نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
خوارزمشاهیان حنفی‌مذهب بودند و در قلمرو آنان، غلبه با احناف بود. خوارزمشاهیان چه سیاستی در قبال مذهب حنفی اتخاذ نمودند؟ برای پاسخ، عصر خوارزمشاهیان به پنج دوره تقسیم و سیاست هر دوره براساس پنج معیار مطالعه و مشخص شد: رفتار با علما و عامه، مناسبات با حکام، به‌کارگیری در مناصب دولتی و ایجاد مساجد و مدارس. در دورۀ والی‌گری (530 - 491ق) به‌تبع اطاعت محمد و اتسز از سنجر، عامه و علمای حنفی در امن و رفاه بودند. در دورۀ استقلال‌طلبی (567- 530 ق) به‌واسطۀ عصیان اتسز بر سنجر و توسعه‌طلبی ایل ارسلان، عامه و علمای بلاد حنفی مورد تهاجم و اهانت واقع شدند؛ اگرچه این ضدیت با انگیزۀ سیاسی و درواقع بی‌طرفی مذهبی بود. در دورۀ تأسیس امپراتوری (596-568 ق) و به‌دنبال تصرف عراق که در آن غیرحنفیه در اکثریت بودند، سیاست بی‌طرفی به‌نفع شافعیه تشدید شد. در دورۀ اوج امپراتوری (617-596 ق) چون شرعیت حکومت سلطان محمد از ناحیۀ خلیفه تصدیق نشده بود، حنفیۀ غیرمعتزله سلطنت وی را مشروع نمی‌دانستند؛ لذا سیاست بی‌طرفی گاه به ضدیت با حنفیه تبدیل شد. در دورۀ مابعد حملۀ مغول (628-617ق) به‌سبب حاکم‌شدن ملوک‌الطوائف، پسران سلطان قصد داشتند بخشی از ملک را به هر قیمت متصرف شوند؛ لذا غورشاه و پیرشاه علیه حنفیه با شافعیه متحد شدند؛ اما جلال‌الدین به‌عنوان ناجی جهان اسلام سیاست وحدت اسلامی را در پیش گرفت و عموماً از حمایت از حنفیه اجتناب کرد. چون خوارزمشاهیان معتزلی بودند حمایت از حنفیۀ معتزله جز در عهد جلال‌الدین، در تمام ادوار اجرا شد. روش تحقیق، توصیفی‌تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Khwarazmshahids’ religious policy towards Hanafism and its followers
نویسندگان [English]
- Mohammad Kaviani Yeganeh 1
- Abbas Sarafrazi 2
1 Ph.D. Student, Department of History, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Department of History, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]
The Khwarazmshahids followed the Hanafi school of thought, which was also the predominant belief system among the majority of people living in their territory. What kind of policy did they pursue towards Hanafism? To answer this question, the Khwarazmshahid era was divided into five periods. Their policies in each period were evaluated on five parameters: behavior towards Hanafi people and clergy, relations with Hanafi rulers, appointment of Hanafis in political positions and establishment of religious institutes. The results show that in the period of obedience (1098-1136 A.D.) the Hanafipeople and clergy had security and welfare because of Muhammad and Atsiz to obedience for Sanjar. In the independence period (1136-1173) , the Hanafi people and clergy were attacked and insulted because of Atsiz’s arrogance towards Sanjar and Ilarsalan’s expansionism, although this hostility was political and in reality neutral. In the Empire-Establishing Period (1174-1201) the neutral policy was intensified in favor of the Shafiites following the conquest of Iraq, where the non-Hanafites were in the majority. In the Empire-Peak Period (1201-1221) because Sultan Muhammad's government wasn’t legitimized by the caliph and the non-Mutazilite Hanafites did not recognize his reign as legitimate thus the neutral policy converted at times to antagonism against Hanafites. Following the anarchy of the Post-Mongol Attack Period (1221-1231) the sultan’s sons tried to conquer part of the empire by any means necessary. Thus Qurshah and Pirshah allied themselves with Shafiites against the Hanafites but Jalal-al-Din, as the savior of Islam, implemented an Islamic unity policy and generally avoided supporting Hanafites. Since the Khwarazmshahids were mutazilites, they supported the mutazilite Hanafis in all periods except that of Jalal-al-Din. This study employs a descriptive-analytical approach, utilizing a desk study methodology for data collection and analysis.
