نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، دبیر تاریخ اداره کل آموزش و پرورش فارس- شهرستان بیضا

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر

چکیده

تهیه برنامۀ عمرانی هفت­ساله اول و اجرای آن با تصویب قانون «اجازه اجرای مقررات گزارش کمیسیون برنامه» مجلس شورای ملی در 26 بهمن 1327ش، آغازی برای کاربرد برنامه­ریزی اقتصادی در ایران بود. نخستین روزهای اجرای برنامه عمرانی اول همزمان شد با ملی شدن صنعت نفت که بحران­های سیاسی و اقتصادی را در کشور به دنبال داشت. از آنجا که هدف اصلی برنامه هفت­سالۀ اول، هدایت عایدات نفت در برنامه­های عمرانی کشور بود، تأثیر مستقیمی بر برنامۀ هفت‌ساله اول داشت و یکی از مهم­ترین علل رکود برنامه عمرانی اول محسوب می­شد. علاوه بر ارزیابی موفقیت برنامه اقتصاد بدون نفت دولت مصدق، عایدات نفت تنها 14/37 از منابع هزینه برنامه اول را تشکیل می­داد. بدین ترتیب، تحقق سایر منابع هزینه برنامه اول می‌توانست مانع رکود این برنامه شود. بر همین اساس، این سؤال مطرح می­شود که علاوه بر بحران ملی شدن صنعت نفت، چه عوامل دیگری در رکود برنامه اول تأثیرگذار بوده­ است؟ در پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکرد تحلیلی- تبیینی، این فرضیه که قطع همکاری مبتکر اصلی برنامه­ریزی در ایران و دخالت عوامل سیاسی در سازمان متولیِ امر برنامه­ریزی موجب رکود برنامۀ اول شد، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که همکاری ابوالحسن ابتهاج با عوامل کودتای 28 مرداد و عدول از نقش سازنده­اش در نظام برنامه­ریزی طی دوران نخست­وزیری مصدق همچون سال­های استقرار نظام برنامه­ریزی در ایران و همچنین دخالت مؤلفه­های سیاسی در امر برنامه­ریزی، از عوامل مغفول ماندۀ رکود برنامه عمرانی اول است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

New Reading of the Reasons Behind the Suspension of the First Seven-year plan

نویسندگان [English]

  • Ali Shahvand 1
  • Habibala Saeedinia 2

1 PhD in History of Islamic Iran. History teacher, Beiza, Fars Education Department

2 Associate Professor, Department of History, Persian Gulf University, Bushehr

چکیده [English]

