نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

چکیده

در دوره رضاشاه برنامه‌های تمرکز، تجدد آمرانه، وحدت ملی و تشکیل حکومت واحد به عنوان شاخص‌های اصلی این دوره، منجر به اصلاحات زیادی ازجمله در عرصه نظام اداری کشور شد. از مهمترین ویژگی‌های دیوانسالاری در این دوره، ورود زن به این بخش و شکل‌گیری قشر کارمند زن بود که بررسی آن، مسأله اصلی مقاله حاضر است. کشف حجاب و سیاست حضور زنان در اجتماع و گسترش تعلیم و تربیت آنان در افزایش تعداد زنان کارمند تأثیر زیادی داشت و با گسترش دیوانسالاری و تأسیس ادارات مختلف، به بدنه آن راه یافتند. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر منابع اسنادی- کتابخانه‌ای، به واکاوی نقش زنان در دیوانسالاری نوین پرداخته و در پی پاسخ به این پرسش‌ است که زنان در نظام اداری دوره رضاشاه چه جایگاهی داشتند؟ دستاوردهای تحقیق نشان می‌دهد که در دوره رضاشاه برای اولین‌ بار در تاریخ اداری کشور، زنان علیرغم ناکامی‌های حقوقی و جنبش‌های مدنی، در سطحی پائین‌تر از مردان به استخدام دولت درآمدند؛ گرچه ساختار فکری، فرهنگی و اجتماعی کشور و همینطور یکسان نبودن وضعیت توجه به شهرهای مختلف، موجب شد که زنان بیشتر در تهران و آن هم، عمدتاً در نظام آموزشی جدید، به کار گرفته شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Clarifying the Role of Women in Iran's Administrative System in Reza Shah Era (1925-1941)

نویسندگان [English]

  • Masoud Adinevand 1
  • Hojjat Fallah Toutkar 2
  • Nasrollah Pourmohamadi Amlashi 3
  • Mohsen Bahram Nejad 3

1

2

3

چکیده [English]

