نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 متصدی خزانه جواهرات ملی بانک مرکزی ج.ا.ا، تهران، ایران
2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
وقوع انقلاب صنعتی و ماشینی شدن تولید اگرچه از سختی تولید و فشار بر جسم انسان تا حدی کاست، اما ساعات کار طولانی، بهره کشی شدید و خطرات ناشی از کار با ماشین های ناایمن اولیه، سلامتی و زندگی کارگران را به شکل روزافزونی مورد تهدید قرار داد. این امر به مسئله ای مهم در عرصۀ تولید صنعتی و زندگی اجتماعی تبدیل شد؛ زیرا آسیب و مرگ زودهنگام کارگران، صدمات فراوانی بر نیروی تولید و پیکرۀ اقتصادی جامعه وارد میکرد. واکنش های طبیعی کارگران و ظهور اندیشه های انتقادی و اصلاحی اندیشمندان مختلف، حمایت از طبقه کارگر و توجه به سلامت و بهداشت کارگران را به مطالبه ای جدی در جوامع صنعتی اروپا تبدیل کرد.
ایجاد صنایع جدید، پیدایش کارگر صنعتی و همچنین گسترش اندیشه های چپ، منجر به تسرّی مسئلۀ فوق به کشورهای غیراروپایی از جمله ایران گردید. یافته های تحقیق حاضر که براساس ترکیبی از روش علّی و عقلانی و عمدتاً بر پایۀ اسناد و جراید این دوره نوشته شده، نشان میدهد که رضاشاه برخلاف سیاست های ضد چپ گرایانۀ خویش، تحت فشار مجامع بین المللی و افزایش کمّی شمار کارگران فعال در بخش صنایع ماشینی، برای نخستین بار به تصویب «نظام نامه کارخانجات و مؤسسات صنعتی» در ایران اقدام کرد که در عرصۀ عمل به اجرا درنیامد. با سقوط وی به دست متفقین و فضای نسبتاً باز سیاسی، احزاب چپگرا به‌خصوص حزب توده موفق شدند دولت را وادار سازند تا با استفاده از بستر و زیرساخت اولیۀ به وجود آمده در دورۀ رضاشاه، به تدوین نخستین «آیین نامه بهداشت کارگران» در ایران تن در دهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Condition of Labors' Health and Factories Hygiene and the Enactment of the First Labors' Health Code in Iran during the Pahlavi Era (1925-1953)
نویسندگان [English]
- Hossein Ahmadzadeh Nodijeh 1
- Ghobad Mansourbakht 2
1 Official Curator, the Treasury of National Jewells, the Central Bank of the Islamic Republic of Iran, Tehran, Iran
2 Associated professor, History, Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Although the Industrial Revolution and the mechanization of factories reduced the harshness of production and the pressure on the human body to some degree, long hours, intense exploitation, and the dangers of working with unsafe early machinery increasingly affected workers' health and lives. This became a major issue in production and social life, as worker injury and early death caused great damage to the productive forces and economic structure of society. The natural reaction of workers and the emergence of critical and reformatory ideas of various thinkers made the support of the proletariat and attention to the health and hygiene of workers serious demands in the industrial societies of Europe.
The creation of modern industries and the emergence of industrial labor, as well as the spread of leftist ideas, led to the spread of the problem to non-European countries, including Iran. The results of the study, based on a combination of causal-rational methods and relying mainly on archival documents and the contemporary press, show that contrary to his leftist policies, Reza Shah, under pressure from international forums and the increasing number of workers in the machine industry, for the first time adopted the "Regulation of Factories and Industrial Establishments" in Iran, but it was not put into practice. After the overthrow of Shah Reza by the Allies and a relatively open political atmosphere, the leftist parties, especially the Tudeh Party, succeeded in forcing the government to draft the first "Health Law for Workers" in Iran.
