نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه گیلان

چکیده

چگونگی کنش پادشاهان صفوی با طبقۀ کشاورز و روستایی، یا به عبارت دیگر میزان رعیت مداری این حاکمان، از موضوعاتی است که ابعاد آن چندان شناخته شده نیست. چنین کنشی در این مقاله از دو منظر مورد مطالعه قرار می‏ گیرد : یکی از منظر وضع دادرسی و رفع ستم از رعایا و دیگر از دیدگاه توجه به وضعیت زیستی آنان (و به‏ طور مشخص ‏تر کم و کیف بخشش ‏ها، کاهش و تخفیف های مالیاتی و بیگاری‏ ها). بر این اساس، این پرسش بنیادی در اینجا مطرح است که کنش وکارکرد پادشاهان صفوی در این موارد با طبقۀ کشاورزان چگونه بود و چه تاثیری بر زندگی آنان داشته است؟ در این رابطه باید گفت که در دورۀ صفویان، در مجموع مالیات‏ ها و بیگاری ‏ها بر دوش رعایا سنگینی می‏ کردند. لذا کاهش و بخشش ‏های مالیاتی و نیز دادرسی ‏هایی که در هر دوره‏ای‏ توسط پادشاهان صفوی کما بیش صورت می‏گرفت، می‏توانست تا اندازه‏ای از این فشارها بکاهد. برای بررسی موضوعات یادشده، نخست چگونگی کنش شهریاران صفوی با طبقۀ کشاورز، در سه دورۀ متفاوت (متقدم، میانی و پایانی) مورد مطالعه قرار می‏گیرد تا تصویر روشنتری از آن بدست دهد. سپس در پایان نیز با ارزیابی این داده ‏های تاریخی، یک تحلیل کلی از نتایج و تاثیرات چنین کنشی بر وضع این طبقه ارائه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Quality of the Safavids kings’ action towards the farmers and peasants class

نویسنده [English]

  • Aboutaleb Soltanian

Assistant Professor, University of Guilan

چکیده [English]

