نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه ایران شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، یزد، ایران
چکیده
شیخ محمد منشادی از شخصیت های کمتر شناخته‌شدۀ عصر پرفراز و فرود محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار است. دوران معاصر او در کنار اندیشه های صوفیانه، شاهد پیدایش فرقه ها و جریان های شیخیگری، بابیگری، ازلیگری و بهائیت بود که جامعۀ شیعی ایران را به چالش کشیدند. آنچه بیش از پیش به این نگرش ها تنوع می بخشید، شکل گیری تدریجی جریان‌های فکری و اجتماعی متأثر از مدنیت نوین غربی بود. منشادی در معرض نگرش‌های مختلف بوده و بر این اساس، علاوه بر آنکه به عنوان ازلی یا بهائی معرفی شده، از تأثیرات او بر شخصیت‌های مؤثر در انقلاب مشروطیت نیز صحبت به میان آمده است. بر پایۀ این توضیحات، در نوشتار پیشِ رو تلاش شده است با رویکرد توصیفی–تبیینی، با مروری بر فضای زمانۀ منشادی، نگرش های مذهبی، فکری و تأثیراتش بر نخبگان مشروطیت، به عنوان مسئلۀ اصلی پژوهش واکاوی شود. یافته های تحقیق نگرش صوفیانۀ منشادی را تأیید م یکند، اما اتهاماتی مبنی بر ازلیگری یا بهائی بودن او، دست‌کم بر پایۀ مستندات موجود قابل اثبات نیست. همچنین افکار و به‌خصوص سبک خطابه ها، موعظه های اعتراضی و انتقادی او به عنوان یک الگوی مؤثر از سوی چهره های تأثیرگذار انقلاب مشروطیت برای بسیج توده های مردم مورد توجه قرار گرفت.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Study of Intellectual and Religious Attitudes of Sheikh Mohammad Manshadi (1302 AH)
نویسنده [English]
- Mansour Tarafdari
Associate Professor, Department of Iranology, Faculty of Humanities, Meybod University, Yazd, Iran
چکیده [English]
Sheikh Mohammad Manshadi is one of the lesser-known figures of the eventful era of Mohammad Shah and Naser al-Din Shah Qajar. His contemporary period, alongside Sufi ideas, witnessed the emergence of sects and movements such as Sheikhism, Babism, Azalism, and Baha'ism, which challenged the Shia society of Iran. What further diversified these perspectives was the gradual formation of intellectual and social movements influenced by modern Western civilization. Manshadi was exposed to various viewpoints, and accordingly, in addition to being introduced as an Azali or Baha'i, his influences on influential figures in the Constitutional Revolution have also been discussed. Based on these explanations, this article attempts to analyze Manshadi's religious and intellectual attitudes and his influence on the elites of the Constitutional Revolution as the main research question, using a descriptive-analytical approach. The research findings confirm Manshadi's Sufi inclinations, but the accusations of his being an Azali or Baha'i are not provable, at least based on the available evidence. Furthermore, his ideas, and especially his style of orations, protest speeches, and critical sermons, were considered an effective model by influential figures of the Constitutional Revolution for mobilizing the masses.
کلیدواژه‌ها [English]
- Sheikh Mohammad Manshadi
- Azalism
- Baha'ism
- Oration
- Constitutionalism
- اشراق خاوری، عبدالحمید (1350)، مائده آسمانی، ج4، تهران: نشر مؤسسه ملی مطبوعات امری.
-اشراق خاوری، عبدالحمید [بی‌تا]، تلخیص تاریخ نبیل زرندی (مطالع الانوار)، تهران: انتشارات مرآت.
- امین‌پور، صالح، سنور خدایی و شفیع بیان (1397)، «نقش زنان پس از انقلاب و استقرار نظام مشروطه»، ماهنامه آفاق علوم انسانی، شماره 13، صص15-32.
- براون، ادوارد (1344)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمه ذبیح‌الله منصوری، تهران: کانون معرفت.
- بهاءالله [بی‌تا]، «الواح بهاءالله؛ اقتدارات و چند لوح دیگر». قابل دسترسی در وبسایت بهائی‌پژوهی: https://bahairesearch.org/amp/book
- پرهیزگار، محمدعلی و مجید حیدری‌فر (1396)، «پیشینه‌شناسی و نقد گرایش‌های باطنی بابیت و بهائیت»، مجله مشرق موعود، سال یازدهم، شماره 43، صص151-170.
