نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ هنر اسلامی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار رشته هنر اسلامی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استادیار رشته گرافیک دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

یکی از کتاب‌های ارزشمند چاپ سنگی دورۀ قاجار کلیات جودی است. حضور زنان کربلا در تصویرسازی‌های این کتاب بسیار بارز است. مسئلۀ پژوهش حاضر ارزیابی تصاویر کلیات جودی و نگاره­ های مرتبط با زنان حاضر در کربلا با تأکید بر حضرت زینب(س) است. همچنین به مضامین مرتبط با وقایع اشاره دارد و با هدف واکاوی ویژگی‌های مضمونی و تجسمی نگاره­ های مذکور شکل گرفته است. نگاره­ ها چگونه مضامین و روایات وقایع را به تصویر کشیده ­اند؟ جایگاه بصری حضرت زینب(س)، سایر زنان کربلا و پوشش آنان در کتاب حاضر چگونه مطرح شده است؟
 با توجه به نتایج این پژوهش که با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با شیوۀ کتابخانه­ ای- اسنادی شکل گرفته است، نسخ و تصویرگران برخی کتب کلیات جودی که بدون تصویرگر ثبت شده بود، شناسایی و مطرح شده است. تصاویر بسیاری از روایت‌های معتبر اسلامی تبعیت نکرده، یا حتی فراتر از متن کتاب، با توجه به ذهن هنرمند نمود پیدا کرده است.
 برای نشان دادن منزلت حضرت زینب(س) و شاخص‌سازی، از تمرکزگرایی و سایر ویژگی‌های تصویری قداست استفاده شده است. پوشش وی نیز در سه گونۀ مختلف نشان داده شده است که درخور توجه است. مفاهیمی همچون صلابت، حمایت، صبر و حزن به وسیله مؤلفه ­های طراحی در صحنه ­­ها بارز شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Exploring the Illustrations of the Women in the Battle of Karbala, with a Focus on Zaynab bint Ali (p)—Case: Lithographic Manuscripts of Kulliyat-e Joodi

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Asgari 1
  • Mahnaz Shayestehfar 2
  • Aboutorab Ahmadpanah 3

1 PhD student of Islamic Art, the School of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

2 Associate Professor at the School of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor at the School of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Among the most precious Iranian lithographic books from the Qajar period is Kulliyat-e Joodi, whose illustrations stand out in their depiction of the women present at the Battle of Karbala. With a focus on Zaynab bint Ali (peace of God be upon her), this study analyses those of the book’s illustrations that are centered on the women of the Battle of Karbala. It also explores the themes surrounding the event, as well as the thematic and visual qualities of the illustrations. The study asks: “How are the accounts and themes of the Battle of Karbala rendered in the illustrations? And how are the religious significance and outfit of Zaynab (p) and the other women of the Battle of Karbala shown in the different Manuscripts of the book?”
The findings of this descriptive-analytical desk research helped identify the illustrators of some of the Kulliat-e Joodi Manuscripts whose illustrators were originally unspecified. Many of the studied artworks were not completely faithful to the accepted Islamic historical accounts, with the artist having taken creative liberties with the source text.
To show the religious significance of Zaynab (p), the illustrations make her the focus of the scenes and distinguish her with visual elements of holiness. She also notably appears in three different outfits across the artworks. Notions such as the strength of character, support, patience, and grief are highlighted using different artistic tactics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar lithographic illustrations
  • Kulliyat-e Joodi
  • Zaynab bint Ali (p)
  • Ashura
  • Islamic historical accounts
منابع و مآخذ
- ابن‌اعثم، ابومحمدبن احمد (1374)، الفتوح، ترجمۀ محمدبن احمد مستوفی هروی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
- ............................................. (1411)، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج5، بیروت: دار الاضواء.
- ابن‌جوزی، یوسف‌بن قزاوغلی (1418)، تذکرة الخواص، قم: منشورات شریف ­الرضی.
- ابن‌سعد، محمد (1389)، طبقات الکبری، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، ج5، تهران: فرهنگ و اندیشه، چاپ دوم.