Abstract

The quality of Safavids kings’ action towards the farmers and peasants class is one of the subjects that is not perfectly known in the Safavids history. Such action, in this article will be study in tow standpoints: one from viewpoint of judgment, and other from aspect of attention to the status of their economy (specially of the donation of taxes and reduction the gratis services).
Therefore, the main question is posed that what was the behavior of the Safavids rulers about the judgment and the donation of taxes of the peasants, as the most important social class in Safavids society?
In this direction, must be said that the taxes were generally heavy for farmers and peasants class in the Safavids era. So, the judgment and the donation of taxes by the Safavids kings, in each period, could be reducing these heavy pressures.
In the end, this article is tryinng to give an analise general about the result of this action.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Farmers and peasants
  • Safavids kings
  • Donation of taxes
  • Judgment
  • Exactions
-        اسکندر منشی (۱۳۸۲). تاریخ عالم‌آرای عباسی. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
-        اولئاریوس، آدام (۱۳۶۳). سفرنامۀ مسکو و ایران. ترجمۀ احمد بهپور. تهران: ابتکار.
-        باستانی پاریزی، محمدابراهیم (۱۳۴۸). سیاست و اقتصاد عصر صفوی. تهران: صفی‏علیشاه.
-        بوسه، هریبرت (۱۳۶۷). پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی. ترجمۀ غلامرضا ورهرام. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-        حسینی استرآبادی، حسن‌بن مرتضی (۱۳۶۶). از شیخ‌صفی تا شاه‌صفی (تاریخ سلطانی). به‌کوشش احسان اشراقی. تهران: علمی.
-        خواندمیر، محمود (۱۳۷۰). ایران در روزگار شاه‌اسماعیل و شاه‌تهماسب صفوی. به‏کوشش غلام‌رضا طباطبایی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
-        دلاواله،  پیترو (۱۳۷۰). سفرنامۀ پیترو دلاواله. ترجمۀ شعاع‌الدین شفا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-        روملو، حسن‏ (۱۳۸۴). احسن‌التواریخ. به‌تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.
-        رهربرن، کلاوس میشائل (۱۳۴۹).  نظامایالاتدردورۀصفویه. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-        سانسون، مارتین (۱۳۴۶). وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی (سفرنامۀ سانسون). ترجمۀ تقی تفضلی. تهران: ابن‌سینا.
-        سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (۱۳۸۱). ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: خوارزمی.
-        سلطانیان، ابوطالب (۱۳۹۰). «چگونگی مهاجرت ارامنه و کارکرد آنان در بازرگانی خارجی ایران در دورة صفویه». فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی. ش46. صص۱۰۷-۱۲۸.
-        _____ (۱۳۹۳). نظام زمینداری و کشاورزی در دورۀ صفویه. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان.
-        سمسار، محمدحسن (به‌کوشش) (۱۳۵۲). «دو فرمان و مهری تازه از پادشاهان صفویه و زندیه». بررسی‏های تاریخی. ش46. صص۷۷-۹۴.
-        سیوری، راجر (۱۳۶۶). ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: سحر.
-        شاردن، ژان (۱۳۷۴). سفرنامۀ شاردن. ترجمۀ اقبال یغمایی. ج۳. تهران: توس.
-        عمید، حسن (۱۳۶۴). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
-        غفاری قزوینی، قاضی‏احمد (۱۳۴۳). تاریخ جهان‌آرا. به‏کوشش مجتبی مینوی. تهران: حافظ.
-        فلسفی، نصرالله (۱۳۵۳). «تجارت ابریشم ایران در زمان شاه‌عباس اول». مجلۀ وحید. ش12۴ و ۱۲۵. صص۱۱-۱۶ و ۱۰۳-۱۰۸.
-        فوران، جان (۱۳۹۲). مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران). ترجمۀ احمد تدین. چ۱۴. تهران: رسا.
-        فومنی، عبدالفتاح (۱۳۵۳). تاریخ گیلان. به‌تصحیح عطاء‌الله تدین. تهران: فروغی.
-        کریمیان، حسن و محبوبه‌سادات بیدگلی (۱۳۸۷). «معضلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران عصر صفوی با استناد به فرمان‏های حکومتی منقور بر سنگ». فرهنگ. ش68. صص۱۸۳-۲۵۶.
-        کمپفر، انگلبرت (۱۳۶۳). سفرنامه به ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
-        گیلانتز، پطروس دی سرکیس (۱۳۴۴). سقوط اصفهان. ترجمۀ محمد مهریار. اصفهان: کتاب‏فروشی شهریار.
-        لمبتن، ان.ک.اس (۱۳۷۷). مالک و زارع در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-        محمدمعصوم (۱۳۸۸). خلاصه‌السیر(تاریخروزگارشاه‌صفی). تهران: علمی.
-        مشیزی، میرمحمدسعیدبن علی (۱۳۶۹). تذکرۀ صفویۀ کرمان. به‌اهتمام محمدابراهیم باستانی پاریزی. تهران: علم.
-        معین، محمد (۱۳۷۱). فرهنگ معین. تهران: امیرکبیر.
-        منجم یزدی، جلال‌الدین‌محمد (۱۳۴۶). تاریخ عباسی (روزنامۀ ملاجلال). به‌اهتمام سیف‌الله وحیدنیا. تهران: وحید.
-        منشی قزوینی، بوداق (۱۹۹۹). جواهرالاخبار. به‏کوشش محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‏دا. توکیو: مؤسسۀ مطالعات فرهنگ‏ها و زبان‏های آسیا و آفریقا.
-        منشی قمی، ‏احمدبن حسین (۱۳۵۹). خلاصـﺔالتواریخ. به‌تصحیح احسان اشراقی. دانشگاه تهران.
-        میرابوالقاسمی، سیدمحمدتقی (به‏کوشش) (۱۳۸۵). «دو فرمان دربارة طالقان». فرهنگ ایران‌زمین. به‏کوشش ایرج افشار. ج۱۲. تهران: سخن. صص۲۶۸-۲۷۲.
-        میرجعفری و دیگران (۱۳۸۵). «پیامدهای سیاست خاصه‌سازی در دورۀ صفویه». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان. ش44 و 45. صص۱-۱۶.
-        مینورسکی، ولادیمیر فئودروویچ (۱۳۶۸). سازمان اداری حکومت صفوی  (تعلیقات مینورسکی بر تذکره‌الملوک). ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: امیرکبیر.
-        نوایی، عبدالحسین (به‌کوشش) (۱۳۶۸). اسناد و مکاتبات شاه‌تهماسب صفوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-        واله اصفهانی، محمدیوسف (۱۳۸۲). ایران در زمان شاه‌صفی و شاه‌عباس دوم. به‌کوشش محمدرضا نصیری. چ۲. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-        وحید قزوینی، محمدطاهربن حسین (۱۳۲۹). عباس‌نامه. به‌تصحیح ابراهیم دهگان. اراک: داودی.
-        هدایت، رضاقلی‏خان (1339). تاریخ روضـﺔ‌الصفای ناصری. ج8. تهران: خیام.
-        هینتس، والتر (۱۳۷۱). شاه‌اسماعیل دوم صفوی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-          Du Mans, P. Raphael (1890). Estat de la Perse en 1660. Publié par Ch. Schefer. Paris. ERNEST LEROUX.