نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین، قزوین، ایران

2 دانش آموخته دکتری گروه تاریخ گرایش ایران بعد از اسلام، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین، قزوین، ایران

چکیده

مرگ زودهنگام شاه‌اسماعیل اول صفوی سبب شد حکومت نوپای صفویه با چالش جدی در هدایت و تسلط بر قبایل قزلباش و غیرقزلباش روبه‌رو شود؛ به همین دلیل شاه‌طهماسب اول در درون مرزهای سیاسی ایران با مطالبات و گاهی با نارضایتی‌های قومی و خاندانی مواجه بود که اگر نگوییم تمایل به واگرایی داشتند، ولی تقرّب به دایرۀ قدرت و نفوذ در دربار سیاسی از آرزوهای این طوایف و گروه‌ها بود که در کنار شاه‌اسماعیل و جانشین او شاه‌طهماسب جنگ و جان‌فشانی داشتند و یا در نهان آمال خودسری می‌پروراندند. نگارندگان پژوهش حاضر با تکیه بر منابع رسمی و مآخذ معتبر، با تبیین ازدواج‌های سیاسی میان طیف‌ها و گروه‌­­های مختلف، درصدد واکاوی چرایی و چگونگی تأثیر پیوندهای خانوادگی در پیشبرد تثبیت حاکمیت صفویه در دوره شاه‌طهماسب اول می‌باشند. در این فرایند مشخص شده است که در این برهۀ زمانی دربار صفویه و سایر گروه‌های قومی از ازدواج سیاسی به مثابه روشی کارآمد در مناسبات سیاسی، کسب منافع اقتصادی، توسعۀ ارضی و کسب مشروعیت سیاسی و مقبولیت اجتماعی استفاده می‌کردند و در این زمینه شاه‌طهماسب اول نیز برای تثبیت ساختار قدرت در تعامل با عناصر محلی و منطقه‌ای که تباین مذهبی نیز داشتنند، از این شیوه در موارد متعدد بهره گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Political Marriages in Establishing the Safavid Rule During the Reign of Shah Tahmasb I

نویسندگان [English]

  • Nasrollah Poormohamadiamlashi 1
  • Boroomand Sooreni 2

1 Associate Professor, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin

2 Ph.D. Student, Department of History, Faculty of Literature and Human Sciences, Imam Khomeini International University, Qazvin. Iran

چکیده [English]

