نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، مدرس دانشگاه فرهنگیان بوشهر، پردیس علامه طباطبایی
چکیده
خلیج‌فارس و کرانه های شمالی و جنوبی آن همواره در سطح ملی، منطقه ای و جهانی از اهمیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برخوردار بوده است. در ابتدای دورۀ قاجار، این آبراه اهمیت تجاری و بازرگانی داشت؛ سپس دارای اهمیت سیاسی و نظامی نیز شد. فقدان یک نیروی دریایی کارآمد برای ایرانیان، همواره مهمترین دلیل عدم کنترل مطلوب خلیج‌فارس از سوی حکومت های ایرانی به‌خصوص در دوران جدید و معاصر بوده است. برخی از پادشاهان حکومت های ایرانی از صفویه تا قاجاریه، در پی ایجاد نیروی دریایی قدرتمند برای برقراری امنیت و رونق تجارت و بازرگانی خلیج‌فارس بودند. در این مقاله، تشکیل نیروی دریایی مدرن و منظم در خلیج‌فارس توسط ناصرالدین‌شاه قاجار و نقش کشتی پرسپولیس در ایجاد امنیت داخلی و خارجی در این آبراهه با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع تاریخی و کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است.
براساس نتایج این مقاله، هدف اصلی ناصرالدین‌شاه از ایجاد نیروی دریایی، مقابله با دخالت قدرت های استعماری، به‌خصوص انگلستان در منطقۀ خلیج‌فارس بود. البته در این راه موفق نبود و فقط توانست با کشتی پرسپولیس حکمرانان یاغی و گریز از مرکز را در کرانه های شمالی خلیج‌فارس تنبیه و سرکوب کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Iran Navy Force With a Focus on the Role of Persepolis Ship on the Security of Persian Gulf in Qajar Period
نویسنده [English]
- Heydar Amiri
PhD in History of Islamic Iran, Lecturer in Bushehr Farhangian University
چکیده [English]
The Persian Gulf and its northern and southern coasts have always been of national, regional and global political and social importance. At the beginning of the Qajar period, this waterway had a trade and commercial importance; Then it became politically and militarily important. The lack of an efficient navy for the Iranians has always been the most important reason for the lack of proper control of the Persian Gulf by the Iranian governments, especially in modern times. Some of the kings of the Iranian governments, from Safavid to Qajar, sought to create a powerful navy to establish security and boost trade and commerce in the Persian Gulf.
In this article, the formation of a modern and regular navy in the Persian Gulf by Nasser al-Din Shah Qajar and the role of the Persepolis ship in creating internal and external security in this waterway have been studied by descriptive-analytical method and using historical and library resources.
According to the results of this article, Nasser al-Din Shah's main goal in creating a navy was to counter the intervention of colonial powers, especially Britain, in the Persian Gulf region. Of course, he was not successful in this way and only managed to punish and suppress the rebellious rulers with the Persepolis ship on the northern shores of the Persian Gulf.
کلیدواژه‌ها [English]
- Persian Gulf
- Nasser-al-Dian Shah Qajar
- Security
- Navy
- Persepolis Ship
منابع و مآخذ
الف. کتاب‌ها و مقالات
- آدمیت، فریدون (1362)، امیرکبیر و ایران، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
- آل داوود، سید علی (1371)، نامههای امیر کبیر به انضمام رسالۀ نوادر الامیر، تهران: نشر تاریخ ایران.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1350)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج3، تهران: دنیای کتاب.
- افشار سیستانی (1377)، جزیره هندورابی و دریای پارس و نگاهی به جزیره فارو و قارورگان، تهران: انتشارات روزبه.
- اقبال، عباس (1328)، مطالعاتی در باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس، تهران: چاپخانه مجلس.
- اقتداری، احمد (1389)، خلیج فارس از دیرباز تاکنون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- امیری، حیدر (1394)، سیری در شخصیت و مبارزات زایر خضرخان اهرمی (تنگستانی) امیر اسلام در جنگ جهانی اول، بوشهر: انتشارات خانه ریاضیات.
