نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، بنیاد ایران‌شناسی

2 دکتری ایران‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

صنعت فرش در ایران از پیشینه و قدمت طولانی برخوردار است، اما در دورۀ قاجار (نیمۀ دوم قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی) تحت ‌تأثیر عواملی چون آشنایی و علاقه­مندی تجار و مردم اروپا نسبت به فرش ایران و تقاضای روزافزون برای این کالا در بازارهای جهانی، سرمایۀ داخلی و خارجی در این رشتۀ تولیدی به کار افتاد و صنعت فرش احیا و از رونق و شکوفایی خاصی برخوردار شد. در این پژوهش، سعی بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد به‌ جا‌ مانده از دورۀ قاجار، ضمن نگاهی کوتاه به وضعیت تولید و تجارت فرش ایران در نیمۀ اول قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی، عوامل و چگونگی احیای صنعت فرش در این دورۀ زمانی مورد بررسی قرار گیرد. براساس یافته ­های پژوهش، استیصال اقتصاد ایران در قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی و تلاش برای یافتن یک منبع عمدۀ مالی و قابل اطمینان به منظور تأمین مالی واردات، همچنین تقاضای روزافزون برای فرش ایران در بازارهای بین ­المللی و به دنبال آن، سرمایه ­گذاری داخلی و خارجی در تولید و تجارت فرش و در نهایت، وجود نیروی انسانی فراوان و ارزان و در دسترس بودن مواد اولیۀ مورد نیاز در داخل، از عوامل اصلی احیا و رونق صنعت فرش در اواخر دورۀ قاجار بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating Factors and Process of Revival of Carpet Industry in Qajar Period

نویسندگان [English]

