده می­کردند. زیرا تجّار عرب غالباً به سفرهای تجاری شرق آفریقا می­پرداختند؛ اما فتح ایران توسط عرب­های مسلمان و تسلط آنان بر بنادر و سواحل خلیج فارس در قرون یکم و دوم هجری موجب فعال‌شدن تجّار عرب (اباضی عمان و سپس عراقی) در کنار بازرگانان زردشتی در اقیانوس هند شد؛ چنان‌که آنان برای تجارت به سواحل چین به خصوص بندر «خانفوا» (کانتون یا گوانجوی امروزی) سفر می­کردند. اما تحولات سیاسی خلیج فارس همواره منجر به رقابت یا اتحاد تاجران می­شد که بر روابط و جایگاه آنان در بندر کانتون نیز تأثیرگذار بود. مقاله حاضر در پی مطالعۀ تأثیر تحولات تاریخ سیاسی خلیج فارس و رقابت‌های مذهبی ـ اقتصادیِ گروه­های بازرگان در جامعه مبدأ در شکل­گیری رقابت­های مذکور در مهاجرنشین بندر کانتون چین است.     

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Survey on the Formation of Trade Competitions in the Persian Gulf and Its Reflection in Port Guangzhou (Canton), China (Seventh to Ninth Centuries AD)

نویسندگان [English]

  • Abdrasool Kheirandish 1
  • Seyyede Zahra Zarei 2

1 Professor, Department of History, Shiraz University

2 PhD candidate in History, Shiraz University

چکیده [English]

During the Sassanid dynasty, Zoroastrian merchants (in Chinese: "Po-se") were the most famous businessmen in the Indian Ocean and the coast of China, in the other word they dominated marine trade there. They not only traded for Iran, but also met the requirements of the Arab lands. At that time, Arab merchants often made business trips to East Africa. But during the seventh and eighth centuries AD, after Iran's conquest by Muslim Arabs, as a result of their dominance over the Persian Gulf ports, Arab traders (i.e. Ibādhis of Oman and Iraqis) activated along with Zoroastrian businessmen in the Indian Ocean. So they made trade voyages as far as to the Chinese city port of "Khānfu" (Canton, Guangzhou). But political developments in the Persian Gulf, which always resulted in competition or business alliance between the Muslim merchants, reflexed in their relationships and influenced their status in the court of Canton. This article seeks to study the impact of economic ups and downs of the historical development of the Persian Gulf and religious competitions of its merchant groups in the formation of the their competitions in the port of Canton.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Gulf business community
  • Canton (Khanfu
  • Guangzhou)
  • Persian merchants ("Po-Se"
  • Zoroastrians)
  • Iraqi businessmen
  • Ibādhi traders
ـ قرآن کریم
ـ ابن العبری (1377). مختصر تاریخ‌الدول. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: علمی فرهنگی.
ـ ابن ‌بابویه، محمد بن على (1409). من لایحضره الفقیه، ترجمه على‌اکبر غفارى و محمدجواد صدربلاغى، تهران:  صدوق.
ـ ابن بلخی (1374). فارسنامه ابن بلخی. تصحیح منصور رستگار فسایی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
ـ اردشیر بابکان. کارنامه اردشیر بابکان. ترجمه بهرام فره­وشی، تهران: دانشگاه تهران. 1382.
ـ اصطخری، ابواسحق ابراهیم بن محمد (1347). المسالک و الممالک. تصحیح ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ پروکوپیوس (1365). جنگ‌های ایران و روم. ترجمه محمد سعیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ جین­یوان، فنگ(بی­تا). فرهنگ اسلامی در چین. ترجمه محمدجواد امیدوارنیا، تهران: بین‌المللی الهدی.
ـ حورانی، جرج (1338). دریانوردی عرب در دریای هند. تهران: بی­نا.
ـ خیراندیش، عبدالرسول (1387). «نوروز دریا مبنای تقویمی دریانوردی، تجارت و زراعت در منطقه خلیج فارس»، همایش خلیج فارس: فرهنگ و تمدن. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. صص 259- 247.
ـ ـــــــــــــ (1391). «بازشناسی روابط ویژه بوم و بر در مرزهای جنوبی فلات ایران»، سومین همایش دوسالانه بین‌المللی خلیج فارس. تهران: دانشگاه تهران، صص 32- 18.
ـ ـــــــــــــ (1391). «دریانوردی و تجارت زرتشتیان در خلیج فارس در قرون نخستین اسلامی»، مجموعه مقالات همایش خلیج فارس. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، صص 161- 152.
ـ دریایی، تورج (1383). شاهنشاهی ساسانی. ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران: ققنوس.
ـ دورکیم، امیل (1392). درباره تقسیم کار اجتماعی. ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز. چاپ پنجم.
ـ دینکرد پنجم (1388). آوانویسی. ترجمه و تعلیقات ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: معین.
ـ ستوده­­نژاد، شهاب (1383). بازتاب تمدن­های اشکانی ـ ساسانی بر سه پادشاهی در شبه‌جزیره کره. تهران: آشیانه کتاب.
ـ سرخوش کرتیس، وستا و استوارت، سارا (1392). برآمدن اسلام. ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: مرکز.
ـ سیرافی، سلیمان تاجر (1383). سلسله‌التواریخ یا اخبار الصین و الهند. ترجمه حسین قره­چانلو، تهران: اساطیر.
ـ عنصرالمعالی. کیکاوس بن اسکندر بن قابوس (1383). قابوس‌نامه. مصحح غلامحسین یوسفی‏، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ قیم، عبدالنبی (1384). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
ـ کلینى، محمد بن یعقوب (1369).‏ أصول الکافی، ترجمه سید جواد مصطفوى، تهران‏: کتاب‌فروشى علمیه اسلامیه.
ـ کیان­راد، خسرو (1385). جامعه و اقتصاد عصر ساسانی. تهران: سخن.
 
