نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
با آغاز مواجهۀ جامعۀ ایران با غرب، پرسش دربارۀ انحطاط و راه خروج از آن به مسئلۀ اصلی منورالفکران تبدیل شد. هر فرد و گروهی در مواجهه با بحران های جامعۀ ایران، الگوی خاصی را پیشنهاد میداد. علی اکبر داور به تأمل دربارۀ این موضوع پرداخت. مسئلۀ اصلی مقاله، بازخوانی انتقادی آرای داور دربارۀ عقبماندگی ایران است. پرسش مقاله نیز این است که داور چه الگویی از توسعه را مطلوب می دانست؟ فرضیۀ این مقاله این است که الگوی غالب در اندیشۀ داور، الگوی اصلاح اقتصادی بوده است.
یافته هایِ این نوشتار نشان می دهد داور برخلاف بسیاری از منورالفکران، درکی اخلاقی از مفهوم تجدد نداشت. وی ریشۀ برتری غرب را در قدرت اقتصادی و صنعتی آن می دید. داور معتقد بود اصلاحات اقتصادی مقدّم بر اصلاحات سیاسی و فرهنگی است. از مجرای این تفکر، او به استبداد مُنَوِّر روی آورد؛ زیرا معتقد بود در سایۀ حکومتی مقتدر میتوان این اصلاحات را انجام داد. نتیجۀ این نوع تفکر، درکی سطحی از تجدد و نوسازی بود. داور بدون توجه به مبانی و الزامات تمدن غرب، سعی کرد با تغییر شکل حکومت و اصلاحات اقتصادی، جامعۀ ایران را از انحطاط برهاند. اجرای این سیاست به نوسازی ناقص و بدوی منجر شد؛ نوسازیای که نتوانست پاسخی اصولی به مسائل جامعۀ ایران بدهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Priorship of Economical Reform Upon Political Reform A Read Out on Aliakbar Dawar's Ideas & Opinions
نویسنده [English]
- Hassan Rajabi Fard
PhD Candidate, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]
At the initiation of Iranian society's encounter with the West, the inquiry of the retrogradation and ways out became the principal issue amongst intellectuals. Each person and group proposed a specific model in the initiation of the crises of Iranian society. Aliakbar Dawar's thoughts about this matter. The basic question is that what was his desirable pattern for development. This article hypothesizes that the dominant model in Dawar's thought was the model of economic reform. The outcomes of this research show that, despite the majority of the intellectuals during this Era, Dawar did not have an ethical perception of modernism. He believed that the predominance of the West is due to its economic and industrial excellence. Therefore, he insisted that the political and cultural reforms are both useless. Dawar believed that the economic reforms are prior to both political and cultural reforms. Through this belief, he tended to enlightened despotism. Because he believed that those reforms are applicable under the governing of a dominant regime. The outcome of such a belief was a superficial perception of modernism and modernization. Without considering the foundations and conditions of Western Civilization, Dawar attempted to save Iranian society from regress by minor economic reforms and government reorganization. The adoption of this policy led to incomplete and primitive modernization. That kind of modernization could not give an effective response to Iran's problems at that moment.
کلیدواژه‌ها [English]
- Aliakbar Dawar
- Economical reform
- Political reform
- Enlighted Despotism
منابع و مآخذ
- افشار، محمود (1358)، سیاست اروپا در ایران، ترجمۀ سید ضیاءالدین دهشیری، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات افشار.
- افشار، محمود (1375)، نامههای دوستان، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- اکبری، محمدعلی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجاریه و پهلوی اول)، تهران: علمی و فرهنگی.
- انتظام، نصرالله (1378)، خاطرات نصرالله انتظام، به کوشش محمدرضا عباسی و بهروز طیرانی، تهران: دفتر انتشارات و پژوهش سازمان اسناد ملی ایران.
- آبادیان، حسین (تابستان1383)، «روشنفکری ایران در دورۀ گذار، بررسی دیدگاههای عبدالله رازی و علی‌اکبر داور، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، شمارۀ 3، صص 8-53.
- بهار، ملکالشعراء (1363)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج2، تهران: امیرکبیر.
- بیات، کاوه (دی 1372)، «اندیشۀ سیاسی داور و تأسیس دولت مدرن در ایران»، مجلۀ گفتگو، شمارۀ 2، صص116-133.
