نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان

چکیده

تشدید بحران مالیِ ایران در آستانة انقلاب مشروطیت و ضرورت ساماندهی نظام مالی، این امر را در صدر دغدغه‌های نخستین مجلس شورای ملی قرار داد. تشکیل کمیسیون مالیه و یکی از اقدامات آن یعنی تنظیم صورتِ دخل و خرج و کاستن از حقوق و مستمری‌ها به این منظور صورت گرفت. این اقدامات به نوبة خود، واکنش عناصر ذی‌نفع ساختار کهن را به دنبال داشت و آنها را در برابر ساختار جدید و در رأس آن، نهاد پارلمان قرار داد. در مقالة پیش رو تلاش شده است ابعاد این مواجهه در بستر سیاسی‌اش کاویده شود. پرسش محوری آن عبارت است از این‌که اقدام مجلس اول در کسر حقوق و مستمری‌ها چه تأثیری بر مواجهة مجلس و ساختار کهن قدرت داشت؟ نقطة کانونی این تحقیق که با تکیه بر مطالب مندرج در صورت مذاکرات مجلس و مبتنی بر یک الگوی توصیفی ـ تحلیلی مشخص شده، واکنش رده‌های بالایی منظومة قدرت است. نتیجه نشان می‌دهد که اقدام مجلس در کسر حقوق و مستمری‌ها، واکنش دو سطح از هستة مرکزی قدرت و وابستگان آن شامل شاه و دستگاه سلطنتی و شاهزادگان را برانگیخت. این واکنش در قالب عریضه‌نویسی، تحصن در مجلس و اعتراض به این نهاد نوپا جلوه یافت.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Confrontation between National Consultative Assembly and the Old Constitution of Power, An Analysis of the Reaction of the Court and Princes to the financial Reform of the First Parliament

نویسنده [English]

  • Tooran Toolabi

Lorestan University/ Assistant Professor

چکیده [English]

