نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار گروه مدیریت گردشگری دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران

چکیده

  شمال ری به‌دلیل کوهستانی و صعب­العبور بودن، در آشوب­ها پناهگاه ساکنان مناطق رودبارقصران خارج و مخالفان سیاسی خلافت اموی و عباسی قلمداد می­شد. اخلاف پیامبر، نوادگان امامان شیعه و علویان، بزرگ‌ترین گروه مهاجران معارض خلافت به این منطقه بودند. در این ناحیه بیش از سی امامزاده وجود دارد که نیمی از آن‌ها در رودبارقصران واقع شده­اند. در پژوهش حاضر، یازده نمونه از آرامگاه­های منسوب به اخلاف امام موسی کاظم (ع) در منطقه­ی رودبارقصران را بررسی می‌کنیم. داده­های پژوهش را با روش مطالعات اسنادی و بررسی­های میدانی گردآوری کرده‌ایم. نتایج نشان می­دهد که کتب نسب­شناسی­ از یک­ سو منابع انتساب این امامزادگان به امام موسی کاظم (ع) به‌شمار می‌روند و از سوی دیگر سرشار از تناقض هستند. اشتباه در خوانش کلمات و نام جای­ها موجب انتساب نادرست برخی امامزاده­ها به برخی مناطق شده است. تشابه اسمی امامزادگان نسب­شناسی آن‌ها را با مشکل مواجه کرده و وجود نام­های ایرانی نشان‌دهنده‌ی تغییرات اساسی در این منابع است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Survey and Analysis of Tombs attributed to the Descendants of Emam Kazem (pbuh) at Rūdbār Ghasrān (With Emphasis on Study of Manuscripts and Field Studies)

نویسندگان [English]

  • Meissam Aliei 1
  • Mohammad Hassan Zaal 2

1 PhD Candidate of Archaeology, TarbiatModares University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Department of Tourism Management, Faculty of Humanity & Social Science, University of Mazandaran

چکیده [English]