- ابن‌أبی‌الحدید، فخرالدین ابوحامد عبدالحمید (1404)، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج2، قم: منشورات مکتبة آیة‌الله العظمی مرعشی نجفی.
- اصفهانی، ابوالفرج (1368)، مقاتل ­الطالبین، ترجمۀ سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: صدوق، چاپ چهارم.
- زینلی حسین‌آبادی، رحمت‌الله (1395)، حکایت آن مظلوم (ترجمۀ کتاب انساب ­الاشراف؛ زندگی­نامه امام حسین علیه السلام)، ترجمۀ رحمت­الله اصفهان: حدیث راه عشق.
- بوذری، علی (1390)، چهل طوفان، تهران: مجلس شورای اسلامی.
- بیگی، فهیمه (۱۳۹۵)، «شمایل‌شناسی شخصیت‌های روایی سه نسخه از مختارنامه چاپ سنگی دوران قاجار»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و هنر یزد.
- پیشوایی، مهدی (۱۳۹۰)، مقتل جامع سید الشهدا، ج1، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم.
- .......................... (۱۳۹1)، مقتل جامع سید الشهدا، ج2، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- پاکباز، رویین (1381)، دائرة المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ سوم.
- جودی خراسانی، میرزا عبدالجواد (1386)، دیوان جودی، تصحیح علی افراسیابی، قم: قلم.
- چیت‌ساز، محمدرضا (۱۳۸۶)، تاریخ پوشاک ایرانیان، تهران: سمت، چاپ دوم.
- ...................................... (۱۳۹۸)، درآمدی بر پوشاک در ایران، تهران: مؤسسۀ فرهنگی-هنری و انتشارات بین‌المللی الهدی.
- خوارزمی، موفق‌بن احمد (1395)، مقتل ­الحسین علیه ­السلام، ترجمۀ غلامحسین بنافی، قم: زلال کوثر.
- دُزی، راینهارت پیتر آن (۱۳۸۹)، فرهنگ البسه مسلمانان، ترجمۀ حسینعلی هروی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
- دینوری، ابوحنیفه احمدبن داوود (1395)، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی، چاپ دهم.
- ........................................................... (1371)، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی، چاپ چهارم.
- راوندی، قطب­الدین (1409)، الخرائج و الخرائح، ج2، قم: مؤسسۀ الامام المهدی.
- رجبی، فاطمه (1378)، نقش زنان در حماسه کربلا، تهران: مطهر.
- ریاضی، محمدرضا (1375)، فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران، تهران: دانشگاه الزهراء.
- رنجبر، محسن (زمستان 1383)، «معرفی و بررسی مقتل ­الحسین خوارزمی»، مجله تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شمارۀ 4، صص103-134.
- سلیم گندمی، حمید و صدیقه شاکری (بهار 1388)، «رساله­نامه حضرت زینب(س)»، مجله سفینه، سال ششم، شمارۀ 22، صص165-189.
- سپهر، محمدتقی (1382)، ناسخ ­التواریخ؛ در احوالات حضرت سیدالشهداء، تهران: کتابچی.
- شیخ صدوق (۱۳۹8)، امالی؛ مقتل امام حسین، ترجمۀ محمدحسین خورشیدی، قم: نشر طاها.
- ..................... (1376)، الامالی، ترجمۀ محمدباقر کمره­ای، تهران: کتابچی، چاپ ششم.
- شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1403)، الامالی، تحقیق حسین استادولی و علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
- ..................................................................... (1388)، الارشاد، ترجمۀ سید علیرضا جعفری، قم: نبوغ، چاپ سوم.
- .............................................................. (1388)، مقتل سید الشهداء (ترجمۀ بخش امام حسین(ع) از کتاب الارشاد)، ترجمۀ صادق برزگر بفرویی، قم: امین‌الله.
- ..................................................................... (1413)، الارشاد، ج2، قم: مؤسسة آل­ البیت.
- شهشهانی، سهیلا (۱۳۷۴)، تاریخچه پوشش سر در ایران، تهران: انتشارات مدیر.