Concentrative plans, magisterial modernization, national unification and regime’s efforts to form a unified government, during the reign of Reza Shah, as the key characteristics of this era, caused so many reforms, e.g. in Iran’s administrative system. Along with expansion of bureaucratic procedures, women were also employed and thereby a new class, the female employees, has been gradually created. Some programs, such as unveiling, expanding education, especially for women, had a great influence on increasing the number of female employees. This was one of the main features of administrative system in the era, which is the problem we are going to shed light on. Through a descriptive-analytic method and based on documentaries and library sources, we shall study the status of women in administrative system during the reign of Reza Shah. As a result, we can claim that in this era, for the first time, and despite to all their legal and civil failures, women of course less than men, could contribute in Iran’s bureaucratic system. However, some factors, e.g. cultural structure of the society and government’s discrimination in paying attention to different cities, eventually caused that their employment was confined mainly to Tehran and in modern educational system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reza Shah
  • Administrative System
  • Women
  • Magisterial Modernization
  • Secularism
  • Unveiling
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما). اسناد شماره 34106/297، 34523/297، 1327/297، 7678/297. 12076/297، 22541/297، 25843/297، 6094/294، 43155/297،4455/293، 53208/240، 32905/240، 20755/240، 1556/297، 53448/240، 72572/240، 15121/293، 34769/240،
کتب فارسی:
ـ آبادیان حسین و زهره صفری (1393). «مطالبات اجتماعی و فرهنگی زنان در دوره مشروطه تا سلطنت رضاشاه»، جستارهای تاریخی، سال پنجم، شماره دوم، شماره دوم، صص 1-19.
ـ آبراهامیان، یرواند (1384). تاریخ ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل­محمدی، محمدابراهیم فتاحی و لیلایی. تهران: نشر نی.
ـ آپتون، جوزف (1361). نگرشی بر تاریخ نوین ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: نیلوفر.
ـ آدمیت، فریدون (1385). حکومت قانون در عصر سپهسالار. تهران: خوارزمی.
ـ ادیبی، حسین (1358). طبقه متوسط جدید در ایران. تهران: جامعه.
ـ آمار کارمندان دولت (1335). وزارت کشور: آمار عمومی. تهران: سازمان برنامه.
ـ آموزگار، حبیب­الله (1307). اصلاحات اجتماعی. تهران: سیروس.
ـ اداره کل آمار و ثبت احوال (1318). فرهنگ پیشه­ها. تهران: چاپخانه فردین و برادران.
ـ آوری، پیتر (1371). تاریخ معاصر ایران. ج 2. ترجمه محمد رفیعی­مهرآبادی. تهران: عطایی.
ـ ایوانف، م. س (1356). تاریخ نوین ایران. ترجمه هوشنگ تیزابی. تهران: طوفان.
ـ اجلالی، فرزام (1382). بنیان حکومت قاجار: نظام سیاسی ایلی و دیوان‌سالاری مدرن. تهران: نی.
ـ اکبری، محمدعلی (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از مشروطه تا انقلاب سفید. ج1. تهران: این سینا.
ـ بشیریه، حسین (1374). جامعه­شناسی سیاسی. تهران: نی.
ـ تقی­زاده، حسن (1353). مقالات. ج 4. به کوشش ایرج افشار. تهران: شکوفان.
ـ جزنی، بیژن (بی­تا). طرح جامعه شناسی و مبانی استراتژی جامعه انقلابی ایران. بی­جا: بی­نا.
ـ حامدی، زهرا (1394). مبانی ایدئولوژی حاکمیت و تأثیر آن بر متون و مواد درسی در عصر پهلوی اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
ـ حکمت، علی­اصغر (1355). سی خاطره از عصر فرخنده رضاشاه پهلوی. تهران: وحید.
ـ خسروپناه، محمدحسین (1384). اهداف و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی. تهران: پیام امروز.
ـ خلیلی­خو، محمدرضا (1373). توسعه و نوسازی در دوره رضاشاه 1320ـ1299ش. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی.
ـ دارا، حسینعلی (1319). مجموعه قوانین استخدامی ایران، بی­جا: چاپخانه شرکت مطبوعات.
ـ دولت­آبادی، صدیقه. (1377). نامه­ها، نوشته­ها و یادها. ج1. ویرایش مهدخت صنعتی و افسانه نجم­­آبادی. شیکاگو: نگرش و نگارش زن.
ـ دولت­آبادی، یحیی (1362). حیات یحیی. ج4. تهران: عطار.
ـ دهقان، علی (1329). تربیت معلم در کشورهای فرانسه، انگلستان و ایران. تهران: چاپخانه دانشگاه.
ـ رستم­کلایی، یاسمین (1387). «برنامه گسترده برای زنان ایران نو»، رضاشاه و شکل­گیری ایران نوین. به کوشش استفانی کرونین. ترجمه مرتضی ثاقب­فر. تهران: جامی، صص 235ـ270.
ـ ساتن، الول (1335). رضاشاه کبیر یا ایران نو. ترجمه عبدالعظیم صبوری. تهران: علمی.