کلیدواژه‌ها [English]
- Pahlavi era
- Proletariat
- Labor’s Health
- Factories Hygiene
- Laws and Regulation
- آبراهامیان، یرواند (1389)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی، چاپ یازدهم.
- آبراهامیان، یرواند(1394)، مردم در سیاست ایران، ترجمۀ بهرنگ رجبی، تهران: نشر چشمه.
- اتحادیه، منصوره [بیتا]، مرامنامه ها و نظامنامه های احزاب سیاسی ایران در دوره دوم مجلس شورای ملی، تهران: نشر تاریخ ایران.
- احمدزاده، حسین (1398)، «تاریخ ظهور و تحول مفهوم جدید کارگر در ایران معاصر (1285-1332ش)»، رسالۀ دکتری، دانشگاه شهید بهشتی.
- احمدزاده، حسین و قباد منصوربخت (زمستان 1398)، «ادارۀ بین‌المللی کار و نخستین قانون کار در ایران»، گنجینۀ اسناد، دورۀ 29، شمارۀ 4 (پیاپی 116)، صص7-40.
- شاکری، خسرو [به کوشش] (1974)، اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال دموکراسی و کمونیستی ایران، ج1، فلورانس: مزدک، چاپ دوم.
-شاکری، خسرو [به کوشش] [بیتا]، اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال دموکراسی و کمونیستی ایران، آثار آ. سلطان‌زاده، ج4، [بیجا]: مزدک.
- باریر، جولیان (1363)، اقتصاد ایران، تهران: [بینا].
- براون، ادوارد گرانویل (1381)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: ماهریز.
- بهار (ملکالشعرا)، محمدتقی (1386)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، ج1، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
- پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، ایران و ایرانیان: ایران و سرزمین و مردم آن، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی، چاپ دوم.
- ساتن، الول [بیتا]، رضاشاه کبیر یا ایران نو، ترجمۀ عبدالعظیم صبوری، [بیجا]، [بینا].
- عبدالله یف (1360)، «کارگران ایران در اواخر قاجاریه»، کتاب آگاه: مسائل ایران و خاورمیانه، ترجمۀ مارینا کاظم‌زاده. ج1، تهران: آگاه.
- فخرائی، ابراهیم [بیتا]، سردار جنگل؛ میرزا کوچک‌خان، [بیجا]: جاویدان.
- فلور، ویلم (1371)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران (8)، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
- فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- کرزن، جورج ناتیل (1387)، ایران و قضیه ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، ج2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
- رایس، کلارا کلیور (1366)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمۀ دکتر اسدالله آزاد، تهران: آستان قدس.
- لاجوردی، حبیب (1369)، اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمۀ ضیاء صدقی، تهران: نشر نو.
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 21- 162/1/1/ 1311ش.
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 22-162/1/1/ 1311ش.
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 23-162/1/1/ 1311ش.
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 1- 11/ 8/ 7 / 1312ش.
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 2-11/8/7/ 1312ش
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 5-11/ 8/ 7 / 1312ش
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 1, 27/ 8/ 8/ 1317 ش
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 2, 27/ 8/ 8/ 1317 ش.
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 3, 27/ 8/ 8/ 1317 ش
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 4, 27/ 8/ 8/ 1317 ش
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 5, 27/ 8/ 8/ 1317 ش
-مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 61- پرونده5 - کارتن59-1339ق.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 14651 .
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 2659/ 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 3752/ 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 6178/ 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 11596/240 .
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 20300/ 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 32511/ 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 93161/ 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 94031 / 240.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 240014618.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 000694- 244.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 333 .
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 290004636.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 38- 291.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 3284/ 291.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 6446/ 293.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 58581/293.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 10854/ 293.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 2019- 293.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 5507- 293.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 0035- 003344- 380.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 0057- 003344- 380.
-سازمان اسناد ملی ایران (ساکما)، 1537- 293-98.
-نشریه اتفاق کارگران، 1328: ش1، ص3، 4.