- بینا، علی‌اکبر (1369)، «تاریخ دوهزار و پانصد سالۀ خلیج فارس»، مجموعه مقالات خلیج فارس مرکز مطالعات خلیج فارس، دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وابسته به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
- پاتر، لارنس جی (1393)، تاریخ خلیج فارس از قدیمترین دوران تاکنون، ترجمۀ محمد آقاجری، تهران: انتشارات ققنوس.
- پیرا، فاطمه (1388)، «جایگاه آلمان در قرارداد 1907م. روس و انگلیس»، مجموعه مقالات ایران در سیاست جهانی در آغاز قرن بیستم، به کوشش منیر قادری و زیر نظر داریوش رحمانیان، تهران: خانه کتاب.
- تحولات صفحات جنوبی ایران (1381)، به کوشش محمد باقر وثوقی، تهران: انتشارات مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
- جمالزاده، محمدعلی (1367)، گنج شایگان، تهران: انتشارات کتاب تهران.
- جناب، محمدعلی (1349)، خلیج فارس، نفوذ بیگانگان و رویدادهای سیاسی 1875-1900م، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
- حسینی فسایی، میرزا حسن (1382)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، ج2، تهران: امیرکبیر.
- حمیدی، سید جعفر (1378)، بوشهر در مطبوعات عصر قاجار، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- ................................ (1380)، فرهنگ‌نامه بوشهر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- خورموجی، محمدجعفر (1344)، حقایق الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: کتابفروشی زوار.
- رائین، اسماعیل (1356)، دریانوردی ایرانیان، ج2، تهران: انتشارات جاویدان.
- سپهر، عبدالحسین‌خان (1386)، مرات الوقایع مظفری، تصحیح عبدالحسین نوایی،ج1، 2، تهران: میراث مکتوب.
- ستاندیش، جان (1383)، ایران و خلیج فارس، ترجمۀ عبدالرضا سالار بهزادی، تهران: نشر نی.
- سدیدالسلطنه، محمدعلی‌خان (1342)، بندرعباس و خلیج فارس اعلام الناس فی احوال بندر عباس، تصحیح احمد اقتداری، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
- ....................................................... (1362)، سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار یزدی.
- ....................................................... (1371)، سرزمینهای شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان در صد سال پیش، تعلیقات احمد اقتداری، تهران: انتشارات جهان معاصر.
- سترانگ، ویلیام تئودور (1385)، حکومت شیخ خزعل‌بن جابر و سرکوب شیخ‌نشین خورستان: بررسی عملکرد امپریالیسم بریتانیا در جنوب غربی ایران 1897-1925م/ 1276-1304هـ.ق، ترجمۀ صفاءالدین تبرائیان، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- سعادت، محمدحسین (1390)، تاریخ بوشهر، تصحیح و تحقیق عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران: انتشارات میراث مکتوب.
- شمیم، علی‌اصغر (1374)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: انتشارات مدبر.
- شیبانی، میرزا ابراهیم (1366)، منتخب التواریخ، تهران: انتشارات علمی.
- ظهیرنژاد ارشادی، مینا (1375)، گزیده اسناد خلیج فارس، ج5، تهران: اداره انتشارات وزارت امور خارجه.
- ........................................ (1376)، گزیده اسناد روابط ایران و آلمان، ج1، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
- فرامرزی، احمد (1346)، راه‌آهن اروپا و خلیج فارس، به کوشش حسن فرامرزی، تهران: انتشارات داورپناه.
- کاکس، سرپرسی (1377)، گزارشهای سالانه سرپرسی کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر (1905-1911م/ 1329-1333ق)، ترجمه حسن زنگنه، قم: انتشارات پروین با همکاری مرکز بوشهرشناسی.
- کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران (1363)، به کوشش احمد بشیری، ج3، تهران: نشر نو.
- کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، ج2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- لوریمر، جان گوردون (1394)، سواحل خلیج فارس (بوشهر، دشتستان، تنگستان، دشتی، لیراوی، حیات‌داود، رود حله، انگالی، شیبکوه)، ترجمۀ عبدالرسول خیراندیش، تهران: آباد بوم.
