نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

3 کارشناس ارشد تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

      دورۀ سلجوقی عصر تأسیس و تثبیت حکومت­های محلی در ایالت­ های مهم ایران بود. خوزستان نیز در آن دوره یکی از ایالت­ های مهم ایران (از نظر سیاسی و اقتصادی) بود؛ به‌طوری که به «جامه­ خانه سلجوقیان» مشهور بود. پژوهش دربارۀ تاریخ خوزستان در عصر سلجوقی، به­ دلیل عدم وجود منابع­ مستقل دشوار است. مسئلۀ پژوهش ­حاضر بررسی عوامل تأسیس و همچنین زوال زودهنگام حکومت ­محلی آل ­شُمله در خوزستان عصر سلجوقی است. نتایج پژوهش حاکی از آن ­است که در نیمۀ قرن ششم ­قمری با آشکار شدن علائم ضعف و انحطاط کامل سلجوقیان، زمینه برای تشکیل دولت ­های ­محلی در ایالت ­های مهم و مستعد ایران –از جمله خوزستان- فراهم شد. در آن زمان یکی از امرای دربار سلجوقی به نام  «امیر شُملِه ترکمانی» از آشفتگی­های سیاسی بعد از وفات سلطان مسعود سلجوقی (529-547ق) استفاده کرد. او بر خوزستان مسلط و بانی یک حکومت­ محلی در این منطقه شد. رابطۀ امیر شمله و دربار سلجوقی در ابتدا خصمانه بود، اما وی بعد از تثبیت حکومت خویش در خوزستان، با برعهده گرفتن سرپرستی یک شاهزادۀ سلجوقی (مقام اتابکی)، درصدد کسب رضایت دربار سلجوقی برآمد. بدین ترتیب، حکومت خود بر خوزستان را مشروع جلوه داد. جانشینان وی نیز از همین مقام مشروعیت­بخش برای تداوم حکومت خویش بهره بردند. حکومت ­محلی آل ­شمله برخلاف حکومت­ های­ محلی معاصرش، چندان دوام نیاورد و مقارن با سقوط سلجوقیان فرو پاشید. از عوامل ­اساسی این سقوط زودهنگام می­توان به مواردی چون عدم ایجاد مبانی­ مشروعیت مستقل از سلجوقیان، عدم محبوبیت­ مردمی، اختلافات درون‌دودمانی و احیای قدرت سیاسی خلافت ­عباسی در زمان خلیفه­ الناصر (575-622ق) اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation of the Establishment and Decline of Āl-Shomleh Local Government (550-591 AH) In Seljuk Khuzestan

نویسندگان [English]

  • Lida Mavadat 1
  • Ali Bahranipor 2
  • Sajad Papi 3

1 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

2 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

3 MA of History of Iran Islamic, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

چکیده [English]

The Seljuk era is one of the most critical periods in the history of Iran. Khuzestan was also known as the "Seljuk cloakroom" and was one of Iran's most important provinces (politically and economically) at the time. Research on the history of Khuzestan in this period is complex due to the lack of independent sources. The current research topic is the study of the factors that led to the founding and early decline of Āl -Shomleh's local government in Khuzestan during the Seljuk period. With the emergence of signs of weakening and complete collapse of the Seljuks in the middle of the sixth century AH, the ground was prepared for the establishment of local governments in various parts of Iran, according to the findings. Khuzestan was no exception to this rule. At this time, one of the Seljuk court rulers named "Amir Shomleh Turkmani" took advantage of the political turmoil after the death of Sultan Massoud of Seljuk (449-447 AH) and took control of Khuzestan and established an independent local government. Still, his government and his successors were also in a hurry. Differences within the dynasty of this family on the one hand, and the growing revival of worldly power of the Abbasid Caliphate in the time of Nasser (622-575 AH) on the other hand, caused the collapse of this local dynasty and the domination of the Abbasid Caliphate over Khuzestan