- ترابی فارسانی، سهیلا (1388)، «تکاپوی زنان عصر قاجار؛ فردیت، جهان سنّت و گذار از آن»، مجله تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء، دوره 19، شمارۀ 2، صص1-23. Doi: 10.22051/hii.2014.741
- تنکابنی، محمدبن سلیمان (1389)، قصص العلماء، به کوشش محمدرضا برزگر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- خانشقاقی، حسینعلی (1329)، جغرافیای یزد، تهران: کتابخانه مرکزی و اسناد دانشگاه تهران.
- دولتآبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، ج1، تهران: انتشارات عطار و فردوسی.
- ربانی، جعفر (1394)، «نقد و بررسی تاریخ مکتوم»، آینه پژوهش، سال 26، شماره 4، صص56-64.
- رحمانیان، داریوش و سید مقداد نبوی رضوی (1392)، «نقش و جایگاه شیخ هادی نجم‌آبادی در تکوین جنبش مشروطیت ایران»، مجله مطالعات تاریخ اسلام، سال پنجم، شمارۀ 17، صص48-68.
- رضوی، محمد (1388)، خاطرات وکیل التولیه، به کوشش علی‌اکبر تشکری، ج2، تهران: سخن.
- روحانی، مقداد (1383)، «مشروطه‌چی عهد ناصری»، زمانه، شماره 23، صص32-40.
- زارع، اردشیر [بی‌تا]، خاطرات، ج1، تهران: کتابخانه یگانگی.
- زاهد زاهدانی، سید سعید (1380)، بهائیت در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ هفتم.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1385)، دنبالۀ جستجو در تصوّف ایران، تهران: امیرکبیر.
- زیرک‌زاده، احمد (1376)، خاطرات مهندس احمد زیرک‌زاده؛ پرسش‌های بی‌پاسخ در سال‌های استثنایی، به کوشش ابوالحسن ضیاء ظریفی و خسرو سعیدی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- سپهر، محمدتقی (1353)، ناسخ التواریخ، جزء اول، به تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- سجّادی، سید محمدهادی (پاییز 1402)، «معرفی کتاب حیات یحیای نجی، بخش نخست: میرزا یحیی دولتآبادی، از جنبش باب تا جنبش مشروطیت (قسمت اول: بررسی نکات تاریخی کتاب معرفی و نقد)»، مجله بهائی‌شناسی، شماره 27، صص102-127.
-سعادت نوری، حسین (زمستان 1402) «معرفی کتاب حیات یحیای نجی، بخش نخست: میرزا یحیی دولتآبادی، از جنبش باب تا جنبش مشروطیت (قسمت دوم: بررسی کتاب فصل الکلام میرزا هادی دولتآبادی)»، مجلۀ بهائی‌شناسی، شماره 28، صص 138-161.
- سعادت نوری، حسین (مهر ۱۳۴۶)، «حاج میرزا یحیی دولتآبادی»، ارمغان، دوره 36، شماره ۷، صص336-۳۴۵.
- سیدوکیلی، سید هادی (1395)، «بازشناسی تأثیرپذیری احمد احسایی از مکاتب فکری»، فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، سال پنجم، شماره 23، صص39-58.
- صبوری زالو آبی، آرش (بهار ۱۳۹۱) «نگاهی به زندگی سیاسی-اجتماعی میرزا یحیی دولتآبادی»، تاریخ‌پژوهی، شمارۀ ۵۰، صص71-۹۱.
- طبیب منشادی، سید محمد (127 بدیع-1970م)، شرح شهادت شهدای منشاد، [بی‌جا]: مؤسسه ملی مطبوعات امری.
- عبدالبهاء [بی‌تا]، تذکرة الوفاء، بند 18؛ دانلود از کتابخانه: https://bahai-library.com/bahailib/33.pdf
- عبدالبهاء، آثار عبدالبهاء، مکاتیب عبدالبهاء، ج5؛ دانلود از: https://oceanoflights.org/table/abdul-baha-makateeb-05-fa/
- فاضل مازندرانی، میرزا اسدالله [بی‌تا]، تاریخ ظهور الحق، به اهتمام عادل شفیع پور، ج5. قابل دسترسی در سایت:
https://www.h-net.org/~bahai/arabic/vol3/tzh5/TZHv5txt
- کسروی، احمد (1363)، تاریخ مشروطه ایران، ج1، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- کیانوری، نورالدین (1371)، خاطرات، تهران: انتشارات اطلاعات.
