نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اردکان

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج

چکیده

در این مقاله تأثیر رویکرد تفسیری محمد مجتهد شبستری به­ عنوان یکی از نوگرایان ­دینی و آیت‌الله مصباح یزدی به ­عنوان یکی از نمایندگان جریان اسلام سیاسی فقاهتی بر نوع نگاه آنها به الگوی نظم سیاسی دموکراتیک مورد بررسی قرار گرفته است. محمد مجتهد شبستری از روش ­های­ جدید برای تفسیر متون ­دینی استفاده کرده و با اتخاذ روش هرمنوتیک، دین را به گونه­ ای تفسیر کرده است که قابلیت پذیرش یک نظام دموکراتیک را دارد؛ تا به زعم خودش ایمان مؤمنان متناسب با شرایط ­روز حفظ شود. حاصل نگرش این ­اندیشمند دینی پذیرش دموکراسی ­ارزشی است. همزمان با وی، آیت‌الله محمدتقی مصباح ­یزدی نمایندۀ برجسته جریان­ فکری اسلام ­سیاسیِ ­فقاهتی، با تأکید بر روش فقهی، به حفظ جایگاه ­دین در حوزه سیاسی و اجتماعی به منظور تأمین سعادت دنیوی و اخروی مسلمانان می­اندیشد؛ به همین دلیل وی پرداختن به مفهوم مردم‌سالاری و تبیین آن براساس اصول اسلامی مورد فهم گفتمان فقه‌محور را ضروری می‌داند و  ضمن ردّ مردم‌سالاری لیبرال، از امتناع دین و این نوع از مردم‌سالاری سخن می­گوید. البته وی مردم‌سالاری روشی را می­پذیرد. در این نوشتار، از متدولوژی «کوئنتین اسکینر» در تحلیل فهم این دو اندیشمند از الگوی مردم‌سالاری بهره گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study of Two Readings of Democracy in the Currents of Contemporary Religious Thought in Iran

نویسندگان [English]

  • Mohsen Shafiee 1
  • Ali Bagheri Dolatabadi 2

1 Assistant Professor, Department of Political Science, Faculty of Humanities and Social Sciences, Ardakan University

2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Humanities, Yasouj University

چکیده [English]

