نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ سالۀ شاهنشاهی به ‌مثابه یک رویداد فرهنگی و ایدئولوژیک در جهت باستان‌گرایی و تلاش محمدرضاشاه برای تقویت مشروعیت‌ خود، از جمله آرایی است که بسیاری از پژوهشگران بر آن تأکید کرده‌اند، اما مسئلۀ نوشتار حاضر این است که برگزاری این جشن‌ها در دهۀ 1350، چه ارتباطی با زمینه‌های اقتصادی و بازیگری بین‌‌الملل به ‌عنوان رویکرد مقاله براساس مفهوم «هژمونی» دارد. درواقع، در پی پاسخ به این سؤال است که چرا محمدرضاشاه این جشن‌ها را در آغاز دهۀ ۱۳۵۰ برگزار کرد و چه اهدافی از منظر بین‌المللی برای آن می‌توان در نظر گرفت؟ براساس روش تاریخی و با کاربست مفهوم «هژمونی» گرامشی در حوزۀ فرهنگ و مناسبات بین‌الملل، به این سؤال پاسخ داده خواهد شد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که محمدرضاشاه پس از انجام اقداماتی در تقویت موضع داخلی با حمایت‌های آمریکا و افزایش درآمدهای نفتی و خروج انگلستان از خلیج‌فارس، با برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله و معرفی خود به ‌عنوان یک بازیگر بین‌المللی، در راستای ایجاد یک دولت سلطه و سپس هژمون در منطقه گام برداشت و با کاربست برخی ابزارها توانست طرح دولت سلطه در منطقه را عملی کند. البته در تأسیس دولت هژمون، با توجه به مخالفت‌های منطقه‌ای و نارضایتی‌های داخلی ناموفق بود و وقوع انقلاب 1357 نقطۀ پایان آن به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Economic-Political Cohesion of Cultural Events in the Second Pahlavi Era (Case Study of 2500 Year Celebration of Persian Empire)

نویسنده [English]

  • Michael Vahidirad

Assistant Professor of History Department, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