  • Pooran Tahouni 1
  • Mostafa Molaei 2

1 Assistant Professor of the Faculty of Iranian Studies

2 PhD in Iranian Studies, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

Although the Iranian Carpet Industry has a historical Background, this Industry had seen a rearrangement, regeneration and prosperity in Qajar era (especially second half of 19thcentury), because of the some facets such‌‌ as its presenting to international exhibitions and the desire and interest of European merchants in this industry and their willing to Iranian carpet trade and thence, increasingly demand for this commodity and trade of its merchandises in World industry, and especially initiation of internal and external capitals for investment in this generative branch of industry the flourishing at the end of this period. Due to the analyze and attribute the historical document and sources, and by sought in historical evidences, this article sought to revision the situation of Iranian carpet Industry in mid-19thcentury, and search for answer the question of the quality or circumstance of regeneration and prosperity in Iranian carpet Industry in this era. Upon that of the article finding the depression and slump in Iranian Industry in mid-19thcentury and the Qajar endeavor to finding a second big authoritative, dependable, infallible and safe able sure bankroll for safety securing the government financial income for anomalous and unsteady imports to Persia, and unstructured demand for Iranian carpet in world vide trade network and downgrade or initiation of external purse and capital to investment in Iranian carpet trade and abundant in human resources and widespread of cheap labors, and also plentiful raw materials caused to that of regeneration and prosperity in Iranian carpet trade and increasingly in final last juncture of Qajar period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • Carpet Industry
  • Revival
  • Production and Trade
منابع و مآخذ
- اتحادیه، منصوره و رسول پروان (1389)، «تحولات تجارت فرش دستباف ایران در دورۀ قاجاریه»، فصلنامه مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهش‌نامه انجمن ایرانی تاریخ، شماره پنجم، صص1- 36.
- اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه­داری در ایران، تهران: زمینه.
- ادواردز، آرتور سیسیل (1368)، قالی ایران، ترجمۀ مهین­دخت صبا، تهران: فرهنگسرا.
- اوبن، اوژن (1391)، ایران امروز؛ 1906-1907م، ترجمۀ علی­اصغر سعیدی، تهران: علم.
- توفیق، فیروز و عباس خاقانی (1348)، بررسی صنعت فرش در ایران: گزارش­های منطقه­ای، تهران: سازمان برنامه، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.       
- جمال­زاده، محمدعلی (1376)، گنج شایگان: اوضاع اقتصادی ایران، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
- جیریائی، مهدی، حسین مفتخری و محمد سلیمانی مهرنجانی (تابستان 1397)، «بررسی و تحلیل تجارت داخلی و خارجی سلطان‌آباد عراق (1360-1324ق/ 1906-1941م)»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، شماره دوم، صص81- 99.
- دانشگر، احمد (1390)، فرهنگ جامع فرش یادواره، تهران: انتشارت یادوارۀ سعدی.
- سیف، احمد (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه.
    - عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره. 
- فلور، ویلم (1393)، صنایع کهن؛ 1800- 1925، ترجمۀ علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.
- فوران، جان (1387)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا. 
- فووریه، ژوآنس (1388)، سه سال در دربار ایران: خاطرات دکتر فووریه پزشک ویژه ناصرالدین‌شاه قاجار، ترجمۀ عباس اقبال آشتیانی، تهران: نوین.
- کرزن، ج. ن (1387)، ایران و قضیه ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، ج2، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
- کسروی، احمد (1323)، زندگانی من، تهران: چاپاک.
     - کوزونتسوا، آ. ن (1386)، پیرامون تاریخ نوین ایران: اوضاع سیاسی و اقتصادی-اجتماعی ایران در پایان سده هجدهم تا نیمه نخست سده نوزدهم میلادی، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: بین­الملل.
- لعبت ‌فرد، احمد و جهانبخش ثواقب (تابستان و پاییز 1395)، «عوامل مؤثر بر رشد صادرات فرش و پیامدهای اقتصادی آن در ایران قرن نوزدهم میلادی»، فصلنامه تاریخ ایران، شماره 20، صص87- 126.
- مجله فلاحت و تجارت (1298ش)، سال دوم، شماره اول، ص17، 34، 35.
- مجله اتاق تجارت (بهمن 1309)، شماره 16، ص13.
- مسعودمیرزا ظل­السلطان (1368). خاطرات ظل­السلطان، تصحیح حسین خدیوجم، تهران: اساطیر.
- یارشاطر، احسان (1383). تاریخ و هنر فرش­بافی در ایران: فرش­های دوران قاجاریه، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه ر.لعلی خمسه، تهران: نیلوفر.
 
- سازمان اسناد ملی ایران، سند شماره  1494/240.
....................................، سند شماره  15537/240.
....................................، سند شماره  17196/240.
....................................، سند شماره  6383/240.
...................................، سند شماره  47482/240.
...................................، سند شماره  6446/293.
...................................، سند شماره  3998/293.
مرکز اسناد وزارت امور خارجه، سند شماره 9/14/54/1327ق.
.................................................، سند شماره 15/39/11/1329ق.
.................................................، سند شماره 31-30/39/11/1329ق.
.................................................، سند شماره 3/37/11/1329ق.
.................................................، سند شماره 15/39/11/1329ق.
.................................................، سند شماره 34/37/54/1330ق.
.................................................، سند شماره 1/2/44/1332ق. 
 ................................................، سند شماره 27/5/54/1333ق،
 ................................................، سند شماره 26/19/54/1333ق.
 ................................................، سند شماره 17/7/44/1338ق.
 ................................................، سند شماره 83/9/26/1339ق.
 ................................................، سند شماره 32/5/59/1339ق.
 ................................................، سند شماره 28/5/59/1339ق.
 ..................................................، سند شماره 74/5/59/1339ق.
 .................................................، سند شماره 1/29/57/1302ش.
...................................................، سند شماره 1/16/57/1303ش.
...................................................، سند شماره 5/16/57/1303ش.
...................................................، سند شماره 35/13/38/1305ش.
...................................................، سند شماره 13/35/38/1305ش.