تاریخ اسلام و ایران

خاندان‌های کهن که به دنبال مهاجرت اقوام آریایی به ایران شکل گرفتند، به دلیل داشتن املاک و رعایای فراوان و لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری توانستند در طول تمام این سلسله‌ها از جایگاه ممتازی در ... بیشتر خاندان‌های کهن که به دنبال مهاجرت اقوام آریایی به ایران شکل گرفتند، به دلیل داشتن املاک و رعایای فراوان و لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری توانستند در طول تمام این سلسله‌ها از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار شوند و در موفقیت‌ها و ناکامی‌های سلسله‌های ایران باستان تأثیر مستقیم داشته باشند.بهرام چوبین یکی از اعضای همین خاندان‌های بزرگ، خاندان مهران، بود که در جنگ با ترکان پیروزی‌های بزرگ به دست آورد، اما طبق اسناد تاریخی هرمزد چهارم به جای حق‌شناسی به تحقیر وی پرداخت که همین عامل سبب شد او و سپاهیانش از فرمان هرمزد سر برتابند و علیه او شورش کنند.شورش بهرام چوبین از رویدادهای مهم و برجسته دوره ساسانیان است که در نهایت به برکناری هرمزد از سلطنت و روی کار آمدن فردی خارج از خاندان سلطنتی به قدرت منجر شد.با شورش بهرام چوبین و به قدرت رسیدن وی به تدریج در مشروعیت حکومت ساسانیان، به عنوان تنها مدعی سلطنت، خدشه ایجاد شد.این حادثه شورش‌های خاندانی دیگر و همچنین مخالفت تعدادی از این خاندان‌های بزرگ را با دولت ساسانی به دنبال داشت.در هر حال، به نظر می‌رسد این رویداد در کنار عوامل و مشکلات دیگر به تدریج زمینه تضعیف و فروپاشی ساسانیان را فراهم کرد.این مقاله تلاش دارد با استفاده از پژوهش‌‌های تاریخی و با استناد به شواهد تاریخی به بررسی نقش شورش بهرام چوبین در تضعیف و فروپاشی ساسانیان در کنار عوامل دیگر بپردازد.

علمی- پژوهشی

خاستگاه‌های اقتدار و مقبولیت اجتماعی سلسله آل اینجو(725- 754 هـ ق.)

علی بحرانی پور؛ سیده زهرا زارعی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، صفحه 29-53

https://doi.org/10.22051/hii.2014.689

چکیده

آل اینجو، از حکومت‌های محلی مشهور و محبوب تاریخ ایران است که در فاصله زمانی اواخر ایلخانان تا برآمدن آل‌مظفر روی کارآمد و کمتر درباره آن مطالعه شده است.تا آنجا که پیگیری شده، تحقیق مستقلی در باب پایه‌های ... بیشتر آل اینجو، از حکومت‌های محلی مشهور و محبوب تاریخ ایران است که در فاصله زمانی اواخر ایلخانان تا برآمدن آل‌مظفر روی کارآمد و کمتر درباره آن مطالعه شده است.تا آنجا که پیگیری شده، تحقیق مستقلی در باب پایه‌های اقتدار سیاسی و مقبولیت اجتماعی آل اینجو صورت نگرفته است و با توجه به کمبود منابع برای نشان دادن تصویر نظری از اندیشه سیاسی و مقبولیت اجتماعی آل اینجو و رفتار سیاسی و اجتماعی آنان و با نگاهی به منابع ادبی، شواهدی از توفیقی موقت در حفظ قدرت و مقبولیت اجتماعی به دست می‌آید که «دولتی» را به تصویر می‌کشد که «خوش درخشید»، ولی «مستعجل» بود؛ بنابراین این سوال مطرح است که چه عواملی پایه‌های اقتدار سیاسی و مقبولیت اجتماعی و حتی محبوبیت آل اینجو را تشکیل داد؟طبق فرضیه‌ای برای پاسخ به این سؤال، مبانی ذیل برای اقتدار آل اینجو مطرح شده است:اقتدار آل اینجو در آغاز با اتکا به رسم مفعولی اینجو، قدرت دربار و اردوی ایلخانان برقرار شد، اما با نفوذ اجتماعی و محبوبیت طریقت‌های صوفیانه، به ویژه مرشدیه و کازرونیه، و سادات پرنفوذ شیراز، احیای اندیشه فرّهی و ابراز احترام به فرهنگ و علایق باستان‌گرایانه بیشتر مردم ایالت فارس تداوم یافت و حتی از قدرت رو به زوال به سوی استقلال ایلخانان تحول یافت.