North of Rey has been a suitable shelter for the people of the Rudbar Ghasran in the battles, and political opponents of Omavid and Abbasid Caliphate as well, because of the cold weather, and mountainous and rough land. The offspring and descendants of Shiit Imams and Alavids were the biggest group of opponents of caliphate who immigrated to this area. There are more than thirty tombs belonging to descendants of Imams which half of them are located in Rudbar Ghasran. This research studies eleven cases of sepulcher attributed to descendants of Imam Kazem (pbuh) at Rudbar Ghasran. The results, which their data are gathered by documentary and field studies, specify that although the main source of attribution of these individuals to Imam Kazem (pbuh) are the genealogical texts, there are lots of paradoxes in them. Wrong reading of the words and name of places, causes incorrect attribution of some offspring of imam Kazem (pbuh) to unrelated areas. Nominal similarities between offspring, cause some difficulties in their genealogy, and existence of Iranian names, indicates basic distortions of these sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Genealogy
  • Emam Kazem’s descendants
  • Rudbar Ghasran
  • Tombs
منابع
- آقاشریف، احمد. [بی‌تا]. دفترک اداره‌ی اوقاف و امور خیریه‌ی شهرستان لواسانات و رودبارقصران.
- آملی، اولیاءالله. (1348). تاریخرویان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ابن­اثیر جزری. (1965). الکامل فی التاریخ. ج 9. بیروت: دارالصادر.
- ابن­اسفندیار، بهاءالدین محمد‌بن حسن. (1320). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. ج 1. تهران: چاپخانه­ی مجلس.
- ابن­حوقل، ابوالقاسم. (1366). سفرنامه­ی ابن­حوقل (ایران در صوره­الارض). ترجمه و توضیح جعفر شعار. چ 2. تهران: امیرکبیر.
- ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی‌بن شهرآشوب مازندرانی. (1381). معالم­العلماء. نجف اشرف: منشورات المطبعه الحیدریه.
- ابن‌شهرآشوب، ابی‌جعفر رشیدالدین محمد‌بن علی‌بن شهرآشوب سروری مازندرانی. [بی­تا]. مناقب آل ابی­طالب. تصحیح و تعلیق حاج سیدهاشم رسولی محلاتی. ج 4. قم: المطبعه العلمیه.
- ابن­عنبه، سید جمال‌الدین احمد‌بن علی الحسنی. (1381). عمده­الطالب فی انساب آل ابی­طالب. تصحیح محمدحسن آل الطالقانی. چ 2. نجف: منشورات المطبعه الحیدریه.
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم.(1373). ممالک و مسالک. ترجمه­­ی محمدبن اسعدبن عبدالله تستری. به­ کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
- اطلس تهران: تجهیزات شهری و اوقات فراغت در تهران. (1347-48). تهران: مؤسسه­ی مطالعات اجتماعی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1368). مرآه­البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. ج 4. تهران: دانشگاه تهران.
- بحرالعلوم گیلانی، محمدمهدی فقیه محمدی جلالی. (1378). انوار پراکنده «بررسی تاریخ و زندگانی امامزادگان قم». چ 2. تهران: سیف.
- بدایع­نگار لاهوتی (میرزا مهدی خان تفرشی). (1319). بدایع­الانساب فی مدفن­الاطیاب. [بی‌جا]: چاپخانه‌ی عالی (علی اعلمی).
- بووا، لوسین. (1365). برمکیان: بر روایات مورخین عرب و ایران. ترجمه‌ی عبدالحسین میکده. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
- پازوکی، ناصر. (1381). «معرفی اجمالی شمیران و فهرست آثار تاریخی- فرهنگی آن». مجموعه مقالات پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی.
- پازوکی، ناصر. (1382). آثار تاریخی شمیران: جغرافیای تاریخی و معرفی محوطه­های باستانی و بناهای تاریخی و فرهنگی. تهران: میراث فرهنگی.
- حاجی‌خلیفه، مصطفی‌بن عبدالله چلبی. (1376). ترجمه‌ی تقویم­التاریخ (سال‌شمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085ق). تصحیح میرهاشم محدث. تهران: میراث مکتوب.
- حبیبی، حسن. (1389). شماری از بقعه­ها، مرقدها و مزارهای استان تهران و البرز. جلد اول: اسلام­دشت، پاکدشت، دماوند، رباط‌کریم، ساوجبلاغ و شهرری. پژوهش گروهی بنیاد ایران­شناسی. تهران: بنیاد ایران­شناسی.
- ---------- (1389). شماری از بقعه­ها، مرقدها و مزارهای استان تهران و البرز. جلد دوم: شهرستان­های شهریار، فیروزکوه، کرج، نظرآباد و ورامین. پژوهش گروهی بنیاد ایران­شناسی. تهران: بنیاد ایران­شناسی.
- حسینی النجفی، السید محمد‌بن احمد‌بن عمیدالدین. (1419). بحرالانساب المسمی بالمشجرالکشاف لأصول الساده الأشراف. تحقیق الشریف انس یعقوب الکتبی الحسنی. المدینه المنوره: دارالمجتبی للنشر و التوزیع.
- حکیمیان، ابوالفتح. (1368). علویان طبرستان. چ 2. تهران: الهام.
- حموی، عبدالله‌بن یاقوت. (1995). معجم­البلدان. ج 3. چ 2. بیروت: دار صادر.
- ----------------- (1846). المشترک وضعاً و المفترق صقعاً. برلین[بی‌جا].