- مالکوم، ناپیر (1394)، خاطرات مالکوم، ترجمۀ علی‌اکبر تشکری، تبریز: انتشارات بهاردخت.
- مالمیری، محمدطاهر (1992)، خاطرات مالمیری، لانگهاین آلمان: مرکز نشر آثار امری به لسان فارسی و عربی.
- مالمیری، محمدطاهر (2013)، تاریخ امری یزد، استرالیا: انتشارات سنچری پرس.
- مصاحبه با احمد زیرک‌زاده (1986)، مصاحبه‌کننده: ضیاء صدقی، نوار شماره 1، آرلینگتون.
- مک اوئن، دنیس (تابستان 1399)، «از بابیت تا بهائیت (مشکلات نظامی‌گری، زهدگرایی و همسان‌سازی در ساخت و تولید یک آیین)»، نشریه بهائی‌شناسی، ترجمۀ حمید فرناق، شمارۀ 14، صص50-97.
- مهتدی، فضل‌الله (1390)، خاطرات زندگی صبحی و تاریخ بابیگری و بهائی‌گری، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- نبوی رضوی، سید مقداد (1391)، «نقش وقایع،نگاران بابی در گزارشگری جنبش مشروطه ایران»، فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران، سال شانزدهم، شماره 16 و 17، صص119-221.
- نبوی رضوی، سید مقداد (1393)، تاریخ مکتوم؛ نگاهی به تلاش های سیاسی فعالان ازلی درمخالفت با حکومت قاجار و تدارک انقلاب مشروطه، تهران: پردیس دانش.
- نصرالهی، فاطمه، محمدامیر شیخ‌نوری، ناصر تکمیل همایون و هوشنگ خسروبیگی (1399)، «بازنمایی مفهوم عوام در خاطره نگاری های عصر مشروطه بر اساس نظریة داده بنیاد»، دوفصلنامة تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهراء، سال سی‌ام، دورة جدید، شمارة 26 (پیاپی 111)، صص265-296. Doi: 10.22051/hph.2021.22358.1268
- نوری (بهاءالله) میرزا حسینعلی (1873) ،کتاب اقدس، دانلود شده از سایت:
https://www.datocms-assets.com/45616/1622614153-.pdf
- نیکوهمت، احمد (بهمن 1353)، «حاج میرزا یحیی دولتآبادی» وحید، شمارۀ 134، صص927-931.
- ولایتی، علی‌اکبر (1361)، سیر و تفحصی در مشروطیت و پس از آن، تهران: حزب جمهوری اسلامی ایران.
- حبل‌المتین (1317 ذی‌القعده)، سال هفتم، شماره 18.
- فارس (19 آبان 1397)، «مروری بر فرقه بابیه و ازلی گری در ایران».
- کیهان (1390)، شماره 20045، «تدابیر آقا نجفی در مبارزه با روس و انگلیس».
- momen, mojan (Spring-Summer 1984), “A Note on Babi and Baha'i Numbers in Iran”, Published By: Cambridge University Press, vol. 7, No.2/3, pp.295-301.
A Note on Babi and Baha'i Numbers in Iran, Published By: Cambridge University Press, Vol. 17, No. 2/3 (Spring - Summer, 1984), pp. 295-301 (7 pages).
