نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، گروه علوم‌اجتماعی، دانشکدۀ علوم‌اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم‌اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

هم‌زمان با رویارویی ایران با مدرنیتۀ غربی و شکل‌گیری تقابلات گفتمانی متأثر از آن، بحث زنان، هویت و شرایط زندگی آن‌ها به‌عنوان سوژه‌ای مهم‌ مطرح شد و دامنۀ وسیعی از گفتار، پیرامون آن‌ها در این گفتمان‌ها شکل گرفت و زنان یکی از محورهای مهمِ بحث محسوب شدند. مقالۀ حاضر با بررسی گفتارهای تجددگرایانه حول محور زنان، با بهره‌گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی به واکاوی معنایی سوژۀ زن مدرن می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که سوژۀ زن مدرن در گفتمان تجددگرای دورۀ قاجار چه معنایی یافته است، چه ایدئولوژی‌هایی بر این گفتمان حاکم بوده است، این گفتمان در احراز موقعیت در گفتمان مسلط عصر مشروطه چه جایگاهی به دست آورده‌ است؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد که زن مدرنی که در تقابل با سنت شکل گرفت، در گفتمان تجددگرا به‌مثابۀ سوژۀ مطالبه‌گرِ نقاد برساخت می‌شود و با نقد سنت‌ها و با در مرکز نشاندن ایدۀ محوری مساوات، عناصر هویتی مدرن را برای زنان همانند مردان طلب می‌کند. این گفتمان در گزاره‌هایی که تقابل آشکار با سنت نداشتند، توفیق بیشتری به دست آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Construction of Modern Woman in Modernist Discourse of the Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Zohre Omidipour 1
  • Ali Rajabloo 2

1 PhD Student of Sociology, Department of Social Science, Faculty of Social Science and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor, Department of social science, Faculty of Social Science and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran

چکیده [English]

As Iran confronted Western modernity and the resulting discursive conflicts, discussing women, their identity, and their living conditions became a central topic. A wide range of discourses formed around these issues, making women a significant focus of debate. This article examines the modernist discourses on women, utilizing critical discourse analysis to explore the semantic construction of the modern woman in these discourses. It addresses the question of what the subject of the modern woman meant in the modernist discourse of the Qajar era, what ideologies dominated this discourse on women, and what position this discourse achieved in the dominant discourse of the constitutional era.
The research findings indicate that the modern woman, who was formed in opposition to tradition, is constructed in the modernist discourse as a demanding and critical subject. By criticizing traditions and focusing on the core idea of equality, it seeks modern identity elements for women like those for men. This discourse has been more successful in propositions that did not explicitly oppose tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernity
  • Modern Woman
  • Traditional Woman
  • Discourse
  • Critical Discourse Analysiss
آخوندزاده، فتحعلی (1349) تمثیلات (شش نمایشنامه و یک داستان)، ترجمۀ محمدجواد قراجه‌‌داغی، تهران: خوارزمی.
آخوندزاده، فتحعلی (1355) مقالات فارسی، به‌اهتمام حمید محمدزاده، تهران: نگاه.
آخوندزاده، فتحعلی (1357) الفبای جدید و مکتوبات، به‌کوشش حمید محمدزاده، تبریز: احیا.
آدمیت، فریدون (1357) اندیشه‌‌های میرزاآقاخان کرمانی، تهران: پیام.
آزاد ارمکی، تقی (1381) مدرنیتۀ ایرانی، روشنفکران و پارادایم فکری عقب‌‌ماندگی در ایران، تهران: اجتماع.
استادملک، فاطمه (1367) حجاب و کشف حجاب در ایران، تهران: عطایی.
اکبری، اندیشه (1397) برساخت هویت زن در مدرنیتۀ ایرانی و نمود آن در مشروطه، پایان‌‌نامۀ دکتری، دانشگاه کاشان.
امیدی‌‌پور، زهره (1390) تحلیل گفتمان مقاومت زنان از دورۀ مشروطه تا اوایل حکومت پهلوی، پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌‌ارشد، دانشگاه الزهرا.
بامداد، بدرالملوک (1347) زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، جلد 1و 2، تهران: ابن‌سینا.
بهنام، جمشید (1386) ایرانیان و اندیشۀ تجدد، تهران: فرزان روز.
تاجیک، محمدرضا (1384) روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان، تهران: فرهنگ گفتمان
ترابی‌‌فارسانی، سهیلا (1388) «تکاپوی زنان عصر قاجار، جهان سنت و گذار از آن»، تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، 19(2)، صص 22- 1.
خانیکی، هادی (1387) در جهان گفت‌وگو: بررسی تحولات گفتمانی در پایان قرن بیستم، تهران: هرمس.
رجبلو، علی (1396) دولت مطلقۀ نوگرا در ایران، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
سلطانی، سید علی‌‌اصغر (1387) قدرت، گفتمان و زبان، سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی، تهران: نی.
سنبلی، ندا؛ قدیمی‌‌قیداری، عباس (1401) «کی عروسک‌‌باز را جامه عروسی درخور است؛ تأملی بر رویکرد متون ادبی و تاریخی دورۀ قاجار به پدیدۀ‌‌ کودک‌همسری»، زبان و ادب فارسی، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز، 75(245)، صص 175-149.
صادقی، فاطمه (1384) جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران (دورۀ پهلوی اول)، تهران: قصیده‌‌سرا.
غلامرضاکاشی، محمدجواد (1379) جادوی گفتار، ذهنیت فرهنگی و نظام معانی در انتخابات دوم خرداد، تهران: مؤسسۀ فرهنگی آینده پویان.
فتحی، مریم (1383) کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌‌های تاریخی حرکت زنان در ایران، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
فرکلاف، نورمن (1389) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌‌ها.
فروردین، فیروزه (1388) بازنمایی ایدئولوژی جنسیت در گفتمان مشروطه، پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌ارشد: دانشگاه علامه ‌‌طباطبایی.
فصیحی، سیمین (1390) «رنج مجاهدت و ثمرۀ محرومیت»، در مجموعه مقالات زن در تاریخ معاصر ایران، تهران: کویر.
فصیحی، سیمین (1389) «از خلوت خانه تا عرصۀ اجتماع؛ رویارویی زنان با دوگانگی طبیعت و فرهنگ از مشروطه تا پایان دورۀ قاجار»، تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، (8)، صص 138- 115.
فیرحی، داوود (1378) قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نی.
قدیمی‌‌قیداری، عباس؛ سنبلی، ندا (1401) «زن یکی بیش مبر زان‌که بود فتنه و شر»؛ پژوهشی دربارۀ پدیدۀ چند همسری در متون ادبی-سیاسی دورۀ قاجار، پژوهش‌‌نامۀ زنان، 13(3)، صص112- 75.
قنبری‌‌مله، زهرا؛ رحمانیان، داریوش (1391) «درآمدی بر بازشناسی تاریخ‌‌نگاری منصوره اتحادیه»، تاریخ‌‌نگری و تاریخ‌‌نگاری، دانشگاه الزهرا، 22(10)، صص127- 105.
کرمانی، میرزاآقاخان (2000) سه مکتوب، به کوشش بهرام چوبینه، آلمان: نیما.
کرمانی، میرزاآقاخان (2001) هشت بهشت، بیان دیجیتال.
کرمانی، میرزاآقاخان  (1384) صدخطابه، به‌کوشش محمدجعفر محجوب، لس‌‌آنجلس: شرکت کتاب
کسرایی، محمدسالار (1379) چالش سنت و مدرنیته در ایران از مشروطه تا 1320، تهران: مرکز.
میرسپاسی، علی (1384) تأملی در مدرنیته ایرانی: بحثی دربارۀ گفتمان‌‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، ترجمۀ جلال توکلیان، تهران: طرح نو.
میرکیایی، مهدی (1394) نان و سیاست: تأثیر بحران‌‌های نان بر سیاست و اقتصاد عصر ناصری، تهران: علم.
میلز، سارا (1382) گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: ‌‌هزارۀ سوم.
وحدت، فرزین (1383) رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمۀ مهدی حقیقت‌‌خواه، تهران: ققنوس.
یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوئیز (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.
 
