نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دکترای تاریخ اسلام از دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
ناسیونالیسم به عنوان پدیده‌ای مدرن وارد جهان اسلام شد. گرایش به ملی‌گرایی که خود یکی از عوامل تضعیف امپراتوری عثمانی بود، پس از پاره پاره شدن گسترۀ امپراتوری، به‌ویژه در شکل ملی‌گرایی عربی تشدید شد. عرب‌ها برای پررنگ کردن این موضوع به عنصر تاریخ و زبان عربی توجه کردند. آنان با مدّ نظر قرار دادن تاریخ صدر اسلام که می‌توان آن را مهم‌ترین مقطع تاریخ اسلام در نظر گرفت، زمینه را برای گرایش حداکثری عرب‌ها به پان‌عربیسم یا ناسیونالیسم عربی فراهم ساختند. ناسیونالیسم اسلام‌گرا نیز وجه دیگری از ناسیونالیسم عربی بود که البته آن نیز در تقابل با استعمار ایجاد شده بود. مفهومی مدرن از غرب وارد جهان اسلام شده بود که بایست با بافت جدید سازگاری می‌یافت. از این رو، اندیشمندان مصری تلاش کردند با بررسی میراث اسلام و تاریخ صدر اسلام، بستری را برای اندیشه‌ورزی دربارۀ ناسیونالیسم فراهم سازند. نگارندۀ این پژوهش در پی آن است که با بررسی تاریخی، نوع مواجهه جریان ملی‌گرای مصر را با تاریخ صدر اسلام نشان دهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Early History of Islam and Arabism in Egyptian Nationalist Trend (1918-1970)
نویسنده [English]
- Abbas Basiri
PHD , History of Islam , Tehran University
چکیده [English]
In the 20th Century, Nationalism entered the Muslim world as a modern phenomenon. The tendency towards nationalism, which was one of the factors weakening the Ottoman Empire, intensified after the fragmentation of the empire, especially in the form of Arab nationalism. The Arabs also turned to the element of history and Arabic language to highlight this issue. Given the early history of Islam, which can be considered the most critical point in Islam's history, they provided the basis for a greater Arab tendency towards pan-Arabism or Arab nationalism. Islamic nationalism was another aspect of Arab nationalism that was created in opposition to colonialism. The modern concept which had entered the Islamic world from the West had to adapt to the new context. Hence, the Egyptian thinkers tried to provide a basis for thinking about nationalism by examining Islam's heritage and the early history of Islam. This study seeks to show significant Egyptian thinkers' attitudes toward the early history of Islam by historical study.
کلیدواژه‌ها [English]
- History
- Early history of Islam
- Arabism
- Arab Nationalism
- Egypt
منابع و مآخذ
- ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله، ارسلان قربانی شیخ‌نشین و رضا سیمبر (1393)، سیاست و حکومت در خاورمیانه، تهران: سمت.
- ابوالنصر، فضیل (1378)، رویارویی غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی، ترجمۀ حجت‌الله جودکی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
- احمدی، حمید (1369)، ریشه‌های بحران در خاورمیانه، تهران: کیهان.
- .......................... (1390)، جامعه‌شناسی سیاسی جنبش‌های اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- اسپوزیتو، جان و جان وال (1393)، جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، ترجمۀ شجاع احمدوند، تهران: نشر نی.
- اسماعیل، طارق (1369)، چپ ناسیونالیستی عرب، ترجمۀ عبدالرحمن عالم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
- بخیت، عبدالحمید (1967)، ظهور الاسلام و سیادة مبادئه، قاهره: دار المعارف.
- البشری، طارق (1998)، بین الإسلام و العروبة، قاهره: دار الشروق.
- بیرک، جاک (1971)، تاریخ و المستقبل، تعریب و تعلیق خیری حماد، قاهره: الهیئة المصریة للعامة لتألیف و النشر.
- بیگدلی، علی (زمستان 1370)، «برخورد ناسیونالیسم با اسلام در مصر؛ روند پذیرش فرهنگی غرب در جامعۀ مصر»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 7، صص141-153.
- الجابری، محمد عابد (1996)، المشروع النهضوی العربی، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
- جدعان، فهمی (1988)، أسس التقدم عند مفکری الإسلام فی العالم العربی الحدیث، عَمّان- اردن: دار الشروق.