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khuzestan
  • Āl -Shomla
  • Seljuk Khalifa
منابع و مآخذ
- ابن­اثیر، عزالدین ­على (1371) کامل؛ تاریخ ­بزرگ ­اسلام ­و ­ایران، ترجمه ­ابوالقاسم­ حالت ­و عباس ­خلیلى، ج22-32، تهران: مؤسسۀ ­مطبوعاتى ­علمى.
- ابن­تغرى­بردى، یوسف (1392ق)، النجوم ­الزاهره ­فی ­ملوک ­مصر و القاهره، ج6، قاهره: وزارۀ الثقافۀ ­و الارشاد القومی، المؤسسۀ ­المصریۀ ­العامۀ.
- ابن­جوزى، أبوالفرج (1412ق) المنتظم­ فى ­تاریخ ­الأمم­ و الملوک، تحقیق­ محمد عبدالقادر عطا و مصطفى ­عبدالقادر عطا، ج18، بیروت: دار الکتب ­العلمیۀ.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1359) مقدمه ابن‌خلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ........................................... (1363) العبر؛ تاریخ ­ابن­خلدون، ترجمه ­عبدالمحمد آیتى، ج2، 4، تهران: مؤسسۀ ­مطالعات­ و­ تحقیقات فرهنگى.
- ابن‌حوقل، محمد (1938م)، صورۀ الارض، بیروت: دار صادر، چاپ دوم.
- ابن­دبیثی، محمدبن ­سعید (1427ق)، ذیل ­تاریخ­ مدینۀ­ السلام، ج 3، 5، بیروت: دار الغرب ­الاسلامی. 
- ابن­رسته، احمدبن عمر (1892م) اعلاق النفیسه، بیروت: دار صادر.
- ابن‌فقیه، احمدبن محمد (1416ق) البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت: عالم الکتب.
- ابن‌قلانسی، حمزۀ‌‌بن اسد [بی‌تا]، تاریخ دمشق، تحقیق سهیل زکار، ج1، دمشق: دار حسان. 
- ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن علی (1407ق)، البدایۀ و النهایۀ، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، ج13، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابوالغازی بهادرخان (1395)، شجره قوم ترک (اوغوزنامه): شجره تراکمه، ترجمه علی‌اصغر صیاد لک، شیراز: انتشارات قشقایی.
- اصطخری، ابراهیم‌بن محمد (1927م)، مسالک الممالک، بیروت: دار صادر.
- بارتولد، و. (1358)، خلیفه و سلطان، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
- بدلیسی، شرف­الدین (1377)، شرفنامه؛ تاریخ ­مفصل ­کردستان، تصحیح ­ولادیمیر ولیامینوف، ج1، تهران: نشر تاریخ ­ایران.
- بناکتی، محمدبن داود (1348)، تاریخ بناکتی، به کوشش جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
- بنداری، فتح­بن ­علی (1356)، تاریخ ­سلسله ­سلجوقی (زبدۀ ­النصره ­و نخبۀ ­العصره)، ترجمۀ ­محمدحسین­ جلیلی کرمانشاهی، تهران: بنیاد فرهنگ ­ایران.
- بیات، نادر (1370)، مهاجران ­توران­زمین، تهران: ایرانشهر.
- تتوی، احمدبن­ نصرالله [بی­تا]، تاریخ ­الفی، [بی­جا]: [بی­نا].
- جوینی، عطاملک­بن­ محمد (1385)، تاریخ­ جهانگشای، تصحیح­ محمد قزوینی، ج1، 2، 3، تهران: دنیای ­کتاب.
- حسینی، صدرالدین (1933)، اخبار الدولۀ ­السلجوقیه (زبدۀ التواریخ)، تصحیح ­محمد اقبال، لاهور: جامعه­ فنجاب.
- حکیم ­زجاجی(1383)، همایون­نامه، تصحیح ­علی ­پیرنیا، ج2، تهران: فرهنگستان ­زبان ­و ادب ­فارسی.
- خطیب ­بغدادی، احمدبن ­علی(1417ق)، تاریخ­ بغداد، ج15، بیروت: دار الکتب­ العلمیه.
- خنجی اصفهانی، فضل‌الله‌بن روزبهان (1362)، سلوک الملوک، تصحیح و مقدمه محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