- تابش، یعقوب (تابستان 1398)، «واکاوی مناسبات علی‌اکبر داور با پهلوی اول»، فصلنامۀ تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء، دورۀ جدید، سال 29، شمارۀ 42، (پیاپی 132)، صص9-53.
- تقی‌زاده، حسن (1372)، زندگی طوفانی، به کوشش ایرج افشار، تهران: نشر علمی.
- خدریزاده، علی‌اکبر و فاطمه دانششکیب (تابستان 1394)، «ضرورت نوسازی اقتصادی از نگاه مرد آزاد»، پژوهشنامۀ تاریخ، دورۀ 10، شمارۀ 39، صص 63-82.
- خواجه نوری، ابراهیم (1357)، بازیگران عصر طلائی، ج1، تهران: جاویدان.
- دادخواه، کامران (بهار 1386)، «از سرمایۀ خارجی تا سرمایه‌داری دولتی، تحول اندیشۀ اقتصادی در ایران»، ترجمۀ علی کالیراد، مجلۀ بررسی‌های تاریخی، شمارۀ 3، صص46-69.
- داور، علی‌اکبر (1305)، «بحران»، مجلۀ آینده، سال دوم، شمارۀ 1، صص7-24.
- رضاشاه پهلوی (1355)، سفرنامۀ خوزستان، تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی.
- زندیه، حسن (1392)، تحول نظام قضایی ایران در دورۀ پهلوی اول، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
- سالور، عینالسلطنه (1374)، روزنامۀ خاطرات عینالسلطنه (قهرمان‌میرزا سالور)، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، ج 8، تهران: اساطیر.
- صدر هاشمی، محمد (1364)، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج4، اصفهان: انتشارات کمال.
- صدیق، عیسی (1340)، یادگار عمر، ج1، تهران: چاپخانۀ سازمان سمعی و بصری هنرهای زیبای کشور، چاپ دوم.
- ....................... (1352)، چهل گفتار، تهران: کتابفروشی دهخدا.
- عاقلی، باقر (1369)، داور و عدلیه، تهران: انتشارات علمی.
- عبده، جلال (1368)، چهل سال در صحنۀ قضایی، سیاسی و دیپلماسی ایران و جهان، ویرایش و تنظیم از مجید تفرشی، ج1، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- عجماوغلو، دارون و جیمز رابینسون (1393)، چرا ملتها شکست میخورند، ترجمۀ محسن میردامادی و محمدحسین نعیمیپور، تهران: روزنه.
- عمیدی نوری، ابوالحسن (1395)، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار، به کوشش مختار حدیدی و جلال فرهمند، ج1، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ دوم.
- عمیدی نوری، ابوالحسن (مهر 1323)، «دادگستری زمان داور»، مجلۀ آینده، سال سوم، شمارۀ 2، صص2-1.
- غنی، سیروس (1377الف)، ایران: برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ دوم.
- غنی، قاسم (1377ب)، یادداشت‌های دکتر قاسم غنی، به کوشش سیروس غنی، ج4، 8، تهران: انتشارات زوار، چاپ دوم.
- فرمان‌فرماییان، محمدولی‌میرزا (1382). از روزگار رفته حکایت، به کوشش منصورۀ اتحادیه و بهمن فرمان، ج3، تهران: نتشارات سیامک و نشر تاریخ ایران.
- فروغی، محمدعلی (1389)، سیاستنامۀ ذکاءالملک، مقالهها، نامهها و سخنرانیهای سیاسی محمدعلی فروغی، به کوشش ایرج افشار و هرمز همایونپور، تهران: کتاب روشن.
- گلشائیان، عباسقلی (1377)، گذشتهها و اندیشه‌های زندگی یا خاطرات من، ج1، تهران: انتشارات انیشتین.
- لفت ویک، آدرین (1384)، سیاست و توسعه در جهان سوم، ترجمۀ علیرضا خسروی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران.
- متین دفتری، احمد (1324)، دخالت مستقیم دولت در اقتصاد کشور، تهران: [بینا].
- مرنجیان آرانی، زهره (1392)، «بررسی نقش و جایگاه سیاسی میرزا علیاکبرخان داور در تحولات سیاسی عصر رضاشاه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
- مشروح مذاکرات مجلس ملى (3 ثور 1303)، دورۀ پنجم، جلسۀ 14.