- جعفری، زینب (1393)، «نسبت اسلام و ناسیونالیسم در آراء اندیشمندان معاصر مصر (مطالعه موردی: مصطفی کامل و احمد لطفی السیّد)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
- حسین، طه (نوفمبر 1937)، «الفاروق؛ شدید اللین»، الهلال: السنۀ السادسۀ و الأربعون، الجزء 1، صص4-7 و صص 103-105.
- الحصری، ابوخلدون ساطع (1985الف)، آراء و احادیث فی القومیة العربیة، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
- .............................................. (1985ب)، العروبة أولاً، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
- .............................................. (1985ج)، محاضرات فی نشوء الفکرة القومیة، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
- ............................................ (1987)، حول القومیة العربیة، بیروت: مرکز دراسات الوحدۀ العربیۀ.
- حورانی، آلبرت (1393)، اندیشۀ عرب در عصر لیبرالیسم، ترجمۀ علی شمس، تهران: نشر نامک.
- خالد، محمد خالد (1352)، نوری که به دنبال آن رفتند یا قهرمانان راستین، ترجمۀ مهدی پیشوایی، قم: مرکز مطبوعاتی دار التبلیغ اسلامی.
- ................................... (1964)، مواطنون... لا رعایا، قاهره: المکتبۀ الخانجی.
- خدوری، مجید (1360)، ناسیونالیسم، سوسیالیسم و کمونیسم در جهان عرب، ترجمۀ حمید احمدی، تهران: انتشارات الهام.
- ........................... (1374)، گرایش‌های سیاسی در جهان عرب، ترجمۀ عبدالرحمن عالم، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
- دکمجیان، هرایر (1383)، اسلام در انقلاب، جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمۀ حمید احمدی، تهران: کیهان.
- سعد، حسین (1413ق/1993م)، الاصالة و التغریب فی الاتجاهات العلمانیه عند بعض المفکرین العرب المسلمین فی مصر، بیروت: المؤسسۀ الجامعیۀ للدراسات و النشر و التوزیع.
- السمان، علی (1357)، رویارویی مسلک‌ها و جنبش‌های سیاسی در خاورمیانه عربی تا سال 1967م، ترجمۀ حمید نوحی، تهران: انتشارات قلم.
- السید، رضوان (1383)، اسلام سیاسی معاصر در کشاکش هویت و تجدد، ترجمۀ مجید مرادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- السید، رضوان و احمد برقاوی (1998)، المسألة الثقافیة فی العالم الإسلامی، إعداد و تحریر عبدالواحد علوانی، بیروت: دار الفکر المعاصر.
- سیف‌الدوله، عصمت (1986)، عن العروبة و الإسلام، بیروت: مرکز دراسات العربیة.
- شرابی، هشام (1368)، روشنفکران عرب و غرب، ترجمۀ عبدالرحمن عالم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
- شولتسه، راینهارد (1389)، تاریخ جهان اسلام در قرن بیستم، ترجمۀ ابراهیم توفیق، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- عبدالملک، انور (1384)، اندیشه سیاسی عرب در دوره معاصر، ترجمۀ سید احمد موثقی، قم: دانشگاه مفید.
- عبده، محمد (1988)، الإسلام و النصرانیه مع العلم و المدنیّه، بیروت: دار الحداثه.
- العروی، عبدالله (1999)، الایدیولوجیا العربیۀ المعاصرۀ، بیروت: المرکز الثقافی العربی، الطبعۀ الثانیۀ.
- عزام، عبدالرحمن [بی‌تا]، بَطَل الابطال أو أبرز صفات النبی محمد، [بی‌جا]: [بی‌نا].
- .............................. (1969)، الرسالۀ الخالده، بیروت: دار الشروق.
- عزیزیان، مریم (1393)، «تحول و تداوم تاریخ‌نگاری در مصر از پایان جنگ جهانی اول (1918م) تا پایان دوره ناصر (1970م)»، رسالۀ دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه تهران.
- العقاد، عباس محمود (15 ذی‌القعده 1352) «علی هامش السیره»، الهلال، السنۀ الثانیۀ و الأربعون، الجزء 5، صص526-529.
- عماره، محمد (2007)، فی فقه المواجهه بین الغرب و الإسلام، قاهره: مکتبۀ الشروق الدولیه.
- ........................ (1997)، تیّارات الفکر الاسلامی، قاهره: دار الشروق.
- عنایت، حمید (1389)، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: امیرکبیر.
