نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته تاریخ ایران اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تاسیس دارالفنون در سال 1268ق/ 1851م. آغاز رسمی و جدیِ نوسازی آموزش و متعاقبا عصر مبادلات علمی، فرهنگی و هنری با غرب بود. امیرکبیر با رسیدن به مقام صدر اعظمی، خواهان اجرا کردن اندیشه هایی مبنی بر پیشرفت در عرصه آموزش در علوم گوناگون برآمد، از این رو احداث دارالفنون را با به خدمت گرفتن معلمین غربی در اولویت فعالیت های خود قرار داد. از این رهگذر در اندک زمانی پس از فوت امیرکبیر و استخدام معلمین اروپایی و همچنین بازگشت محصلان اعزامی به اروپا، سطح گسترده ای از آموزه ها و باورهای غرب وارد جامعه ایران عصر ناصری گردید، به نحوی که هنر از این قاعده مستثنی نبود. بر این اساس تاثیر آموزه های غربگرایانه دارالفنون بر موسیقی و نقاشی این عصر پرسش مطروحه می باشد. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر تحقیقات جدید به بررسی تاثیر و نقش معلمین دارالفنون در روند غربگرایی در سبک‌ها و شیوه های هنر عصر ناصری (1313-1264ق/ 1895-1847م) و نیز تاثیر آن بر نظام آموزشی در دو حوزه موسیقی و نقاشی پرداخته و آن را مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Impact of the Dar ul-Funun Training in Art Tendency in the Era of Naseri to the West (With an Emphasis on Music and Painting)

نویسندگان [English]

  • Mostafa LalShateri 1
  • Abbas Sarafrazi 2
  • Hadi Vakili 2

1

2

چکیده [English]