Shah Ismail I 's early death caused the nascent Safavid government to face a serious challenge in leading and dominating the Ghezelbash and non-Ghezelbash tribes. Therefore, Shah Tahmasb I, the Safavid, faced the demands and sometimes ethnic and family dissatisfaction within Iran's political borders, which, if not they tended to diverge. However, the proximity to the sphere of power and influence in the political arena was one of these tribes' and groups' aspirations. Along with Shah Ismail and his successor Shah Tahmasb, they had wars and sacrifices or secretly raised their hopes. The present study, based on official sources and credible sources, explains the political marriages between different groups and groups and seeks to investigate why and how the influence of family ties in promoting the establishment of Safavid rule during the reign of Shah Tahmasb I. In this process, it becomes clear that at this time, the Safavid court and other ethnic groups used political marriage as an effective method in political relations, gaining economic interests, territorial development, and gaining political legitimacy and social acceptance. In this regard, the Shah Tahmasb I has also used this method in several cases to stabilize the power structure in interaction with local and regional elements that also had religious differences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shah Tahmasb I
  • Political marriage
  • Ghezelbashan
  • Georgians
  • Circassians
منابع و مآخذ
- آزاد، حسن (1357)، پشت پرده حرمسراها، ارومیه: انزلی.
- آقاجری، سید هاشم (1389)، مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
- آلفونس، گابریل (1381)، مارکوپولو در ایران، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: اساطیر.
- افشار، ایرج (1374)، یادگارهای یزد، ج1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- افوشته‌ای نطنزی، محمود (1373)، نقاوۀ الآثار، تصحیح احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.
- باسورث، ادموند کلیفورد (1390)، تاریخ غزنویان، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
- بدلیسی، شرف‌خان (1377)، شرفنامه، تصحیح ویلیام زرنوف، تهران: اساطیر.
- بلانت، ویلفرد (1387)، جاده زرین سمرقند، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: عمران.
- پارسادوست، منوچهر (1391)، شاه طهماسب اول صفوی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- تتوی، آصف‌خان قزوینی (1378)، تاریخ الفی، به کوشش علی آل داود، ج8، تهران: فکر روز.
- ترکمان، اسکندربیگ (1387)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، ج1، تهران: امیرکبیر.
- ثواقب، جهانبخش و  احمد لعبت‌فرد (پاییز 1396)، «عوامل اقتصادی تنش میان صفویه و عثمانی در قفقاز و پیامدهای آن»، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال هفتم، شماره 27، صص25-48.
- جنابدی، میرزابیگ حسن (1378)، روضۀ الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
- حسینی استرآبادی، حسن (1366)، از شیخ صفی تا شاه صفی، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: نشر علم.
- حسینی، خورشاه‌بن قباد (1379)، تاریخ ایلچی نظام‌شاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیجی هانه دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- خوزانی اصفهانی، فضلی (1398)، افضل التواریخ؛ روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی، به کوشش احسان اشراقی و قدرت‌الله پیشنماززاده، تهران: میراث مکتوب.
- دوبووار، سیمون (1382)، جنس دوم، ترجمه: قاسم صنعوی، ج1، تهران: توس.
- رازی، امین احمد (1378)، تذکره هفت اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری حسرت، ج1، تهران: سروش.
- روملو، حسن‌بیگ (1389)، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، ج2، 3، تهران: اساطیر.
- سیستانی، شاه‌حسین (1389)، احیاء الملوک، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
- سیوری، راجر (1387)، ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
- شاه طهماسب (1390)، تذکره شاه طهماسب، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
- شیرزای، عبدی‌بیگ (1369)، تکملۀ الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران: نی.
- غفاری فرد، عباسقلی (1392)، تاریخ مفصل صفویه «شاه تهماسب اول»، ج2، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
- غفاری قزوینی، احمد (1396)، تاریخ جهان‌آرا، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
- فومنی، عبدالفتاح (1390)، تاریخ گیلان: رویدادهای گیلان در سده‌های دهم و یازدهم هجری، تصحیح افشین پرتو، رشت: فرهنگ ایلیا.
- قدرت دیزجی، مهرداد (1367)، «اشترخانیان»، دائرۀالمعارفبزرگاسلامی، ج6، تهران: مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
- کاتف، فدت آفانس یویچ (2536)، سفرنامه کاتف، ترجمۀ محمدصادق همایونفرد، تهران: کتابخانه ملی ایران.
- کرون، پاتریشیا (1396)، جامعه‌های ماقبل صنعتی؛ کالبدشکافی جهان پیشامدرن، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: ماهی.
- کیا گیلانی، سید احمد (1409ق)، سراج الانساب، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
- مایدا، هیروتاکه (1396)، چهار دودمان گرجی در عصر صفوی، ترجمۀ مصطفی نامداری منفرد، تهران: تمثال.
- مجد، مصطفی (1380)، مرعشیان در تاریخ ایران، تهران: رسانش.
- مرعشی، میرتیمور (1364)، تاریخ خاندانمرعشیمازندران، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: اطلاعات.
- مزاوی، میشل (1383)، پیدایش دولت صفوی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
- مستوفی بافقی، محمدمفید (1385)، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، ج3، تهران: اساطیر.
- مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
- منشی قزوینی، بوداق (1378)، جواهر الاخبار، تصحیح محسن بهرام‌نژاد، تهران: میراث مکتوب.
- منشی قمی، احمد (1352)، گلستان هنر، به کوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-  .............................. (1383)، خلاصۀ التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، ج1، 2، تهران: دانشگاه تهران.
- میچل، کالین (1397)، سیاست‌ورزی در ایران عصر صفوی؛ قدرت، دیانت و بلاغت، ترجمۀ حسن افشار، تهران: فرهنگ جاوید.
- واله اصفهانی، محمدیوسف (1372)، ایران در روزگار صفویه، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
- هینتس، والتر (1381)، شاه اسماعیل دوم، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: علمی و فرهنگی.
- SZUPE, MARIA (2003), Status, Knolege, ankn Politics: Women in Sixteenth- Century Safavid Iran, Women in Iran From the Rise of Islam to 1800, Edited by Guity Nashat and Lois Beck, Chicago: University of Illinois Press, pp.141-169.
 