ʻAbdol-Bahā (n.d.), Taẕkīrat ul-Vafā, section 18. Downloaded from the library:
https://bahai-library.com/bahailib/33.pdf. [In Arabic]
ʻAbdol-Bahā, Āṯār-re ʻAbdol-Bahā Makātīb ʻAbdol-Bahā, vol. 5. Downloaded from: https://oceanoflights.org/table/abdul-baha-makateeb-05-fa/
Aminpour, Saleh, et al. (2018), "The Role of Women after the Revolution and the Establishment of the Constitutional System," Journal of Humanities horizons, no. 13, pp. 15-32. [In Persian]
Bahāʼu'llāh (n.d.), Alvāḥ-e Bahāʼu'llāh – Eqtedārāt va Čhand Alvāḥ-e Dīgar, accessible on the Bahāeī Research website: https://bahairesearch.org/amp/book [In Persian]
Browne, Edward (1965), A Year Amongst the Persians, translated by Zabihullah Mansouri, Tehran: Kānoon-e Maʻrefat. [In Persian]
Dowlatabadi, Yahya (1983), Ḥayāt-e Yaḥyā, vol. 1, Tehran: Aṭṭār and Ferdowsī Publications. [In Persian]
Eshragh Khavari, Abdolhamid (1971]), Māʼedeh Āsemānī, vol. 4, Tehran: National Press Institute of the Cause Publications. [In Persian]
Eshragh Khavari, Abdolhamid (n.d.), Abridgement of the History of Nabīl Zarandī (Maṭālīʻ ul-Anwār), Tehran: Merāt Publications. [In Persian]
Fazel Mazandarānī, Mīrzā Asadollāh (n.d.), Tarīḵ-e Ẓohūr al-Ḥaq, vol. 5, edited by Adel Shafipour - Accessible on the website: https://www.hnet.org/~bahai/arabic/vol3/tzh5/TZHv5txt [In Persian]
Kasravi, Ahmad (1984), History of the Iranian Constitution, vol. 1, Tehran: Amīrkabīr Publications. [In Persian]
Khan Shaghaghi, Hossein Ali (1950), Geography of Yazd, Tehran: Central Library and Documents Center of the University of Tehran. [In Persian]
Kianouri, Nouruddin (1992), ḵāṭerāt, Tehran: Eṭṭelāʻāt Publications. [In Persian]
MacEoin, Denis (1983), "From Babism to Baha'ism" (Problems of Militarism, Asceticism and Assimilation in the Construction and Production of a Religion), translated by Hamid Farnaq (Published in Religion Journal, vol. 13, no. 3). [In Persian]
Malcolm, Napier (2015), Five years in a Persian town, translated by Ali Akbar Tashakkori, Tabriz: Bahārdoḵt Publications. [In Persian]
Malamiri, Mohammad Taher (1992), Malmiri's Memoirs, Langenhain, Germany: Center for the Publication of Works of the Cause in Persian and Arabic. [In Persian]
Malamiri, Mohammad Taher (2013), History of the Cause in Yazd, Australia: Century Press Publications. [In Persian]
Mohtadi, Fazlollah (2011), Memoirs of Sobhi's Life and the History of Babism and Baha'ism, Tehran: Center for Islamic Revolution Documents Publications. [In Persian]
Nabavi Razavi, Seyed Meqdad (2012), "The Role of Babi Chroniclers in Reporting the Iranian Constitutional Movement," Specialized Quarterly Journal of Contemporary Iranian History, year 16, nos. 16 and 17, pp. 119-221. [In Persian]
Nabavi Razavi, Seyed Meqdad (2014]), Tārīḵ-e Maktūm - (A Look at the Political Efforts of Azali Activists in Opposition to the Qajar Government and the Preparation of the Constitutional Revolution) - The Life of Malek ul-Motekallemin, Tehran: Pardīs Dāneš. [In Persian]
Nasrolahi, F. , Shikh Noori, M. A. , Takmil Homayon, N. and Khosrobeigi, H. (2020). Representation of the Concept of Common People in the Memoirs of the Constitutional Era, Based on Grounded Theory. Journal of Historical Perspective&Historiography, 30(26), 265-296. doi: 10.22051/hph.2021.22358.1268. [In Persian]
Nikouhemmat, Ahmad (1974), "Ḥāǰ Mīrzā Yaḥyā Dowlatabadī," Vahid Bahman, no. 134. [In Persian]
Nouri (Bahāʼu'llāh), Mīrzā Ḥosseīn ʻAlī (1873), Ketāb-e-Aqdas, downloaded from the site: https://www.datocms-assets.com/45616/1622614153-.pdf . [In Persian]
Parhizgar, Mohammad Ali, and Heidari Far, Majid (1396 [Solar Hijri]), "Exploration of the Background and Criticism of the Inward Tendencies of the Babism and Baha’ism" Mashreq-e Maw'ud Journal, year 11, no. 43, pp. 151-170. [In Persian]