- ..................................................... (7 عقرب 1303)، دورۀ پنجم، جلسۀ ۷۵.
- ..................................................... (22 قوس 1303)، دورۀ پنجم، جلسۀ ۹۴.
- مکی، حسین (1374)، تاریخ بیست سالۀ ایران، ج4، 6، تهران: انتشارات علمی.
- نفیسی، حسن (1397)، یادی از روزهای رفته (خاطرات حسن مشرف نفیسی)، به کوشش منصوره اتحادیه، تهران: نشر تاریخ ایران.
- نوبخت، حبیبالله (1351)، «داستان ما با داور»، مجلۀ وحید (خاطرات)، شمارۀ 13، صص56-61.
- وکیلی، علی (1343)، داور و شرکت مرکزی، تهران: چاپخانۀ اطاق بازرگانی.
- یوکیچی، فوکوتساوا (1379)، نظریۀ تمدن، ترجمۀ چنگیز پهلوان، تهران: گیو.
روزنامه‌ها و اسناد
- روزنامۀ شفق سرخ (1304)، شمارۀ 406، ص3.
- روزنامۀ اتحاد (7 جوزا 1302)، سال دوم، شمارۀ 101، ص1.
- روزنامۀ قرن بیستم (13حوت 1301)، سال دوم، شمارۀ 11، ص1.
- روزنامۀ مرد آزاد (19 سرطان 1302)، شمارۀ 93، ص1.
- ................................. (28 میزان 1302)، شمارۀ 151، ص1.
- ................................ (9 ثور 1302)، شمارۀ 50، ص1.
- ................................ (5 سرطان 1302)، شمارۀ 84، ص1.
- ................................ (17 سرطان 1302)، شمارۀ 92، ص1.
- ................................ (23 اسد 1302)، شمارۀ 115، ص1.
- ................................ (22 سرطان 1302)، شمارۀ 96، ص1.
- ................................ (28 اسد 1302)، شمارۀ 119، ص1.
- ................................ (23 دلو 1301)، شمارۀ 11، ص1.
- ................................. (22 سرطان 1302)، شمارۀ 96، ص1.
- ................................. (26 سرطان 1302)، شمارۀ 98، ص1.
- ................................. (16 جوزا 1302)، شمارۀ 70، ص1.
- ................................. (24 جوزا 1302)، شمارۀ 76، ص1.
- ................................. (9 اسد 1302)، شمارۀ 106، ص1.
- ................................. (28 حمل 1302)، شمارۀ 42، ص1.
- ................................ (27 ثور 1302)، شمارۀ 56، ص1.
- ................................ (15 میزان 1302)، شمارۀ 145، ص1.
- ................................. (27 سرطان 1302)، شمارۀ 99، ص1.
- ................................ (9 ثور 1302)، شمارۀ 50، ص1.
- ................................ (12 میزان 1302)، شمارۀ 143، ص1.
- ................................ (11 میزان 1302)، شمارۀ 143، ص1.
- ................................ (12 سرطان 1302)، شمارۀ 88، ص1.
- ................................. (20 دلو 1301)، شمارۀ 9، ص1.
- ................................. (25 دلو 1301)، شمارۀ 12، ص1.
- .................................. (30 جوزا 1302)، شمارۀ 80، ص1.
- ................................ (3 حوت 1301)، شمارۀ 17، ص1.
- ............................... (24 حوت 1301)، شمارۀ 31، ص1.
- ............................... (5 سرطان 1302)، شمارۀ 84، ص1.
- ............................... (30 سرطان 1302)، شمارۀ 101، ص1.
- .............................. (22 میزان 1302)، شمارۀ 147، ص1.
- .............................. (8 سنبله 1302)، شمارۀ 122، ص1.
- .............................. (6 اسد 1302)، شمارۀ 104، ص1.
- سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 296003465، برگ شمارۀ 1 و 2.
- کِمام (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)،25 قوس 1303، سند شمارۀ 294/16، برگ شمارۀ 3، ص1.
- .................................................................................................................، 17 جدی 1303، سند شمارۀ 18-5، 12571، ص1.
- مَپس (مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی)، 20 سنبله 1302، سند شمارۀ 2633، ص1.