- لیتل فیلد، هنری ویلسون (1373)، تاریخ اروپا از 1815 به بعد، ترجمۀ فریده (قرچه‌داغی) صحیحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- لیتن، ویلهلم (1367)، ایران از نفوذ مسالمت‌آمیز تا تحت‌الحمایگی: اسناد و حقایقی درباره تاریخ نفوذ اروپاییان در ایران (1860-1919)، ترجمه مریم میر احمدی، تهران: انتشارات معین.
- مشایخی، عبدالکریم (1392)، ناخدا عباس دریانورد، قم: انتشارات صحیفه خرد.
- نائبیان، جلیل (1372)، روابط ایران با دول خارجی در دوره قاجار، تهران: انتشارات فردادبه.
- نشات، صادق (1345)، تاریخ سیاسی خلیج فارس، تهران: کانون کتاب.
- نعمتی، نورالدین، علی‌اکبر کجباف و مرتضی دهقان‌نژاد (1389)، «روابط ایران و آلمان 1850 تا 1918م/ 1274 تا 1336ق»، فصلنامه سیاست، شماره 4، صص335-350.
- نوایی، عبدالحسین (1369)، ایران و جهان از قاجاریه تا پایان عصر ناصری، تهران: انتشارات هما.
- وادالا، ر. (1364)، خلیج فارس در عصر استعمار، ترجمۀ شفیع جوادی، تهران: انتشارات سحاب.
- وثوقی، محمدباقر (1384)، تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار، تهران: انتشارات سمت.
- ویلسون، آرنولد (1366)، خلیج فارس، ترجمۀ محمد سعیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- هدایت، مهدیقلی‌خان (1361)، خاطرات و خطرات، تهران: انتشارات زوار.
- ......................................... (1363)، گزارش ایران، تهران: انتشارات نقره.
ب. روزنامه ها
- حبل المتین (پنج شنبه 23 ربیع‌الاول 1316/ 11 آگوست 1898)، سال ششم، شماره 34، کلکته.
- .................. (دوشنبه 11 ربیع‌الثانی 1316/ 29 آگوست 1898)، سال ششم، شماره 38، کلکته.
- مظفری (یکشنبه 14 شوال 1319/ 24 ژوئیه 1902)، سال اول، شماره 4، بوشهر.
- ............... (چهارشنبه 22 جمادی‌الثانی 1320/ 27 آگوست 1902)، سال دوم، شماره 9، بوشهر.
- ............... (یکشنبه 24 ذی‌قعده 1328/ 27 نوامبر1910م)، سال دهم، شماره 26، بوشهر.
- نسیم جنوب (شنبه 14/ 7/ 1385)، سال چهارم، شماره17، بوشهر.
- یادگار جنوب (شنبه6 رمضان 1329/ 31 آگوست 1911)، سال اول، شماره 12، تهران.
ج. منابع لاتین
- Lorimer, J. G. (1908-1915), Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and central Arabia, Vol .1, part IA Historical , Calcutta, Republished by grey International West Mead, England.
- Martin, B. G. (1959), German- Persian Diplomatic Relations 1873- 1912 , Hague.
- Politicai Diaries of the Persian Gulf 1904-1965, (1990), Vol 1, archive edition, Oxford: Redwood burn press.