- ............................. (۱۳۹۶)، پوشاک دوره قاجار، مشهد: فرهنگسرای میردشتی.
- صدیقیان، محبوبه (۱۳۹۴)، «ویژگی‌های بارز سبک­شناختی در آثار عاشورایی علیقلی خویی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده هنرهای تجسمی.
- ضیاء‌پور، جلیل (۱۳۴۷)، پوشاک زنان ایران، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
- طبری، محمدبن جریر [بی­تا]، تاریخ­ الامم و الملوک، ج5، بیروت: [بی‌نا].
- طبری، محمدبن جریر (1397)، استشهاد الحسین؛ مقتل الحسین از تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، گردآوری حسین انوری‌پور، تهران: انتشارات بین­الملل.
- طبری، عمادالدین حسن­بن علی­بن محمد (1334)، کامل بهائی، قم: طبع و نشر.
- ...................................................................... (1383)، کامل بهائی، ترجمۀ اکبر صفدری قزوینی، تهران: مرتضوی.
- طبرسی، ابومنصور احمدبن علی‌بن أبی‌طالب (1381)، الإحتجاج، ترجمۀ بهزاد جعفری، ج2، تهران: الاسلامیه.
- طبرسی، ابوعلی ­ابن‌الحسن (1399ق)، اعلام الوری بالهدی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، بیروت: دارالمعرفة.
- طوسی، ابوجعفر محمد­بن حسن­بن ­علی (1414)، الامالی، قم: دار الثقافة.
- طیبی، ناهید (1382)، «زنان و نقش‌های پیدا و پنهان»، مجله شمیم یاس، شمارۀ 1،  تاریخ مراجعه: 17/6/1400
- عسگری، فاطمه (پاییز ۱۳۹۵)، «تجلی عاشورا در تصویرسازی‌های کتب چاپ سنگی تحفة ­ذاکرین»، مجله نگره، شمارۀ ۳۹، صص۱۰۱-۱۱۳.
- لعل شاطری، مصطفی، هادی وکیلی و علی ناظمیان فرد (پاییز و زمستان ۱۳۹۷)، «بررسی تطبیقی تصاویر جنیان حاضر در کربلا در کتب چاپ سنگی عصر ناصری با روایات اسلامی»، مجله تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، شمارۀ 22، صص۱۴۷-۱۷6.
- مارزلف، اولریش (1398)، تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی، ترجمۀ شهروز مهاجر، تهران: انتشارات نظر، چاپ چهارم.
- روشنفکر کبری و دانش محمدی (بهار 1388)، «گفتمان ادبی حضرت زینب(س)»، مجله سفینه، سال ششم، شمارۀ 22، صص127-149.
- محمدی ری­­شهری، محمد (1393)، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمۀ محمد مرادی و محمد حنیف‌زاده، ج16، قم: دار الحدیث.
- محدثی، محمدجواد (1380)، فرهنگ عاشورا، قم: نشر معارف، چاپ پنجم.
- مؤمن­زاده، حمیده (۱۳۹۵)، «بررسی و تحلیل نگاره‌های قاجاری؛ نسخه کتاب طوفان البکا با رویکرد تاریخی فرهنگی با تأکید بر واقعه عاشورا»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر.
- نتاج ­مجد، عطیه و فاطمه امینی­فر (مهر 1399)، «بررسی پرتره زنان در دوره قاجار»، مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شمارۀ 29، صص50-93.
- یوسفی غروی، محمدهادی (1393)، فرهنگ شهادت معصومین(ع)، ج2، قم: پژوهشکده باقر العلوم.
 
- Gruber, F & Colby, S. C (2010), The Prophet's Ascension, Bloomingtone: Indiana University Press.
- Woods, K (2007), Making Renaissance art, London: Yale University Press.
 
List of sources with English handwriting
Afšār Mohāǰer, Kamrān. Iranian Artist and Modernism. (2005). First print. Tehrān: Tehrān University of Art.
Al- Šeyḵ Al- Mofīd, Moḥammad b. al- Noʻmān. (1992). Al- Īršād, Vol. 2. Qom: Moʻassesah Āl- al-baīt.