2500 year celebration of the Persian Empire has been studied from different perspectives. The relations of these celebrations, especially, with highlighting the ancient history of Iran, that is Iranian magnificence's era, and Mohammadreza shah’s efforts to legitimize his government are the main Ideas of most studies. Inviting many of the most powerful Leaders of the world to attend in this celebrations shows the exact planning of Pahlavi Regime to promote itself. This Study seeks to examine this celebrations from the International relationship viewpoint. The main question of this article is why Mohammad Reza Shah, despite financial problems, held these celebrations in 1971. With historical method and the concept of Gramsci's "hegemony" in the field of culture and international relations, answer will be given. Findings of the research indicate that Mohammad Reza Shaha, by holding 2500 year celebrations and introducing himself as an international actor in the 1350s, has taken steps to establish a hegemonic state in the Middle East, and by using tools he has succeeded in establishing a state of domination in the region, but in creating the hegemony was unsuccessful, and the 1979 Revolution ended this plan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • 2500 Year Celebrations
  • Culture
  • Gramsci
  • Hegemony
  • Domination
منابع و مآخذ
- آمار بانک مرکزی (1345 و 1356).
- آنتونی، ایدن (1357)، خاطرات آنتونی ایدن، ترجمۀ کاوه دهقان، تهران: انتشارات فرزانه.
-  استریناتی، دومینیک (1380)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ‌عامه، ترجمۀ ثریا پاک‌نظر، تهران: انتشارات گام نو.
- اسناد دربار شاهنشاهی (مورخه 17 بهمن 1344)، شمارۀ 9549.
-  امیری، عباس (1355)، «خلیج‌فارس و اقیانوس هند در سیاست بین‌الملل»، مجموعه مقالات سمینار پژوهش‌های پیرامون خلیج‌فارس، تهران: مرکز پژوهش‌های سیاسی و اقتصادی بین‌المللی.
- امینیان، بهادر (پاییز 1381)، «پی افکندن نظام نوین جهان»، فصلنامه سیاست خارجی، سال شانزدهم، شماره سوم، صص845-862.
- اوجلی، انریکو و کریگ مورفی (زمستان 1373)، «کاربرد دیدگاه گرامشی در روابط بین الملل با نگاهی به رابطه ایالات متحده با جهان سوم»، ترجمۀ حمیرا مشیرزاده، مجله راهبرد، شماره پنجم، صص 179- 207.
-  «ایران جاوید، قسمت‌هایی از نوشته‌ها و بیانات اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر درباره تاریخ، شاهنشاهی، تمدن و فرهنگ ایران» (1350)، نشریۀ کتابخانه پهلوی.
- «برنامه جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال بنیان‌گذاری شاهنشاهی ایران» (1350)، مجله وحید، شماره 93، صص826- 836.
-  «برنامه کامل جشن‌های دوهزار و پانصدمین سال کوروش کبیر و بنیاد شاهنشاهی ایران» (1340)، نشریه دبیرخانه شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران.
-  بیل، جیمز (1371)، شیر و عقاب؛ روابطبدفرجامایرانوآمریکا، ترجمۀ فروزنده برلیان (جهانشاهی)، تهران: نشر فاخته.
- پورآرین، فؤاد و هادی دل‌آشوب (تابستان و پاییز1394)، «انگیزه‌ها و اهداف برگزاری جشن‌های دوهزار و پانصد سالۀ شاهنشاهی»، مجلۀ ژرفاپژوه، دوره دوم، شماره پیاپی 4 و 5، صص 7-27.
-  پوراحمدی، حسین (1386). اقتصاد سیاسی بین‌‌الملل و تغییرات قدرت آمریکا، از چندجانبه‌گرایی هژمونیک تا یکجانبه‌گرایی افول، تهران: مرکز پژوهش‌های علم و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
- دانشجویان پیرو خط امام (1369)، ایران دربند، بخش اول، ج6، تهران: مرکز اسناد لانه جاسوسی آمریکا.
-  دهقان نیری، لقمان و حورا شجاعی (بهار 1386)، «بازنگری در جشن‌های دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی در ایران»، مجلۀ پژوهش‌نامۀ تاریخ، سال دوم، شماره ششم، صص49- 70.
- ذوقی، ایرج (1378)، مسائل سیاسی اقتصادی نفت، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- روحانی، فؤاد (1392)، ناگفته‌هایی از سیاست نفتی ایران در دهۀ پس از ملی شدن و یادداشت‌های روزانۀ فؤاد روحانی، به کوشش غلامرضا تاج‌بخش و فرخ نجم‌آبادی، تهران: نشر نی.
-  روزنامه اطلاعات (27 اردیبهشت 1348)، شمارۀ 2889، ص6.
-  روزنامه فرمان (مرداد 1350)، شمارۀ 5315، ص1.
-  روزنامه جشن‌های شاهنشاهی (18 مهر 1357)، شمارۀ 63.
- زندیه، حسن و علی قنواتی (بهار 1393)، «بازتاب و پیامدهای خارجی جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی»، فصلنامه گنجینه اسناد، سال بیستم و چهارم، شماره اول (پیاپی 93)، صص 22- 37.
- زونیس، ماروین (1370)، شکست شاهانه: ملاحظاتی دربارۀ سقوط شاه، ترجمه اسماعیل زند و بتول سعیدی، تهران: نشر نور.
- سبزه‌ای، محمدتقی (بهار و تابستان 1386)، «بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های هگل، مارکس و گرامشی درباره دولت و جامعه مدنی»، پژوهش علوم سیاسی، شماره چهارم، صص 75- 103.
- شاخص توزیع درآمد در ایران (1346-1358).
-  صالحی امیری، سید رضا (1386)، مفاهیم و نظریه های فرهنگی، تهران: انتشارات ققنوس.
-  «صورتجلسات کمیسیون نظام شاهنشاهی تا دویستمین جلسه، برنامه پیشنهادی کمیسیون نظام»، (موجود در کتابخانه موزه نظامی ارتش جمهوری اسلامی).
-  علم، اسدالله (1371)، گفتگوهای من با شاه؛ خاطرات محرمانۀ اسدالله علم، ترجمۀ گروه مترجمان، ج1 و 5، تهران: طرح نو.
-  ..................... (1372)، یادداشت‌های علم؛ متن کامل دست‌نوشته‌های امیر اسدالله علم، ج1، تهران: انتشارات کتابسرا.
- گازیوروسکی، مارک (1371)، سیاستخارجیامریکاوشاهبنایدولتیدست‌نشاندهدرایران، ترجمۀ فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.
-  گرامشی، انتونیو (1386)، شهریار جدید، ترجمۀ عطا نوریان، تهران: انتشارات اختران.
- گروهی از نویسندگان (1361)، اعترافات شاه، گروه ترجمۀ منوچهر مهرجو، تهرن: انتشارات هفته.
-  مجموعهتألیفات،نطق‌ها،پیام‌ها،مصاحبه‌هاوبیاناتاعلیحضرتهمایونمحمدرضاشاهپهلویآریامهرشاهنشاهایران(1347)، ج4، تهران: [بی‌نا].
- مرکز اسناد مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر، (1346)، سند شماره 27745-3227-2 ب.
-  ..............................................................................، سند شماره 4-19-121: 1.
-  .......................................................................... (1350)، سند شماره 171 تا 171-2-1 -177.
- «مصاحبۀ شاه با نمایندگان رادیو و تلویزیون فرانسه، بهمن 1337» (1340)، نشریۀ دبیرخانه شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران تهران.
- ملک‌محمدی، حمیدرضا (1381)، از توسعۀ لرزان تا سقوط شتابان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-  میلانی، عباس (2013)، نگاهی به شاه، تورنتو: پرشین سیرکل.
-  مینا، پرویز [بی‌تا]، تحول صنعت نفت ایران؛ نگاهی از درون، [بی‌جا]: [بی‌نا].
-  نجاتی، غلامرضا (1373)، تاریخ سیاسی بیست‌وپنج‌ساله ایران (از کودتا تا انقلاب)، تهران: نشر رسا، چ3.
- نجفی، سید محمدباقر (1355)، شاهنشاهی و دینداری، تهران: نشر رادیو و تلویزیون ملی.
- هویدا، فریدون (1365)، سقوط شاه، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات، چ3.
 