List of sources with English handwriting
A) Books and Articles
- Ādamīyyat, Firaydūn (1362 Š.), Amīr Kabīr va Īrān, Tehran: Širkat-e Sahāmi-ye Entišārāt-e Ḵārazmī. [In Persian]
- Āle Dāwūd, Sayyed ‘Alī (1371 Š.), Nānmahā-ye Amīr Kabīr bi Enżimām-e Risāla-ye Navādir al-Amīr, Tehran: Našr-e Tārīḵ-e Īrān. [In Persian]
- Afšār Sīstānī, Īraĵ (1377 Š.), ĵazīra-ye Hindorābī va Drayā-ye Pārs va Nigāhī bi ĵazīra-ye Fāro va Qārūgān, Tehran: Entišārāt-e Rūzbih. [In Persian]
- Amīrī, Ḥeidar (1394 Š.), Sairī dae Šaḵsīat va Mobārizāt-e Zāyir ḵiżr ḵān Ahramī (Tangistānī) Amīr Eslām dar ĵang-e ĵahānī-ye Avval, Bushehr: Entišārāt-e ḵāna-ye Rīāżīāt. [In Persian]
- Bīnā, ‘Alī Akbar (1369 Š.), “Tārīḵ-e Do Hizār va Pānṡad Sāla-ye ḵalīĵ-e Fārs”, Mojmū ‘a Magālāt-e ḵalīĵ-e Fārs Markaz-e Moṯāli‘āt-e ḵalīĵ-e Fārs, Daftar-e Moṯāli‘āt-e Sīāsī va Beinalmillī Vābasta bi Vizārat-e Omūr-e ḵāriĵa-e ĵomhūrī-ye Eslānī-ye Īrān, Tehran: Entišārāt-e Vizārat-e Omūr-e ḵāraĵa. [In Persian]
- Cox, Sir Percy (1377 Š.), Gozārišhā-ye Sālāna-ye Sir Percy Cox Sar Konsūl-e Engilīs dar Būšihr (1905-1911 AD./1329-1333 AH.), translated by Ḥasan Zangana, Qom: Entišārāt-e Parvīn, Markaz-e Būšihršināsī. [In Persian]
- Eqbāl, ‘Abbas (1328 s.), Moṭāli ‘ātī darbāba Baḥraīn va ĵazāyir va Savāḥil-e ḵalīĵ-e Fars, Tehran: Čāpḵāna-ye Maĵlis. [In Persian]
- Eqtidārī, Aḥmad (1389 Š.), ḵalĵ-e Fārs az Dīrbāz tā Konūn, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
- Etimād al-Ṡalṭana (Moḥammad Ḥasan ḵān) (1350 Š.), Tārīḵ-e Montaẓam-e Nāṡirī, Edited by Moḥammad Esmāīl Riżvānī, Vol. 3, Tehran: Donyā-ye Kitāb. [In Persian]
- Farāmarzī, Aḥmad (1346 Š.), Rāh Āhan-e Orūpā va ḵalīĵ-e Fārs, Edited by Ḥasan Farāmarzī, Tehran: Entišārāt-e Dāvapanāh. [In Persian]
- Ḥamīdī, Sayyed ĵafar (1378 Š.), Bushihr dar Maṭbū ‘āt-e ‘Aṡr-e Qāĵār, Tehran: Moasisa-ye Moṭāli‘āt-e Tārīḵ-e Mo‘āṡir Īrān. [In Persian]
- Ḥamīdī, Sayyed ĵafar (1380 Š.), Farhangnāma-ye Bushihr, Tehran: Sāzmān-e Čāp va Entišārāt-e Vizārat-e Farhang va Eršād-e Eslāmī. [In Persian]
- Hidāyat, Mehdīqolī ḵān (1361 Š.), ḵāṭirāt va ḵaṭarāt, Tehran: Zavvār. [In Persian]
- Hidāyat, Mehdīqolī ḵān (1363 Š.), Gozāriš-e Īrān, Tehran: Noqra. [In Persian]
- Ḥosseinī Fasāīī, Mīrzā Ḥasan (1382 š.), Fārsnāma-ye Nāṡirī, Edited by Manṡūr Rastigār Fasāīī, Vol. 2, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
- Ĵamālzāda, Moḥammad ‘Alī (1367 Š.), Ganĵ-e Šāygān, Tehran: Entišārāt-e Kitāb-e Tehrān. [In Persian]