The preparation of the first seven-year development plan and its implementation by the adoption of the Law of "Permission to Implementation of the Rules of Procedure of the Program Commission Report" by the legislative assembly on February 26, 1927, was the beginning of the application of economic planning in Iran. During the first days of the first development plan, simultaneous with the nationalization of the oil industry, there were political and economic crises in the country. Since the primary purpose of the first seven-year plan was to direct oil revenues to the country's development plans, it had a direct impact on the first seven-year plan and was one of the most important causes of the recession in the first development plan. On the other hand, oil revenues accounted for only 37.14% of the cost resources of the first plan. Besides assessing the success of the oil-free economy plan of Mosaddegh’s administration, the realization of other sources of cost of the first plan could prevent this plan from recession. So this question arises that in addition to the crisis of nationalization of the oil industry, what other factors have contributed to the recession of the first plan? The present study historically and with the analytical-explanatory approach reviews analyzes and evaluates the hypothesis of the disconnection of the main initiator of planning in Iran and the involvement of the political factors in the planning organization which caused the first program to the recession. The findings of the present study suggest that Abu-Alhassan Ebtehaj’s collusion with the instigators of the coup, on Mordad 28th, the abandoning of his constructive role in the country’s planning system during Mosaddegh’s office-when the planning system was getting established in Iran-and the intervention of political factors in the planning job are among the overlooked reasons behind the failure of the first development plan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The first seven-year Plan
  • Nationalization of the oil industry
  • Ebtehaj
  • Planning organization
  • Pahlavi’s office
منابع و مأخذ
الف. کتاب‌ها و مقالات
- آرامش، احمد (1369)، خاطرات سیاسی احمد آرامش، به کوشش غلامحسین میرزا صالح، اصفهان: انتشارات جی.
- آوری، پیتر (1392)، تاریخ ایران به روایت کمبریج: از نادرشاه تا انقلاب اسلامی، دفتردوم، ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر، تهران: جامی، چ3.
- ........................ (1368)، تاریخ معاصر ایران از کودتای 28 مرداد تا اصلاحات ارضی، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی، ج3، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.
- ابتهاج، ابوالحسن (1371)، خاطرات ابوالحسن ابتهاج، به کوشش علیرضا عروضی، تهران: انتشارات علمی.
- اتحادیه (نظام­مافی)، منصوره (1390)، در دهلیزهای قدرت؛ زندگینامه سیاسی حسین علاء، تهران: نشر تاریخ ایران. 
- افشاری، زهرا (1389)، برنامه‌ریزی اقتصادی، تهران: سمت.
- امیری، سید نورالدین (1394)، نفت شهرهای ایرانی، بوشهر: انتشارات دانشگاه خلیج‌فارس.
- انصاری، عبدالرضا (1393)، ناگفته­ها از روزگار پهلوی­ها (خاطرات عبدالرضا انصاری)، با مقدمه و ویرایش محمود طلوعی، تهران: نشر علم، چ2.
- بانک ملی ایران (بهمن و اسفند 1327)، «تاریخچه تنظیم برنامه هفت­ساله عمران و آبادی ایران»، مجله شماره 98 بانک ملی ایران، [بی­جا]: اداره آمار و بررسی­های اقتصادی و مالی بانک ملی ایران.
- بوستاک، فرانسیس و جفری جونز (1395)، برنامه­ریزی و قدرت در ایران: ابوالحسن ابتهاج و توسعۀ اقتصادی زیر سلطهشاه، ترجمۀ مهدی پازوکی و علی حبیبی، تهران: انتشارات کویر.
- بهنود، مسعود (1374)، از سید ضیاء تا بختیار؛ دولت­های ایران از اسفند 1299 تا شهریور 57، [بی­جا]: سازمان انتشارات جاویدان.
- پروژه تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد (1982)، به کوشش حبیب­ لاجوردی، ج4، [بی­جا]: [بی­نا].
- پهلوی، محمدرضا [بی­تا]، مأموریت برای وطنم، تهران: بنیاد پهلوی.
- ترابی، یوسف (1379)، بررسی روابط اقتصادی، نظامی ایران و ایالات متحده آمریکا، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
- خامه­ای، انور (1372)، خاطرات سیاسی پنجاه و سه نفر؛ فرصت بزرگ از دست رفته از انشعاب تا کودتا، تهران: نشر گفتار.
- ........................ (1369)، اقتصاد بدون نفت، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- رزاقی، ابراهیم (1392)، اقتصاد ایران زمین، تهران: نشر نی.
- رواسانی، شاپور [بی‌تا]، دولت و حکومت در ایران در دورۀ تسلط استعمار سرمایه­داری، [بی­جا]: نشر شمع.
- رؤسای سازمان برنامه و بودجه از آغاز تا تشکیل سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور (1382)، تهران: سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور.
