نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

• حجت نیک نفس

دانش آموخته دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه دولتی ایروان- ارمنستان

چکیده

نخبگان سیاسی ایران اواخر قاجار، تخته‌قاپو کردن عشایر را در روند تجدد و دولت ـ ملت‌ سازیِ نوین از اقدامات اجتناب‌ناپذیر اجتماعی تلقی می‌کردند. این مسئله در آذربایجان، که مهم‌ترین مسیر ورود اندیشه‌های نوین محسوب می‌شد، از اواخر دوره ناصری مورد توجه قرار گرفت. از جمله ایلات ارسباران (قره‌داغ) سوژة این نگرش شدند. این دسته از ایلات تا روی‌کارآمدن رضاشاه روندی از یکجانشینی را پیموده بودند. این مقاله به دنبال تبیین روند اسکان این عشایر و تأثیرات آن در این فرایند است و با استفاده از روش تحلیلِ مضمونِ اسناد و روایت‌های تاریخی به دنبال پاسخ‌دادن به مسئله اسکان به‌عنوان ضرورت تاریخی یا پروژه‌ی سیاسی است. همچنین درصدد بررسیِ تأثیرات اسکان عشایر قره‌داغ تا اواخر دوره پهلوی است. مشارکت فعالانة عشایر در تحولات سیاسی مشروطه و آگاهی آنان از اندیشة نوین، هزینة کمتری برای دولت مرکزی داشت. اما مشکلات ناشی از اجرایی‌شدن اسکان از جمله فقدان آگاهی مأموران دولتی به قوانین و بخشنامه‌ها، فقدان امکانات آموزشی، بهداشتی وسایر امکانات که متوجه برنامه‌ریزی دولتی بود، تکثّر و اختلاف موجود بین طوایف قره‌داغی و عدم توجه حکومت مرکزی به این مسئله، عدم شناخت دولت از موقعیت جغرافیایی منطقه روند آن را با مشکلات و کندی روبه‌رو کرد؛ اما این اقدام هیچ‌گاه روند معکوس پیدا نکرد بلکه ترقیِ روبه‌جلو با آهنگ کُند بود. این مشکلات به پاره‌ای برخوردهای خشونت‌آمیز دولت با عشایر انجامید اما حجم و گسترة آن در مقایسه با سایر مناطق ایران اندک بود.

کلیدواژه‌ها

• عشایر آذربایجان
• ایلات قره‌داغ
• ارسباران
• حکومت پهلوی
• تخته قاپو عشایر

عنوان مقاله [English]

Arasbaran (Qaredaq) Nomadic Tribes’ Settlement; a Historical Necessity or a Political Project

نویسنده [English]

• Hojat Niknafs

PhD in History of Islamic Iran, Department of Iranian Studies Yerevan State University, Yerevan, Armenia

چکیده [English]

Iran’s political elites from the late Qajar era considered the settlement of the nomadic tribes as part of their inevitable social measures in line with the renovation of the government and invention of a modern state-nation. The issue was largely taken into account since late Naseri era in Azerbaijan as the most important entry point of the modern thoughts. Arasbaran (Qaredaq) migrant clans were inter alia the tribes included by such an attitude. This set of tribes had passed through a process of sedentarism till Reza Shah’s take-over of the power. The present study is seeking to elaborate the inhabitation process of these nomadic tribes and the effect it has had on this process and it makes use of the method of document contents analysis and historical narrations’ examination to find an answer to the question as to whether the settling down of the nomadic tribes has been a historical must or a political project. In doing so, the effect of the Qarehdaq nomads’ inhabitation till the late Pahlavi era has also been taken into consideration. Their active participation in the constitutionalism’s political evolutions and their learning about the novel mindsets made the central government sustain a lesser amount of costs. But, the problems derived of the inhabitation implementation, including the lack of the governmental agents’ awareness of the regulations and circulars, the shortage of the educational, sanitation and other facilities having an adverse effect on the governmental plans, the multiplicity of Qaredaq tribes and the extant discrepancies and disputes, and the central government’s lack of paying adequate attention to the issue as well as the government’s lack of recognition of the region’s geographical position, all in all, made it slackened; but, the process was never stopped or reversed rather it was a move forward featuring a slow pace. These problems led to some cases of violent treatment of the nomadic clans by the government but they were small in volume and extent as compared to the conflicts in the other regions of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

• Azerbaijan’s nomadic clans
• Qaredaq’s nomadic tribes
• Arasbaran
• Pahlavi government
• Nomadic tribes’ settlement