This article has studied the impact of the interpretive approach of Mohammad Mojtahed Shabestari, as one of the religious modernists, and Ayatollah Mesbah Yazdi, as one of the representatives of the school of political and jurisprudential Islam, on their views of the model of a democratic political order. Mohammad Mojtahed Shabestari has used new methods for the interpretation of religious texts and by adopting a hermeneutic method, he has interpreted religion in such a way that it can accept a democratic system; to maintain the faith of believers according to the time conditions. The result of the attitude of this religious thinker is the acceptance of value democracy. At the same time, Ayatollah Mohammad Taghi Mesbah Yazdi, a prominent representative of the school of political and jurisprudential Islam, seeks to maintain the position of religion in the political and social spheres to ensure the euphoria of Muslims in this world and the hereafter; That's why, he considers it necessary to pay attention to the concept of democracy and  its explaining based on Islamic principles - the understanding of jurisprudential discourse - and while rejecting liberal democracy, he speaks of the incompatibility of religion with this type of democracy. Of course, he accepts methodical democracy. In this paper, Quentin Skinner's methodology is used to analyze the understanding of these two thinkers from the model of democracy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • Methodical Democracy
  • Value Democracy
  • Mujtahid Shabestari
  • Mesbah Yazdi
منابع  و مآخذ
- اکوانی، سید حمدالله و محسن شفیعی سیف‌آبادی (تابستان 1394)، «معرفت دینی و تأثیر آن بر مفهوم آزادی در اندیشه امام خمینی (ره)»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال چهارم، دوره پنجم، شماره 15، صص 45-64.
- باربور، آریان (1362)، علم و دین، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: نشر دانشگاهی.
- برزگر، ابراهیم(1382)، «مردمسالاری دینی در ایران، بیم ها و امیدها»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، شماره 20، ص 225-251.
- تاجیک، محمدرضا (زمستان 1382)، «مردمسالاری دینی، به سوی یک گفتمان مسلط»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، شماره 20، صص93-111.
- جلالی، رضا و محمد ترابی (زمستان 1395)، «معرفت‌شناسی باور دینی از دیدگاه استاد مطهری و تأثیر آن بر نسبت دین و سیاست»، فصلنامه سیاست متعالیه، دوره چهارم، شماره 15، صص23-42.
- جهانبخش، فروغ (1385)، اسلام، دموکراسی و نوگرایی دینی در ایران، ترجمه جلیل پروین، تهران: گام نو، چ3. 
- حسینی‌زاده، محمدعلی (1386)، اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- حسینی‌زاده، سید ابوالفضل و سید محمدعلی حسینی‌زاده (پاییز 1393)، «مسئلۀ آزادی در دو گفتمان اصولگرا و اصلاح‌طلب»، فصلنامه سپهر سیاست، شماره 1، صص61- 82.
- خلیلی، رضا (تابستان 1385)، «تکوین تعاملی دین و هویت در اندیشۀ امام خمینی(ره)؛ از صورت‌بندی گفتمانی تا تحول انقلابی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال هفتم، شماره 2 (پیاپی 26)، صص3-26.
- سروش، عبدالکریم (1386)، مدارا و مدیریت، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
- سروش، عبدالکریم (1377)، قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: نشر صراط.
- طاهری خرم‌آبادی، سید حسن (1382)، «گفتگو: قلمرو دین و اراده مردم»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، شماره20، صص41-50.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1383)، فقه سیاسی، ج8، تهران: امیرکبیر.
- فولادی، محمد (زمستان 1394)، «نسبت دین و ایدئولوژی؛ دین ایدئولوژیک، ایدئولوژی دینی»، فصلنامه اندیشۀ نوین دینی، شماره 43، صص129-150.
- قرآن مجید، سوره 103.
- کلایر، رودی کارلتون (1351)، علم سیاست، ترجمۀ بهرام ملکوتی، تهران: امیرکبیر.
- کوهن، کارل (1373)، دموکراسی، ترجمۀ فریبرز محمدی، تهران: انتشارات خوارزمی.
- مجتهد شبستری، محمد (1377)، «دین و آزادی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 3، صص23-45.
- ......................................... (1379)،  هرمنوتیک کتاب و سنت، تهران: طرح نو.
- .......................................... (1381)، نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو.
- .......................................... (1383)، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران: طرح نو.
- ............................................ (شهریور و مهر 1386)، «هرمنوتیک و تفسیر دینی از جهان»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 89 و 90، صص7-21.
- ............................................ (1374)، «تلازم ­احیای ­دین و تأسیس ­حکومت­ دینی»، فصلنامه ­مصباح، شماره 16، صص21-34.
- ............................................ (1376)، «سلسله درس­هایی درباره معرفت دینی(4)»، فصلنامه مصباح، شماره 24، صص5-12.
- ............................................ (1382الف)، «تفسیر مردمسالاری دینی»، مجله حکومت اسلامی، شماره 29، صص73-89.
- ............................................... (1382ب)، «گفتگو: مبانی­ و مبادی مردمسالاری دینی»، مجله دانشگاه اسلامی، شماره20، صص17-40.
- ............................................ (1384)، «نعمت انقلاب اسلامی»، مجله معرفت، شماره 98، صص4-9.
- مصباح یزدی، محمدتقی و محمد لگنهاوسن (1375)، «میزگرد زبان ­دین»، مجله ­معرفت، شماره 19، صص8-18.
- مصباح یزدی، محمدتقی، منوچهر محمدی و نعمت‌الله اوند (1380)، «اصلاحات؛ مبانی و خاستگاه­ها»، مجله ­معرفت، شماره 46، صص7-19.
- مصباح ­یزدی، محمدتقی (1378)، نظریه سیاسی اسلام، ج1، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- منصورنژاد، محمد (1382)، «سازگاری اسلام  و دموکراسی، آری یا نه»، مجله ژرفنا، شماره 28، صص263-279.
- میر، ایرج (1380)، رابطۀ دین و سیاست، تهران: نی
- میراحمدی،  منصور (1388)، نظریه مردمسالاری دینی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. 