-  Bill, James(1989), The Eagle and the Lion, Newheaven and London: Yale University press.
-  Blair, Alasdair (2015), Britain and the World since 1945, London: Routledge.
-  Fain, Taylor (2008), American Ascendance and British Retreat in the Persian Gulf Region, NewYork: Palgrave Macmillan.
-  Heath. Jim F. John F (1960), Kennedy and the Business Community, Chicago: University of Chicago press.
-  Ian, Skeet (1991), OPEC: Twenty-Five Years of Prices and Politics, CUP Archive.
-  Karanjia, R.K. (1977), Mind of a Monarch: Biography of the Shah of Iran, London: George Allen & Unvin Ltd.
-  Letter From the Shah of Iran to President Johnson, Johnson Library, National Security File, Special Head of State Correspondence File, Iran, Presidential Correspondence, Tehran, 7 January 1964.
-  Letter From Vice Presidential Aide George Carroll to Vice President Humphrey, Conversation with Kermit Roosevelt, Washington, 27 July 1966, Johnson Library, White House Central Files, EX FO–5, 6/30/66–8/31/66, No classification marking.
-  Memorandum from the Vice Chairman of the Policy Planning Council (Morgan) to the President’s Special Assistant for National Security Affairs (Bundy), Washington, 27 March 1961, Kennedy Library, National Security Files, Country Series, Iran, 3/21/61–3/31/61, Secret.
-  National Archives, Nixon Presidential Materials, NSC Files, Box 1268, Saunders Files, Middle East Negotiations, Iran 6/1/71–12/31/71. Secret; Exdis. Repeated to the White House, Tehran, Jidda, and Pretoria. The President was briefed on Agnew’s meeting with the Shah in the Monday Briefing of October 16.
-  NewYorkTimes, 12 January 1968.
-  Rupert, Mark (2009), Antonio Gramsci, in Jenny Edkins and Nick Voughan Williams(Ed), Critical Theories and International Relations, London and NewYork: Rutledge.
-  The Department of state Bulletin, Vol XLV, No 1136, 3 May 1961.
-  Tucker, Spencer C. (2012), Almanac of American Military History, Vol 1, Publisher ABCCLIO.
Wallerstein Immanuel(1974), The Modern World-System, NewYork: Academic Press.