- ذهبی، شمس­الدین (1413ق)، تاریخ­ الاسلام ­و وفیات ­المشاهیر و الأعلام، ج 38-42، تحقیق ­عمر عبدالسلام­ تدمرى، بیروت: دار الکتاب­ العربى.
- راوندی، محمدبن ­علی(1364)، راحۀ ­الصدور و آیۀ ­السرور، تصحیح­ محمد اقبال و مجتبی ­مینوی، تهران: امیرکبیر.
- شجاعی­زند، علیرضا (1379)، «سلسله­های اسلامی و مسئله مشروعیت»، مجلۀ اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 153-154، صص 32-51.
- شوشتری، نورالله (1377)، مجالس المؤمنین، ج1، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- عمادالدین­ کاتب، محمد (1425ق)، تاریخ­ دولۀ ­آل ­سلجوق، تصحیح­ یحیی­ مراد، بیروت: دار الکتب ­العلمیه.
- فاسی، محمدبن احمد (1419)، العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، ج4، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- فاروق سومر (1380)، اوغوزها (ترکمن‌ها)، ترجمۀ آنادردی عنصری، محل نشر؟؟؟؟؟: انتشارات حاج طلایی.
- فسایى، حسن­بن­ حسن (1382)، فارسنامه ­ناصری، تهران: امیرکبیر.
- فیرحی، داود (1388)، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام دوره میانه، تهران: نشر نی.
- قادری، حاتم (1367)، اندیشه­های سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
- قزوینی، یحیی‌بن عبدالطیف (1386)، لب التواریخ، تصحیح میر هاشم محدث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- کاشغری، محمود [بی­تا]، دیوان ­اللغات ­الترک، ترجمۀ ­محمد دبیر ­سیاقی، تهران: [بی­نا].
- کسروی، احمد (1384)، تاریخ ­پانصد ساله ­خوزستان، تهران: دنیای ­کتاب.
- لسترنج، گی (1377)، جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
- لمبتن، آن (1396)، تداوم­ و تحول ­در تاریخ ­میانه ­ایران، ترجمۀ ­یعقوب­آژند، تهران: نشر نی.
- ماوردی، علی‌بن محمد (1989)، الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، تحقیق الدکتور احمد مبارک البغدادی، الکویت: مکتبۀ دار ابن‌قتیبه.
- مستوفی، حمدالله (1394)، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
- مقدسی، احمدبن محمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفۀ الاقالیم، ترجمۀ علینقی منزوی، ج2، تهران: شرکت مولفان و مترجمان. 
- مجهول ­المؤلف (1398)، المختارات من الرسائل، به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار، تهران: سخن. 
- مک آیور، د. م. (1349)، جامعه و حکومت، ترجمۀ ابراهیم علی کنی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ملایری، محمد (1379)، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، ج2، تهران: توس.
- منهاج سراج جوزجانی، عثمان‌بن محمد (1371)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، ج1، تهران: دنیای کتاب. 
- میرخواند، محمدبن خاوندشاه (1270ق)، روضۀ الصفا، [بی­جا]: [بی­نا].
- نخجوانی، هندوشاه (1357)، تجارب­ السلف­، تصحیح­ عباس ­اقبال ­آشتیانی، تهران: طهوری.
- نیشابوری، ظهیرالدین (1332)­، سلجوقنامه، تهران: کلاله ­خاور.
- نویری، شهاب­الدین ­احمد (1422ق)، نهایۀ ­الأرب ­فی فنون ­الأدب، ج23-27، قاهره: دار الکتب­ و الوثاق ­القومیه.
- همدانی، رشیدالدین­ ­فضل­الله (1386)، جامع­ التواریخ (تاریخ­ آل­ سلجوق)، تصحیح ­محمد روشن، تهران: میراث ­مکتوب.
 