-نشریه ارزش کار، 1330: ش 6، ص4.
-نشریه ارزش کار، 1330: ش7، ص4.
-نشریه ارزش کار، 1330: ش11، ص1.
-نشریه ارزش کار، 1331: ش16، ص1.
-نشریه ارزش کار، 1331: ش17، ص3.
-نشریه ارزش کار، 1331: ش20، ص4.
-نشریه ارزش کار، 1331: ش22، ص1.
-نشریه اطلاعات، 1315: ش2797، ص1.
-نشریه پند، 1323: ش5، ص4.
-نشریه حقیقت، 1300، ش2، ص1.
-نشریه حقیقت، 1300، ش12، ص1.
-نشریه حقیقت، 1300، ش20، ص4.
-نشریه حقیقت، 1300، ش33، ص1.
-نشریه حقیقت، 1300، ش42، ص1.
-نشریه حقیقت، 1300، ش 47، ص2.
-نشریه رنج، 1330، ش9، ص4.
-نشریه رهبر، 1321: ش4، ص4.
-نشریه رهبر، 1321: ش5، ص4.
-نشریه رهبر، 1321: ش6، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش7، ص1، 4.
-نشریه رهبر، 1321: ش8، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش22، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش25، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش34 ، ص1.
-نشریه رهبر، 1321: ش36، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش39، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش39، ص2.
-نشریه رهبر، 1321: ش39، ص2.
-نشریه رهبر، 1322: ش43، ص1.
-نشریه رهبر، 1322: ش46، ص4.
-نشریه رهبر، 1322: ش49 ، ص4.
-نشریه رهبر، 1322: ش50، ص2.
-نشریه رهبر، 1322: ش84، ص1.
-نشریه رهبر، 1322: ش100، ص1.
-نشریه رهبر، 1322: ش105، ص1.
-نشریه رهبر، 1322: ش129، ص2.
-نشریه رهبر، 1322: ش 146، ص1.
-نشریه رهبر، 1322: ش203، ص1.
-نشریه رهبر، 1323: ش254، ص2.
-نشریه رهبر، 1323: ش255، ص2.
-نشریه رهبر، 1323: ش265، ص3.
-نشریه رهبر، 1323: ش269، ص2.
-نشریه رهبر، 1323: ش300، ص4.
-نشریه رهبر، 1323: ش316، ص1، 2.
-نشریه رهبر، 1323: ش323، ص2.
-نشریه رهبر، 1323: ش359، ص1.
-نشریه رهبر، 1323: ش379، ص2.
-نشریه رهبر، 1323: ش466 ، ص1.
-نشریه رهبر، 1323: ش475 ص2.
-نشریه رهبر، 1323: ش477، ص2.
-نشریه رهبر، 1324: ش597، ص2.
-نشریه رهبر، 1324: ش608، ص4.
-نشریه رهبر، 1325: ش 694، ص 6.
-نشریه رهبر، 1325: ش 813، ص3.
-نشریه رهبر، 1325: ش745، ص2.
-نشریه رهبر، 1325: ش749، ص2.
-نشریه رهبر، 1325: ش752، ص4.
-نشریه رهبر، 1325: ش758، ص3.
-نشریه رهبر، 1325: ش759، ص4.
-نشریه رهبر، 1325: ش761، ص5.
-نشریه رهبر، 1325: ش808، ص3.
-نشریه رهبر، 1325: ش813، ص3.
-نشریه رهبر، 1325: ش843، ص6.
-نشریه ظفر، 1324: ش105، ص2.
-نشریه ظفر، 1325: ش354، ص1.
-نشریه کار، 1301، ش4، ص3، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش17، ص2، 3.
-نشریه کارگر آزاد، 1331، ش19، ص1، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش20،ص1، 2، 3.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش21، ص1، 2، 3.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش28، ص2.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش29، ص2.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش33، ص2، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش35، ص2.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش38، ص1، 2.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش39، ص2.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش40، ص2.
