نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه الزهرا(س)

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

تیمور گورکانی با لشکرکشی­های گسترده­ توانست سرزمین­های زیادی را تحت حکومت خود درآورد. بخش بزرگی از این یورش­ها  تحت عنوان غزا و جهاد علیه کفّار صورت گرفت. استفاده از مفهوم جنگ علیه کفّار  که در قرآن و منابع فقهی، تحت نام «جهاد» آمده است، دست وی را در برده­گیری یا همان «ِاِسترقاق» باز گذاشت و بدان مشروعیت بخشید. پژوهش حاضر بر آن است با توجه به محدودة جغرافیایی جنگ­های تیمور، که تحت نام جهاد و یا غزوه صورت می­گرفت، به جستجو و شناسایی مناطقی بپردازد که نفوس آن ها توسط سپاهیان تیمور، به بردگی درمی­آمدند. بنابراین تلاش شده است با استفاده از شیوة توصیفی ـ تحلیلیِ مبتنی بر منابع اصلی، به بررسی پراکندگی جغرافیایی یا به عبارتی واکاوی مکانی اِسترقاق در فتوح تیمور پرداخته و چرایی و چگونگی آن را مورد تحلیل  و بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می ­دهند طی حملات تیمور بیشترین برده ­گیری در مناطقی چون قفقاز، هندوستان، دشت قبچاق و اُلوس جَته رخ می­داد که اغلب نیز به بهانة مبارزه با کفر و دفاع از اسلام و در واقع به منظور دستیابی به نیروهای انسانی و به‌کارگیری و یا فروش آن ها صورت می‌گرفت. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating and Analyzing the Geographical Dispersion of Esterqāq in the Conquests of Amīr Taimūr Gūrkānī

نویسندگان [English]

  • Narges Alipour 1
  • Nozhat Ahmadi 2

1 PhD Candidate in History of Islamic Iran, Alzahra University

2 Associate Professor, Department of History, University of Isfahan

چکیده [English]