کلیدواژه‌ها [English]
- Hanafites
- Khwarazmshahids
- Religious policy
- Hanafite school
ابن‌ابی‌الحدید (1378ق) شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابراهیم، مصر: دار احیاء الکتب.
ابن‌ابی‌الوفاء، عبدالقادر (1413ق) الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، تحقیق عبدالفتاح الحلو، الجیزه: هجر.
ابن‌اثیر، علی (1386ق) الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
ابن‌تیمیه الحرانی، احمد (بی‌تا) مجموعه الفتاوی، طبعه عبدالرحمن‌بن‌قاسم.
ابن‌خلکان، احمد (بی‌تا)، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، لبنان: دار الثقافه.
ابن‌العماد الحنبلی، عبدالحی (بی‌تا) شذرات الذهب، بیروت: دار احیاء التراث.
ابن‌کثیر الدمشقی، اسماعیل (1408ق) البدایه و النهایه، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث.
ابن‌کثیر الدمشقی، اسماعیل (2004م) طبقات الشافعیه، تحقیق عبدالحفیظ منصور، بیروت: دار المدار.
اصطخری، ابراهیم (1340) مسالک و ممالک، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اقبال، عباس (1388) تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر.
امامی خویی، محمدتقی؛ اسعدی، زهره (1390)، خوارزمشاهیان، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی شهر ری.
بارتولد، واسیلی (1352) ترکستان‌نامه، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: بنیاد فرهنگ.
بارتولد، واسیلی (1376) تاریخ ترک‌های آسیای میانه، ترجمۀ غفار حسینی، تهران: طوس.
باوفای دلیوند، ابراهیم (1388) «سیاست مذهبی خوارزمشاهیان»، تاریخ و تمدن اسلامی، (9)، صص52- 29.
باوفای دلیوند، ابراهیم (1390) «مکتب اعتزال خوارزم در روزگار خوارزمشاهیان»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه اصفهان، (2)، صص 50- 17.
بغدادی، محمد (1315) التوسل الی الترسل، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: شرکت سهامی چاپ.
بناکتی، داود (1348) تاریخ بناکتی، به‌کوشش جعفر شعار، تهران: آثار ملی.
بویل، جان آندرو (گردآورنده) (1390) تاریخ ایران کیمبریج، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بهشتی سرشت، محسن (1389) «مواضع خواجه نصیرالدین طوسی در قبال یورش هولاکوخان به ایران»، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 20(7)، صص 21- 1.
جامی، عبدالرحمن (1336) نفحات الانس، تحقیق مهدی توحیدی، تهران: محمودی.
جرجانی، سید اسمعیل (1380) ذخیرۀ خوارزمشاهی، تصحیح محمدرضا محرری، تهران: فرهنگستان علوم‌پزشکی.
جعفریان، رسول (1378) تاریخ ایران اسلامی، تهران: مؤسسۀ دانش و اندیشۀ معاصر.
جوزجانی، منهاج‌‌الدین عثمان (1342) طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل: انجمن تاریخ.
جوینی، عطاملک (1391) تاریخ جهان‌گشا، تصحیح محمد قزوینی، تهران: نگاه.
الجیهانی، ابوالقاسم (1368) اشکال العالم، ترجمۀ علی‌بن‌عبدالسلام کاتب، مشهد: به‌نشر.
چلونگر، محمدعلی؛ اصغری، پروین؛ عباسی، علی‌اکبر (1396) «بررسی عملکرد متکلمان شیعۀ امامی در مواجهه با چالش‌های تقریب مذاهب در عصر سلجوقی»، تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، 27(33)، صص 36- 9.
حسن‌زاده، اسماعیل (1392) تاریخ ایران در عهد خوارزمشاهیان (سه دهۀ واپسین)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
حسنی رازی، سید مرتضی (1364) تبصره العوام، تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
حسین طه، هند (1396 ق) الادب العربیّ فی اقلیم خوارزم، الجمهوریه العراقیه: دار الحریه.
حلمی، احمد (1387) دولت سلجوقیان، ترجمۀ عبدالله ناصری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
الحموی، یاقوت (397 ق) معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
الحموی، یاقوت (1400ق) معجم الادبا، بیروت: دار الفکر.
خلعتبری، اللهیار؛ شرفی، محبوبه (1390) خوارزمشاهیان، تهران: سمت.
خوش‌آهنگ، ناصر (1388) «پیشینۀ زوزن و مسجد تاریخی آن»، پژوهش‌نامۀ تاریخ، (15)، صص 86- 59.