ـ سالنامه آماری وزارت فرهنگ، سال تحصیلی 1317ـ1316ش. تهران: مطبه روشنایی.
ـ ساناساریان، الیز (1384). جنبش حقوق زنان در ایران. ترجمه نوشین احمدی خراسانی. تهران: اختران.
ـ سینایی، وحید (1384). دولت مطلقه، ارتش و نظامیان در ایران. تهران: کویر.
ـ سیاسی، علی­اکبر (1386). یک زندگی سیاسی. تهران: ثالث.
ـ صبوری، منوچهر (1380). جامعه­شناسی سازمان­ها. تهران: سخن.
ـ شفق­زاده، رضا «زنان و کار» عالم نسوان سال 11، شماره 6، آبان 1311، صص 249ـ241.
ـ شهری­باف، جعفر (1369). تاریخ اجتماعی تهران ج 6 تهران: رسا.
ـ صادقی، فاطمه (1384). جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران تهران: روشنگران.
ـ صادقی، اشرف (1311). «اشتغالات زنان»، عالم نسوان سال 11، شماره 3، اردیبهشت 1311، صص 112ـ110.
ـ صدر، محسن (1364). خاطرات صدرالاشرف. تهران: وحید.
ـ صدیق، عیسی (1354). تاریخ فرهنگ ایران از آغاز تا زمان حاضر. تهران: دانشگاه تهران.
ـ __________ (1345). یادگار عمر. ج 2. تهران: امیرکبیر.
ـ صلاح، مهدی (1388). کشف حجاب؛ زمینه­ها، پیامدها و واکنش­ها، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
ـ طاعتی، آرام (1356). «بررسی امکانات و محدودیت­های انجام امور مدیریت برای زنان در جامعه ایران و هند»،   پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی کشور.
ـ طغرانگار، حسن (1383). حقوق سیاسی ـ اجتماعی زنان قبل و بعد از جمهوری اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ـ «عده کارمندان دولت». خواندنیها. ش پنجم، سال هشتم، شنبه 28 شهریور 1326، ص 7.
ـ فوران، جان (1388). مقاومت شکننده. ترجمه احمد تدین. تهران: رسا.
ـ قلفی، محمدوحید (1379). مجلس و نوسازی در ایران. تهران: نی.
ـ قنبری، داریوش (1385). دولت مدرن و یکپارچگی ملی در ایران. تهران: تمدن ایرانی.
ـ کاتوزیان، محمدعلی (1382). اقتصاد سیاسی در ایران. ترجمه محمدرضا عزیزی و کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
ـ کامران، امین (1381). «آموزش دختران و زنان در زمان رضاشاه». فصلنامه زنان (مجموعه آراء و دیدگاه­های فمنیستی).  ج 2. به کوشش نوشین احمدی و پروین اردلان.
ـ کار، مهرانگیز (1376). حقوق سیاسی زنان ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
ـ کدی، نیکی (1369). ریشه­های انقلاب ایران. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: قلم.
 ـ مجموعه قوانین و مصوبات دوره چهارم قانونگذاری مجلس شورای ملی (1309). تهران: مطبعه مجلس.
ـ  مجموعه قوانین و مصوبات دوره دهم قانونگذاری مجلس شورای ملی (1337). تهران: چاپخانه مجلس.
ـ مجموعه ­قوانین و مصوبات دوره یازدهم قانونگذاری مجلس شورای ملی  (1337). تهران: مجلس.
ـ مستوفی، عبدالله (1388). شرح زندگانی من. ج 3. تهران: زوار.
ـ مقبل، احمد (1326). مستخدمین دولت در ایران و شورای دولتی. تهران: شرکت سهامی چاپ.
ـ میلسپو، آرتور (1356). مأموریت آمریکائیان در ایران. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: پیام.
ـ نفیسی، سعید (1384). تاریخ معاصر ایران از چهارم اسفند 1299 تا چهارم شهریور 1320ش. تهران: فروغی.
ـ نوری­اسفندیاری، فتح­الله (1335). رستاخیز ایران. تهران: سازمان برنامه.
ـ واعظ­شهرستانی، نفیسه (1388). سیاست­های عشایری پهلوی اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
ـ وبر، ماکس (1393). اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهری. مهرداد ترابی نژاد و مصطفی عمادزاده. تهران: سمت.
ـ وحدت، فرزین (1382). رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت خواه. تهران: ققنوس.
ـ یزدی، فرخی (1301). «انحصار مشاغل دولتی». روزنامه طوفان، سال دوم، شماره دهم، 4 میزان 1301. ص 1.
ـ یغمایی، اقبال (1355). کارنامه رضاشاه کبیر یا بنیانگذار ایران نوین. تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
لاتین:
- Bamdad, Badr al-Muluk (1977). From Darkness Into Light Women's Emancipation in Iran, New Yourk, Exposition Press.
- Banani, Amin (1961). The Modernization of Iran (1921-1941). Stanford University Press.
- Farazmand, Ali (2001). Handbook of Comparative and Development Public Administration (Public Administration and Public Policy), New York.
- Farazmand, Ali (2007). Strategic public personnel administration : building and managing human capital for the 21st century, United States of America.
- Sheikholeslami, A. Reza (1971). »The Sale of Offices in Qajar Iran«, Iranian Studies: Administrative Developments in Qajar Iran, Vol. 4, No. 2/3, pp. 104-118.
- Menasheri, David. 1992. Education and Making of Iran, Cornel University Press.