An escalation in financial crisis of Iran on the eve of Constitutional Revolution, prioritized the necessity of organizing a financial system, for the National Consultative Assembly. The establishment of financial committee in which one of its attempts was, the regulation of incomes and expenses and decreasing pensions and salaries was done. These attempts in turn, accompanied the reactions of the beneficiaries of the old constitution and made them confronted the new constitution and mainly the institution of parliament. In this paper has been tried to analyze the aspects of this confrontation in political context. The main question is, what was the impact of the first parliament’s attempt in decreasing pensions and salaries on the confrontation between Parliament and The old constitution of power? The underscored point of this research, based on the regulating minutes of the Parliament and the analytical method, is the Elite’s reaction toward the constitution of power. Achievements demonstrate that the parliament’s attempt decreasing the pensions and salaries, heightened reactions of two boards in power’s core and the affiliation of it including the king, Imperial organization and Princes. This reaction had been flourished through the format of petition, taking sanctuary in parliament and a protest against this new-established organization.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • National Consultative Assembly
  • Financial Committee
  • Pension and Salary
ـ آدمیت، فریدون(1387). مجلس اول و بحران آزادی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
ـ آقاحسینی، علی‌رضا(1386). «اقدامات مالی مجلس اول مشروطه تابعی از سیاست: تحلیل گفتمانی ناکارآمدی مجلس اول مشروطه»، تاریخ روابط خارجی. شماره 33. صص 2-31.
ـ احتشام‌السلطنه، محمود(1368). خاطرات. به کوشش سیدمحمدمهدی موسوی. تهران: زوّار.
 ـ اشرف، احمد(1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجار. تهران: زمینه.
ـ اصفهانی، علی(1387). «ارمغان» در: رسائل مشروطیت، مشروطه به روایت موافقان و مخالفان. به کوشش زرگری‌نژاد. تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
ـ افشار، ایرج(1358). «مبارزات دهخدا و یارانش علیه محمدعلی شاه در اروپا(1)». نگین. خرداد. شماره 167. صص 23-34.
ـ ـــــــ (1359) (به‌کوشش). اوراق تازه‌یاب مشروطیت و نقش تقی‌زاده، انتشارات جاویدان.
ـ اکبری، محمدعلی(1384). چالش‌های عصر مدرن در ایران عهد قاجار (مجموعه مقالات). تهران: مؤسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران.
ـ ـــــــ (1385). «بررسی تحلیلی چالش‌های سیاسی در نخستین تجربه مشروطه ایران(1326-1324ه.ق)»، پژوهش‌نامه علوم انسانی، شماره 52، 49-76.
ـ براون، ادوارد(1338). انقلاب ایران. ترجمه احمد پژوه. تهران: کانون معرفت.
ـ بزرگ‌امید، ابوالحسن(1333). از ماست که برماست. تهران: پیروز.
ـ بهبهانی، میرزامحمدمعین‌الاسلام(1385)، مفتاح‌التمدن فی سیاسه المدن. به کوشش علی‌اصغر حقدار. تهران: مهرنامگ.
ـ تفرشی، سیداحمد(1351). روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
ـ تقی‌زاده، حسن(2535). زمینه انقلاب مشروطه(سه خطابه). تهران: گام.
ـ ــــــــــ (1337). مختصر تاریخ مجلس ملی ایران. برلین: انتشارات اداره روزنامه کاوه.
ـ جمال‌زاده، سیدمحمدعلی(1384). گنج شایگان. تهران: سخن.
ـ دوستعلی معیرالممالک(بی‌تا). یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین‌شاه. بی‌جا.
ـ دولت‌آبادی، یحیی(1362). حیات یحیی. تهران: عطار و فردوسی.
ـ روزنامه خاطرات شرف‌الدوله(1377). به کوشش یحیی ذکاء. تهران: فکر روز.
ـ شاهدی، مظفر(1378). «مجلس اول، بحران‌های مالی و طرح تأسیس بانک ملی». تاریخ معاصر ایران. س 3. ش 10. صص 133-170.
ـ ــــــــــ (1388). «نقش بانک استقراضی در جلوگیری از تأسیس بانک ملی و بانک آلمانی در ایران عصر مشروطه»، تاریخ معاصر ایران، س8، ش30، صص 69-104؛
ـ شریف کاشانی، محمدمهدی(1362). واقعات اتفاقیه در روزگار. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: تاریخ ایران.
ـ شوستر، مورگان(1386). اختناق ایران. تهران: ماهی.
ـ طالبوف، عبدالرحیم(1357). آزادی و سیاست. به کوشش ایرج افشار. تهران: سحر.
ـ ـــــــــــ (1347). مسائل‌الحیات. تهران.
ـ ططری، علی و سهراب یزدانی(1390). «کمیسیون‌های تخصصی در نخستین مجلس شورای ملی». تاریخ ایران. شماره 5/68، صص 117-138.
ـ عضدالدوله، میرزااحمدخان(1376). تاریخ عضدی. با مقدمه و تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: علم.
ـ عیسوی، چارلز(1362). تاریخ اقتصادی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره.
ـ عین‌السلطنه، قهرمان میرزا سالور(1376). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، جلد دوم، به کوشش ایرج افشار، مسعود سالور، تهران: اساطیر.
ـ ـــــــــــ (1377). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، جلد سوم، به کوشش ایرج افشار، مسعود سالور، تهران: اساطیر.
ـ ـــــــــــ (1377). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، جلد چهارم، به کوشش ایرج افشار، مسعود سالور، تهران: اساطیر.
ـ فلور، ویلم(1394). تاریخچه مالی ـ مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه. ترجمه مرتضی کاظمی یزدی، تهران: نشر تاریخ ایران.
ـ کاظم‌بیگی، محمدعلی(1389). «اصلاحات مالی مجلس اول و اجرای آن در مازندران». تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا. سال بیستم، دوره جدید. ش6. پیاپی 85، 163-203.
ـ کرمانی، مجدالاسلام(1351). تاریخ انحطاط مجلس، فصلی از تاریخ مشروطیت ایران. مقدمه و توضیح از محمود خلیلی‌پور. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
ـ کرزن، جرج، ن. (1362). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ کسروی، احمد (1378). تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر.
ـ لمبتون، آن. (1377). مالک و زارع در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ محبوبی اردکانی، حسین(1380). چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین‌شاه، تعلیقات بر المآثر و الآثار در احوال رجال دوره دربار ناصری. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
ـ مراغه‌ای، زین‌العابدین(1364). سیاحت‌نامه ابراهیم‌بیک. به‌کوشش م.ع سپانلو. تهران: اسفار.
ـ مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل (1384). غلامحسین میرزاصالح. تهران: مازیار.
ـ مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره اول، ضمیمه روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران. چاپخانه مجلس.
ـ مروارید، یونس(1377). از مشروطه تا جمهوری، نگاهی به ادوار مجالس قانون‌گذاری در دوران مشروطیت. تهران: اوحدی.
ـ مستشارالدوله، صادق(1361). خاطرات و اسناد مستشارالدوله. به کوشش ایرج افشار. تهران: فردوسی.
ـ مصدق، محمد(بی‌تا). خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق. به کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات محمدعلی علمی.
ـ ملائی توانی، علیرضا(1381). مشروطه و جمهوری، ریشه‌های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران. تهران: گستره.
ـ ملک‌زاده، مهدی(1363). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: انتشارات علمی.
ـ میرزا ملکم‌خان(بی‌تا). مجموعه آثار. به کوشش محمد محیط طباطبایی. بی‌جا: علمی.
ـ معاصر، حسن(1352). تاریخ استقرار مشروطیت، مستخرجه از اسناد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان. تهران: ابن‌سینا.
ـ ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد(1362). تاریخ بیداری ایرانیان. به‌کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: آگاه و نوین.
ـ یزدانی، سهراب(1396). کودتاهای ایران. تهران: نشر نی.
ـ یزدانی، سهراب، علی ططری(1390). «تحلیل وضعیت حقوق و مقرری نمایندگان و کارکنان نخستین مجلس شورای ملی»، فصلنامة گنجینه اسناد. سال بیست و یکم. دفتر چهارم. صص 74-95.
ـ روزنامه تمدن سال اول. شماره 47. 27 ذی‌قعده 1325.
ـ روزنامه خورشید شماره 68. 18 شوال 1325.
ـ روزنامه ندای وطن شماره 246.  6 ربیع‌الآخر 1326.
ـ روزنامه سروش استانبول نمره 3. 25 جمادی‌الاخر 1327.
-          [Edited by]Hans Renders, Binne de Haan, Theoretical discussions of biography, approaches from history, microhistory and life writing, Boston/ Leiden: Brill, 2014, pp. 105- 129.