علمی- پژوهشی

علل تحول خوشنویسی و پیوند آن با هویت ایرانی در دوره تیموری

وحید عابدین پور؛ معصومه سمائی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، صفحه 55-85

https://doi.org/10.22051/hii.2014.688

چکیده

انواع شاخه‌های هنری نقاشی، معماری، تذهیب، صحافی، منبت‌کاری، معرق و کتاب‌آرایی در طی حکومت تیموریان (771-912 ق) رشد چشمگیری داشت؛ چنان که این دوره را، دوره شکوفایی هنر می‌نامند.یکی از شاخه‌های هنری، خط ... بیشتر انواع شاخه‌های هنری نقاشی، معماری، تذهیب، صحافی، منبت‌کاری، معرق و کتاب‌آرایی در طی حکومت تیموریان (771-912 ق) رشد چشمگیری داشت؛ چنان که این دوره را، دوره شکوفایی هنر می‌نامند.یکی از شاخه‌های هنری، خط و خوشنویسی است که در تحقیق حاضر سعی شده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی بر مبنای اسناد و منابع باقی‌مانده از دوره تیموری و منابع امروزی به آن پرداخته شود.هنر خوشنویسی نیز با حمایت و علاقه‌مندی شاهزادگان تیموری؛ سرمایه‌گذاری اقشار بهره‌مند جامعه؛ بهره‌گیری از تجارب مراکز علمی هنری دوره ایلخانی؛ ضرورت یادگیری آن، که تبدیل به نوعی فرهنگ در جامعه تیموری گردید؛ کارکردهای متعدد سیاسی(اداری)، فرهنگی و اجتماعی خوشنویسان و کاربردهای متنوع خوشنویسی، از لحاظ روش و رویکرد متحول شد.اما دستاورد مهم این هنر در سده 9ق. پیوند با هویت ایرانی و مؤلفه‌های آن است.گسترش ادبیات منثور و منظوم فارسی طی قرون 7 تا 9 ق.یکی از مواردی بود که ایرانیان را نیازمند خطوط مخصوص به خود و استقلال از خطوط عربی می‌نمود.ابداع و تکامل خطوط تعلیق، شکسته تعلیق، به ویژه نستعلیق، در فاصله قرن 8 و 9 ق.و پوند آنان با شاخصه‌های فرهنگی ایرانی و اسلامی نظیر شعر، زبان و ادبیات فارسی، مذهب تشیع(که از قرن دهم از مؤلفه‌های هویت ایرانی بود) و انواع شاخه‌های هنری با رویکرد ایرانی باعث شد خط و خوشنویسی از مؤلفه‌های اصلی هویت ایرانی تلقی شده و در باروری آن نقش مهمی ایفا نماید.چگونگی و علل تحولات این هنر، بررسی نحوه ارتباط این هنر با هویت ایرانی و کارکردها و موقعیت خوشنویسان در نظام سیاسی و اجتماعی عصر تیموریان، از مواردی است که تحقیق حاضر به دنبال دست‌یابی به آنان است.

علمی- پژوهشی

اندیشه موعودگرایی در دوره صفویه

مهدی فرهانی منفرد؛ نسیم خلیلی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، صفحه 87-113

https://doi.org/10.22051/hii.2014.690

چکیده

هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه تاریخ اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع مهدویت و منجی‌گرایی است.اهمیت این موضوع به این امر باز می‌گردد که این اندیشه در آن روزگار به شکلی پررنگ‌تر و در سطح گسترده حیات ... بیشتر

علمی- پژوهشی

از خلوت خانه تا عرصه اجتماع رویارویی زنان با «دوگانگی طبیعت و فرهنگ» از انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار

سیمین فصیحی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، صفحه 115-137

https://doi.org/10.22051/hii.2014.691

چکیده

.این مقاله، یکی از مقولات اصلی تاریخ‌نگاری زنان؛ یعنی دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ و نحوه مواجهه زنان با این دوگانگی را در سال‌های انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار، بررسی کرده است.گرچه عمر تشخیص نظری ... بیشتر .این مقاله، یکی از مقولات اصلی تاریخ‌نگاری زنان؛ یعنی دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ و نحوه مواجهه زنان با این دوگانگی را در سال‌های انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار، بررسی کرده است.گرچه عمر تشخیص نظری این دوگانگی از نیم قرن تجاوز نمی‌کند، مصادیق آن در تاریخ مدرن کشورهای دنیا و از جمله ایران عصر مشروطیت، به اشکال مختلف وجود داشته است.از این‌رو، سوال اصلی مقاله این است که؛ «زنان در این دوره، چگونه با مضامین دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ مواجه شدند؟»بررسی این پرسش که با ارجاع به نوشته‌های زنان در روزنامه‌ها و مجلات عصر مشروطیت تا پایان دوره قاجار صورت گرفته، به عهده سه قسمت به هم پیوسته مقاله یعنی «نقد نظری دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ»، «به چالش کشیدن مردان» و «تلاش‌های زنان برای تحقق حق فرهنگی خویش»نهاده شده است.نتایج این بررسی‌ها این بوده است که؛ نخست، زنان آن دوره بنا به درک نسلی و عصری خود این دوگانگی را نقد کرده، عملکرد مردان و ارزش‌های بر ساخته آنان را به پرسش کشیدند و تلاش کردند تا سلطه مردان را بر حوزه فرهنگ کمتر کنند.دوم، با تأکید بر طبیعت زنانه- مانند طبیعت مادری- ارزش‌های زنانه خود را اعتبار فرهنگی ببخشند و سوم، امکان نگارش تاریخ‌نگاری زنان را در عصر مشروطیت از طریق برنامه‌ها، مقاله‌ها و لوایحی که از خود به ارث گذاشتند، برای نسل‌های بعدی مهیا سازند.