ـ متز، آدام (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: امیرکبیر.
ـ مردبهرامان. فرخ (1391). مادیان هزار دادستان. تهران: نشر علمی.
ـ مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین (1382). مروج‌الذهب. ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ مظاهری، علی‌اکبر(1388). جاده ابریشم. ترجمه ملک ناصر نوبان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ مقدسی، ابوعبدالله (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمه علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایرانی.
ـ ندوی، سلیمان (1384). «روابط بازرگانی مسلمانان و هندوستان»، نامه تاریخ‌پژوهان. سال یکم، شماره اول.
ـ وثوقی، محمدباقر (1384). تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار. تهران: سمت.
ـ  ــــــــــــ (1389). علل و عوامل جابه‌جایی کانون­های تجاری در خلیج فارس. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
ـ ـــــــــــــ (1395). میراث دریانوردان ایرانی در بنادر چین (بندر گوانجو، چوانجو،  خانجو). تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
منابع عربی و لاتین
ـ ابن الجوزى، أبوالفرج عبدالرحمن بن على بن محمد (1992). المنتظم فى تاریخ الأمم والملوک. تصحیح محمدعبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله‏(1992). المسالک و الممالک. بیروت‏: دار صادر.
ـ ابن رسته، احمد بن عمر (1892). الأعلاق النفیسة. بیروت: دار صادر.
ـ اصفهانى، حمزة بن الحسن (بی­تا).  تاریخ سنى ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلاه و السلام‏. بیروت‏: دار مکتبة الحیاة.
ـ بلاذرى، احمد بن یحیى (1988 م‏)‏. فتوح‌البلدان. بیروت‏: دار و مکتبة‌الهلال‏.‏
ـ تنوخی، أبوعلی محسن بن علی (1971). نشوار المحاضره و أخبار المذاکره. تنوخى. بیروت.
ـ الحصری، احمد(1986). السیاسه الاقتصادیه و النظم المالیه فی الفقه الاسلامی. بیروت: دارالکتاب العربی.
ـ خطیب بغدادى، احمد بن على(1417)‏‏. تاریخ بغداد. تصحیح: عطا، مصطفى عبدالقادر، بیروت‏: دارالکتب العلمیة.
ـ الدوری، عبدالعزیز (1999). تاریخ العراق الاقتصادی قی القرن الرابع الهجری. الطبع الرابعه. بیروت: مرکز دارسات الواحده العربیه.
ـ الرامهرمزی، بزرگ بن شهریار(1886)؛ کتاب عجایب الهند ou Livre des marvilles de l'Inde, edit. P.A. Lith. Leide
ـ طبرى،‏ محمد بن جریر (1387 ق‏). تاریخ الامم و الملوک، تاریخ الطبری‏. مصحح محمد ابوالفضل ابراهیم‏، بیروت‏: روائع التراث العربى.‏
ـ القیس. امروء، ابن العبد. طرفه و ابی سلمی، زهیر و دیگران (1377). معلقات سبع. ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.
ـ المقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی، (1418). المواعظ والاعتبار بذکر الخطط و الآثار المعروف بالخطط المقریزیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ الیعقوبى، احمد ابن اسحاق‏ (1422). البلدان. مصحح محمد امین ‏ضناوى، بیروت‏: دارالکتب العلمیة
 ـ  Bretschneider. E, "On the knowledge possessed by the ancient Chinese of the Arabs and the Arabian colonies and the other western countries mentioned in Chinese books. (London: Trϋbner and paternoster row, 1871).  
 ـ  Chaffee. John, (2008). "Merchants and Quanzhou in the late Yuan- early Ming: Conjectures on the ending of the Medieval Muslim trade diaspora", the EastAsian> Mediterranean<: Maritime crossroads of Culture, Commerce and Human Migration. Edited by Angela Schottenhammer . Wiesbaden: Harrssowitz.
 ـ Chau. Ju-kua, chu-fan-ehi: on the Chinese and Arab Trad in the Twelfth and Thlrteenth Centuries, Friedrich Hirth and W.W.Rockhill, (Taipei , Literature House, Ltd: 1965) .
 ـ Daryee, Touraj. (2003) “The Persian Gulf Trade in Late Antiquity”, Journal of World History. Vol. 14, No 1, pp.1-16.
  ـ  Flecker. Michael (Feb. 2001)" A ninth-century AD Arab or Indian Shipwerck in Indonesia: first evidence for direct trade with China" World Archaeology,pp.335-354.
 ـ Frye. R.N, (1993). “Commerce III. In The Sasanian periods”, Encyclopaedia Iranica. Vol VI, pp.62- 64.
 ــHasan. Hadi. (1928). A History of Persian Vavigation.London.
 ـLewicki. Tadeusz , “Les premiers commrcants Aarabes en Chine”. ( Rocznik Orientalistyczny, 1935), V. 11, pp. 173- 186 .
 ـTafazzoli. A, "A list of the trades and crafts in the Sassanian period", (Archaeologiche Mitteilungen aus Iran, 1974),  Vol 7, pp. 191-196.
 ـ Whitehouse, David, (1968)”Excavations at Sīrāf; First Interim Report” Iran, Vol. 6, pp. 1-22
ـ Whitehouse. David, Andrew Williamson ,(1569). Sasanian maritime trade. Arya national shipping lines.
 ـ Williamson,Andrew(28-29 June1974)"Harvard archaeological survey in Oman, 1973:III-Sohar and the sea trade of Oman in the tenth century A.D", Proceedings of the seminar of seventh Seminar for Arabian Studies, Cambridge: the Middle East Centre. pp. 78-96