نویسندگان

• محمد بختیاری ¹
• حسین آبادیان ²
• شهرام یوسفی فر ³

¹ دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).

² استاد گروه تاریخ دانشگاه بین المللی قزوین

³ استاد تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

  در طول تاریخ ایران، کدخدا یان به‌عنوان رؤسای روستاها ، نقش بسیار مهمی در ساختار اداری و تأمین امنیت روستاها ایفا کردند. این موقعیت و عملکرد در دوره‌ی قاجاریه نیز تداوم و تکامل یافت و به‌موجب «قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام» مصوب 14 ذی­القعده‌ی 1325، اداره‌ی امور روستاها رسماً بر عهده‌ی کدخدایان گذاشته شد ؛ اما در سال 1354 ه.ش، کدخدا از سیستم اداری ایران حذف و مناصب دیگری همچون «دهبان» و «انجمن ده» جایگزین آن شدند. در این پژوهش ضمن بررسی موقعیت و جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کدخدا و عملکرد اداری- سیاسی او در جامعه‌ی روستایی دوره‌ی قاجار و تداوم و تحول ساختار و عملکرد کدخدا در طول این دوره، به این سؤال پاسخ می‌دهیم که جنبه‌های مثبت و منفی نقش کدخدا برای دولت، مالک و روستاییان چه بوده است. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و بررسی تاریخی مبتنی بر اسناد و داده­های موجود در منابع استفاده می­کنیم.   نتیجه ‌ی این تحقیق نشان می­دهد که در جامعه‌ی روستایی عهد قاجار، کدخدا به‌عنوان رئیس ده، بالاترین مقام اجرایی حاضر در روستا بود و ارتباط مقامات دولتی و مالکان غایب با روستاییان و بالعکس بیشتر به‌واسطه‌ی او انجام می­شد. کدخدا با توجه به شرایط زمانه، میزان قدرت و نفوذ مالک و مقامات بالادستی دیگر، مطیع یا سرکش بودن افراد زیردست، میزان نفوذ و اعتبار در بین مردم و ویژگی­های اخلاقی و شخصیتی خود، گاه به‌عنوان نماینده­ای چاپلوس برای حکومت ظاهر می­شد و با گرفتن مالیات­های گوناگون از رعایا، باعث بدبختی آن‌ها می­شد و گاه به‌صورت زبان گویای افراد زیردست خویش دربرابر ظلم و ستم مقامات دولتی دیگر درمی­آمد و با رسیدگی به مشکلات مردم، برای رفاه و آسایش آنان اقدام می­کرد.

کلیدواژه‌ها

• کدخدا
• قاجاریه
• روستا
• مالک
• زارع
• مناصب اجتماعی

عنوان مقاله [English]

The Kadkhoda Position in Rural Community of Qajar Period

نویسندگان [English]

• Mohammad Bakhtiari ¹
• Hossein Abadian ²
• Shahram Yousefifar ³

¹ PhD Candidate in Islamic history of Iran, International University of Imam Khomeini

² Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin

³ Professor of Institute for Humanities and cultural Studies

چکیده [English]

During the history of Iran, Kadkhodas as the rulers did play an important role in the administrative structure of villages. This situation and action developed and changed in Qajar period. In 1906 according to the "Act of Establishing the Provinces and Rulers' Bill", administrating of villages forwarded to Kadkhodas officially. But in 1976 the Kadkhoda position was removed from the Iran's administrative system and "Dehban" or "Village Association" were established instead of it. In this article the situation and social, economic and political basis of Kadkhoda and his administrative action in the rural community of Qajar period will be studied to respond the question of positive and negative function of him for government, landowners and peasants. The method of this article is descriptive-analytical approach according to the available data and documents.
The results show that kadkhoda as the chief of Deh was the highest administrative post of village in rural society of Qajar period; and communications between governmental authorities and absent landowners with rural and vice versa was made with his mediations. Depending on various factors such as power and influence of landowner and other authorities, obedience or obstinacy of subordinates, influence, and personal and moral characteristics, Kadkhoda was either a flatterer of government who would cause misery for peasants by gathering numerous taxes, or a protector against abuse of other administrators who attended peasants problems and their welfare.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Kadkhoda
• Qajars
• Village
• Landowner
• Peasant
• Rural Administrators