دادبه، اصغر (1374) فخر رازی، تهران: طرح نو.
ذهبی، شمس‌الدین (1409 ق) تاریخ الاسلام، تحقیق عمر تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
ذهبی، شمس‌الدین (بی‌تا) میزان الاعتدال، تحقیق علی البجاوی، بیروت: دار المعرفه.
الرازی، محمدبن‌عمر (1382) جامع العلوم ستینی، تصحیح علی آل‌داوود، تهران: موقوفات افشار.
الرازی، محمدبن‌عمر (1412 ق) المناظرات، تحقیق عارف تامر، بیروت: عزالدین.
رازی، نجم‌الدین (1366) برگزیدۀ مرصاد العباد، انتخاب محمدامین ریاحی، تهران: توس.
راوندی، محمدبن‌علی (1386) راحه الصدور و آیه السرور، تصحیح محمد اقبال، تهران: اساطیر
رحمتی، محسن (1397) «تحکیم و توسعۀ دولت خوارزمشاهی در عهد اتسز»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، (23)، صص 105-126.
الزبیدی، محمد (1414ق) تاج العروس، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر.
الزرکلی، خیرالدین (1980م) الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1383) تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1388) پله‌پله تا ملاقاه خدا، تهران: علمی.
السبکی، عبدالوهاب (بی‌تا) طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق محمود الطناحی، القاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
ستارزاده، ملیحه (1390) سلجوقیان، تهران: سمت.
السمعانی، عبدالکریم (1408ق) الانساب، تحقیق عبدالله عمر البارودی، بیروت: دارالجنان.
السیوطی، عبدالرحمن (1399ق) بغیه الوعاه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار الفکر.
الصفدی، خلیل (1420ق) الوافی بالوفیات، تحقیق احمد الارناووط، بیروت: دار احیاء التراث.
الطایی، سعاد (2016) القراخانیون، دمشق: دار صفحات.
طهماسبی، ساسان (1392) «حنفی‌های اصفهان پیش از صفویه»، سخن تاریخ، (18)، صص 93- 73.
عوفی، محمد (1906م) لباب الالباب، تصحیح ادوارد براون، لیدن: بریل.
الغزی، تقی‌الدین (1403ق) الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، تحقیق عبدالفتاح الحلو، الریاض: دار الرفاعی.
غفوروف، باباجان (1382) تاجیکان، کابل: شرکت کتاب شاه محمد.
فرای، ریچارد (1348) بخارا، ترجمۀ محمود محمودی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فرخی، یزدان (1396) «سرانجام سلطان جلال‌الدین»، تاریخ و تمدن اسلامی، 13(25)، صص 74- 57.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1387) مولانا جلال‌الدین محمد، تهران: معین.
فروغی ابری، اصغر (1391) تاریخ غوریان، تهران: سمت.
قزوینی، زکریا (1373) آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ جهانگیر میرزا قاجار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
قزوینی، زکریا (بی‌تا) آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دار صادر.
قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358) النقض، تصحیح میر جلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
قفس اوغلی، ابراهیم (1367) تاریخ دولت خوارزمشاهیان، ترجمۀ داود اصفهانیان، تهران: گستره.
القفطی، علی (1424ق) انباه الرواه علی انباه النحاه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، صیدا: المکتبه العصریه.
کاظم بیکی، محمدعلی (1391) «تاریخ خوارزم محمودبن‌محمد خوارزمی: تاریخ محلی با رویکرد فرهنگی-دینی»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، دانشگاه الزهرا، 22(10)، صص 168- 129.
کحاله، عمررضا (بی‌تا) معجم المؤلفین، بیروت: دار احیاء التراث.
کریمان، حسین (1349) ری باستان، تهران: انجمن آثار ملی.
مایل هروی، غلامرضا (1343) شرح حال و زندگی و مناظرات فخرالدین رازی، کابل: بی‌نا.
محمدی، ذکرالله؛ حسن‌زاده، اسماعیل (1388) «تعارض ساختاری و تأثیر آن در کارکرد سپاه خوارزمشاهی»، تاریخ ایران، (62)، صص 129- 107.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1362) نزهه القلوب، تصحیح گای لسترنج، تهران: دنیای کتاب.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1328ق) تاریخ گزیده، به‌اهتمام ادوارد براون، لندن: دارالفنون کیمبریج.
