نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
عنوان‌هایی نظیر الجبل/الجبال در چند سدۀ نخست و سپس عراق‌عجم/عراق در سده‌های ششم تا نهم ق. از زمرۀ جای‌نام‌هایی هستند که برای بخش‌هایی از نیمۀغربی ایران به کار رفته‌اند. جستار پیش رو مبتنی بر پرسش‌هایی چند است: این نام‌ها در چه زمینه و زمانه‌ای ساخته شدند؟ چگونه در نوشته‌های مورخان بازتاب یافتند؟ کاربرد و استفاده از آنها از لحاظ زمانی و جغرافیایی چگونه بود؟ رویکرد پژوهشی این نوشتار مبتنی بر توصیف عمیق و گسترده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در طول دو سدۀ نخستین اسلامی، جای‌نام‌های باستانی منطقه، به تدریج فراموش شدند و جای‌نام الجبل/الجبال (تقریبا) در سدۀ سوم به عنوان نام رایج این منطقه رواج یافت و به تدریج در نوشته‌های تاریخی جا افتاد، بدون آنکه تعریف و تحدید مشخصی داشته باشد. نام‌های عراق‌عجم/عراق و به موازات آن، قهستان/کهستان، از سدۀ ششم به این سو، به وسیله مورخان استفاده شد و به تدریج استعمال عراق(عجم) دیگر نام‌ها را به حاشیه راند. در سدۀ ششم تا نهم در تاریخ‌نگاری ایران، استفاده از جای‌نام‌های الجبل/الجبال و عراق‌عجم/عراق با آشفتگی‌هایی همراه شد؛ زیرا مورخان در جریان بازنویسی تاریخ ایران از آغاز تا زمانه خود، با تکیه بر منابع عربی (و فارسی) سده‌های سوم تا ششم، به تناوب این جای‌نام‌ها را به‌جای یکدیگر به‌کار می‌بردند. اما مورخان عراق، شام و مصر دیرتر از مورخان ایرانی از عنوان عراق‌عجم/عراق استفاده کردند و به‌سبب بهره‌بردن از متون عربی سده‌های سوم تا هفتم، آشفتگی کمتری در استفاده از این جای‌نام‌ها بروز دادند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The evolution of place names in the western half of Iran in the historical writings of the 3rd-9th centuries A.H. (Al-Jebal/Al-Jabal/Qohestan/Cohestan and Iraq-e Ajam)
نویسندگان [English]
- Hassan Hazrati 1
- Mohamadreza Zadehsafari 2
1 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, University of Tehran, Tegran, Iran.
2 PhD student of Islamic history, University of Tehran
چکیده [English]
One of the intellectual reflections of Muslim historians is to give specific names to the lands of the Islamic world. Among them, it is possible to name parts of the western half of Iran with titles such as Al-Jabal/Al-Jebaal in the first few centuries and then using Iraq-e Ajam instead in the sixth to ninth centuries A.H. Cited. The upcoming essay seeks to answer these basic questions: in what context and time were these names created, and how were they reflected in historians' writings, and how were they used? The findings of the present research indicate that the title Al-Jabal/Al-Jebaal was created during the first two centuries of Islam and was gradually reflected in the writings of historians, without having a specific definition. The concept of Iraq- e Ajam/Iraq was also used by historians from the 6th century onwards for the intended area. It seems that a kind of anachronism has occurred in the use of these names by the historians of the geography of Iran due to the rewriting of the history of Iran from the beginning to the contemporary time and the fading of the use of historical sources from the third to the sixth centuries of Arabic and they follow the chronological order in using these names. They have not done But on the other hand, the historians of Iraq, Syria and Egypt used the title Iraq-Ajam later than Iranian historians, and due to relying on ancient sources, they did not commit anachronism.
کلیدواژه‌ها [English]
- : historiography
- geography
- Al-Jabal/Al-Jabaal/Iraq-e Ajam
)