نویسنده

• کمال رضوی

دانش آموخته کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

  مرجعیت شیعه در تحولات اجتماعی ـ سیاسی معاصر ایران، حضوری پررنگ و با نقش‌های متفاوت و گاه متضاد داشته است. چنین حضوری، گاه درجهت کنشگری و مبدأ تغییر واقع شدن بوده است (حضور فعال شماری از علما و مراجع برجسته در جریان انقلاب مشروطه)، گاه درجهت تأثیرپذیری و واکنش در مواجهه با تحولات بوده است (مواجهه با مدرنیزاسیون اجباری رضا شاه در ایران) و گاه در قالب سکوت و انفعال ظاهر شده است (سکوت مرجع وقت شیعه در تعارض دولت مصدق با دربار و دولت انگلیس در جریان ملی کردن صنعت نفت). مرجعیت همواره پیش‌قراول یا دنباله‌روی تحولات اجتماعی نبود؛ بلکه مانند گروه‌های اجتماعی دیگر، به‌مثابه‌ی عاملی اجتماعی، در رویارویی با این تحولات، هم تأثیرگذار بود و هم تأثیرپذیر؛ هم دچار قبض و محدودیت و افول می‌شد و هم به گسترش نفوذ و عمل خود می‌پرداخت. با در نظر گرفتن چنین جایگاهی برای مرجعیت، نتیجه می‌گیریم که در بررسی سیر تاریخی مرجعیت شیعه در ایران، خود را به مناسبات، تحولات و تعاملات درونی مرجعیت و حوزه‌ی علمیه محدود نکنیم و مرجعیت را در زمینه‌ی بزرگ‌تر اجتماعی ـ سیاسی مورد بررسی قرار دهیم.   در این مقاله، با در نظر گرفتن این مسئله، به بررسی سیر تاریخی مرجعیت و برهم‌کنش آن با جامعه و حکومت در دوره‌ی مرجعیت واحد آیت‌الله بروجردی می‌پردازیم. باتکیه بر داده‌های شفاهی حاصل از گفت‌وگو با ملازمان، نزدیکان و شاگردان آیت‌الله بروجردی و منابع تاریخی و مقالات پژوهشی مرتبط، برهم‌کنش مرجعیت با جامعه و حکومت را در چهار محور «بررسی زمینه‌ی اجتماعی ـ سیاسی»، «بررسی وضعیت حوزه‌ی علمیه»، «مناسبات مرجعیت و جامعه» و «مناسبات مرجعیت و نظم سیاسی» بررسی می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

• آیت‌الله بروجردی
• مرجعیت و حکومت
• مرجعیت و جامعه

عنوان مقاله [English]

Interaction between Shia Cleric Authority (Marja'iat), State and Society in Iran (1303-1340; 1924-1961)

نویسنده [English]

• Kamal Razavi

MA in Social Science Research, Tehran University

چکیده [English]

Shi'a  Marja'iat[1]  in Iran carries a great potencies and capabilities in socio-political changes of Iran. In contemporary history of Iran, the performance of Marjai’iat varies.  Sometimes it has been an activist approach with the Ulama as acting agent. This may historically recall the influential presence of Ulama in Constitutional Revolution of Iran in 1303/1924. However, this performance has sometimes been in the form of reaction to some external changes. At this time they may be considered as reacting agent to stand against a significant issue like the rise of Ulama against imposed modernization at Reza Shah reign. Finally, this performance has been sometimes formulated in passive attitude, neutrality and renunciation. The illustration of this kind would be the neutrality and conservatism of General Marja'iat of Time, Ayatollah Broujerdi, against conflict between the national nront and Royal forces in coalition with Britain during Dr. Mosaddegh state. Accordingly, as a social agent, Marjaiiat, has had both active-effective and passive-influenced characteristics like other social groups in society. Significantly, studying Marjaiiat in Iran should not be restricted to Howze Elmieh (seminary) as it rather to be considered in a wider socio-political context.
Assuming the latter point, this paper attempts to study the historical evolution of Marja'iat and its interaction with society and state during General Marja'iat of Ayatollah Broujerdi. Relying on oral data, collected from interviewing close companions and students of Ayatollah Broujerdi as well as using related historical sources, this paper studies Ulama interaction  with society and state. The paper has been organized on four topics: Socio-political backgrounds, The situation of Hawze Elmie (Seminary), Marja'iat and society and finally Marja'iat and the political order.



[1] . The highest position in priests and religious officials hierarchy in Shi'a religion.

کلیدواژه‌ها [English]

• Shi'a Marja'iat
• Ayatollah Broujerdi
• Marja'iat and society
• Marja'iat and state