List of sources with English handwriting      
Arabic and Persian Sources
-         Abū al-Ḡāzī Bahādor ḵān (1395 Š.), Šaĵāra-ye Qaom-e Tork (Oḡoznāma): Šaĵara Torākema, translated by ‘Alī Aṣḡar Ṣayyād Lak, Shiraz: Qašqāīī.[In Persian]
-         Banākatī, Mob. Dāwūd (1348 Š.), Tārīḵ-e Banākatī, edited by Ĵafar Šo‘ār, Tehran: Anĵoman-e Āṯār-e Mellī. [In Persian]
-         Bayāt, Nāder (1370 Š.), Mohāĵirān-e Tūrān Zamīn, Tehran: Īrānšahr. [In Persian]
-         Bedlīsī, Šaraf al-Dīn (1377 Š.), Šarafnāma; Tārīḵ-e Mofaṣal-e Kordestān, edited by Viladīmīr Volīmīānof, Vol. 1, Tehran: Našr-e Tārīḵ-e Īrān. [In Persian]
-         Bondārī, Fatḥ b. ‘Alī (1356 Š.), Tārīḵ-e Silsila-ye Salĵūqī (Zobdat al-Noṣra va Noḵbat al-’Oṣra), translated by Moḥammad Ḥoseyn Ĵalīlī Kermānšāhī, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān. [In Persian]
-         Ebn Aṯīr, ‘Ezal-Dīn ‘Alī (1371 Š.), Kāmil, Tārīḵe Bozorg-e Eslām va Īrān, translated by Abolqāsim Ḥālat, ‘Abbās ḵalīlī, Vols. 22-32, Tehran: Moasisa-e Maṭbū’ātī ‘Elmī. [In Persian]
-         Ebn Dabīṯī, Moḥammad b. Sa’īd (1427), Ẕail Tārīḵ-e Madīnat al-Salām, Vols. 3, 5, Beirut: Dār al-Ḡarb al-Eslāmī.
-         Ebn Faqīh, Aḥmad b. Moḥammad (1416), Al-Boldān, edited by Yusef Al-Hādī, Beirut: ‘Ālam al-Kotob.
-         Ebn Ḥugal, Moḥammad (1938), Ṣūrat al-‘Arż, Beirut: Dār Ṣādir.
-         Ebn Ĵaozī, Abulfaraĵ (1412), Al-Montaẓim fi Tārīḵ al-Omam va al-Molūk, edited by Moḥammad ‘Abdalqādir ‘Aṭā, Moṣṭafā ‘Abdalqādir ‘Aṭā, Vol. 18, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīya.
-         Ebn Kaṯīr, Esmā‘īl b. ‘Alī (1407), Al-Bidāya va al-Nihāya, edited by Aḥmad Abu Molḥim et.al. Vol. 13, Beirut: Dār Al-Kotob la-‘Elmiīya.
-         Ebn ḵaldūn, ‘Abdulraḥmān (1363 Š.), Al-‘Ebar, Tārīḵ-e Ebn ḵaldūn, translated by ‘Abdulmoḥammad Āyatī, Vols, 2, 4, Tehran: Moasisa-ye Moṭāti’āt va Taḥqīqāt-e Farhangī. [In Persian]
-         Ebn ḵaldūn, ‘Abdulraḥmān (1359 Š.), Moqadama-ye Ebn ḵaldūn, translated by Moḥammad Parvīn Gonābādī, Tehran: Bongāh-e Taĵoma va Našr-e Ketāb. [In Persian]
-         Ebn Qlānsī, Ḥamza b. Asad (n. d.), Tārīḵ al-Damišq, edited by Soheyl Zakār, Vol. 1, Damascus: Dār Ḥisān.
-         Ebn Rosta, Aḥmad b. ‘Omar (1892), A‘alāq al-Nafīsa, Beirut: Dār Ṣādir.