- نوچه فلاح، رستم (1386)، «سه نظریه به مثابه سه روش؛ مطالعه موردی اندیشه‌گران مدرن»، روش‌شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، به اهتمام علی‌اکبر علیخانی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
 - Skinner, Quentin (2002a), “Political Philosophy: The View from Cambridge”, The Journal of Political philosophy, Volume10, Issue1, Pp.1-19.
- Skinner, Quentin (2002b), Vision of Politices, Volume 1: Regarding Method, Cambridge University press.
- ………………… (1969), “Meaning and Understanding in the History of Ideas”, History and Theory ,Vol. 8, No. 1, pp.3-53.
- …………………. (1988c), “Social Meaning and the Explanation of Social Action”, in James Tully, Meaning and Context: Quentin Skinner and his Critics, Princeton: Princeton University Press.
- …………………. (1988b), “Some Problems in the Analysis of Political Thought and Action”, in James Tully, Meaning and Context: Quentin Skinner and his Critics, Princeton: Princeton University Press.
- Skinner, Quentin, (1972), “Motives, Intentions and the Interpretation of Texts”, New Literary History, Vol. 3, No. 2, On Interpretation: I (Winter, 1972), pp. 393-408.
List of sources with English handwriting
-       Holy Quran, Sura 103.
-       Akvānī, Sayyed Ḥamd allāh; Šafī ‘ī Siyfābādī, Moḥsin (Summer 1394 Š.), “Ma ‘rifat-e Dīnī va Ta‘ṯīr-e ān bar Mafhūm-e Āzādī dar Andīša-ye Emām ḵomainī”, Peĵūhišnāma-ye Enqilāb-e Eslāmī, 4, No. 15, pp. 45-64. [In Persian]
-       ‌‘Amīd Zanĵānī, ‘Abbās ‘Alī (1383 Š.), Fiqha Sīāsī, Vol. 8, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-       Barzigar, Ebrāhīm (1382 Š.), “Mardonsālārī-ye Dīnī dar rān, Bimhā va Omīdhā”, Faṡlnāma-ye Dānišgāha Eslāmī, No. 20, pp. 225-251. [In Persian]
-       Fūlādī, Moḥammd (Winter 1394 Š.), “Nisbat-e Dīn va Īdeoložī; Dīn-e Īdeoložik, Īdeoložī Dīnī”, Faṡlnāma-ye Andīša-ye Novīn-e Dīnī, No. 43, pp. 129-150. [In Persian]
-       Ḥosseinī, Moḥammad ‘Alī (1386 Š.), Eslām-e Sīāsī dar Īrān, Qom: Entišārāt-e Dānišgāh-e Mofīd. [In Persian]
-       Ḥosseinīzāda, Sayyed Abulfażl; Ḥosseinīzāda, Sayyed Moḥammad ‘Alī (Fall 1391 Š.), “Mas‘ala-ye Āzādī dar Do Goftimān-e Oslūgarā va Eṡlāḥṭalab”, Faṡlnāma-ye Sipihr-e Sīāsat, 1, pp. 61-82. [In Persian]
-       Ĵalālī, Reżā; Torābī, Moḥammad (Winter 1395), “Ma‘rifatšināsī-ye Bāvar-e Dīnī az Dīdgāha Ostād Moṭaharī va Ta‘ṯīr-e Ān bar Nisbat-e Dīn va Sīāsat”, Faṡlnāmaya Sīāsat-e Moti‘ālīya”, No. 15, pp. 42-43. [In Persian]
-       ḵalīlī, Reżā (Summer 1385 Š.), “ Takvīn-e Ta‘āmolī-e Dīn va Hovvīat dar Andīša-ye Eman ḵomeinī; az Ṡūratbandī-ye Goftimānī tā Taḥavvol-e Enqilābī”, Faṡlnāma-ye Moṭāliāt-e Millī, 7, No. 2, pp. 3-26. [In Persian]
-       Manṡūrnižād, Moḥammad (1382 Š.), “Sāzgārī-ye Eslām va Dimokrasī, Ārī y Na”, Maĵala-ye Žarfnā, No. 28, pp. 263-279. [In Persian]
-       Mīr, Īraĵ (1380 Š.), Rābaṭa-ye Dīn va Sīāsat, Tehran: Nai. [In Persian]
-       Mīraḥmadī, Manṡūr (1388 Š.), Niẓirīa-e Mardomsālārī-ye Dīnī, Tehran: Entišārāt-e Dānišgāh-e Šahīd Bihištī. [In Persian]
-       Miṡbāḥ Yizdī, Moḥammad Taqī; Āvand, Nimaat allāh (1380 Š.), “Eṡlāḥāt; Mabānī va ḵāstgāh”, Maĵala-ye Ma‘rifat, No. 46, pp. 7-19. [In Persian]
-       Miṡbāḥ Yizdī, Moḥammad Taqī; Legenhausen, Moḥammd (1375 Š.), “Mīzegird-e Zabān-e Dīn”, Maĵala-ye Ma‘rifat, No. 19, pp. 8-18. [In Persian]
-       Miṡbāḥ Yizdī, Moḥammad Taqī (1378 Š.), Niẓira-ye Sīāsī-e Eslām, Vol. 1, Qom: Moasisa-ye Āmūzišī va Peĵūhišī-ye Emām ḵomeinī. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1377 Š.), “Dīn va Āzādī”, Faṡlnāma-ye ‘Olūm-e Sīāsī, No. 3, pp. 23-45. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1382b Š.), “Goftigo: Mabānī va Mabādī-ye Mardonsālārī-ye Dīnī”, Maĵala-ye Dānišgāh-e Eslāmī, No. 20, pp. 17-40.
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1379 Š.), Hirminotīk-e Kitāb va Sonnat, Tehran: Ṭarḥ-e No. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (Šahrīvar & Mihr 1386 Š.), “Hirminotīk va Tafsīr-e Dīnī az ĵahān”, Maĵala-ye Bāztāb-e Andīša, No. 89-90, pp. 7-21. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1381 Š.), Naqdī bar Qirā‘at-e Rasmi az Din, Tehran: Ṭarḥ-e No. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1384 Š.), “Ni‘mat-e Enqilāb-e Eslāmī”, Maĵala-ye Ma‘rifat, No. 98, pp. 4-9. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1376 Š.), “Silsila DarshāII Darbāra-ye Ma‘arifat-e Dīnī”, Faṡlnāma-ye Miṡbaḥ, No. 24, pp. 5-12. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1383 š.), Ta‘amolātī dar Qirā‘at-e Ensānī az Dīn, Tehran: Ṭarḥ-e No. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1382a Š.), “Tafsīr-e Mardonsālārī-ye Dīnī”, Maĵala-ye Ḥokūmat-e Eslāmī, No. 29, pp. 73-89. [In Persian]
-       Moĵtahid Šabistarī, Moḥammad (1374 Š.), “Talāzom-e Eḥyā-ye Dīn va Tasīs-e Ḥokūmat-e Dinī”, Faṡlnāma-ye Miṡbaḥ, No. 16, pp. 21-34. [In Persian]
-       Nūča Fallāḥ, Rostam (1386 Š.), “Si Niẓirīa bi Maṯābiha Si Raviš; Moṭāli‘a-ye Moridī Andīšagarān-e Modirn”, Raviššīnāsī dar Moṭāli‘āt-e Sīāsī-e Eslām, Edited by ‘Alī Akbar ‘Alīḵānī, Tehran: Dānīšgāh-e Emām Ṡādiq. [In Persian]
-       Sorūš, ‘Abdulkarīm (1386 Š.), Modārā va Modīrīat, Tehran: Moasisa-ye Farhangī-ye Ṡirāṭ. [In Persian]
-       Sorūš, ‘Abdulkarīm (1377 Š.), Qabż va Basṭ-e Tiorīk-e Šarī‘at, Tehran: Našr-e Ṡirāṭ. [In Persian]
-       Ṯāhirī ḵorramābādī, Sayyed Ḥasan (1382 Š.), “Goftogū: Qalamro-e Dīn va Erāda-ye Mardom”, Faṡlnāma-ye Dānišgāh-e Eslāmī, No. 20, pp. 41-50. [In Persian]
-       Tāĵīk, Moḥammadreżā (Winter 1382 Š.), “Mardonsālārī-ye Dīnī ba Sū-ye Yik Goftimān-e Mosallaṭ”, Faṡlnāma-ye Dānišgāha Eslāmī, No. 20, pp. 93-111. [In Persian]
 