- روحانی، فؤاد (1352)، تاریخ ملی شدن صنعت نفت، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
- زاهدی، علی (1342)، لزوم پروگرام صنعتی، تهران: [بی­نا].
- شیخ­زاده، حسن (1385)، نخبگان و توسعه سیاسی، تهران: انتشارات باز.
- عظیمی، فخرالدین (1372)، بحران دموکراسی در ایران 1320-1332، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران: نشر البرز.
- فرمانفرمائیان، خداداد، عبدالمجید مجیدی و منوچهر گودرزی (1382)، توسعه در ایران 1320-1357(خاطرات خداداد فرمانفرمائیان، عبدالمجید مجیدی و منوچهر گودرزی)، ویراستار غلامرضا افخمی، تهران: گام نو، چ2.
- همایون کاتوزیان، محمدعلی (1375)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چ5.
- - گزارش آقای دکتر مشرف نفیسی مدیر عامل سازمان ­برنامه درباره عملیات سازمان­ برنامه در سال 1328 (1328)، [بی‌جا]: [بی­نا].
- گزارش موریسن نودسن مقاطعه­کاران عمومی (1947)، شرکت موریسن نودسن، [بی­جا]: [بی­نا].
- گود، جیمز اف (1372)، آمریکا در بی­خبری (1325-1330ش)، ترجمۀ دکتر احمد شهسا، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دوره پانزدهم قانون‌گذاری (1329)، تهران: اداره مطبوعات و اطلاعات چاپخانه مجلس.
- مجموعه قوانین و مصوبات دوره شانزدهم قانون‌گذاری (29 بهمن ماه 1328-29 بهمن ماه 1330) (1333)، [بی­جا]: اداره مطبوعات و اطلاعات چاپخانۀ مجلس.
- مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دوره هجدهم قانون‌گذاری (1339)، ج1، [بی­جا]: اداره مطبوعات و اطلاعات مجلس شورای ملی.
- مجیدی، عبدالمجید (1381)، خاطرات عبدالمجید مجیدی (وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه 1351-1356)، ویراستار حبیب لاجوردی، تهران: گام نو.
- مدنی، سید جلال­الدین [بی­تا]، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ3.
- مصدق، محمد [بی­تا]، خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی، چ5.
- میلانی، عباس (1392)، نگاهی به شاه، تورنتو: نشر پرشین سیرکل.
- نیلی، مسعود، حسن درگاهی، محمد کردبچه و فرهاد نیلی(1389)، دولت و رشد اقتصادی در ایران، تهران: نشر نی.
- هوشنگ ­مهدوی، عبدالرضا (1385)، در حاشیه سیاست خارجی از دوران نهضت ملی تا انقلاب (1327-1359)، تهران: نشر آسیم، چ2.
- Thornburg, Max Weston (1964), People and Policy in the Middle East, NewYork: VAIL-BALLOS PRESS.
 ب. اسناد
- سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)، سند سند شناسه 40826/240، نمونه اوراق قرضه ملی منتشر شده توسط دولت مصدق.
- ......................................................................................، سند شناسه 23891/296،برگه قرضه ملی منتشره از سوی دولت شاهنشاهی در ایران.
- ........................................................................................، سند شناسه 1232/293/97، پیشنهاد اهالی اصفهان درخصوص خرید سهام قرضه نفت از دولت.
- ....................................................................................، سند شناسه 3920/220، دستورالعمل­های سازمان­ برنامه در استفاده از اختیارات قانونی اعطایی به نخست­وزیر.
- ...............................................................................، سند شناسه 11390/220، گزارش فعالیت‌های سازمان برنامه و بودجه.
- ...............................................................................، سند شناسه 38282/297، اساسنامه سازمان برنامه.
- ...............................................................................، سند شناسه 26479/240، اعلام برنامه­های عمرانی سازمان برنامه جهت دریافت وام از بانک­های خارجی و جبران کسر بودجه.
ج. نشریات
- روزنامه اطلاعات (پنج­شنبه 19 فروردین 1327)، سال بیست ­و دوم، شماره 6607.
- ................................ (شنبه یازدهم اردیبهشت­ 1327)، سال بیست ­و دوم، شماره 6626.
- ................................ (سه­شنبه 9 فروردین 1328)، سال بیست ­و سوم، شماره6893.
- ............................... (دوشنبه 16 مرداد 1329)، سال بیست ­و پنجم، شماره 7293.
- ................................ (شنبه 23 دی­ 1329)، سال بیست ­و پنجم، شماره 7421.
- ............................... (یکشنبه 19 مرداد 1331)، سال بیست­ و هفتم، شماره7876.
- ............................... (یکشنبه 15 شهریور 1332)، سال بیست ­و هشتم، شماره8178.
- ............................... (یکشنبه 27 دی­ 1332)، سال بیست­ و هشتم، شماره8288.
- ................................ (سه­شنبه 13 بهمن 1332)، سال بیست ­و هشتم، شماره8301.
- ................................. (دوشنبه 18 مردادماه 1333)، سال بیست­ و نهم، شماره 8451.
- .................................. (چهارشنبه 20 مردادماه 1333)، سال بیست ­و نهم، شماره 8453.
- .................................. (چهارشنبه دهم شهریور 1333)، سال بیست ­و نهم، شماره8470.
- ................................. (دوشنبه 15 شهریورماه 1333)، سال بیست ­و نهم، شماره 8474.
- ................................ (سه­شنبه هفتم دی­ 1333)، سال بیست ­و نهم، شماره 8566.
- ................................. (سه­شنبه 17 مهرماه 1335)، سال سی ­و یکم، شماره 9126.
 