-         Ebn Taḡrī Bardī, Yūsef (1392), Al-Noĵūm al-Zāhira fi Molūk Miṣr va al-Qāhira, Vol. 6, Cairo: Vizārat al-Ṯīqāfa va al-Eršād al-Qomī, Al-Moasisa al-Miṣrīyā al-‘Āma.
-         ‘Emād al-Dīn Kāteb, Moḥammad (1425). Tārīḵ-e Dolat Āl Salĵūq, edited by Yaḥyā Morād, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīya.
-         Eṣṭaḵrī, Ebrāhīm b. Moḥammad (1927), Masālik va Mamālik, Beirut: Dār Ṣādir.
-         Fasāīī, Ḥasan b. Ḥasan (1382 Š.), Fārsnāma-ye Nāṣerī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-         Fāsī, Moḥammad b. Aḥmad (1419), Al-‘Eqd al-Ṯamīn fi Tārīḵ al-Balad al-Amīn, Vol. 4, Beirut: Dār Al-Kotob al-Elmīya.
-         Feyraḥī, Dawūd (1388 Š.), Qodrat, Dāniš va Mašrū‘īat dar Eslām –e Doaray-e Mīāne, Terhan: Našr-e Nai. [In Persian]
-         Ḥakīm Zoĵāĵī (1383 Š.), Homāyūn Nāmeh, edited by ‘Alī Pīrnīā, Vol. 2, Tehran: Farhangistān-e Zabān va Adab-e Fārsī. [In Persian]
-         Hamedānī, Rašīd al-Dīn Fażlullāh (1386 Š.), Ĵāmi’ al-Tavārīk (Tārīk-e Āl-e Salĵūq), edited by Moḥammad Rošan, Tehran: Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian]
-         Ḥosaynī, Ṣadr al-Dīn (1933), Aḵbār al-Dola al-Salĵūqīya (Zobdat al-Tavārīk), edited by Moḥammad Eqbāl, Lahore: Ĵāmi‘a Famĵāb.
-         Ĵovainī, ‘Aṭā Malek b. Moḥammad (1385 Š.), Tārīḵ-e Ĵahāngošā, edited by Moḥammad Qazvīnī, Vols. 1, 2, 3, Tehran: Donyā-ye Ketāb. [In Persian]
-         ḵonĵī Eṣfahānī, Fażlullāh b. Rūzbehān (1362 Š.), Solūk al-Molūk, edited by Moḥammad ‘Alī Movaḥed, Tehran: Ḵārazmī. [In Persian]
-         Kasravī, Aḥmad (1384 Š.), Tārīḵ-e Pānṣad Sāla-ye ḵūzistān, Tehran: Donyā-ye Ketāb. [In Persian]
-         Kāšḡarī, Maḥmūd (d, d,), Dīvān-e Loḡāt al-Tork, translated by Moḥammad Dabīrsīāqī, Tehran. [In Persian]
-         Malāyerī, Moḥammad (1379 Š.), Tārīḵ va Farhang-e Īrān dar Dowrān-e Enteqāl az ‘Aṣr-e Sāsānī bi Aṣr-e Eslāmī, Tehran: Tūs. [In Persian]
-         Maqdasī, Aḥmad b. Moḥammad (1361 Š.), Aḥsan sl-Taqāsīm fi Ma‘rifat al-Aqālīm, translated by ‘Alī Naqī Monzavī, Vol. 2, Tehran: Širkat-e Moalifān , Motarĵiman. [In Persian]
-         Māvardeī, ‘Alī b. Moḥammad (1989), Al-Aḥkām al-Solṭānīya va al-Vilāyāt al-Dīnīya, edited by Aḥmad Mobārak al-Baḡdād, Kuwait: Maktaba Dār Ebn Qotayba.
-         Minhāĵ Sirā Ĵuzaĵānī, ‘Oṯmān b. Moḥammad (1371 Š.), Ṯabaqāt Nāṣerī, edited by ‘Abdulḥai Ḥabībī, Vol. 1, Tehran: Donyā-ye Ketāb. [In Persian]