- Migdal, Joel, s. (1988), Strong Societies and Weak States: States Society Relationship and State Capabilities in the Third Worlds, Princton: Princton University Press.
List of sources with English handwriting
Persian Sources
- Afšār, Maḥmūd (1375 Š.), Namehā-ye Dūstān, edited by Īrāĵ Afšār, Tehran: Bonyād-e Moqūfāt-e Doktor Maḥmūd Afšār.[In Persian]
- Akbarī, Moḥammad ‘Alī (1384 Š.), Tabāršināsī-e Hovviāt-e Ĵadīd-e Īrānī (‘Aṣr-e Qāĵārīye va Pahlavī Avval), Tehran: ‘Elmī va Farhangī. [In Persian]
- Ābādīān, Ḥoseyn (Summer 1383), “Rošanfekrī-e Īrān dar Dawra-ye Goẕār, Barrasī-e Dīdgāhhā-ye ‘Abdullāh Rāzī va ‘Alī Akbar Dāvar, Faṣlnāma-ye Moṭāli’āt-e Tārīḵī, No. 3, pp. 8-53. [In Persian]
- ‘Abdo, Ĵalāl (1368 Š.), Čehel Sāl dar Ṣahneh-ye Qażāīī, Sīāsī va Dīplomāsī-e Īrān va Ĵahān, edited by Maĵīd Tafrešī, Vol. 1, Tehran: Moasis-e ḵadamāt-e Farhangī Rasā. [In Persian]
- ‘Amīdī Nūrī, Abulḥasan (Mehr 1323 Š.), “Dādgostarī-e Zamān-e Dāvar”, Maĵala-ye Āyandeh, 3, No. 2, pp. 1-2. [In Persian]
- ‘Amīdī Nūrī, Abulḥasan (1395 Š.), Yāddāšthā-ye Yek Rūznāmehnegār, edited by Moḵtār Ḥadīdī; Ĵalāl Farahmand, Vol. Tehran: Moasis-e Moṭāle’āt-e Tārīḵ-e Mo’āṣer-e Īrān. [In Persian]
- ‘Āqelī, Bāqer (1369 Š.), Dāvar va ‘Adīye, Terhan: Entišārāt-e ‘Elmī. [In Persian]
- Bahār, Malek al-Šo’arā (1363 Š.), Tārīḵ-e Moḵtaṣḥzāb-e Sīāsī-e Īrān, Vol. 2, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
- Bayāt, Kāveh (Day 1372 Š.), “Andīša-ye Sīāsī-e Dāvar va Tasīs-e Dawlat-e Modern dar Īrān”, Maĵala-ye Goftegū, No. 2, pp. 116-123. [In Persian]
- DādḴāh, Kāmrān (Spring 1386 Š.), “Az Sarmāy-e ḵāreĵī tā Sarmāyedārī Dawlatī, Taḥavvol-e Andīša-ye Eqteṣādī dar Īrān”, translated by ‘Alī Kālīrād, Maĵala-ye Barrasīhā-ye Tārīḵī, No. 3, pp. 46-69. [In Persian]
- Dāvar, ‘Alī Akbar (1305 Š.), “Boḥrān”, Maĵala-ye Āyandeh, 2, No. 1, pp. 7-24. [In Persian]
- Enteẓām, Naṣrullāh (1378 Š.), ḵāṭerāt-e Naṣrullāh Enjẓām, edited by Moḥammad Reżā ‘Abbāsī; BehrūzṬāyrānī, Tehran: Daftar-e Entišārāt-e Peĵūhešhā-ye Sāzmān-e Asnād-e Mellī-e Īrān. [In Persian]
- Farmānfamāīān, Moḥammad Valī Mīrzā (1382 Š.), Az Rūzegār-e Rafteh, edited by Manṣūreh Eteḥādīeh, Bahman Farmān, Vo. 3, Terhan: Entišārāt-e Sīāmak, Našr-e Tārīḵ-e Īrān. [In Persian]
- Forūḡī, Moḥammad ‘Alī (1389 Š.), Sīāsatnāmeh-ye Ẕokā al-Molk, Maqālehhā, Nāmehhā va Soḵanrānīha-ye Sīāsī-e Moḥammad ‘Alī Forūḡī, edited by Īraĵ Afšār, Hormoz Homāyūnpūr, Terhan: Ketāb-e Rošan. [In Persian]
- Golšaīān, ‘Abbāsqolī (1377 Š.), Goẕaštehhā , Andīšehhā-ye Zendegī yā ḵāṭerāt-e Man, Vol. 1, Terhan: Entišārāt-e Aništain. [In Persian]
- Ḡamī, Qāsem (1377 Š.), Yāddāšthā-ye Doktor Qāsem Ḡanī, edited by Sīrūs ḡanī, Vols. 4, 8, Tehran: Entišārāt-e Zavār. [In Persian]
- ḵedrīzādeh, ‘Alī Akbar; Fāṭima Dānīššakīb (Summer 1394 Š.), “ Żūrat-e Nawsāzī-e Eqteṣādī az Nigāh-e Mard-e Āzād”, Peĵuhišnāma-e Tārīḵ, 10, No. 39, pp. 63-82. [In Persian]
- Ḵājeh Nūrī, Ebrāhīm (1357 Š.), Bāzīgarān-e ‘Aṣr-e Ṭalāīī, Vol. Tehran: Ĵāvīdān. [In Persian]