- ........................ (1392)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
- ........................ (1350)، اسلام و سوسیالیسم در مصر، تهران: انتشارات موج.
- العودات، حسین (2011)، النهضة و الحداثة بین الإرتباک و الإخفاق، بیروت: دار الساقی.
- الفقی، مصطفی (1994)، تجدید الفکر القومی، قاهره: دار الشروق.
- فوده، عبدالرحیم (ربیع‌الاول و ربیع‌الثانی 1380)، «محمد و القومیة العربیّة»، الازهر، المجلد الثانی و الثلاثون، الجزء 3 و 4، صص371- 373.
- قرضاوی، یوسف (1394)، اخوان المسلمین، هفتاد سال دعوت، تربیت و جهاد، ترجمۀ عبدالعزیز سلیمی، تهران: نشر احسان.
- کنتول اسمیت، ویلفرد (2536)، اسلام در جهان امروز، ترجمۀ حسینعلی هروی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- الکیلانی، ابراهیم زید (1995)، «جوانب من إشکالیه الفکر العربی: القومیه بین المفهوم الإسلامی و المفهوم العلمانی»، فی: قضایا إشکالیه فی الفکر العربی المعاصر، سعدون حمادی و آخرون، بیروت: مرکز دراسات الوحدۀ العربیۀ.
- گارده، لوئی (1352)، اسلام، دین و امت، ترجمۀ رضا مشایخی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- لاپیدوس، ایرا م. (1381)، تاریخ جوامع اسلامی، ترجمۀ علی بختیاری‌زاده، تهران: انتشارات اطلاعات.
- لوین، ز. ا. (1378)، اندیشه‌ها و جنبش‌های نوین سیاسی- اجتماعی در جهان عرب، ترجمۀ یوسف عزیزی بنی‌طرف، تهران: علمی و فرهنگی.
- لیا، برونیار (1388)، جمعیت اخوان المسلمین مصر، ترجمۀ عبدالله فرهی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
- موثقی، احمد (1370)، استراتژی وحدت در اندیشه سیاسی اسلام، ج1، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- موصللی، احمد و لوی صافی (1388)، ریشه‌های بحران روشنفکری در جامعه عربی، ترجمۀ پرویز آزادی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- نواختی مقدم، امین (زمستان 1389)، «زبان و ناسیونالیسم : نقش زبان در جنبش‌های ناسیونالیستی عربی»، فصلنامه سیاست، دورۀ 40، شماره 4، صص351- 370.
- هوشنگی، حسین و احمد پاکتچی [به کوشش] (1390) بنیادگرایی و سلفیه، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
- ویلد، ستیفان (1983)، «نجیب عازوری و کتابه «یقظة الأمة العربیة»»، فی: الحیاة الفکریه فی المشرق العربی 1890- 1939، إعداد مروان بحیری، ترجمه عطا عبدالوهاب، بیروت: مرکز دراسات العربیه.
- یاری، یاسمن (1392)، «سازگاری غربی- بومی در جریان‌های فکری مصر، در نیمه نخست قرن بیستم»، رسالۀ دکتری رشته تاریخ اسلام، دانشگاه تهران.
- Brett, Michael (1973), Northern Africa: Islam And Modernization, London: Frank Cass And Company Limited.
- Tibi, Bassam (2009), Islam’s Predicament with Modernity, NewYork: Routledge.
List of sources with English handwriting
- Abul Ḥasan Šīrāzī, Ḥabīballāh; Arsalān Qorbānī Šayḵnešīn; Reżā Sīmbor (1393), Sīāsat va Ḥokūmat dar ḵāvvarmīāna, Tehran: SAMT.[In Persian]
- Abu al-Naṣr, Fażīl (1378 Š.), Rūyārūīī Ḡarbgarāīī va Eslāmgarāīī, translated by Ḥoĵatallāh Ĵūdakī, Tehran: Entišārāt-e Vizārat-e Omūr-e ḵāriĵa. [In Persian]
- Aḥmadī, Ḥamīd (1390 Š.), Ĵāma’ašināsī-e Sīāsīie Ĵonbišhā-ye Eslāmī, Tehran: Entišārāt-e Dānišgāh-e Emām Ṣādiq (PBUH). [In Persian]
- Aḥmadī, Ḥamīd (1369 Š.), Rīšahā-ye Boḥrān dar ḵāvarmīāna, Tehran: Keyhān. [In Persian]
- ‘Abd al-Malik, Anvar (1384 š.), Andīšaye- Sīāsī-e ‘Arab dar dawra-ye Mo’āṣir, translated by Ebrāhīm Tofiq, Tehran: Pežūhiškada-ye Moṭāli’āt-e Farhangī va Eĵtimā’ī. [In Persian]
- ‘Abdo, Moḥammad (1988), Al-Eslām va al-Naṣrānīya Ma’ al-‘Elm va la-Madīna, Beirut: Dār al-Ḥidaṯa.