مشکور، محمدجواد (1368) فرهنگ فرق اسلام، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس.
مقدسی، محمدبن‌احمد (1361) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
المقریزی، احمدبن‌علی (1418ق) السلوک لمعرفه دولِ الملوک، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
الملاحمی، محمودبن‌محمد (1386) الفائق فی اصول‌الدین، تحقیق ویلفرد مادلونگ، تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفه.
منتسکیو، بارون دو (1370) روح القوانین، ترجمۀ علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر.
النرشخی، محمدبن‌جعفر (1363) تاریخ بخارا، ترجمۀ القباوی، تصحیح مدرس رضوی، تهران: طوس.
نسوی، شهاب‌الدین محمد (1384) سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: علمی و فرهنگی.
نظام‌الملک طوسی، حسن‌بن‌علی (1391) سیاست‌نامه، به‌کوشش جعفر شعار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
نظامی عروضی، احمدبن‌عمر (1331) چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، تهران: ارمغان.
نفیسی، سعید (1384) زندگی‌نامۀ عطار نیشابوری، تهران: اقبال.
النوبختی، حسن‌بن‌موسی (1391) فرق الشیعه، ترجمۀ محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
وکیلی، هادی؛ حسینی، انسیه (1386) «معتزلیان حنفی در خراسان»، مطالعات و تحقیقات تاریخی، (16)، صص 166- 157.
همایی، جلال‌الدین (1342) غزالی‌نامه، تهران: فروغی.
الیافعی، عبدالله (1417 ق) مرآة الجنان و عبره الیقظان، تحقیق خلیل المنصور، بیروت: دارالکتب العلمیه.
Madelung, Wilfred, (1985), «the spread of Maturidism and the Turks» in religious schools and sects in medieval Islam, VARIORUM REPRINTS: London
Al-Qefti, Ali b. Yusuf, (2003), Īnbāh ul-Rūwāh 'īlá Īnbāh ul-Noḥāh, edited by Mohammd Abulfadl Ibrahim, Beirut: al- 'Aṣrīyah Library [in Arabic]
Al Sobkī, ‘Abd ul-Wahhāb b. ‘Alī, (n.d), Ṭabaqāt ul-šāfī‘īyah al-Kobrā’, edited by Mahmoud Mohammad al Tanahi and Abd al Fattah al Hulv, Cairo: Dār Īḥyā' al-Kotob al-‘Arabīyah [in Arabic]
Al Tai, Suad Hadi Hassan, (2016), The Qarakhanids: A Study in their Historical Origins, Political Relations and their role in Cultural Developments, Damascus: Dar Safahat [in Arabic]
Al Zirikli, khayr al Din, (1980), al Al-A‘lām, Beirut Lebanon: Dār ul-‘Īlm [in Arabic]
Al-Ḥamavī, Yāqūt b. ‘Abdollāh (1980), Mo‘ǰam ul-Odabā’, Beirut Lebanon: Da Dār al -Fīkīr for Publications [in Arabic]
Al-Ḥamavī, Yāqūt b. ‘Abdollāh, (1977), Mo‘ǰam ul-Boldān, Beirut Lebanon: Dār Ṣādīr [in Arabic]
al-Ḥasanī al-Rāzī, Sayyed Moḥammad Moḥammadī (1985), Tabṣaraht ul- ‘Awām fī Ma‘rīfat Maqālāt ul- Anām, edited by Abbas Iqbal, Tehran: Asāṭīr [in Persian]
Al-ǰaīhānī, Abū al-Qāsīm b. Aḥmad, (1989), Aškāl ul-‘Ālam, translated by Ali ibn Abd al Salam Katib, edited by Firouz Mansouri, Mashhad: Behnašr Publications [in Persian]
Al-Malāḥīmī, Maḥmūd b. Moḥammad, (2007), al-Fā‘īq fī Oṣūl al-Dīn, edited by Wilferd Madelung and Martin McDermott, Tehran: Iran Ḥekmat and Falsafah Research Institute [in Arabic]
al-Maqrīzī, Aḥmad b. ‘Alī, (1998), al-Solūk lī-Ma‘rīfa Dowal ul-Molūk, edited by Mohammad Abd al Qadir Ata, Beirut Lebanon: Dār al-Kotob ul-‘Īlmīyah [in Arabic]