 
List of sources with English handwriting        
Persian and Arabic Sources
-       Afšār, Īraĵ (1374 Š.), Yādigārhā-ye Yazd, Vol. 1, Tehran: Anĵoman-e Āṯār va Mafāḵir-e Farhangī. [In Persian]
-       Afvaštaīī Naṭanzī, Mahmūd (1373 Š.), Niqāvat al-Āṯār, edited by Eḥsān Ešrāqī, Tehran: ‘Elmī va Farhangī. [In Persian]
-       Āzād, Ḥasan (1357 Š.), Pošt-e Pardihā-ye Ḥaramsarā, Urmia: Anzalī. [In Persian]
-       Āqāĵarī, Sayyed Hašem (1389 Š.), Moqadamaīī bar Monāsibāt-e Dīn va Dawlat dar īrān-e ‘Aṣr-e Ṣafavī, Tehran: Ṭarḥ-e No. [In Persian]
-       Badlīsī, Šaraf ḵān (1377 Š.), Šarafnāma, edited by William Zernov, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
-       Fūmanī, ‘Abd al-Fatāḥ (1390 Š.), Tārīḵe Gīlān: Rūydādhā-ye Gīlān dar Sadahā-ye Dahom va Yazdahom-e Hiĵrī, edited by Afšīn Parto, Rasht: Farhang-e Īlīyā. [In Persian]
-       Ḡafārī Fard, ‘Abbāsqolī (1392 Š.), Tārīḵ-e Mofaṣal-e Ṣafavīye “Šāh Ṭahmāsb-e Avval”, Vol. 2, Tehran: Dānišgāh-e Āzād-e Eslāmī Vāhid-e Tihrān Markaz. [In Persian]
-       Ḡafārī Qazvīnī, Aḥmad (1396 Š.), Tārīḵ-e Ĵahān Ārā, edited by ‘Abd al-Karīm Ĵorbozadār, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
-       Kīā Gīlānī, Sayyed Aḥmad (1409), Sirāj al-Ansāb, edited by Sayyed Mahdī Raĵāīī, Qom: Kitābḵāna-ye ‘Omūmī Āyatallāh al-‘Oẓmā Mar‘ašī Naĵafī.
-       Ḥosaynī, ḵoršāh b. Qobād (1379 Š.), Tārīḵ-e Īlčī Niẓām Šāh, edited by Moḥammad Reżā Naṣīrī , Koījī Hanedā, Tehran: Anĵoman-e Āṯār va Mafāḵir-e Farhangī. [In Persian]
-       Ḥosaynī Estarābādī, Ḥasan (1366 Š.), Az Šaiḵ Ṣafī tā Šāh Ṣafī, edited by Eḥsān Ešrāqī, Tehran: Našr-e ‘Elm. [In Persian]
-       Ĵanābadī, Mīrzā BAyg Ḥasan (1378 Š.), Roża al-Ṣafavīya, edited by ḠolAm Reżā Ṭabāṭabāīī Maĵd, Tehran: Bonyād-e Moqūfāt-e Maḥmūd Afšār. [In Persian]
-       ḵozānī, Eṣfahānī, Fażlī (1398 Š.), Afżal al-Tavārīḵ; Rūzigār va Zindagānī-e Šāh Ṭahmāsb-e Avval-e Ṣafavī, edited by Eḥsān Ešrāqī, Qodratallāh Pīšnamāz Zadeh, Tehran: Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian]
-       Maĵd, Moṣṭafā (1380 Š.), Mar‘ašīān dar Tārīḵ-e Īrān, Tehran: Rasāniš. [In Persian]
-       Mar‘ašī, Mīr Taymūr (1364 Š.), Tārīḵ-e ḵāndān-e Mar‘ašī-e Māzandarān, edited by Manīčir Sotūdeh, Tehran: Eṭilā‘āt. [In Persian]
-       Monšī Qomī, Aḥmad (1352 Š.), Golistān-e Honar, edited by Aḥmad Sohaylī Ḵānsārī, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān.
-       Monšī Qomī, Aḥmad (1383 Š.), ḵolāṣat al-Tavārīk, edited by Eḥsān Eḥsān Ešrāqī, Vols, 1, 2, Tehran: Dānišgāh-e Tihrān. [In Persian]
-       Mostofī, Ḥamdallāh (1364 Š.), Tārīḵ-e Gozīda, edited by ‘Abd al-Ḥosayn Navāīī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-       Mostofī Bāfqī, Moḥammad Mofīd (1385 Š.), Ĵāmi’ Mofīdī, edited by Īrāĵ Afšār, Vol. 3, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
-       Parsādūst, Manūčihr (1391 Š.), Šāh Ṭahmāsb Avval-e Ṣafavī, Tehran: Širkat-e Sahāmī-e Entišār. [In Persian]
-       Qodrat Dīzaĵī, Mihrdād (1367 Š.), “Aštarḵānīān”, Dāerat al-Ma‘ārif Bozorg-e Eslāmī, Vol. 6, Tehran: Markaz-e Dāerat al-Ma‘ārif Bozorg-e Eslāmī. [In Persian]
-       Rāzī, Amīn Aḥmad (1378 Š.), Taẕkara-ye Haft Eqlīm, edited by Moḥammad Reżā Ṭāhirī Ḥasrat, Vol. 1, Tehran: Sorūš. [In Persian]
-       Rūmlū, Ḥasan Bayg (1389 Š.), Aḥsan al-Tavārīḵ, edited by ‘Abd al-Ḥosayn Navāīī, Vols. 2, 3, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
-       Sīstānī, Šāh Ḥosayn (1389 Š.), Eḥyā al-Molūk, edited by Manūčihr Sotūdeh, Tehran: ‘Elmī va Farhangī. [In Persian]
-       Šāh Ṭahmāsb (1390 Š.), Taẕkara-ye Šāh Ṭahmāsb, edited by Karīm Fayżī, Qom: Maṭbū‘āt-e Dīnī. [In Persian]
-       Šīrāzī, ‘Abdī Bayg (1369 Š.), Takmala al-Aḵbār, edited by ‘Abd al-Ḥosayn Navāīī, Tehran: Nay. [In Persian]
-       Tatvī, Āṣif ḵān Qazvīnī (1378 Š.), Tārīḵ-e Alfī, edited by ‘Alī Āl Dāvūd, Vol. 8, Tehran: Fikr-e Rūz. [In Persian]
-       Ṯavāqib, Ĵahānbaḵš; Aḥmad Lo‘batfard (1396 š.), “’Avāmil-e Eqtiṣādī-e Taniš Mīān-e Ṣafavīya va ‘Oṯmānī dar Qafqāz va Payāmadhā-ye Ān”, Faṣlnāma-ye Pežūhišnāma-ye Tārīḵ-e Eslām, 7, No. 27, pp. 25-48. [In Persian]
-       Torkamān, Eskandar Bayg (1387 Š.), Tārīḵ-e Ālam Āra-ye ‘Abbāsī, edited by Īraĵ Afšār, Vol. 1, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-       Vāleh Eṣfahānī, Moḥammad Yūsef (1372 Š.), Īrān dar Rūzigār-e Ṣafavīa, edited by Mīr Hāšim Moḥadiṯ, Tehran: Bonyād-e Moqūfāt-e Maḥmūd Afšār. [In Persian]
 