Al- Šeyḵ Al- Mofīd, Moḥammad b. al- Noʻmān. (2009). Al-Īršād – Maqtal Mofīd. Translated by Seyyed ʻAlīreżā Jaʻfarī. Qom: Nobūḡ.
Al- Šeyḵ Al- Mofīd, Moḥammad b. al- Noʻmān. (2009). Maqtal Sayyīd al-Šohadā (Translation sectionof  Emām Ḥosseīn From the book of Al-Iršād) [Maqtal al- Šohadā, Translated by Sādeq Barzegar Bafruī. Qom: Amīnollāh
Al- Šeyḵ Al-Mofīd, Moḥammad b. al-Noʻmān. (1983). Al- Amālī. Researchers Ḥosseīn Ostād Valī and ʻAlī Akbar Ḡafāfrī. Qom: Society of Seminary Teachers of Qom
Al-Isfahānī, Abū al-Faraǰ. (1989). Maqātil aṭ-Ṭālibīyīn. Translated by Seyyed Hāšem Rasoūlī Mahallati. Tehran: Ṣadoūq.
Al-Šeyḵ al-Ṣadoūq. (1979). Al-Amālī Maqtal Īmām Ḥussaīn. Translated by Moḥammad Ḥosseīn Ḵoršīdī. Qom: Našr-e Ṭāhā
Al-Šeyḵ al-Ṣadoūq. (1997). Al-Amālī. Translated by Moḥammad Bāqer Kamareheʼī. Tehrān: Ketābčī
Al-Ṭabarī, Abū Ja'far Moḥammad b. ǰarīr. (2018). Taʾrīḵ al-rusūl wa-l-mulūk – Istīšhād al- Ḥussaīn. Translated by Abūlqāsem Pāyandeh. Compiled by Ḥosseīn Anvarīpoūr. Tehrān: Bein al-Melal
Al-Ṭabarī, Abū Ja'far Moḥammad b. ǰarīr. (Nd). Tarīḵ al-Umam wal Molūk, Beirut: Ravā’e al-Tarāṯ al-Arabī
Al-Ṭabarī, ʻĪmad al-Dīn Ḥasan b ʻAlī b. Moḥammad. (1955). Kāmīl Bahāʼi. Qom: Ṭabʻ va Našr
Al-Ṭabarī, ʻĪmad al-Dīn Ḥasan b ʻAlī b. Moḥammad. (2004). Kāmīl Bahāʼi. Translated by Akbar Ṣafdarī Qazvīnī. Tehrān: Mortażavī
Anne Dozy, Reinhart Pieter. (2010). Dictionnaire Détaillé des Noms des Vêtements Chez les Arabes. Translated by Ḥosseīn ʻAlī Heravī. Tehrān: ʻElmī va Farhangī
Asgarī, Fāṭemeh. (2016). “The influence of Ashoora in the illustrations of Tohfatozakerin's lithographes”. Negāreh Journal. No. 39. pp. 101–13
Baqir al-ʻOlum Research Center Ḥadīṯ Group. (2011). Farhang-e ǰāmʻe Šahādat Maʻṣūmīn, Translated by ǰavād Moḥaddeṯī. First print. Tehrān: Beīn al-Melal
Beygī, Fahīmeh. (2016). Iconography of Narrative Characters in Three Versions of Lithography of Mukhtarnamah in the Qajar Period. Supervisor Foad Najmaddin. Science and Arts University of Yazd.