- Makkī, Ḥoseyn (1374 Š.), Tārīḵ-e Bīšt Sāleh-ye Īrān, Vols. 4, 6, Tehran: Entišārāt-e ‘Elmī. [In Persian]
- Maranĵīān Ārānī, Zohreh (1392 Š.), “Barrasī-e Naqš va ĵāygāh-e Sīāsī-e Mīrzā ‘Alī Akbar ḵān Dāvar dat Taḥavolāt-e Sīāsī-e ‘Aṣr-e Reżā Šāh”, MA Thesis, Dānāh-e Āzād-e Eslāmī, Tehran Markaz Branch. [In Persian]
- Mašrūh-e Moẕākerāt-e Maĵlis-e Mellī (3 Ṯor 1303 Š.), 5, Ĵalaseh 14. [In Persian]
- Mašrūh-e Moẕākerāt-e Maĵlis-e Mellī (7 ‘Aqrab 1303 Š.), 5, Ĵalaseh 75. [In Persian]
- Mašrūh-e Moẕākerāt-e Maĵlis-e Mellī (22 Qaws 1303 Š.), 5, Ĵalaseh 94. [In Persian]
- Matīn Daftarī, Aḥmad (1324 Š.), Deḵālat-e Mostaqīm-e Dawlat dar Eqteṣād-e Kešvar, Tehran. [In Persian]
- Nafīsī, Ḥasan (1397 Š.), Yādī az Rūzhā-ye Rafteh (ḵātīrāte hasan Mošaraf Nafīsī), edited by Manṣūreh Eteḥādīeh, Terhan: Našr-e Tārīḵ-e Īrān. [In Persian]
- Nawbaḵt, Ḥabībullāh (1351 š.), “Dāstān-e Mā bā Dāvar”, Maĵala-ye Vaḥīd (ḵātirāt), No. 13, pp. 56-61. [In Persian]
- Pahlavī, Reżā Šāh (1355 Š.), Safarnāma-ye ḵūzestān, Tehran: Markaz-e Peĵhiš va Našr-e Farhang-e Sīāsī Dowrān-e Pahlavī. [In Persian]
- Sālūr, ‘Ein al-Salṭana (1374 Š.), Rūznāma-ye ḵāṭirāt-e ‘Ein al-Salṭana (Qahramān Mīrzā Sālūr), edited by Mas’ūd Sālūr; Īraĵ Afšār, Vol. 8, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
- Ṣadr- Hāšemī, Moḥammad (1364 Š.), Tārīḵ-e Ĵarāyed va Maĵalāt-e Īrān, Vol. 4, Isfahan: Entišārāt-e Kamāl. [In Persian]
- Ṣedīq, ‘Esā (1352 Š.), Čehel Goftār, Tehran: Ketabforūšī Dehḵudā. [In Persian]
- Ṣedīq, ‘Esā (1340 Š.), Yādegār-e ‘Omr, Vol. 1, Tehran: Čāpḵāna-ye Sāzmān-e Sam’ī va Baṣarī-e Honarhā-ye Zībā-ye Kešvar. [In Persian]
- Taqīzādeh, Ḥasan (1372 Š.), Zendegī-e Ṯūfānī, edited by Īrāĵ Afšār, Tehran: Našr-e ‘Elmī. [In Persian]
- Tābeš, Yaqub (2019), “Analysis of Relations between Ali Akbar Davar and Pahlavi I”, History of Islam and Iran, 29, No. 42, pp. 9-53. [In Persian]
- Zandīyeh, Ḥasan (1392 Š.), Taḥavol-e Neẓām-e Qażāīī-e Īrān dar Dawra-ye Pahlavī-e Avval, Qom: Peĵuhiškadeh Ḥawza va Dānišgāh. [In Persian]
- Vakīlī, ‘Alī (1343 Š.), Dāvar va Šerkat-e Markazī, Terhan: Čāpḵāneh-ye Oṭāq-e Bāzargānī. [In Persian]
Newspapers
- Rūznāmeh-ye Šafaq-e Sorḵ (1304 Š.), No. 406, p. 3. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Eteḥād (7 Ĵozā 1302 Š.), 2, No. 101, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Qarn-e Bīstom (13 Ḥūt 1301 Š.), 2, No. 11, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (19 Mīzān 1302 Š.), No. 151, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (19 Saraṭān 1302 Š.), No. 93, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (28 Mīzān 1302 Š.), No. 151, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (9 Ṯor 1302 Š.), No. 50, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (5 Saraṭān 1302 Š.), No. 84, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (17 Saraṭān 1302 Š.), No. 92, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (23 Asad 1302 Š.), No. 115, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (22 Saraṭān 1302 Š.), No. 96, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (28 