نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

• شهرام جلیلیان

استاد تاریخ ایران باستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

در روزگار ساسانیان، «دیوان سپاه» (در منابع عربی و فارسی: «دیوان الجُند»/ «دیوان الجیش»/ «دیوان المقاتله» یا «دیوان عرضِ سپاه») که با جنگ و رزم‌آوری و پاسداری از مرزهای کشور پیوند داشت، یکی از ارجمندترین دیوان‌های شاهنشاهی بود. پاره‌ای از دبیران کارآزمودۀ این دیوان که «دبیر سپاه» (در منابع عربی: کاتب الجُند/ کاتب الجیش) نامیده می‌شدند، در لشکرکشی‌ها با سپاهیان همراه می‌شده‌اند و چنان یک رویدادنگار/ تاریخنگار، چندوچون نبردها و کارهای جنگاوران و فرماندۀ سپاه در رویارویی با سپاه دشمن، فهرست غنائم جنگی و نیز شمار کشته‌شدگان در جنگ را می‌نوشته‌اند و به پادشاه گزارش می‌داده‌اند. این دبیران که در هنگامۀ نبرد، نامه‌نگاری‌های فرماندۀ سپاه با پادشاه ویا دیگران را انجام می‌دادند، البته نماینده و چشم و گوش ویژۀ پادشاه در سپاه نیز بودند و با وجود آن‌ها سپاهیان و فرماندهان کم‌تر می‌توانستند به کارهای پنهانی و نافرمانی از پادشاه دست بزنند. در این جستار، به اهمیَّت «دبیر سپاه» در دیوانسالاری ساسانیان و نیز خویشکاری او در جنگ‌ها چنان «چشم و گوش» پادشاه و یک رویدادنگار/ تاریخنگار در سپاه، خواهیم پرداخت.
کلیدواژه‌ها: ساسانیان، دیوانسالاری ساسانیان، دیوان سپاه، دیوان الجُند، دبیر سپاه، کاتب الجُند.

کلیدواژه‌ها

• ساسانیان
• دیوان سپاه
• دبیر سپاه

موضوعات

• تاریخ تحولات ایران باستان

عنوان مقاله [English]

The army secretary in the bureaucracy of the Sasanian Empire

نویسنده [English]

• Shahram Jalilian

Professor, Department of History, Shahid Chamran University of Ahvaz.

چکیده [English]

The efficient bureaucracy of the Sassanids, with experienced agents, carried out civil affairs in the vast area of "Iranshahr" (Iran/Sasanian Empire) for nearly five centuries. During that period, "Diwan Sepah" was one of the most important organizations of the Sasanian empire, which led the war and warfare. The books that were kept and archived in this organization, besides the information about outposts and war forts of the country and the battle formations in the armories, included the names and descents of all the troops and commanders the salary of each of them, as well as the bravery and outstanding deeds of the warriors and Commanders. Earlier research has addressed the position of "secretaries" in the administrative structure of Iran during the Sassanid period, or in the books that documented the history and culture of the Sassanids, there is more or less knowledge about the secretaries. However, in these studies, there is only tacit information about the "Secretary of the Guard" as a group of Sassanid secretaries, and no solid research investigated this group of secretaries in the history of the Sassanids and their dignity and self-employment in the structure of the Sassanid imperial court. Thus, this study will discuss the importance of the "Secretary of the Corps" in the Sasanian bureaucracy, as well as his duties in wars, as the "eyes and ears" of the king and an event writer/historian in the Corps.

کلیدواژه‌ها [English]

• Sassanians
• Diwan Sepah
• Secretary of Sepah