al-Naršaḵī, Moḥammad b. ǰa‘far, (1984), Tārīḵ-e Buḵārā, translated by Ahmad ibn Mohammad al Qubawi, abstracted by Mohammad ibn Zufar, edited by Modarres Razavi, , Tehran: Tūs Publications[in Persian]
al-Nūbaḵtī, Ḥasan b. Mūsā, (2012), Fīraq ul-Šī'ah, translated and explanations by Mohammd Jawad Mashkour, Tehran: Cultural and Scientific Publications Company [in Persian]
Al-Qāżī, Taqī al-Dīn b. 'Abd al-Qādīr al-Tamīmī al-Ḥanafī, (1983), al-Ṭabaqāt ul-Sanīyah fī Tarāǰīm al-Ḥanafīyah, edited by Abd al Fattah Mohammad al Hulv, al Riyadh: Dār al-Rīfā'ī līl-Našr [in Arabic]
Al-Rāzī, Moḥammad b. ‘Umar (1992), Al-Monāẓīrāt, edited by Aref Tamir, Beirut Lebanon: ‘Īzz ul-Dīn Institute for Publications [in Arabic]
Al-Rāzī, Moḥammad b. ‘Umar (2003), ǰāmī‘ ul-‘Olūm Sīttīnī, edited by Seyyed Ali Al Davood, Tehran: Dr. Mahmud Afshar Endowments Foundation [in Persian]
Al-Ṣafdī, ḵalīl b. Āybak, (2000), al-Wāfī bī al-Wafāyāt, edited by Ahmad al Arnaut and Turki Mostafa, Beirut Lebanon: Dār Īḥyā' al-Turāṯ [in Arabic]
Baḡdādī, Bahā‘ ul Dīn Moḥammad b. al Mū’ayyīd, (1936), al Tavassol īla al Tarassol, edited by Ahmad Bahmanyar, Tehran: Publication Corporation [in Persian]
Banākatī, Dāwūd, (1969), Tārīḵ-e Banākatī, a General History from the earliest times to the 14th Century A.D., edited by Jafar Shoar, Tehran: The Society of National Monuments of Iran no 66 [in Persian]
Bartold , Vasillii Vladimirovic (1997), History of Central Asian Turks, translated to French by M.Donskis, translated to Persian by Qaffar Hussaini, Tehran: Toos Publications[in Persian]
Bartold , Vasillii Vladimirovic, (1973), Turkistan down to the Mongol Invasion, translated by Karim Keshavarz, Tehran: Culture of Iran Foundation pub. [in Persian]
Bavafaye Dalivand, Ebrahim (2011), « Kharazm’s I’tazila school during Kharazm-shah’s Era », Journal of Historical Researches, 3rd Year No 2, pp 17-50[in Persian]
Bavafaye Dalivand, Ebrahim, (2009), «The Religious Politics of KHWARAZM-SHAHS», TARIKH WA TAMADDUN-I ISLAMI, 5th year No.9, pp 29-52[in Persian]
Beheshti Seresht, Mohsen, (2010), «The Position of Khajeh Nasir al-Din Tusi in Response to Holakukhan’s Attack on Iran», History of Islam and Iran Quarterly Journal of AlZahra University, Volume 20 Issue 7 Serial Number 87 November 2010 pp 1-21[in Persian with an Abstract Translated into English]
Boyle, John Andrew (edit.), (2011), the Cambridge history of Iran (vol. 5: The Saljuq and Mongol periods, translated by Hassan Anosheh, Tehran: Amīr Kabīr [in Persian]
Chelongar, Mohammadali and Parvin Asghari and Aliakbar Abbasi, (2017), «Study of Shiite Theologians’ Performance in Confronting with the Challenges of Approximation of Religions in Seljuk Era», History of Islam and Iran Quarterly Journal of AlZahra University, Volume 27 Issue 33 June 2017 pp 9-36 [in Persian with an Abstract Translated into English]
Daadbeh, Asghar, (1995), Faḵr-e- Rāzī, Tehran: Tarḥ-e- Nū Publications [in Persian]
Ḏahabī, Šams ul-Dīn (n.d), Mīzān ul-Ī‘tīdāl fī Naqd al-Rīǰāl, edited by Ali Mohammad al Bajawi, Beirut Lebanon: Dār al-Ma‘rīfah [in Arabic]