- Al-‘Arvī, ‘Abdallāh (1999), Al-Īdeoloĵīya al-‘Arabīya al-Mo’āṣir, Beirut: Al-Markaz al-Ṯiqāfi al-‘Arabī.
- ‘Azīzīān, Maryam (1393 Š.), “Taḥāvvol va Tadāvom-e Tārīḵnigārī dar Miṣr az Pāyān-e Ĵang-e Ĵahāni-e Avval (1918) tā Pāyān-e Dawra-ye Nāṣir (1970)”, PhD, Thesis in Islam History, Dānišgāh-e Tihran. [In Persian]
- Baḵīt, ‘Abd al-Ḥamīd (1967), Żohūr al-Eslām va Sīādat Mobādia, Cairo: Dār Al-Ma’ārif.
- Al-Bošrā, Ṭāriq (1998), Bayn al-Eslām va al-‘Aruba, Cairo: Dār al-Šarq.
- Bigdelī, ‘Alī (1370 Š.), “Barḵord-e Nāsīonālism ba Eslām dar Miṣr; Ravand-e Paẕīreš-e Farhangī-e Ḡarb dar ĵāmi’a-ye Miṣr”, Pežūhišnāma-ye ‘Olūm-e Ensānī, No. 7, pp. 141-153. [In Persian]
- Esmā’īl, Ṭāriq (1369 Š.), Čap-e Nāsīonālīstī-e ‘Arab, translated by ‘Abd al-Raḥmān ‘Ālim, Tehran: Daftar-e Moṭāli’āt-e Sīāsī va Bayn al-Millalī. [In Persian]
- Al-‘Eqād, ‘Abbās Maḥmūd (1352), “’Alī Hāmiš al-Sīra”, Al-Hilāl, 42, Vol. 5, pp. 526-529.
- ‘Emāra, Moḥammad (2007), Fi Fiqh al-Movāĵiha Bayn al-Ḡarb va al-Eslām, Cairo: Maktaba al-Šorūq al-Dawlīya.
- ‘Emāra, Moḥammad (1997), Tīārāt al-Fikr al-Eslāmī, Cairo: Dār al-šorūq.
- ‘Enāyat, Ḥamīd (1392 Š.), Andīša-ye Sīāsī dar Eslām va Īrān, [In Persian]
- ‘Enāyat, Ḥamīd (1350 Š.), Eslām va Sosīālīsm dar Miṣr, Tehran: Entišārāt-e Amvāĵ. [In Persian]
- ‘Enāyat, Ḥamīd (1389 Š.), Seyrī dar Andīša-ye Sīāsī-e ‘Arab, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
- ‘Ezām, ‘Abd al-Raḥmān (n. d.), Baṭala al-Abṭāl au Abraz Ṣifāt al-Nabī Moḥammad.
- ‘Ezām, ‘Abd al-Raḥmān (1969), Al-Risāla al-ḵālida, Beirut: Dār al-Šarq.
- Al-Faqī, , Moṣṭafā (1994), Taĵdīd al-Fikr al-Qomī, Cairo: Dār al-Šorūq.
- Fawda, ‘Abd al-Raḥīm (1380 Š.), “Moḥammad va al-Qomīya al-‘Arabīya”, Al-Azhar, Vol. 33, 3-4, pp. 371-373. [In Persian]
- Al-Ḥaṣrī, Abu ḵaldūn Sāṭi’ (1985 a), Ārā va Aḥādīṯ fi al-Qomīya al-‘Arabīya, Beirut: Markaz Dirāsāt al-Vahda al-‘Arabīya.
- Al-Ḥaṣrī, Abu ḵaldūn Sāṭi’ (1985 b), Al-‘Arūba Avvalan, Beirut: Markaz Dirāsāt al-Vahda al-‘Arabīya.