 
English, French and German Sources
-       Bosworth, Clifford Edmund (1963), The Gaznavids; Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran, 994-1040, Edinburgh University Press.
-       Blunt, Wilfrid (1973), The Golden Road to Samarkand, Hamish Hamilton.
-       Crone, Patricia (2003), Pre-Industrial Societies: Anatomy of The Pre-Modern World, Oneworld Publications.
-       De Beauvoir, Simon (1949), Le deuxiéme sexe, Vol. 1, Gallimard.
-       Gabriel, Alfons (1963), Marco Polo in Persien, Verlag Typographische Anstalt.
-       Hinz, W. (1933), “Schah Esmaʿīl II. Ein Beitrag zur Geschichte der Ṣafavīden,” Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen an der Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin 36, pp. 19-100.
-       Katof, Fedot Afanasyevich (1356 Š/1977), Safar-nāmeh Fedot Afanasyevich Katof, Traduit par MoHammad Sadeq Homayūn Fard. Tehran: Ketābkaneh Mellī Irān,.
-       Mazzaoui, Michel (1972), The Origins if the Safawids: Shiism, Sufism and the Gulat, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
-       Mitchell, Colin P. (2009), The Practice of Politics in Safavid Iran: Power, Religion and Rhetiric, I. B. Tauris.
-       Savory, Roger (2007), Iran Under the Safavids, Cambridge University Press.
-       Szupe, Maria (2003), Status, Knolege, ankn Politics: Women in Sixteenth- Century Safavid Iran, Women in Iran From the Rise of Islam to 1800, Edited by Guity Nashat and Lois Beck, Chicago: University of Illinois Press, pp.141-169.