Ḏahabī, Šams ul-Dīn, (1989), Tārīkh al-Islām wa wWafayāt ul-Mašāhīr wa al-A‘lām, edited by Umar Abd al Salam Tadmuri, Beirut Lebanon: Dār al-Kītāb ul-‘Arabī [in Arabic]
Emami Khoyi, Mohammad Taqi & Zohreh Asadi, (2011), Khwarazmshahids, Tehran: Azad Islamic University, Sahr-e-Rey Branch [in Persian]
Farrokhi, Yazdan, (2017), « Sultan Jalal al-Din’s Fate» Islamic History & Civilization No 25 Spring & Summer 2017 pp 57-74[in Persian]
Foroughi Abri, Asghar, (2012), History of Ghourides, Tehran: SAMT [in Persian]
Forouzanfar, Badiozzaman, (2008), Mawlana Jalal al Din Mohammad, Tehran: Moīn Publications [in Persian]
Frye, Richard N., (1969), Achievement medieval the: Bukhara, Tranlated by Mahmoud Mahmoudy, Tehran: B.T.N.K [in Persian]
Ghafurov, Babajan, (2003), Tajiks: Pre Ancient, Ancient and Medieval History, Kabul: Shah Muhammad Book Company [in Persian]
Hassanzadeh, Ismail, (2013), History of Iran in Khwarazmshahid Era (the Last Three Decades), Tehran: Parseh Translation and Publication Company [in Persian]
Helmi, Ahmad Kamal al Din, (2008), the Seljuk State, translated and additions by Abdollah Nasseri Taheri, Qom: Ḥawzah and University Research Center [in Persian]
Homaei, Jalaluddin, (1963), Ḡazzālīnāmeh, Tehran: Foruqi Bookstore [in Persian]
Hossein Taha, Hind, (1976), Arabic Literature in Khwarazm from the Arabic Conquest to the Fall of the Khwarazmid State, Republic of Iraq: Dār ul- Ḥorrīyyah for Publications [in Arabic]
Ībn Abī al-Ḥadīd, (1959), šarḥ-ī Nahǰ ul-Balāḡah, edited by Mohammad Ebrahim, Egypt: Dār Iḥyā' al Kotob al-‘Arabīyyah [in Arabic]
Ībn Abī al-Wafā', 'Abd al-Qādīr b. Moḥammad, (1993), al-ǰawāhīr ul-Moḍīyah fī Ṭabaqāt ul-Ḥanafīyah, edited by Abd al Fattah Mohammad Helv, Jizah Egypt: Hīǰr Publications [in Arabic]
Ībn al-‘Īmād al-Ḥanbalī, ‘Abd al-Ḥayy, (n.d), Šaḏarāt ul-Ḏahab fī Aḵbār mīn Ḏahab, Beirut Lebanon: Dār Iḥyā' al-Turāth ul-‘Arabi Publications [in Arabic]
Ībn Aṯīr, ‘Alī, ‘Alī b. Moḥammad, (1966), al-Kāmīl fī al-Tārīḵ, Beirut Lebanon: Dār Ṣādīr & Dār Beirut Publications [in Arabic]
Ībn ḵallakān, Aḥmad b. Moḥammad ,(n.d), Wafayāt ul-A'yān wa Anbā’ Abnā’ul Zamān, edited by Ihsan Abbas, Lebanon: Dār ul-Ṯaqāfah Publications[in Arabic]
Ībn Kaṯīr al-Dīmašqī, Ismā'īl b. ‘Umar (2004), Ṭabaqāt ul-Šāfī‘īyah, edited by Abd al Hafiz Mansour, Beirut Lebanon: Dār al-Madār Publications [in Arabic]
Ībn Kaṯīr al-Dīmašqī, Ismā'īl b. ‘Umar, (1988), al-Bīdāyah wa al-Nīhāyah, edited by Ali Shiri, Beirut Lebanon: Dār Iḥyā' al-Turāth ul-‘Arabi Publications [in Arabic]
Ībn Taymīyyah al-Ḥarrānī, Taqī ul-Dīn Aḥmad, (n.d), Maǰmū'ah al-Fatāwī, Shaykh Abd al Rahman b. Qassim Publications [in Arabic]
Iqbal, Abbas, (1388/2009), the History of Mongols (from Changiz’s Invasion until the beginning of Teymurid Rule), Tehran: Amīr Kabīr [in Persian]
Īṣṭaḵrī, Ībrāhīm b. Moḥammd, (1961), Masālīk wa Mamālīk, anonymous Persian translation from V/VI centuru A.H., edited by Iraj Afshar, Tehran: B.T.N.K [in Persian]