 
 
Books in English
-       Barbur, Ian G. (1997), Religion and Science, Historical and Contemporary Issues, HarperOne.
-       Cohen, Carl (2013), Democracy, University of Michigan Library.
-       Jahanbakhsh, Forough (2001), Islam, Democracy and Religious Modernism in Iran (1953-2000), From Bāzargān to Soroush, Brill.
-       Rodee, Carlton Klymer (et al.) (1983), Introduction to Political Science, McGraw-Hill Inc.
-        Skinner, Quentin (1969), “Meaning and Understanding in the History of Ideas”, History and Theory, Vol. 8, No. 1, pp.3-53.
-        Skinner, Quentin, (1972), “Motives, Intentions and the Interpretation of Texts”, New Literary History, Vol. 3, No. 2, On Interpretation: I (Winter, 1972), pp. 393-408.
-        Skinner, Quentin (2002a), “Political Philosophy: The View from Cambridge”, The Journal of Political philosophy, Volume10, Issue1, Pp.1-19.
-        Skinner, Quentin (1988c), “Social Meaning and the Explanation of Social Action”, in James Tully, Meaning and Context: Quentin Skinner and his Critics, Princeton: Princeton University Press.
-        Skinner, Quentin (1988b), “Some Problems in the Analysis of Political Thought and Action”, in James Tully, Meaning and Context: Quentin Skinner and his Critics, Princeton: Princeton University Press.
-        Skinner, Quentin (2002b), Vision of Politics, Volume 1: Regarding Method, Cambridge University press.