- Al-Ḥaṣrī, Abu ḵaldūn Sāṭi’ (1985 c), Moḥāżirāt fi Našv al-Fikrat al-Qomīya, Beirut: Markaz Dirāsāt al-Vahda al-‘Arabīya.
- Al-Ḥaṣrī, Abu ḵaldūn Sāṭi’(1987), Ḥawl al-Qomīya al-‘Arabīya, Beirut: Markaz Dirāsāt al-Vahda al-‘Arabīya.
- Ḥosayn, Ṭāhā (1937), “Al-Fārūq; Šadīd al-Layn”, Al-Hilāl, 664, Vol. 1, pp. 4-7; 103-105.
- Hourani, Albert (1983) Arabic Thought in the Liberal Age, 1798-1939, Cambridge University Press.
- Hūšangī, Ḥosayn; Aḥmad Pākatčī (editor) (1390 Š.), Bonyādgarāīī va Salafīya, Tehran: Dānišgāh-e Emām Ṣādiq (PBUH). [In Persian]
- Al-Ĵābirī, Moḥammad ‘Ābid (1996), Al-Mašrū’ la-Nihżavī al-‘Arabī, Beirut: Markaz Dirāsāt al-Vāḥda al-‘Arabīya.
- Ĵad’ān, Fahmī (1988), Asas al-Taqadom end Mofakirī al-Eslām fi al-‘Ālam al-‘Arabī al-Ḥadīṯ, Amman, Jordan: Dār Al-Šarq.
- Ĵa’farī, Zaynab (1391 Š.), “Nisbat-e Eslām va Nāsīnālīsm dar Ārā-e Andīšmandān-e Mo’āṣir-e Miṣr (Moṭāli’a Moridī: Moṣṭafā Kāmil va Aḥmad Lṭfī al-Sayyed)”, MA. Thesis, Dānišgāh-e Tarbīat Modaris. [In Persian]
- Al-Kaylānī, Ebrāhīm Zaid (1995), “Ĵavānib min Eškālīya al-fikr al-‘Arabī: al-Qomīya bayn al-Mafḥūm al-Eslāmī va al-Mafḥual-‘Elmānī”, Qażāyż Eškālīya fi al-Fikr al-‘Arabī al-Mo’āṣir, Sa’dūn Ḥimādī; et. al., Beirut: Markaz Dirāsāt al-Vahda al-‘Arabīya.
- ḵālid Moḥammad ḵālid (1352 Š.), Nūrī ka bi Donbāl-e Ān Raftand yā Qahrimānān-e Rāstīn, translated by Mahdī Pīšvāīī, Qom: Markaz-e Maṭbū’ātī Dār al-Tablīḡ-e Eslāmī. [In Persian]
- ḵālid Moḥammad ḵālid (1964), Movāṭinān La Ro’āyā, Cairo: Al-Maktaba al-ḵānĵī.
- ḵadūrī, Maĵīd (1360 Š.), Nāsīonālīsm, Sosīālism va Komonīsm dar ĵahān-e ‘Arab, translated by Ḥamīd Aḥmadī, Tehran: Entišārāt-e Elhām. [In Persian]
- ḵadūrī, Maĵīd (1374 Š.), Girāyišhā-ye Sīāsī dar Ĵahān-e ‘Arab, translated by ‘Abd al-Raḥmān ‘Ālim, Tehran: Moassisa-e Čāp va Entišārāt-e Vizārat-e Omūre ḵāriĵa. [In Persian]
- Mawṣlilī, Aḥmad; Levī Ṣāfī (1388 Š.), Rīšahā-ye Boḥrān-e Rošanfikrī dar Ĵāmi’a-ye ‘Arabī, translated by Parvīz Āzādī, Tehran: Pežūhiškada-ye Moṭāli’āt-e Farhangī va Eĵtimā’ī. [In Persian]
- Movaṯaqī, Aḥmad (1370 Š.), Esterātežī-e Vaḥdat dar Andīš-ye Sīāsī-e Eslām, Vol. 1, Qom: Markaz-e Entišārāt-e Daftar-e Tablīḡāt-e Eslāmī. [In Persian]
- Navāḵtī Moqadam, Amīn (1389 Š.), “Zabān va Nāsīonālīsm: Naqš-e Zabān dar Ĵonbišhā-ye Nasīonālīstī-e ‘Arabī”, Faṣlna-ye Sīāsat, 40, No. 4, pp. 351-370. [In Persian]
- Al-‘Odāt, Ḥosayn (2011), Al-Nihżat va al-Ḥidāṯa bayn al-Artabāk va al-Aḵfāq, Beirut: Dār al-Sāqī.