List of sources with English handwriting
 A) Books and Articles
-        Ārāmiš, Aḥmad (1369 Š.), ḵāṭirāt-e Sīāsī-ye Aḥmad Ārāmiš, Edited by Ḡolāmḥossein Mīrzā Ṡāliḥ, Isfahan: Entišārāt-e ĵai. [In Persian]
-        Afšārī, Zahrā (1389 Š.), Barnānarīzi-ye Eqtiṡādī, Tehran: Samt. [In Persian]
-        Amīrī, Sayyed Nūr al-Din (1394 Š.), Naft Šahrhā-ye Īrānī, Bushehr: Entišārāt-e Dānišgāh-e ḵalīĵ-e Fārs. [In Persian]
-        Anṡārī, ‘Abdulreżā (1393), Nāgoftahā-yī az Rūzigār-e Pahlavīhā (ḵāṭirāt-e ‘Abdulreżā Anṡārī), Edited by Maḥmūd Ṭolū‘ī, Tehran: Našr-e ‘Elm. [In Persian]
-        Bank-e Millī-ye Īrān (Bahman va Esfand 1327 Š,), “Tārīḵča-ye TAnẓīm-e Barnāma-ye Haft Sāla-ye ‘Omrān va Ābādānī-e Īrān”, Maĵala-ye Šomāra-ye 98 Bank-e Millī-ye Īrān, Edāra-ye Āmār va Barrasīhā-ye Eqtiṡādī va Mālī-ye Bank-e Millī-ye Īrān. [In Persian]
-        Behnūd, Mas‘ūd (1374 Š.), Az Sayyed Żīā tā Baḵtīār; Dolathā-ye Īrān az Esfand-e 1299 tā Šahrīvar 57, Sāzmān-e Entišārāt-e ĵāvīdān. [In Persian]
-        Ebtihāĵ, Abulḥasan (1371 Š.), ḵātirāt-e Abulḥasan Ebtihāĵ, Edited by ‘Alīreżā ‘Arūżī, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-        Etihādīya (Niẓām Māfī), Manṡūra (1390 Š.), Dar Dihlīzhā-ye Qodrat; Zindigīnāma-ye Sīāsi-ye Ḥossein ‘Alā, Tehran: Našr-e Tārīḵ-e Īrān. [In Persian]
-        Farmānfarmāīān, ḵodādād; Maĵīdī, ‘Abdulmaĵīd; Gūdarzī, Manūčihr (1382 Š.), Tosi‘a dar Īrān 1320-1357 (ḵātirāt-e ḵodādād Farmānfarmāīān, ‘Abdulmaĵīd Maĵīdī, Manūčihr Gūdarzī), Edited by Ḡilāmreżā Afḵamī, Tehran: Gām-e No. [In Persian]
-        Gozāriš-e Āqā-ye Doktor Mošaraf Nafīsī Modīr ‘āmil-e Sāzmān-e Branāma dar Bāraya ‘Amalīāt-e Sāzmān-e Barnāma dar Sāl-e 1328 (1328 Š.). [In Persian]
-        Hūšang Mahdavī, ‘Abdulreżā (1385 Š.), Dar Ḥāšīa-ye Sīāsat-e ḵāriĵī az Dorān-e Nihżat-e Millī tā Enqīlāb (1327-1359), Tehran: Našr-e Āsīm. [In Persian]
-        ḵāmaīī, Anvar (1372 Š.), ḵāṭirāt-e Sīāsi-ye Panĵāh va Sa Nafar; Forṡat-e Bozorg-e az Dast Rafta az Enši‘āb tā Kūditā, Tehran: Našr-e Goftār. [In Persian]
-        ḵāmaīī, Anvar (1369 Š.), Eqtiṡād-e Didūn-e Naft, Tehran: Širkat-e Saḥāmī-ye Entišār. [In Persian]