-نشریه کارگر آزاد، 1331: ش54، ص2.
-نشریه کارگر آزاد، 1332: ش63، ص3، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1332: ش65، ص1، 3، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1332: ش66، ص3.
-نشریه کارگر آزاد، 1332: ش68، ص1، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1332: ش70، ص1، 4.
-نشریه کارگر آزاد، 1332: ش72، ص2.
-نشریه مردان روز، 1325: ش72، ص4، 5
-نشریه مردان روز، 1325: ش75، ص5.
-نشریه مردان روز، 1325: ش78، ص4.
-نشریه مردم، 1321: ش205، ص1.
-نشریه مردم، 1321: ش215، ص3.
-نشریه مردم، 1321: ش216، ص3.
-نشریه نامه مردم، 1327: ش415، ص1.
- Schayegh, C. (2006), “The Development of Social Insurance in Iran: Technical-Financial Conditions and Political Rationales, 1941-1960”, Iranian Studies, 39 (4), pp.539–568.
Abrahamian, Ervand. (1382/2003). “Iran between two revolutions” (11th ed.). Translated by Ahmad Golmohammadi, & Mohammad Ebrahim Fattahi. Tehran: Ney. [Persian]
Abrahamian, Ervand. (1394/2015). “People in Iran's politics”. Translated by Behrang Rajabi. Tehran: Chešmeh. [Persian]
Atabaki, Touraj (2012). "Oil industry and the emergence of workers in Iran".Goftegoo. No 60. 107-125. [Persian]
Ettehadieh, Mansoureh (n. d.). “The manifestos and constitutions of Iranian political parties in the second term of the National Council”. Tehran: Našr-e tāriḵ-e Iran. [Persian]
Ahmadzadeh Nojideh, hoseyn (1398/ 2019) “The history of the emergence and evolution of the new concept of worker in contemporary Iran: 1332-1285. PhD Thesis. Tehran: Department of History, Shahid Beheshti University.
Ahmadzadeh Nojideh, H., Mansorbakht, G. (1398/2019). “International Labor Office (ILO) and the First Labor Law in Iran”. ). Ganjine-ye Asnād. 29(4), 6-40. [Persian]
Polak, Jakob Edward (1368/1989). Persien: Das Land und seine Bewohner: ethnographische Schilderunge. Translated by Keykavoos Jahandari. Tehran: ḵārazmī. [Persian]
Shakeri, Khosro. (1974). “Historical documents of Iran's labor movement, social democracy and communism.”. (vol. 1) (2nd ed.). Felorans: Mazdak. [Persian]
Shakeri, Khosro. (n. d.). “Historical documents of Iran's labor movement, social democracy and communism.”. (vol. 4) . Felorans: Mazdak. [Persian]
Abdullayev. (1360/1981). “Iranian workers in the late Qajar period". Knowledgeable book: Iran and the Middle East issues”. Translated by Marina Kazemzadeh.Tehran: Āgāh. [Persian].
Bharier, Julian. (1363/1984). Economic development in Iran, 1900 – 1970). Tehran [Persian]
Brown, Edvard Granville (1381/ 2002). One Year Among Iranian. Translated by Mani Salehi Allameh. Tehran: Mahrīz. [Persian].
Bahār, Malek ul-šoʻarā. (1386/2007). “Tārīḵ-e moḵtaṣar-e Aḥzāb-e Sīāsī-ye Iran: Enqerāż-e Qāǰārīeh”. (vol. 1) (7th ed.). Tehran: Amīr Kabīr.
Rostam Pour, Kaveh (2019). “The Role of Housing Policies in the Dissatisfaction of Workers of Anglo Iranian Oil Company in Khuzestan Oilfields”. History of Islam and Iran. 29(43), 53-74.