Būẕarī, ʻAlī. (2011). Čehel Ṭoūfān. Tehrān: Maǰles Šūrā-ye Eslāmī
Čītsāz, Mohammad Reżā. (2006). History of Iranian Costumes. Tehrān: SAMT
Čītsāz, Mohammad Reżā. (2019). Darāmadī bar Poūšāk dar Iran,  Tehrān: Alhodā International, Cultural, Artistic, and Publishing Institution
Dīnawarī, Abū Ḥanīfah Aḥmad b. Dāwūd. Al-Akhbār al-ṭiwāl. Translated by Maḥmoūd Mahdavī Damḡānī. Tehrān: Ney
Ebn Abī al-Ḥadīd, ‘Izz al-Dīn ‘Abu Ḥamīd ‘Abd al-Ḥamīd. (1983). Šarḥ Nahǰ al-Balāḡa. Researcher Moḥammad Abū al-Fażīl Ibrāhīm. Vol. 2. Qom: Manšūrāt Maktabah Ayatullāh al-ʻUẓmā al-Marʻašī an-Naǰafī
Ebn al-ǰawzī, Sībṭ. (2016). Ansāb al-Ašrāf – Ḥekāyat-e Ān Maẓloūm, Translated by Raḥmatollāh Zeynʻalī Ḥosseīn Ābādī. Isfahan: Ḥadīṯ-e Rāh-e Ešq.
Ebn Aʻṯam al-Kūfī, Abū Moḥammad Aḥmad. (1990). Kītāb al-Futūḥ, Vol. 5. Researcher ʻAlī Šīrī. Beirut: Dār al-ażwā
Ebn Aʻṯam al-Kūfī, Abū Moḥammad Aḥmad. (1995). Kītāb al-Futūḥ. Translated by Moḥammad b. Aḥmad Mostūfī Heravī. Tehrān: ʻElmī va Farhangī
Ebn Sa‘d, Abū ‘Abd Allāh Moḥammad. (2010). Kītāb aṭ-Ṭabaqāt al-Kabīr, vol. 5. Translated by Maḥmoūd Mahdavī Damḡānī. Tehrān: Farhang va Andīšeh
ǰūdī Ḵorāsānī, Mīrzā ʻAbdol ǰavād. (2007). Dīvān-e ǰūdī. Corrected by ʻAlī Afrasīyābī. First print. Qom: Qalam
Laʻl Šāṭerī. Vakīlī. Naẓemīyān Fard. Moṣtafā. Hādī. ʻAlī. (2018). “A comparative study of Images of Jinns in Karbala in lithographed Books of Naseri era with Islamic Narratives: A case Study of Toofan-al-Bokae”. Journal of Historical Perspective and Historiography. No. 22. pp. 147–75.
Marzolph, Ulrich. (2019). Narrative illustration in Persian lithographed books. Translated by Šahroūz Mohǰāer. Third print. Tehrān: Naẓar
Mazīnānī, Moḥammad Ṣādeq. (2011). The Role of Women in the Epic of ʻĀšūrā. First print. Qom: Būstān-e Ketāb
Moḥammadī Rey Šahrī, Moḥammad. (2014). Dānešnāmeh Emām Ḥosseīn [Encyclopedia of Ḥussaīn ibn ‘Alī]. Translated by Moḥammad Morādī and Moḥammad Ḥanīfarzādeh. Qom: Dār al-Ḥadīṯ.
Moḥammadī. Rošanfekr. Dāneš. Kobrā. (2009). “The Literary Discourse of Zaynab bint Ali”. Safineh Journal. No. 22. pp. 127–49
Moʼmenzādeh, Ḥamīd. (2016). A Cultural-Historical Study and Analysis of Qajar Miniatures of Toofan-al-Bokae with Focus on Ashura. Supervisor Amīr Māzīyār. Tehrān University of Art
Nataǰ Maǰd. Amīnīfar. Ātīyeh. Fāṭemeh. (2020). “Study of the Portrait of Woman in the Qajar Period”. Journal of New Approaches in Humanities Studies. No. 29. pp. 50–93
Pākbāz, Rūyīn.(2002). The Encyclopedia of Art. Tehrān: Farhang-e Moʻāṣer
Pishwai, Mahdi. (2012). ǰāmīʻ-i Sayyīd al-Šohadāʼ. Vol. 2. Qom: Imām Ḵomeīnī Education and Research Institute.
Pīšvāeī, Mahdī. (2011). Maqtal-i ǰāmīʻ-i Sayyīd al-Šohadāʼ. Vol. 1. Qom: Imām Ḵomeīnī Education and Research Institute.