- Ĵināb, Moḥammad ‘Alī (1349 Š.), ḵalīĵ-e Fārs, Nofūḏ-e Bīgānigān va Rūydādhā-ye Sīāsī 1875-1900 AD., Tehran: Entišārāt-e Peĵūhišgāh-e ‘Olūm-e Ensānī va Moṭāli‘āt-e Farhangī. [In Persian]
- Kitāb-e Ābī: Gozārišhā-ye Maḥramāna-ye Vizārat-e Omūr-e ḵāriĵa-ye Engilīs darbāra-ye Enqilāb-e Mašrūṭa-ye Īrān (1363 s.), Edited by Aḥmad Bašīrī, Vol. 3, Tehran: Našr-e No. [In Persian]
- ḵormūĵī, Moḥammad ĵafar (1344 s.), Ḥaqāyiq al-Aḵbār-e Nāṡirī, Edited by Ḥossein ĵadīv ĵām, Tehran: Zavvār. [In Persian]
- Mašāyiḵī, ‘Abdulkarīm (1392 š.), Nāḵodā ‘Abbās Daryānavard, Qom: Entišārāt-e Ṡaḥīfa-ye ḵirad. [In Persian]
- Nāyibīān, ĵalīl (1372 Š.), Ravābiṭ-e Īrān bā Doval-e ḵārīĵī dar Dora-ye Qāĵār, Tehran: Entišārāt-e Fardādbih. [In Persian]
- Navāīī, ‘Abulḥossein (1369 sd.), Īrān va ĵahān az Qāĵārīyya tā Pāyān-e ‘Aṡr-e Qāĵār, Tehran: Entišārāt-e Homā. [In Persian]
- Ni‘matī, Nūr Al-Dīn; Kaĵbāf, ‘Alī Akbar; Dihqānnižād, Mortażā (1389 Š.), “Ravābiṭ-e Īrān va Ālmān 1850 tā 1918/ AD. 1274 tā 1336 AH.”, Faṡlnāma-ye Sīāsat, No. 4, pp. 335-350. [In Persian]
- Nišāt, Ṡādiq (1345 š.), Tārīḵ-e Sīāsī-ye ḵalīĵ-e Fārs, Tehran: Kānūn-e Kitāb.
- Pīrā, Faṭima (1388 Š.), “ĵāygāh-e Ālmān dar Qarārdād-e 1907 AD. Rūs va Engilīs”, Maĵmū ‘a Maqālat-e Īrān dar Sīāsat-e ĵahānī dar Āḡāz-e Qarn-e Bīstom, Edited by Monīr Qādirī, Dārūš Raḥmānīān, Tehran: ḵāna-ye Kitāb.
- Rāīīn, Esmā ‘īl (1356 Š.), Daryānavardī-ye Īrānīān, Vol. 2, Tehran: ĵāvīdān. [In Persian]
- Sa‘ādat, Moḥammad Ḥossein (1390 Š.), Tārīḵ-e Bušihr, Edited by ‘Abdulrasūl ḵairandīš va ‘Emād al-Din Šaiḵ al-ḥokamāīī, Tehran: Entišārāt-e Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian]
- Sadīd al-Salṭana, Moḥammad ‘Alī ḵān (1342 Š.), Bandar ‘Abbās va ḵalīĵ-e Fārs A‘alām al-Nās fi Aḥvāl-e Bandar ‘Abbās, Edited by Aḥmad Eqtidārī, Tehran: Entišārāt-e Donyā-ye Kitāb. [In Persian]
- Sadīd al-Salṭana, Moḥammad ‘Alī ḵān (1362 Š.), Safarnāma-ye Sadīd al-Salṭana (al-Tadqīq fi Sair al-Ṯarīq), Edited by Aḥmad Eqtidārī, Tehran: Entišārāt-e Doktor Maḥmūd Afšār Yazdī. [In Persian]
- Sadīd al-Salṭana, Moḥammad ‘Alī ḵān (1371 Š.), Sarzamīnhā-ye Šomālī Pīrāmūn-e ḵalīĵ-e Fārs va Daryā-ye Ommān dar Ṡad Sāl Pīš, Edited by Aḥmad Eqtidārī, Tehran: Entišārāt-e ĵahān-e Mo‘āṡir. [In Persian]
- Sipihr, ‘Abdulḥossein ḵān (1386 Š.), Mirāt al-Vaqāya‘ Moẓafarī, Edited by ‘Abdulhossein Navāīī, Vol. 1-2, Tehran: Mīrāṯ Maktūb. [In Persian]
- Šaibānī, Mīrzā Ebrāhīm (1366 Š.), Montaḵab al-Tavārīḵ, Tehran: ‘Elmī.