- Qarżāvī, Yusef (1394), Eḵvān al-Moslimīn, Haftād Sāl Da’vat, Tarbīat va Ĵihād, translated by Ebrāhīm Tofiq, Tehran: Pežūhiškada-ye Moṭāli’āt-e Farhangī va Eĵtimā’ī.
- Sa‘ad, Ḥosayn (1413/1993), Al-Eṣāla va al-Taḡrīb fi al-Etiḥāĵāt al-‘Almānīys edn Ba’ż al-Mofkarīn al’Arab al-Moslimīn fo Miṣr, Beirut: Al-Moassisa al-Ĵāmi‘īya lil Dirāsāt va al-Našr va al-Tawzī’.
- Al-Samān, ‘Alī (1357 Š.), Rūyārūīī Maslakhā va Ĵonbišhā-ye Sīāsī dar ḵāvarmīāna-ye ‘Arabī tā Sāl-e 1967, translated by Ḥamīd Nūḥī, Terhan: Entišārāt-e Qalam. [In Persian]
- Sayf al-Dawla, ‘Eṣmat (1986), An al-‘Aroba va al-Eslām, Beirut: Markaz Dirāsāt al-‘Arabīya.
- Al-Sayyed, Riżvān (1383 Š.), Eslām-e Sīāsī mo’āṣir dar Kišākiš-e Ḥovvīat va Taĵadod, translated by Maĵīd Morādī, Tehran: Markaz-e Bāzšināsī Eslām va Īrān. [In Persian]
- Al-Sayyed, Riżvān; Aḥmad Barqāvī (1998), Al-Mas’ala al-Ṯiqāfīya fi al-‘Ālam al-Eslāmī, edited by ‘Abd al-Vāḥid ‘Alvānī, Beirut: dār al-Fikr al-Mo’āṣir.
- Šarābī, Hišām (1368 Š.), Rošanfikrān-e ‘Arab va Ḡarb, translated by ‘Abd al-Raḥmān ‘Ālam, Tehran: Daftar-e Moṭāli’āt-e Sīāsī va Bayn al-Milalī. [In Persian]
- Wīld, Stefan (1983), “Naĵīd ‘Āzuri va Kitāba Yaqża al-Ommat al-‘Arabīya”, Al-Ḥayāt al-Fikrīya fi al-Mašriq al-‘Arabī 1890-1939, Mavān Boḥayrā, translated by ‘Aṭā ‘Abd al-Vahāb, Beirut: Markaz Dirāsāt al-‘Arabīya.
- Yārī, Yāsaman (1392 Š.), “Sāzgārī-e Ḡarbī-Būmī dar Ĵaryānhā-ye Fikrī-e Miṣr dar Nima-ye Naḵost-e Qarn-e Bīstom”, PhD. Thesis in Islam History, Dānišgāh-e Tihrān. [In Persian]
English, French, Russian, German
- Berque, Jacques (1965), The Arabs Their History and Future, Feredrick A. Praeger.
- Brett, Michael (1973), Northern Africa: Islam And Modernization, London: Frank Cass And Company Limited.
- Cantwell Smith, Wilfred (1966), Islam in Modern History, Princeton.
- Dekmajian, R. Hrair (1985), Islam in Revolution: Fundamentalism in the Arab World, Syracuse University Press.
- Esposito, John L.; John O. Voll (1996), Islam and Democracy, Oxford University Press.
- Enayat, Hamid (2011), Modern Islamic Political Thought, ACLS Humanities E-Book.
- Gardet, Louis (1967), L’Islam; Religion et Communaute, Paris: Desclee de Brouwer.
- Lapidus, Ira Marvin (1988), A History of Islamic Societies, Cambridge University Press.
- Levin, Zalmand Issakovich (2014), Очерки природы исламизма, In-t vostokovedeniia RAN.
- Lia, Brynjar (1999), The Society of the Muslim Brothers in Egypt: the Rise of an Islamic Mass Movement 1928-1942, Ithaca Press.
- Schulze, Reinhard (2002), Geschichte der Islamischen Welt im 20. Jahrhundert, C. H. Beck Verlag.
- Tibi, Bassam (2009), Islam’s Predicament with Modernity, New York: Routledge.
)