Jafarian, Rasul, (1378/1999), History of Islamic Iran from the rise of Tahirids to the fall of Khwarazmshahids, Tehran: Dāneš va Andīšeh-e Mo'āṣer [in Persian]
ǰāmī, 'Abd ul-Raḥmān b. Aḥmad, (1957), Nafaḥāt ul-Ons mīn Ḥaḍrāt al-Qods, edited by Mahdi Tawhidipour, Tehran: Mahmoudi Bookstore pub [in Persian]
ǰorǰānī, Sayyed Īsmā'īl, (2001), Ḏaḵīreh-e ḵwārazmšāhī (The oldest Persian comprehensive book of medicine) 12th century A.D.), edited by M.R. Moharreri, Tehran: The Academy of Medical Sciences [in Persian]
ǰuwaynī, ‘Aṭā Malīk (1391/2012), Tārīḵ-e ǰahāngošā, edited by Mohammad Qazvini, Tehran: Negāh Publications [in Persian]
ǰūzǰānī, Mīnhāǰ ul-Dīn, ‘Oṯmān b. Moḥammad, (1963), Ṭabaqāt-e Nāṣerī, edited by Abd al Hayy Habibi, Kabul: History Association of Afghanistan [in Persian]
Kaḥḥālah, 'Umar Riḍā,, (n.d), Mo‘ǰam ul-Mo‘allīfīn, Beirut Lebanon: Dār Iḥyā' al-Turāth ul-‘Arabi and al-Moṯanna Library [in Arabic]
ḵāǰe Neẓām ul-Molk, (2012), Sīyasat-Nāmeh (5th Century A.H./11th Century A.D. Texts), Introduced and Annotated by Dr. Jafar Shoar, Tehran: šerkat-e Sahāmī-ye Ketābhāye ǰībī [in Persian]
Kariman, Hossein, (1349/1970), The Ancient Rey, Tehran: The Society of National Monuments of Iran [in Persian]
Kazembeygi, Mohammad Ali, (2012), « Tārīkh Khwarāzm of Maĥmūd ibn Moḥammad alKhwārazmī:A Local History with Religio-Cultural approach », Historical Perspective and Historiography Biannual Journal of Al- Zahra University, Volume 22 Issue 10 November 2012 pp 129-168 [in Persian with an Abstract Translated into English]
Khalatbari, Allahyar and Mahbubeh Sharafi, (1390/2011), The History of Khwarazm-Shahs, Tehran: SAMT [in Persian]
Khoshahang, Nasser, (1388/2009), « Background of Zawzan and its Historic Mosque», Scientific Journal of History research, 4th Year No 15, pp 59-86[in Persian]
Maqdasī, Moḥammad b. Aḥmad, (1982), Aḥsan ul-Taqāsīm fī Ma'rīfat ul-Aqālīm, Translated into Persian by Ali Naqi Monzavi, Tehran: Authors and Translators of Iran Company [in Persian]
Mashkour, M. Jawad, (1368/1989), Dictionary of Islamic Sects, with an Introduction by Kazem Modir-Shanehchi, Mashhad: the Islamic Research Foundation Astan Quds Razavi[in Persian]
Mayel Heravi, Qolam Reza, (1343/1964), Biography and Life and Debates of Imam Fakhr al Din Razi, Kabul [in Persian]
Mohammadi, Zekrollah & Esmail Hassanzadehm (2009), «Structural Conflict and Its Influence on Khwarezmid Corps’ Function», Iran History: No 62/5, Autumn 2009[in Persian with Abstract Translated into English]
Montesquieu, Baron De, (1370/1991), The Spirit of the Laws, translated into Persian by Ali Akbar Mohtadi, introduction and edited by mohammad Madadpur, Tehran: Amīr Kabīr [in Persian]
Mostūfī Qazvīnī, Ḥamdullāh, (1910), Tārīḵ-e Gozīdeh, Abridged in English by Edward G. Browne, Indices by R.A. Nicholson, London: Cambridge [in Persian]
Mostūfī Qazvīnī, Ḥamdullāh, (1983) Nozhat ul-Qolūb (in 740 (1340)), edited by G. LE STRANGE, Tehran: Donyaye Ketab [in Persian]
Nafisi, Saeed, (1384/2005), Biography of Shaykh Farid al Din Attar Neyshaburi, Tehran: Eqbāl [in Persian]