-        Madanī, Sayyed ĵalāl al-Dīn (n. d.), Tārīḵ-e Sīāsī-ye Mo ‘āsir-e Īrān, Qom: Daftar-e Entišārāt-e Eslāmī. [In Persian]
-        Maĵīdī, ‘Abdulmaĵīd (1381 Š.), ḵātirāt-e ‘Abulmaĵīd Maĵīdī (Vazīr-e Mošāvir va Raīīs-e Sāzmān-e Barnāma va Būdĵa (1351-1356), Edited by Habīb Lāĵivardī, Tehran: Gām-e No. [In Persian]
-        Maĵmū ‘a Qavānīn-e Możū‘a va Moṡavabāt-e Doraya-ye Hiĵdahom-e Qānūngoḏārī (1339 Š.), Tehran: Edāra-ye Maṭbū‘āt va Eṭilā ‘āt-e Čāpḵāna-ye Maĵlis-e Šorā-ye Millī. [In Persian]
-        Maĵmū ‘a Qavānīn-e Możū‘a va Moṡavabāt-e Doraya Pānzdahom-e Qānūngoḏārī (1329 Š.), Tehran: Edāra-ye Maṭbū‘āt va Eṭilā ‘āt-e Čāpḵāna-ye Maĵlis. [In Persian]
-        Maĵmū ‘a Qavānīn-e va Moṡavabāt-e Doraya Šānzdahom-e Qānūngoḏārī (29 Bahman Māh 1328-29 Bahman Māh 1330) (1333 Š.), Tehran: Edāra-ye Maṭbū‘āt va Eṭilā ‘āt-e Čāpḵāna-ye Maĵlis. [In Persian]
-        Mīlānī, ‘Abbās (1392 Š.), Nigāhī ba Šāh, Toronto: Persian Circle.
-        Moṡaddiq, Moḥammad (n. d.), ḵātirāt va Ta‘alomāt-e Doktor Moṡaddiq, Edited by Īraĵ Afšār, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-        Nīlī, Msa’ ūd; Dargāhī, Ḥasan; Kordbača, Moḥammad; Nīlī, Farhād (1389 Š.), Dolat va Rošd-e Eqtiṡādī dar Īrān, Tehran: Našr-e Nai. [In Persian]
-        Pahlavī, Moḥammad Reżā (n.d.), Mamūrīat Barāy-e Vaṭanam, Tehran: Bonyād-e Pahlavī. [In Persian]
-        Ravāsānī, Šapūr (n. d.), Dolat va Ḥokūmat dar Īrān dar Dora-ye Tasaloṭ-e Estimār-e Sarmayadārī, Našr-e Šam‘. [In Persian]
-        Razāqī, Ebrāhīm (1392 Š.), Eqtiṡād-e Īrānzamīn, Tehran: Našr-e Nai.
-        Roḥānī, Foād (1352 Š.), Tārīḵ-e Millī Šodan-e Ṡan‘at-e Naft, Tehran: Širkat-e Sahāmī-ye Kitābhā-ye ĵībī. [In Persian]
-        Roasā-ye Sāzmān-e Barnāna va Būdĵa az Āḡāz tā Taškīl-e Sāzmān-e Modīrīyyat va Barnāmarīzi-ye Kišvar (1382 Š.), Tehran: Sāzmān-e Modīrīyyat va BArnāmarīzī-ye Kišvar. [In Persian]
-        Šeiḵzāda, Ḥasan (1385 Š.), Noḵbigān va Tosi‘a-ye Sīāsī, Tehran: Entišārāt-e Bāz. [In Persian]
-        Torābī, Yūsif (1379 Š.), Barrasī-ye Ravābiṭ-e Eqtiṡādī, Niẓāmī-e Īrān va Eyālāt-e Motaḥida-ye Āmrīkā, Tehran: Moasisa-ye Čāp va Našr-e ‘Orūĵ. [In Persian]
-        Zāhidī, ‘Alī (1342 Š.), Lozūm-e Program-e Ṡan‘atī, Tehran. [In Persian]