Dar ul-Funun establishment in the1268 A-H/1851A-D was the official beginning of modernization of education and scientific exchanges with the West. On reaching the Amir Kabir as chancellor, he wanted to implement the ideas that was developed with that and subsequently sought to revolutionize public opinion, hence followed the Dar ul-Funun establishment by serving the western teachers. In this way in a short time after the death of Amir Kabir and employment of western teachers and students who returned from Europe, massive levels from Western teachings was imported in the society of Iran in the era of Naseri, so that art was not an exception. So Impact of westernized teachings of the Dar ul-Funun on Music and painting in this age is posed as the central question. The present study aims to investigate amount and role of Dar ul-Funun teachers in the process of westernization in the era of Naseri (1264-1313 A-H/1847-1895A-D) in the field of music and painting and study, scrutinize and analyze that by the descriptive-analytical method and based on new research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dar ul-Funun
  • Music
  • Painting
  • Monsieur Lemaire
  • Sani ol Molk
ـ آدمیت، فریدون (1362). امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
ـ آریان‌پور، امیراشرف (1389). «روند آموزش موسیقی در ایران (از قاجار تا امروز)». فرهنگ و هنر مقام موسیقایی، شماره 9: 88- 93.
ـ آژند، یعقوب (1391). از کارگاه تا دانشگاه. تهران: متن.
ـ ـــــــــ  (1390). میرزا محمد خان غفاری کمال‌الملک. تهران: امیرکبیر.
ـ آل داود، سید علی (1371). نامه‌های امیرکبیر به انضمام رساله نوادرالامیر، تهران: تاریخ ایران.
ـ اسکارچیا، روبرتو (1376). هنر صفوی، زند و قاجار. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
ـ اصفهانیان، کریم (1385). اسناد تاریخی خاندان غفاری، ج 1 و 2. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ افشار مهاجر، کامران (1384). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: دانشگاه هنر.
ـ افضل‌الملک، غلامحسین (1361). افضل‌التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: تاریخ ایران.
ـ اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1368). الماثر و الآثار: چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه. جلد دوم. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
ـ اوبن، اوژن (1362).  ایران امروز. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.
ـ اورسل، ارنست (1353). سفرنامه اورسل. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.
ـ براون، ادوارد گرانویل (1381). یک سال در میان ایرانیان. ترجمه مانی صالحی علامه، تهران: ماه‌ریز.
ـ برخواه، انیسه (1390). «صنیع‌الملک مؤسس نخستین هنرستان نقاشی در ایران». آموزش هنر. شماره 26: 31-25.
ـ بروگش، هینریش (1368). سفری به دربار سلطان صاحبقران. ترجمه حسین کردبچه. تهران: اطلاعات.
ـ بلوکباشی، علی (1381). پژوهشی در موسیقی و سازهای موسیقی نظامی در دوره قاجار. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ـ بنجامین، س.ج.و، (1369). سفرنامه بنجامین. ترجمه محمدحسین کردبچه. تهران: جاویدان.
ـ بهنام، جمشید (1375). ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: فرزان.
ـ پاکباز، رویین (1391). دایرة‌المعارف هنر (نقاشی، پیکره‌سازی و هنر گرافیک). تهران: فرهنگ معاصر.
ـ پاکباز، رویین (1390). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
ـ پرهام، سیروس (1383). «صنیع الملک؛ زندگی پربار و مرگی خاموش». خیال. شماره 9: 103-96.
ـ پورمندان، مهران (1383). «گذری بر روند آکادمیک آموزش موسیقی در ایران». فرهنگ و هنر؛ فرهنگ و آهنگ. شماره 1: 54- 56.
ـ پولاک، یاکوب ادوارد (1361). سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: خوارزمی.
ـ تورنتن، لین (1374). تصاویری از ایران (سفر کلنل کلمباری به دربار شاه ایران). ترجمه مینا نوایی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ـ حسینی، مهدی (1377). «میرزا ابوالحسن غفاری». هنر. شماره 35: 84-75.
ـ حسینی، مهدی (1371). «نگارگری در دوره زند و قاجار». هنر. شماره 22: 70-49.
ـ خالقی، روح‌الله (1389). سرگذشت موسیقی ایران. جلد اول. تهران: صفی علیشاه.
ـ خورموجی، محمدجعفر (1344). تاریخ قاجار؛ حقایق‌الاخبار ناصری. ج2. تصحیح حسین خدیو جم. تهران: زوار.
ـ دالمانی، هانری رنه (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه علی‌محمد فره‌وشی. تهران: امیرکبیر.
ـ درویشی، محمدرضا (1373). نگاه به غرب، تهران: ماهور.
ـ دورینگ، ژان (1382). سنت و تحول در موسیقی ایرانی، ترجمه سودابه فضایلی. تهران: توس.
ـ ذکاء، یحیی (1342). «میرزا ابوالحسن خان صنیع‌الملک غفاری مؤسس هنرستان نقاشی در ایران»، هنر و مردم، شماره 10: 27-14.
ـ رینگر، مونیکا (1381). آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در ایران دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
ـ روش‌شوار، ژولین دو (1378). خاطرات سفر ایران. ترجمه مهران توکلی. تهران: نشر نی.
ـ سالتیکوف، آلکسی (1381). مسافرت به ایران. ترجمه محسن صبا. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ سپنتا، ساسان (1366). تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران. تهران: نیما.
ـ سپهر، محمدتقی (1377). ناسخ‌التواریخ (تاریخ قاجاریه). ج3. تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
ـ سپهر، عبدالحسین خان (1386). مرآت‌الوقایع مظفری. ج1. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: میراث مکتوب.
ـ سرابی، حسین بن عبدالله (1361). سفرنامه فرخ خان امین‌الدوله. به کوشش قدرت‌الله شوکتی. تهران: اساطیر.
ـ سرنا، کارلا (1362). آدم‌ها و آیین‌ها. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.
ـ سلطانزاده، حسین (1364). تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون. تهران: آگاه.
ـ شریف‌زاده، سید عبدالمجید (1375). تاریخ نگارگری در ایران. تهران: حوزه هنری.
ـ شمیم، علی‌اصغر (1389). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: ترفند.