- Šamīm, ‘Alī Aṡḡar (1374 Š.), Īrān dar Dora-ye Salṭanat-e Qāĵār, Tehran: Modabbir. [In Persian]
- Taḥavolāt-e Ṡafaḥāt-e ĵonūbī-ye Īrān (1381 Š.), Edited by Moḥammad Bāqir Voṯūqī, Tehran: Entišārāt-e Markaz-e Asnād va Tārīḵ-e Dīplomāsī. [In Persian]
- Voṯūqī, Moḥammad Bāqir (1384 Š.), Tārīḵ-e ḵalīĵ-e Fārs va Mamālik-e Hlĵavār, Tehran: Samt.Ẓahīrnižād Eršādī, Mīnā (1375 s.), Gozīda-ye Asnād-e ḵalīĵī-e Fārs, Vol. 5, Tehran: Edāra-ye Entīšārāt-e Vizārat-e Omūr-e ḵāriĵa. [In Persian]
- Ẓahīrnižād Eršādī, Mīnā (1376 s.), Gozīda-ye Asnād-e Ravābiṭ-eĪrān va Ālmān, Vol. 1, Tehran: Entīšārāt-e Vizārat-e Omūr-e ḵāriĵa. [In Persian]
B) Periodicals
- Habl al-Matīn (Panĵšanba 23 Rabi ‘ al-Avval 1316/11 August 1898), 6, No. 34, Kolkata.
- Habl al-Matīn (Došanba 11 Rabi ‘ al-Ṯānī 1316/29 August 1898), 6, No. 38, Kolkata.
- Moẓafarī (Yikšanba 14 Šavvāl 1319/ 24 July 1902), 1, No. 4, Bushehr.
- Moẓafarī (Čahāršanba 22 ĵomādī al-Ṯānī 1320/ 27 August 1902), 2, No. 9, Bushehr.
- Moẓafarī (Yikšanba 24 Ḏīqa‘da 1328/ 27 November 1910), 10, No. 26, Bushehr.
- Nasīm-e ĵonūb (Šanba 1385/7/14), 4, No. 17, Bushehr.
- Yādigār-e ĵonūb (Šanba 6 Ramażān 1329/ 31 August 1911), 1, No. 12, Tehran.
Books in English, German and French
- Curzun, George Nathaniel (1966), Persia and the Persia Question, London: Frank and Co.
- Litten, Wilhelm (1920), Persien von der "pénétration pacifique" zum "Protektorat": Urkunden und Tatsachen zur Geschichte der europäischen "pénétration pacifique" in Persien 1860-1919, Berlin : W. de Gruyter.
- Littlefield, Henry Wilson (1969), History of Europe since 1815, New York: Barnes & Noble.
- Lorimer, J. G. (1908-1915), Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and central Arabia, Vol .1, Part IA, Historical, Calcutta, Republished by grey International West Mead, England.
- Martin, B. G. (1959), German- Persian Diplomatic Relations 1873- 1912, Hague.
- Political Diaries of the Persian Gulf 1904-1965, (1990), Vol 1, archive edition, Oxford: Redwood burn press.
- Potter, Lawrence G. (2009), The Persian Gulf in History, New York: Palgrave Macmillan.
- Standish, John F. (1998), Persia and the Gulf: Retrospect and Prospect, Palgrave MacMillan.
- Strunk, William Theodore (1977), The reign of Shaykh Khazal ibn Jabir and the suppression of the principality of Arabistan: a study in British imperialism in southwestern Iran 1897-1925, Bloomington.
- Wilson, Arnold T. (1928), The Persian Gulf: an Historical Sketch from the Earliest time to the Bringing of the Twentieth Century, Oxford: Clarendon Press.
Vadala, Ramire-Pie-Maxime (1920), Le Gulf Persique, Paris.
)