علمی- پژوهشی

اهمیت و جایگاه تبلیغات در منازعات عصر صفویه

عبدالله متولی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، صفحه 139-167

https://doi.org/10.22051/hii.2014.694

چکیده

صفویان از جنبه‌های مختلفی در روند عمومی تاریخ ایران تحول و دگرگونی ایجاد کردند.بازسازی سیاسی در چارچوب جغرافیایی تاریخی ایران و به کارگیری مذهب شیعه که مذهب رسمی بود، دو اقدام سرنوشت‌ساز محسوب می‌شد.این ... بیشتر صفویان از جنبه‌های مختلفی در روند عمومی تاریخ ایران تحول و دگرگونی ایجاد کردند.بازسازی سیاسی در چارچوب جغرافیایی تاریخی ایران و به کارگیری مذهب شیعه که مذهب رسمی بود، دو اقدام سرنوشت‌ساز محسوب می‌شد.این اقدامات خطیر مشکلات داخلی و برون‌مرزی همراه بود.صفویان در مرزهای شمال‌شرق و تمامی مرزهای غربی برای تثبیت موقعیت سیاسی و مذهبی خود ناچار بودند دو رقیب جدی را متوقف نمایند؛ ازبک‌ها در شمال‌شرق در پی تداوم راه پیشینیان خود در دشت‌های آسیای مرکزی بودند که هر از چندگاه خراسان و سپس تمامی ایران را در معرض تهاجم قرار می‌دادند.بنابراین صفویه می‌باید به این روند خاتمه دهند.در مرزهای غربی نیز عثمانی‌ها به دنبال بلعیدن تمام سرزمین‌های اسلامی بودند که به طور طبیعی ایران را نیز دربر می‌گرفت؛ به همین دلیل صفویان در این بخش نیز کار دشواری پیش‌رو داشتند.همین روند به بروز جنگ‌های دامنه‌داری در هر دو عرصه منجر گردید و صفویه با اتکا بر توانمندی نظامی و ایدئولوژی پرتحرک خود در مقابل آن‌ها ایستادند.در این میان دمیدن روح باورمندی و شجاعت در نظامیان به منظور متوقف کردن مهاجمان بسیار مهم بود.بی‌شک، صفویان برای رسیدن به مقاصد خوداز توان تبلیغاتی بالایی بهره بردند تا علاوه بر تأثیرگذاری فزاینده بر سپاهیان خود، گام‌هایی را برای تخریب شرایط روحی- روانی نظامیان مقابل بردارند.پرسش‌های محوری این نوشتار این است که؛ صفویان در درگیری‌های برون‌مرزی خود از چه شیوه‌هایی بهره می‌جستند؟تاکتیک‌ها و تکنیک‌های تبلیغاتی آن‌ها بر چه اصولی استوار بود؟پژوهش حاضر در پی پاسخ و تبیین و تحلیل محورهای عمده تبلیغاتی صفویه در عرصه جنگ با عثمانی‌ها و ازبکان است.

علمی- پژوهشی

وجه اشتقاق و کاربرد معنای واژه زندیق در متون گوناگون

سید سعیدرضا منتظری؛ فرح زاهدی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، صفحه 169-194

https://doi.org/10.22051/hii.2014.693

چکیده

واژه زندیق نخستین بار در کتیبه کرتیر به کار برده شد و منظور از آن پیروان دین مانی بود، پس از آن برای پیروان جنبش مزدک نیز استفاده شد.این واژه در دوره اسلامی کاربرد بسیار گسترده‌ای پیدا کرد؛ تا جایی که ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

دوره و شماره: دوره 20، شماره 8 - شماره پیاپی 89، بهمن 1389، صفحه 1-167 (زمستان 1389)

نقش شورش بهرام چوبین در تضعیف و فروپاشی دولت ساسانی

چکیده

خاستگاه‌های اقتدار و مقبولیت اجتماعی سلسله آل اینجو(725- 754 هـ ق.)

چکیده

علل تحول خوشنویسی و پیوند آن با هویت ایرانی در دوره تیموری

چکیده

اندیشه موعودگرایی در دوره صفویه

چکیده

از خلوت خانه تا عرصه اجتماع رویارویی زنان با «دوگانگی طبیعت و فرهنگ» از انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار

چکیده

اهمیت و جایگاه تبلیغات در منازعات عصر صفویه

چکیده

وجه اشتقاق و کاربرد معنای واژه زندیق در متون گوناگون

چکیده