During the 36 years of the reign (1370-1405), Taimūr Gūrkānī carried out numerous campaigns across the Transoxiana and a significant portion of the Middle East and Anatolia to conquer. The use of the concept of war against the infidels, which came in the Qur'an and sources of jurisprudence under the name of Jehād, left his hand in the grip of the slave, or legitimized it. The present study, based on the geographic area of the Taimūr’s wars was under the name of Jehād or Ghazweh, is about to search and identify the areas where their populations were enslaved by Taimūr’s troops. Therefore, it has been attempted to use a descriptive-analytic method based on the main sources to investigate the geographic dispersion or, in other words, the local analysis of slavery in the Taimur Gurkani conquests and analyze and criticize its motivations and characteristics.
The results of this study show that during the Taimūr Gūrkānī attacks, the largest number of slavery or Esterqāq, was found in areas such as the Caucasus, India, the Ghebchagh plains and  Jeté Ulus that was often also under the pretext of fighting with infidelity , bad religion , defending Islam and expanding it in the above areas; and in fact in order to obtain human resources and sell them in the slave trade markets or urdu bāzār, or to receive a ransom for their release from their parents and relatives.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geographical dispersion
  • Amīr Taimūr Gūrkānī
  • Esterqāq
  • Slave
ـ ابن اثیر جزری (1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ج32. ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت،  33 مجلد. تهران: مؤسسه مطبوعات علمی.
ـ ابن بطوطه (1376). سفرنامه ابن بطوطه. ج2. ترجمة محمدعلی موحد. تهران، آگاه.
ـ ابن عربشاه، احمد بن محمد(1386). زندگی شگفت­آور تیمور. ترجمه محمدعلی نجاتی. تهران: علمی فرهنگی.
ـ ابن فضل الله عمرى، احمد بن یحیى (1424ق). مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار. ج 3. المجمع الثقافی – ابوظبی. چاپ اول. 27 جلد.
ـ ابویعلی محمد بن حسین فرّاءحنبلی(1421ق/2000م). الأحکام­السّلطانیه. تصحیح محمد حامد الفقی. منشورات محمد علی بیضون. بیروت: دارالکتاب علمیه.
ـ امیراحمدیان، بهرام (1381). جغرافیای کامل قفقاز، تهران: سازمان نیروهای مسلح. چاپ اول.
ـ تزوکات تیموری (1342). تحریر ابوطالب حسینی تربتی. تهران: کتابفروشی اسدی.
ـ جعفریان، رسول (1390). «آگاهی­های تازه درباره غلامان و کنیزان در دوره صفوی برپایة کتاب «آدابالسنیه» محمدصالح بن عبدالواسع خاتون‌آبادی(ف 1126هجری)». پیام بهارستان. دفتر دوم. سال چهارم. شماره 14.
ـ جوینی، علاءالدین محمد بن محمد (1385). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب. چاپ چهارم. دو جلد.
ـ حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1375ش). جغرافیاى حافظ ابرو. تهران: میراث مکتوب. چاپ اول. سه جلد.
ـ حسینی منشی، محمد بن میرک بن مسعود (1385). ریاض الفردوس خانی. مصحح ایرج افشار. فرشته.
ـ خوافی، احمد بن محمد (1386). مجمل فصیحی، مقدمه، تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصرآبادی. تهران: انتشارات اساطیر.
ـ خواندمیر، غیاث­الدین همام­الدین(1380). تاریخ حبیب­السیر. ج4. تهران: خیام. چاپ چهارم.
ـ دانشنامه جهان اسلام. مدخل «جهاد» (1393ش). سیف‌الله صرّامی، سعید عدالت‌نژاد. ج11.
ـ دو کلاویخو، روى گونزالس (1384). سفرنامه کلاویخو. شرکت انتشارات علمی فرهنگی. تهران: چاپ پنجم.  1 جلد.
ـ دوغلات، میرزا محمد حیدر(1383). تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاری‌فرد. تهران: نشر میراث مکتوب.
ـ سمرقندی، امیر دولتشاه بن علاءالدوله بختیشاه (1382). تذکرةالشّعراء. به سعی و اهتمام و تصحیح ادوارد براون. تهران: اساطیر. چاپ اول.
ـ سمرقندی، کمال­الدین عبدالرزاق(1383). مطلع­ سعدین و مجمع­ بحرین. به تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 4 مجلد.
ـ شاردن، ژان باتیست(1372). سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایى. تهران: انتشارات توس. چاپ اول. 5 جلد.
ـ شامی، نظام­الدین (1363). ظفرنامه (تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی). به تصحیح پناهی سمنانی، تهران: بامداد. چاپ اول.
ـ شجاع شیرزای (2535 پهلوی). أنیس الناس. به تصحیح ایرج افشار. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب. صرافان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. چاپ اول.
ـ الطباطبائی الیزدى، السید محمدکاظم (بی‌تا). الغایة القصوى فی ترجمه العروة الوثقی، ترجمه حاج شیخ
ـ الطرطوسی، نجم­الدین إبراهیم بن علی (م 1992/1413). تحفة الترک فیما یجب أن یعمل فی الملک. بیروت: چاپ اول.
ـ عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید. سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده. ناشر: اَشجَع، چاپ نخست.
ـ فوما متسوبی، وارتاپت (2537 پهلوی). ارمنستان در زمان تیمور لنگ. ترجمه ح. صدیق. تبریز: سعدی. چاپ اول.
ـ فیاض انوش، ابوالحسن «امیر تیمور و مسئله اُلوس جَغَتای؛ تکاپوی مشروعیت سیاسی و امنیت نظامی». پژوهش­های تاریخی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان. (تابستان 1388). سال چهل و پنج. دوره جدید. شماره 2.
ـ قاضى احمد تتوى، آصف خان قزوینى (1382). تاریخ الفی. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى. چاپ اول. 8 جلد.
ـ مجموعة من المؤلفین (من 1404 - 1427 هـ).  الموسوعة الفقهیة الکویتیة، عدد الأجزاء: 45 جزء، الکویت: صادر عن: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة.
ـ مرعشى، سید ظهیرالدین بن سید نصیرالدین (1345ش). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، تهران: مؤسسه مطبوعاتى شرق.
ـ مؤسسه دائرةالمعارف الفقه‌الاسلامی (1383). المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی، 6 مجلد. چاپ اول.
ـ مؤلف ناشناس (منسوب به حافظ ابرو). (بی­تا). معزّ الانساب فی شجرۀالانساب؛ نسخه خطی کتابخانه ملی پاریس، شماره p.67؛ 164 برگ. محل دسترسی: دانشگاه تهران. شماره نسخه: 847-ف.
ـ مینورسکى، ولادیمیر فئودوروویچ(1375). تاریخ شروان و دربند. 1 جلد، ترجمه محسن خادم. به تصحیح  سپیده معتمدی، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. تهران: چاپ اول.
ـ نطنزی، معین­الدین (1383). منتخب­التواریخ معینی. به اهتمام پروین استخری. تهران: اساطیر.
ـ یزدی، شرف­الدین علی (1387). ظفرنامه. 2 مجلد. به تصحیح سید سعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. چاپ اول.
ـ یزدی، غیاث­الدین علی (1379). سعادت‌نامه یا روزنامة غزوات هندوستان در سال‌های 800-801 هجری. به کوشش ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب. چاپ اول.