Poūramīnī, Moḥammad Bāqer. (2017). The Epic of Ashura, Third print. Tehrān: Kānoūn-e Andīše ǰavān
Qaʼemī, ʻAlī. (n.d.). Naqš-e Zanān dar Tārīḵ-e ʻĀšūrā [The Role of Women in the History of Ashura]. Qom: Šafaq
Qazvīnī, Moḥammad -Kāẓem. (2015). Tandīs-e šakībāyī(Az Velādat tā Šahādat) Tarǰomeyī az Ketāb-e Zeīnab Kobrā Mīn al-Mahd el al-Laḥd) [The Icon of Patience (From Birth to Martyrdom): A Translation from the Book Zeīnab Kobrā Mīn al-Mahd el al-Laḥd]. Translated by Jalal Sobḥānī. First print. Tehrān: Beīn al-Melal
Raǰabī, Fāṭemeh. (1999). Naqš-e Zanān dar Hamāseh Karbalā[The Role of Women in the Epic of Karbala]. First print. Tehrān: Moṭahhar
Rīyāżī, Moḥammad Reżā. (1996). Farhang-e Moṣavvar Eṣtelāḥāt Honar Iran [Pictorial Dictionary of Iranian Art Terms]. Tehrān: Alzahra University
Šahšahānī, Soheīlā. (1995). The Pictorial History of Iranian Headdresses. Tehrān: Modīr
Šahšahānī, Soheīlā. (2017). Persian Clothing During the Qajar Reign. Mashhad: Farhangsarāy-e Mīrdaštī
Salīm Gandomī. Šākerī. Ḥamīd. Sedīgheh. (2009). Treatise of Zaynab bint Ali. Safīneh Journal. No. 22. pp. 165
Ṣedīqīyān, Maḥboūbeh. (2015). The study on Ali-QoliXuis lithographic illustrations on ʻĀšoūrā. Supervisors Ḥamīd Reżā Roūḥānī and ʻAlī Boūẕarī. Isfahan University of Art
Sepehr. Moḥammad Taqī. (2003). Nāsīḵ al-tawārīḵ – dar Aḥvālāt-e Ḥażrat-e Seyyed al-Šohadā. Tehrān: Ketābčī.
Ṭabarsī, Abu Manṣūr Aḥmad b. ʻAlī b. Abī-Ṭālīb. (2002). Al-Iḥtīǰāǰ. Vol. 2. Translated by Behzād ǰaʻfarī. Tehran: Eslamīyyeh
Ṭabresī, Abū ʻAlī Fażl b. Ḥasan. (1998). Eʻlām al-Varā be Eʻlām al-Hodā ,Translated by ʻAzīzollāh ʻAṭārodī. Tehrān: Eslāmīyyeh
Ṭūsī, Abū Jafar Moḥammad b. Ḥassan. (1993). Al-Amālī. Qom: Qīsm al-Dīrāsāt Islamīyyah Moʻassasah al-Bīʻṯah. Qom: Dār al-Ṯīqāfa.
Yaḡmāʻīyān, Maryam. (2018). Study of the Angels' Presence in the Lithographed Copies of Tūḥfat Al-Maǰālīs”. Glory of Art. No. 3. pp. 79–87.
Yoūsefī Ḡaravī, Moḥammad Hādī. (2014). Farhang-e Šahādat-e Maʻṣūmīn. Vol. 2. First print. Qom: Bāqīr al-ʻOlūm Research Center. Iran National Library Archive of Lithography
Żīyāpoūr, ǰalīl. (1968). Poūšāk-e Zanān Iran [Costumes of Iranian Women]. Tehrān: Vezārat-e Farhang va Honar
 
Digital References
Ranǰbar, Moḥsen. (2004). “Introduction and Study of Kharazmi’s Maqtal al-Hussain”. Tārīḵ-e Eslām dar Ayīneh-y-Pažūheš. No. 4. Accessed: September 9, 2021
Tayyebī, Nāhīd. (2003). “Women and Known and Hidden Roles”. Šamīm-e Yas Journal. No. 1. Accessed: September 8, 2021