 

Books in English
-          Avery, Peter (1965), Modern Iran, Praeger.
-          Avery, Peter; et. al. (1991), The Cambridge History of Iran, Vol. 7, Cambridge: University of Cambridge Press.
-          Bostock, Frances; Jones, Geoffrey (1989), Planning and Power in Iran: Ebtehaj and Economic Development under the Shah, Routledge.
-          Fakhreddin Azimi (1989), Iran: The Crisis of Democracy, From the Exile of Reza Shah to the Fall of Musaddiq, I.B. Tauris.
-          Goode, James F. (1997), The United States and Iran: In the Shadow of Musaddiq, New York: St. Martin’s Press.
-          Iranian Oral History Project (1982), Edited by Habib Lajevardi, Vol. 4.
-          Katouzian, Homa (1981), The Political Economy of Modern Iran: Despotism and Pseudo-Modernism, 1926–1979, Palgrave Macmillan.
-          Report on a Program for the Development of Iran, Prepared by Int’l Engineering Company, Inc. for Morrison-Knudson Int’l, July 1947.
-          Thornburg, Max Weston (1964), People and Policy in the Middle East, NewYork: Vail-Ballos Press.
 
B) Documents
SAKMA, Document ID 240/40826, Nimūna Barga-e Qarża-ye Millī Montašir Šoda Tavasoṭa Dolata Moṡaddiq.
SAKMA, Document ID 296/23891 Barga-ye Qarża-ye Millī Montašir Šoda az Sū-ye Dolata Šāhanšāhī dar Īrān.
SAKMA, Document ID 97/293/1232, Pīšnahād-e Ahālī-ye Esfahan dar ḵoṡūṡ-e ḵarīd-e Sahām-e QarḠa-ye Naft az Dolat.
SAKMA, Document ID, 220/3920, Dastū al-‘Amalhā-ye Sāzmān-e Barnāma dar Estifāda az Eḵtīārāt-e Qānūnī-e E‘tāīī ba Naḵost Vazīr.
SAKMA, Document ID, 220/11390, Gozāriš-e Fa ‘ālīīathā-ye Sāzmān-e Barnāma va Būdĵā.
SAKMA, Documet ID 297/38282, Asāsnāma-ye Sāzmān-e Barnāma va Būdĵa.
SAKMA, Document ID 240/26479, E‘lām-e Barnāmihā-ye ‘Omrānī-ye Sāzmān-e Banāmā ĵahat-e Daryāft-e Vām az Bānkhā-ye ḵāriĵī va ĵobrān-e Kasr-e Būdĵa.
 
C) Journals
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Panĵšanba 19 Farvardīn 1327), 22, No, 6607.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Šanba 11 Ordībihišt 1327), 22, No, 6626.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Sišanba 9 Farvardīn 1328), 23, No. 6893.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Došanba 16 Mordād 1329), 25, No. 7293.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Yikšanba 23 Diy 1329), 25, No. 7421.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Yikšanba 19 Mordād 1331), 27, No. 7876.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Yikšanba 15 Šahrīvar 1332), 28, No. 8178.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Yikšanba 27 Diy 1332), 28, No. 8288.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Sišanba 13 Bahman 1332), 28, No. 8301.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Došanba 18 Mordād 1333), 29, No. 8451.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Čihāršanba 20 Mordād 1333), 29, No. 8453.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Čihāršanba 10 Šahrīvar 1333), 29, No. 8470.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Došanba 15 Šahrīvar) 29, No. 8474.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Sišanba 7 Diy 1333), 29, No. 8566.
Rūznāma-ye Eṭilā‘āt, (Sišanba 17 Mihr 1335), 31, No. 9126.