ـ شیخ نوری، محمدامیر (1386). فراز و فرود اصلاحات در عصر امیرکبیر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ـ فوروکاوا، نوبویوشی (1384). سفرنامه‌های فوروکاوا. ترجمه هاشم رجب‌زاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ فووریه، ژوآنس (1385). سه سال در دربار ایران. ترجمه عباس اقبال آشتیانی. تهران: علم.
ـ قائم‌مقامی، سیف‌الدین (1349). تاریخ روابط معنوی و سیاسی ایران و فرانسه. جلد اول، تهران: دانشگاه تهران.
ـ علی‌زاده بیرجندی، زهرا (1391). حکومت ناصری و گفتمان‌های نو، تهران: هیرمند.
ـ عین‌السلطنه، قهرمان میرزا سالور، (1374). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه. جلد10، 3، 2، 1. تهران: اساطیر.
ـ غفاری، محمد (1378). «زندگی من». یادنامه کمال‌الملک. به کوشش علی دهباشی. به‌دید. تهران: ص 27-17.
ـ غفاری، میرزا ابوالحسن خان (1370). روزنامه دولت علّیه ایران. جلد اول. تهران: کتابخانه جمهوری اسلامی ایران.
ـ کاشفی، محمد (1376). قائم‌مقام فراهانی و امیرکبیر. تهران: حافظ نوین.
ـ کرزن، جرج ناتانیل (1380). ایران و قضیه ایران. جلد اول. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ مستوفی، عبدالله (1384). شرح زندگانی من، جلد اول. تهران: زوار.
ـ مشحون، حسن (1388). تاریخ موسیقی ایران. تهران: فرهنگ نشر نو.
ـ محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران. جلد اول. تهران: دانشگاه تهران.
ـ مددپور، محمد (1386). سیر تفکر معاصر ایران. جلد اول. تهران: سوره.
ـ مدنی، سید جلال‌الدین (1389). تاریخ سیاسی معاصر ایران. جلد اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ـ مصطفوی، محمدتقی (1378). «چند نسل هنرمند در یک دوران چند صد ساله کاشان». یادنامه کمال‌الملک. به کوشش علی دهباشی. تهران: به‌دید. 228-221.
ـ معیرالممالک، دوستعلی خان (الف) (1390). یادداشت‌هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین شاه. تهران. تاریخ ایران.
ـ ـــــــــــــــ (ب) (1390). رجال عصر ناصری. تهران: تاریخ ایران.
ـ مکی، حسین (1366). زندگانی‌نامه میرزا تقی خان امیرکبیر. تهران: ایران.
ـ ممتحن‌الدوله، مهدی بن رضاقلی (1362). خاطرات ممتحن‌الدوله، به کوشش حسنقلی خان شقاقی. تهران: امیرکبیر.
ـ نژاداکبری مهربان، مریم (1387). میزرا تقی خان امیرکبیر؛ بزرگمرد اندیشه و عمل تاریخ معاصر ایران. تهران: پارسه.
ـ نصیری فر، حبیب الله (1383). مردان موسیقی سنتی و نوین ایران. تهران: نگاه.
ـ واتسن، رابرت گرنت (1354). تاریخ ایران از ابتدای قرن 19 تا سال 1858، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: امیرکبیر.
ـ ویلس، چارلز جیمز (1363). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمه سید عبدالله. به کوشش جمشید دودانگه. تهران: زرین.
ـ هاشمیان، احمد (1379). تحولات فرهنگی ایران در دوره قاجاریه و مدرسه دارالفنون. تهران: سحاب.
ـ هاشمی رفسنجانی، اکبر (1362). امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار. قم. دفتر انتشارات اسلامی.
ـ هدایت، مهدیقلی (1333). گزارش ایران. بی‌جا: بی‌نا.
ـ ـــــــــــ (1385). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
 ـArdalan, Afshin, (2012), “Persian Music Meets West”, Bachelor’s Thesis in Music Performance, Lahti University of Applied Sciences.
  ـ Arjomand, Kamran, )1997), “The emergence of scientific modernity in Iran: controversies surrounding astrology and modern astronomy in the mid‐nineteenth century”, Iranian Studies, Vol 30, Pp 5-24.
 ـArjomand, Kamrann, (1997), “The Emeregence of Scientific Modernite in Iran: Controversies Surrounding Astorology and modern Astronomy in the               Midninheteen Century”, Iranian Studies, Vol 30, Pp5-24.
 ـAlgar, Hmid, (1973), Mirza Malkom Khan: A Study in the History of Iranian  Modernism, Berkeley, University of California.
 ـBakhash, Shaul, (1971), “The evolution of Qajar bureacracy: 1779–1879”, Middle Eastern Studies, Vol 7, Pp 139-168.
 ـDaniel, Elton, (2006), Culture and Customs of Iran, London, Greenwood Press.
 ـDiba, Layla, (2013), “Qajar Photography and its Relationship to Iranian Art: A Reassessment”, History of Photography, Vol 37, Pp 85-98.
 ـ Ekhtari, Maryam, (2001), “Nasir al Din Shah The Dar al Funun: The Evolution of an Instituion,  ”, Iranian Studies, Vol 34, Pp153-163.
 ـFarazmand, Ali, (1999), “Administrative reform in modern Iran: an historical analysis”, International Journal of Public Administration, Vol 22, Pp 917-946.
 ـKia, Mehrdad, (2001), “Inside the Court of Naser od-Din Shah Qajar, 1881-96”, Middle Eastern Studies, Vol 37, Pp 101-141.
 ـKia, Mehrdad, (1998),  “Women, Islam and modernity in Akhundzade's plays and unpublished writings”, Middle Eastern Studies,Vol 34, Pp 1-33.
 ـKrone, Max,  (1952), “Music in Iran”, Music Educators Journal, vol 39, P.p 24-25.
 ـLorentz, John, (1971), “Iran's great reformer of the nineteenth century: an analysis of Amir Kabir's Reforms”, Iranian Studies, Vol 4, Pp 85-103.
 ـMahdavi, Shireen, (2005), “Shahs, Doctors, Diplomats and Missionaries in 19th Century Iran”, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol 32, Pp 169–191.
 ـMahdavia, Shireen, (2014), “Childhood in Qajar Iran”, Iranian Studies, Vol 47, P.p 1-22.
 ـ Nakjavani, Erik, (2012), “Amidst Shadow and Light: Contemporary Iranian Art and Artists”, Iranian Studies, Vol 45, Pp 831-837.
 ـScarce, Jennifer, (2001), “The architecture and decoration of the Gulistan palace: the aims and achievements of Fath cAli Shah (1797–1834) and Nasir Al‐din Shah (1848–1896)”, Iranian Studies, Vol 34, Pp 103-116.
 ـSheikholeslami, Reza, (1978), “The patrimonial structure of Iranian bureaucracy in the late nineteenth century”, Iranian Studies, Vol 11, Pp 199-258.
 ـWiggins, Geraint, (2012), “Music, mind and mathematics: theory, reality and formality”, Journal of Mathematics and Music, Vol 6, Pp 111–123.