- خواندمیر، غیاث ­الدین‌ بن همام ­الدین. (1380). تاریخ حبیب­السیر. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. ج­ 2. چ 4. تهران: خیام.
- درایتی، مصطفی. (1389). فهرست­واره‌‌ی دست­نوشته ­های ایران (دنا). به کوشش مصطفی درایتی. تهران: کتابخانه­ی مجلس شورای اسلامی.
- رابینو، ه.ل. (1319). دودمان علوی در مازندران. ترجمه‌ی سید محمد طاهری شهاب. ج 5. [بی­جا]: مطبعه­ی ارمغان.
- زورقانی/ الزوارقانی، اسماعیل المروزی. (1409). الفخری فی انساب ­الطالبیین. تحقیق السیدمهدی الرجایی. قم: مکتبه آیت ­الله العظمی المرعشی النجفی العامه.
- ستوده، منوچهر. (1345). قلاع اسماعیلیه در رشته­ کوه­ های البرز. تهران: دانشگاه تهران.
- سروقدی، محمدجعفر. (1386). بقاع متبرکه تهران. چ 2. تهران: اداره‌ی کل اوقاف و امور خیریه‌ی استان تهران.
- شریف، ابوالحسن‌بن محمدطاهر. (1431). تهذیب حدائق­الالباب فی الانساب. تحقیق سید مهدی رجایی. قم: مکتبه سماحه آیت­الله العظمی المرعشی النجفی الکبری.
- طبرسى، فضل‌بن حسن (امین­الاسلام). (1349). زندگانى چهارده معصوم علیهم­السلام (ترجمه‌ی إعلام­الورى بأعلام‌الهدی)‏. ترجمه­ی عزیزالله عطاردی قوچانی. تهران: اسلامیه.
- قزوینی، زکریا‌بن محمد‌بن محمود. (1373).آثارالبلاد و اخبارالعباد. ترجمه­ی جهانگیرمیرزا قاجار. تصحیص و تکمیل میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
- قمی، شیخ عباس. (1368). منتهی­الآمال. چ 6. [بی­جا]: مطبوعاتی حسینی.
- کریمان، حسین. (1356). قصران. ج 1. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
- کیاء گیلانی. سید احمدبن محمدبن عبدالرحمن. (1409). سراج ­الانساب. زیر نظر سید محمود مرعشی. تحقیق سید مهدی رجایی. قم: کتابخانه‌ی عمومی آیت­الله العظمی مرعشی نجفی.
- مجلسى، محمدباقر‌بن محمدتقى. (1355). زندگانى حضرت امام موسى­کاظم علیه­ السلام (ترجمه‌ی جلد 48 بحار‌الأنوار). ترجمه­ی موسی خسروی. چ 2. تهران: اسلامیه.
- --------------------- (1380). زندگانى حضرت على بن موسى­الرضا علیه­ السلام (ترجمه جلد 49 بحارالأنوار). ترجمه ­ی موسی خسروى. تهران: اسلامیه.
- --------------------- (1364). زندگانى حضرت جواد و عسکریین علیهم­ السلام ( ترجمه جلد 50 بحارالأنوار). ترجمه ­ی موسی خسروی. تهران: اسلامیه.
- محلاتی، ذبیح‌الله. (1349). اختران تابناک یا کشف­الکواکب: زندگانی مشاهیر، امامزادگان و علماء آل ابی­طالب. تحریر و تصحیح محمدجواد نجفی. تهران: اسلامیه.
- ----------- (1361). اختران تابناک (کشف­الکواکب). تهران: اسلامیه.
- محمودیان، عل ی­اکبر و دیگران. (1381).اطلس شهرستان شمیران. تهران: مؤسسه­ی جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
- مرعشی، ظهیرالدین. (1361). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به کوشش محمدحسین تسبیحی. چ 2. تهران: انتشارات شرق.
- مستوفى، حمدالله. (1364). تاریخ گزیده‏. به اهتمام عبدالحسین نوایی. چ 3. تهران: امیرکبیر.
- مقدسی، ابوعبدالله­ محمدبن احمد. (1361).احسن­التقاسیم فی معرفه ­الاقالیم. ترجمه­ی علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان ­و مترجمان.
- نجفی. ضیاءالدین. (1390). امامزاده­ های ایران (فهرستی کوتاه پیرامون مرقد مطهر بخشی از امامزاده­های آرمیده در ایران). [بی‌جا]: آثار اهل­البیت.
- یعقوبى. احمدبن أبى یعقوب‌بن جعفر‌بن وهب واضح الکاتب العباسى. [بی­تا]. تاریخ الیعقوبى. بیروت: دارصادر. 
نسخه­ های خطی      
- نسب­نامه (ائمه و امامزادگان). [بی­تا]. نسخه­ ی خطی کتابخانه ­ی مجلس. شماره­ ی ثبت: 11382/ 78743، شماره­ ی قفسه: 9492
- بحرالانساب. نسخه­ی خطی جمادی­الثانی سال 1074ق. شماره­ ی 2045ف. خط نسخ. نسخه­ی نگاتیوی کتابخانه­ ی مرکزی دانشگاه تهران. برگرفته از نسخه­ ی وقف آستان قدس در سال 1338.
- بحرالانساب. نسخه­ی خطی شماره 223ج. خط نستعلیق. قرن 12. کتابخانه ­ی مرکزی دانشگاه تهران.
- بحرالانساب.(دانشگاه تهران، شماره‌ی 3064) [ف: 11ـ 2002]. نستعلیق. قرن 13.
- بحرالانساب.(1238ق). منسوب به ابومحنف/ ابومخنف‌بن لوط‌بن یحیی خزاعی (  -157ق). وضعیت نشر: محمدقلی نوری (میرزا محمدحسین نوری ملقب به خواجه) (1238ق). شماره‌ی نسخه: 14867. زبان فارسی. خط نستعلیق. مجموعه­ی نسخ خطی کتابخانه­ی مجلس.
- بهرالانصاب-بحرالانساب. (۱۲۰۸ق). ابومخنف/ ابومحنف، لوط‌بن یحیی ازدی کوفی ( -157ق). وضعیت نشر: اول ذی‌قعده ۱۲۰۸ق. شماره­ی نسخه: 7054. زبان فارسی. خط نسخ. مأخذ فهرست. ج ۲۵. ص ۶۶. مجموعه­ی نسخ خطی کتابخانه­ی مجلس.
- بحرالانساب-بحرالنساب.(29 شوال 1283). منسوب به سید مرتضی‌بن داعی علم­الهدی (قرن 6ه.ق). شماره­ ی نسخه: 8047. زبان فارسی. خط نستعلیق. مجموعه­ی نسخ خطی کتابخانه­ی مجلس.
- بحرانساب (قرن۱۴). منسوب به ابومخنف، لوط بن یحیی خزاعی (-157ق). شماره ­ی نسخه: 15204. نشر: شیخ محمدحسن نجفی فرزند شیخ­ عیسی لواسانی (قرن ۱۴). زبان فارسی. خط نستعلیق. مجموعه­ی نسخ خطی کتابخانه­ ی مجلس.
- ملک­الکتاب، محمدبن محمدرفیع، میرزامحمد شیرازی. (1335ق/1296ش). ریاض ­الانساب و مجمع ­الاعقاب= بحر‌الانساب. چاپ سنگی. بمبئی (هندوستان): مطبع داودی. شماره­ی ثبت در کتابخانه­ی مجلس: 11679.