Nasawī, šahāb ul-Dīn Moḥammad, (2005), Sīrat-e ǰalāl ul-Dīn Mīnkebernī, edited by Mojtaba Minavi, Tehran: Cultural and Scientific Publications Company [in Persian]
Niẓāmī 'Arūḍī, Aḥmad b. 'Umar, (1331/1952), Čāhār Maqāleh, edited by Mohammad Qazvini and Mohammad Moin, Tehran: Armaḡān[in Persian]
Owfī, Moḥammad, (1906), Lobāb ul-Albāb, edited by Edward G. Browne and Mirza Mohammad ibn Abdu l-Wahhab Qazwin, Leide: E.J. BRILL. [in Persian]
Qazvīnī Rāzī, 'Abd ul-ǰalīl, (1358/1979), al-Naqḍ, edited by Mir Jala al Din Mohaddeth, Tehran: The Society of National Monuments of Iran [in Persian]
Qazvīnī, Zakarīyyā b. Moḥammad (n.d), Āthār ul-Bīlād wa Aḵbār ul-‘Ībād, Beirut Lebanon: Dār Ṣadīr [in Arabic]
Qazvīnī, Zakarīyyā b. Moḥammad, (1994), Āthār ul-Bīlād wa Aḵbār ul-‘Ībād, Translated into Persian by Jahangir Mirza Qajar, edited and Completed by Mir Hashem Mohaddeth, Tehran: Amīr Kabīr [in Persian]
Qifasoqli, Ibrahim, (1988), History of the the Khwarazmid State (1092-1221 A.D.), Translated into Persian by Davood Esfahanian, Tehran: Gostareh [in Persian]
Rahmati, Mohsen, (2018), «Consolidation and development of the Khwarazmshahi state at the Atsiz period », The Journal of Historical Researches of Iran and Islam No 23 pp 105-126[in Persian]
Rāvandī, Moḥammad b. 'Alī b. Soleīmān, (2007), Rāḥat ul-Ṣodūr wa Āyat ul-Sorūr, edited with notes, glossary and indices by Mohammad Eqbal, Tehran: Asāṭīr [in Persian]
Rāzī, Naǰm ul-Dīn (1987), Mīrṣād ul-‘Ībād mīn al Mabda’ Īla al Ma‘ād , selection by Mohammad Amin Riyahi, Tehran: Tūs Publications [in Persian]
Sam‘ānī, ‘Abd ul-Karīm b. Moḥammad al-Tamīmī, (1988), al-Ansāb, edited by Abdullah Umar al Barudi, Beirut Lebanon: Dār al-ǰīnān [in Arabic]
Sattarzade, Malihe, (1390/2011), The Seljuqs, Tehran: SAMT [in Persian]
Soyūṭī, ‘Abd ul-Raḥmān b. Abībakr, (1979), Boḡīyat ul Wo‘āt fī Ṭabaqāt al Nahvīyyīn wa al Nohāt, edited by Mohammd Abulfazl Ibrahim, Beirut Lebanon: Dār al-Fīkīr [in Arabic]
Tahmasbi, Sasan, (2013-2014), «The Hanafites of Isfahan before Safavids, the Reasons for their Development and Quarrel with Safiites and Hanbalites», Quarterly Journal of History Department at Imam Khomeini specialized University, Vol 6 No 18 pp 73-93 [in Persian]
Vakili, Hadi and Ensiyyah Hosseini Sharif, (2007), «Mutazilite Hanafites in Khurasan During 2nd to 7th Centuries A.H.», Quarterly Journal of Historical Studies and Researches, No 16 pp 157-166[in Persian]
Yāfī‘ī, ‘Abdullāh b. Asaad al Yamānī al Makkī, (1997), Mir’āt ul-ǰanān wa ‘Ībrat ul-Yaqẓān, edited by Khalil al Mansur, Beirut Lebanon: Dār al-Kotob ul-‘Ī lmīyah [in Arabic]
Zarrinkoob, Abdolhossein (2009), Pelleh Pelleh tā Molāqāt-e ḵodā, Tehran: ‘Elmī Publications [in Persian]
Zarrinkoob, Abdolhossein, (2004), History of Persia (Part 1) PERSIA in Early Islamic Centuries, Tehran: Amīr Kabīr [in Persian]
Zobaydī, Moḥammad Mortażā al-Ḥossaīnī, (1994), Tāǰ ul-‘Arūs Mīn ǰawāhīr al Qāmūs, edited by Ali Shiri, Beirut Lebanon: Dār al-Fīkīr for Publications [in Arabic]
)