Asad 1302 Š.), No. 119, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (23 Dalv 1301 Š.), No. 11, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (22 Saraṭān 1302 Š.), No. 96, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (26 Saraṭān 1302 š.), No. 98, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (16 Ĵozā 1302 Š.), No. 70, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (24 Ĵozā 1302 Š.), No. 76, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (9 Asad 1302 Š.), No. 106, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (28 Ḥamal 1302 Š.), No. 42, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (15 Mīzān 1302 Š.), No. 145, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (27 Saraṭān 1302 Š.), No. 99, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (9 Ṯor 1302 Š.), No. 50, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (12 Mīzān 1302 Š.), N. 143, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (11 Mīzān 1302 Š.), No. 143, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (12 Saraṭān 1302 Š.), No. 88, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (20 Dalv 1301 Š.), No. 9, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (25 Dalv 1301 Š.), No. 12, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (30 Ĵozā 1302 Š.), No. 80, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (3 Ḥūt 1301 Š.), No. 17, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (24 Ḥūt 1301 Š.), No. 31, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (5 Saraṭān 1302 Š.), No. 84, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (30 Saraṭān 1302 Š.), No. 101, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (22 Mīzān 1302 Š.), No. 147, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (8 Sonboleh 1302 Š.), No. 122, p. 1. [In Persian]
- Rūżmāmeh-ye Mard-e Āzād (6 Asad 1302 Š.), No. 104, p. 1. [In Persian]
Documents
- SAKMA, Document ID 296003465, p. 1-2. [In Persian]
- KEMAM, 25 Qaws 1303 Š., Document ID 16/294, No. 3, p. 1. [In Persian]
- KEMAM, 17 Jodai 1303 Š., Document ID 5-18, 12571, p. 1. [In Persian]
- MAPS, 20 Sonbolehn 1302 Š., Document ID 2633, p. 1. [In Persian]
English and French Sources
- Acemoglu, Daron; James A. Robinson (2013), Why Nations Fail: Origins of Power, Prosperity, and Poverty, Currency.
- Afshar, Mahmoud (1921), La politique Europeen en Perse: quelques pages de l’histoire diplomatique, Berlin: Buchdruckerei M. Nay.
- Fukuzawa, Yukichi (2009), An Outline of a Theory of Civilization, introduction by Takenori Inoki, translated by David Dilworth, G. Cameron Hurst, Columbia University Press
- Ghani, Cyrus (1988), Iran and the Rise of Reza Shah from the Qajar Collapse to Pahlavi Power, I. B. Tauris.
- Leftwich, Adrian (2001), States of Development: On the Primacy of Politics in Development, Polity.
Migdal, Joel, S. (1988), Strong Societies and Weak States: States Society Relationship and State Capabilities in the Third Worlds, Princeton: Princeton University Press.
)