Sutton, Elwell. (n. d.). Reza Shah or new Iran. Translated by Abd Al-Azim Sabouri. [Persian]
Tatari, Ali. (Fall 1383/2004). “A Research on the first charter for Iran’s carpet- weavers labor union, Kerman City. Ganjine-ye Asnād, 14 (3), pp. 94-103. [Persian]
Fakhraei, Ebrahim (n.d.). “ Sardār-e jangal: Mīrzā koočak ḵān” (n. p.). Javidan. [Persian]
Floor, Willem. (1371/1992). Industrialization in Iran and the revolt of Shaikh Ahmad Madani) (vol. 8). Translated by Abu Al-Ghasem Serri. Tehran: Tus. [Persian]
Foran, John. (1388/2009). Fragile resistance: Social transformation in Iran from 1500 to the revolution. Translated by Ahmad Tadayyon. Tehran: Mo’assese-ye ḵadamāt-e Farhangi-ye Rasā. [Persian]
Curzon, George Nathaniel. (1387/2008). Persia and the Persian question) (vol. 2) (6th ed.). Translated by Gholam Ali Vahid Mazandarani. Tehran: Entešārāt-e ʻElmī Farhangī. [Persian]
Kelara, Rice (1366/ 1987). Iranian women and their life. Translated by Asadollah Azad. Tehran: Astān Qods Rażavī.
Lajevardi, Habib (1369/1990). “Labor unions and autocracy in Iran”. Translated by Zia Sedghi. Tehran: Našr-e No. [Persian]
Edāre-ye Asnād va Tārīḵ-e Dīplomāsī-ye Vezārat-e Omūr-e ḵāreǰe (Ostādox), Year, Box, Folder, Document number):
- Year 1339AH/ 1920 AD, Box 59, Folder 5, Document number 61
- Year 1311SH/ 1932 AD, Box 1, Folder 1, Document number 21-162
- Year 1311SH/ 1932 AD, Box 1, Folder 1, Document number 22-162
- Year 1311SH/ 1932 AD, Box 1, Folder 1, Document number 23-162
- Year 1312SH/ 1933 AD, Box 7, Folder 8, Document number 1-11
- Year 1312SH/ 1933 AD, Box 7, Folder 8, Document number 2-11
- Year 1312SH/ 1933 AD, Box 7, Folder 8, Document number 5-11
- Year 1312SH/ 1938 AD, Box 8, Folder 8, Document number 27-4
- Year 1312SH/ 1938 AD, Box 8, Folder 8, Document number 27-5
Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 14651.
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 14651
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 2659
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 3752
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 6178
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 11596
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 20300
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 32511
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 93161
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240- 94031
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 240014618
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 244- 000694
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 290- 333
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 290004636
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 291- 38
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 291- 3284
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293- 6446
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293- 58581
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293- 10854
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293- 2019
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293-5507
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 3100001387
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293005654
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 380-003344-0035
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 380- 003344-0057
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 293-98-1537
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 30004241
- Sāzmān-e Asnād va Ketābḵāne-ye Mellī-ye Iran (Sākmā) (National Library and Archives Organization of Iran): 270000267
- Press Ettefāq-e kārgarān (1910), No 1, p 3,4.
- Press Arzeš-e Kār (1951), No 6, p 4.
- Press Arzeš-e Kār (1951), No 7, p 4.
- Press Arzeš-e Kār (1951), No 11, p 1.
- Press Arzeš-e Kār (1952), No 16, p 1.
- Press Arzeš-e Kār (1952), No 17, p 3.
- Press Arzeš-e Kār (1952), No 20, p 4.
- Press Arzeš-e Kār (1951), No 22, p 1.
- Press Eṭṭelāʿāt (1937 AH), No 2797, p 1.
- Press Pand (1944), No 5, P 4.
- Press Ḥaqīqat (1921), No 2, P 1.
- Press Ḥaqīqat(1921), No 12, P 1.
- Press Ḥaqīqat(1921), No 20, P 4.