Rabbani, Ja'far (2015), "Critique and Review of Tarikh-e Maktoom," Ayeneh-ye Pazhouhesh, year 26, no. 4, pp. 56-64. [In Persian]
Rafati, Vahid (n.d.), Sources of Poems in Baha'i Works, vol. 2, Canada: Baha'i Studies Publications. [In Persian]
Rahmanian, Dariush, and Nabavi Razavi, Seyed Meqdad (2013), "The Role of Sheikh Hadi Najmabadi in Creation the Iranian Constitutional Movement," Journal of Historical Studies of Islam, year 5, no. 17, pp. 48-68. [In Persian]
Razavi, Mohammad (2009), ḵāṭerāt-e Vakīl ul-Toulīyeh, edited by Ali Akbar Tashakkori, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian]
Rouhani, Meqdad (2004), "Constitutionalist of the Naseri Era," Zamaneh, no. 23. [In Persian]
Sa'adat Nouri. Hossein (1967), "Haj Mirza Yahya Dowlatabadi," Armaghan, vol. 36, no. 7, pp. 336-345. [In Persian]
Sabouri Zaloo Abi, Arash (2011), "A Look at the Political-Social Life of Mirza Yahya Dowlatabadi," Tarikh Pazhuhi, no. 50, pp. 71-91. [In Persian]
Sajjadi, Seyyed Mohammad Hadi (2023), " Introducing the book of "Life of Yahya Najji" First part: Mirza Yahya Dolatabadi, from the Bab movement to the constitutional movement" (Seyed Meqdad Nabavi Razavi) Part One: Examining the Historical Points of the Book Introduction and Critique," Journal of Bahai Research, Autumn 1402 - No. 27, pp. 102-127. [In Persian]
Sajjadi, Seyyed Mohammad Hadi (2023), " Introducing the book of "Life of Yahya Najji" First part: Mirza Yahya Dolatabadi, from the Bab movement to the constitutional movement " (Seyed Meqdad Nabavi Razavi) Part Two: Examining the Book Fasl al-Kalam by Mirza Hadi Dowlatabadi, Baha'i Shenasi Journal, Winter 1402 - No. 28, pp. 138-161. [In Persian]
Sepehr, Moḥammad Taqī (1974), Nāseḵ ul-Tawārīḵ, part one, edited by Mohammad Bagher Behboudi, Tehran: Eslamīyeh Bookstore. [In Persian]
Seyed Vakili, Seyed Hadi (2016), "Re-Identification of Ahmad Ahsaei's Influence from Intellectual Schools," Journal of Theological Research, Year 5, No. 23. [In Persian]
Tabib Manshadi, Seyed Mohammad (1970), šarḥ-e šahadat-e šohadāy-e Manšad, n.p.: National Press Institute of the Cause. [In Persian]
Tonekaboni, Mohammad b. Soleiman (2010), Qeṣaṣ ul-ʻUlamāʼ, edited by Mohammad Reza Barzegar, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Torabi Farsani, S. (2009). The endeavor of Qajar women: individuality, the world of tradition and its transition. Journal of History of Islam and Iran, 19(2), 1-23. doi: 10.22051/hii.2014.741. [In Persian]
Velayati, Ali Akbar (1981), A Journey and Investigation into the Constitution and Beyond, Written by, Journal of the Islamic Republic Party of Iran, First Edition: Tirmah, No. 15. [In Persian]
Zahed Zahedani, Seyed Saeed (2001), Baha'ism in Iran, Tehran: Center for Islamic Revolution Documents. [In Persian]
Zare, Ardeshir (n.d.), ḵāṭerāt, vol. 1, Tehran: Yegānegī Library. [In Persian]
Zarrinkoob, Abdolhossein (2006), Donbāleh-ye ǰostoǰū dar Taṣavvof-e Iran, Tehran: Amīrkabīr. [In Persian]
Zirakzadeh, Ahmad (1997), Memoirs of Engineer Ahmad Zirakzadeh: Unanswered Questions in the Exceptional Years, edited by Abolhasan Zia Zarifi and Khosrow Saeedi, Tehran: Nīloūfar Publications. [In Persian]
Zirakzadeh, Ahmad (1986), Interview with Ahmad Zirakzadeh, Tape No. 1, Zia Sedghi, Arlington. [In Persian]
Rūznāmeh-ye Fārs (2018), Haghani, Mosa, A Review of the Babi and Azali Sect in Iran, 19 Aban. [In Persian]
Rūznāmeh-ye Ḥab ul-Matīn (1899), Year 7, No. 18. [In Persian]
Rūznāmeh-ye Kayhān (2011), Aqa Najafi's Measures in the Fight Against Russia and England, No. 20045 . [In Persian]
)