-         MīrḴānd, Moḥammad ḵāvandšāh (1270), Rowżat al-Ṣafā. [In Persian]
-         al-Moḵtārāt min al-Rasāel, edited by Ḡolām Reżā Ṯāhir, Īraĵ Afšār, Terhan: Soḵān. [In Persian]
-         Mostowfī, Ḥamdullāh (1394 Š.), Tārīḵ-e Gozīdeh, edited by ‘Abdulhosayn Navāīī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-         Naḵĵavānī, Hindūšāh (1357 Š.), Taĵārib al-Salaf, edited by ‘Abbās Eqbāl Āštīānī, Tehran: Ṯahūrī. [In Persian]
-         Neyšābūrī, Ẓahīr al-Dīn (1332 Š.), Salĵūqnāmā, Tehran: Kolāla ḵāvar. [In Persian]
-         Novairī, Šahāb al-Dīn Aḥmad (1422), Nihāyat al-Arb fi Fonūn al-Adab, Vols. 23-27, Cairo: Dār Al-Kotob va al-Voṯār al-Qomīya.
-         Qaderī, Ḥatam (1367 š.), Andīšhā-ye Sīāsī dar Eslām-e Mo‘āṣer, translated by Bahā al-Dīn ḵorramšāhī, Tehran: Ḵārazmī. [In Persian]
-         Qazvīnī, Yaḥyā b. ‘Abdullaṭīf (1386 Š.), Lob al-Tavārīḵ, edited by Mīr Hāšem Moḥadeṯ, Tehran: Anĵoman-e Āṯār va Mafāḵer Farhangī. [In Persian]
-         Rāvāndī, Moḥammad b. ‘Alī (1364 Š.), Rāḥat al-Ṣsodūr va Āyat al-Sorūr, edited by Moḥammad Eqbāl, Moĵtabā Mīnovī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-         Šoĵā‘ī Zand, ‘Alīreżā (1379 Š.), “Silsilahā-ye Eslāmī va Masala-ye Mašrū‘īāt”, Maĵala-ye Eṭilā‘āt-e Sīāsī va Eqtiṣādī, No. 153-154, pp. 32-51. [In Persian]
-         Šūštarī, Nūrullāh (1377 Š.), Maĵālis al-Mūmenīn, Vol. 1, Tehran: Ketābforūšī Eslāmīya. [In Persian]
-         Tatwī, Aḥmad b. Naṣrullāh (n. d.), Tārīk-e Alfī. [In Persian]
-         Ẕahbī, Šams al-Dīn (1413), Tārīḵ al-Eslām va Vafīāt al-Mašāhīr va al-A‘lām, Vols. 38-42, edited by ‘Omar ‘Abd al-Salām Tadmorī, Beirut: Dār al-Kitāb al-‘Arabī.
Russian, Turkish, English Sources
-         Bartol'd, Vasilii Vladimirovich (n. d.), Halif i Sultan, Petersburg.
-         Faruk Sümer (2017), Oguzlar (Türkamenlar) Tarihleri, Boy Teskilati-Destanlari, Türk Dünyasi Arastirmalari Vakfi.
-         Lambton, Ann K. S. (1988), Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of the Administrative, economic and Social History, 11th-14th Century, I. B. Tauris & Co. Ltd.
-         Le Strange, Guy (2011), The Lands if the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia and Central Asia from the Moslem Conquest to the Time of Timur, Cosimo Classics.
-         Mac Iver, R. M. (1947), The Web of Government, New York: Macmillan Co.