- Press Ḥaqīqat(1921), No 33, P 1,4.
- Press Ḥaqīqat(1921), No 42, P 1.
- Press Ḥaqīqat(1921), No 47, P 2.
- Press Donyā (1977) No - , P 58-63.
- Press Ranǰ (1951), No 9, P 4.
- Press Rahbar (1942), No 4, P 4.
- Press Rahbar (1942), No 5, P 4.
- Press Rahbar (1942), No 6, P 2.
- Press Rahbar (1942), No 7, P 1,4.
- Press Rahbar (1942), No 8, P 2.
- Press Rahbar (1942), No 22, P 2.
- Press Rahbar (1942), No 25, P 2.
- Press Rahbar (1942), No 34, P 1.
- Press Rahbar (1942), No 36, P 2.
- Press Rahbar (1942), No 39, P 2.
- Press Rahbar (1943), No 43, P 1.
- Press Rahbar (1943), No 46, P 4.
- Press Rahbar (1943), No 49, P 4.
- Press Rahbar (1943), No 50, P 2.
- Press Rahbar (1943), No 84, P 1.
- Press Rahbar (1943), No 100, P 1.
- Press Rahbar (1943), No 105, P 1.
- Press Rahbar (1943), No 129, P 2.
- Press Rahbar (1943), No 146, P 1.
- Press Rahbar (1943), No 203, P 1.
- Press Rahbar (1944), No 254, P 2.
- Press Rahbar (1944), No 255, P 2.
- Press Rahbar (1944), No 265, P 3.
- Press Rahbar (1944), No 269, P 2.
- Press Rahbar (1944), No 300, P 4.
- Press Rahbar (1944), No 316, P 1,2.
- Press Rahbar (1944), No 323, P 2.
- Press Rahbar (1944), No 359, P 1.
- Press Rahbar (1944), No 379, P 2.
- Press Rahbar (1944), No 466, P 1.
- Press Rahbar (1944), No 475, P 2.
- Press Rahbar (1944), No 477, P 2.
- Press Rahbar (1945), No 597, P 2.
- Press Rahbar (1945), No 608, P 4.
- Press Rahbar (1946), No 694, P 2.
- Press Rahbar (1946), No 813, P 3.
- Press Rahbar (1946), No 758, P 3.
- Press Rahbar (1946), No 759, P 4.
- Press Rahbar (1946), No 761, P 5.
- Press Rahbar (1946), No 808, P 3.
- Press Rahbar (1946), No 813, P 3.
- Press Rahbar (1946), No 843, P 6.
- Press ẓafar (1945), No 105, P2.
- Press ẓafar(1946), No 354, P1
- Press Kār (1922), No 4, P 3,4
- Press Kārgar-e Āzād (1952), No 17, P 2,3.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 19, P 1,4.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 20, P 1-3.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 21, P 1-3.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 28, P 2.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 29, P 2.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 33, P 2,4.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 35, P 2.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 38, P 1,2.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 39, P 2.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 40, P 2.
- Press Kārgar-e Āzād(1952), No 54, P 2.
- Press Kārgar-e Āzād(1953), No 63, P 3,4.
- Press Kārgar-e Āzād(1953), No 65, P 1-4.
- Press Kārgar-e Āzād(1953), No 66, P 3.
- Press Kārgar-e Āzād(1953), No 68, P 1,4.
- Press Kārgar-e Āzād(1953), No 70, P 1,4.
- Press Kārgar-e Āzād(1953), No 72, P 1,4.
- Press Mardān-e rūz (1946), No 72, P 4,5.
- Press Mardān-e rūz(1946), No 75, P 5.
- Press Mardān-e rūz(1946), No 78, P 4.
- Press Mardom(1942), No 205, P 1.
- Press Mardom (1942), No 215, P 3.
- Press Mardom (1942), No 216, P 3.
- Press Nāmeh-emardom (1948), No 415, P 1.
)