جمعیت نسوان وطن‌‌خواه (1302) سال1، شمارۀ 1 و 5
جهان زنان (1299) سال 2، شمارۀ 2
زبان زنان: سال 1، شمارۀ 9
زبان زنان: سال 4، شمارۀ 2
زبان زنان: سال 4، شمارۀ 3
زبان زنان: سال 4، شماره 4
شکوفه (1330ق) سال 1، شمارۀ 6
شکوفه (1332ق)  سال 2، شمارۀ 21
شکوفه (1333ق) سال 3، شمارۀ19
عالم نسوان (1299) سال 1، شمارۀ 3 و 4
عالم نسوان (1300) سال 2، شمارۀ 2 و 3
عالم نسوان (1301) شمارۀ 1
 
Fairclough ,Norman(1992), Discourse and Social Change, London: Polity Press.
Fairclough ,Norman(2002)," Critical Discourse Analysis and Marketization of public discourse " in Toolan , M , critical discourse Analysis , vol 2,London: Routledge
 
Adamiyat, F. (1976). Ideology of Constitutional Revolution, Tehran: Payām.
Akbari, A. (2018). The Construction of Women Identity in Iranian Modernity and Its Reflection in Constitutional Revolution. Doctoral Dissertation. Kashan University: Department of social sciences. (In Persian)
Akhondzade, F. (1970), Tamṯīlāt (Six Play and one Story), Translator: Gharaje daghi, Tehran: ḵārazmī (In Persian)
Akhondzade, F. (1976). Persian Articles, by Mohammadzade`s effort, Tehran: Negāh (In Persian)
Akhondzade, F. (1978). New Alphabet and Letters, by Mohammadzade`s effort, Tehran: Eḥyā (In Persian)
‘Ālam-e- Nesvān (1920), 1(3, 4) (In Persian)
Azadarmaki, T. (2001). Iranian Modernity; Intellectual and Taught Paradigms in Iran. Tehran: Publishing Office of Community. (In Persian)
Bamdad, B. (1968), Iranian Woman from The Constitutional Revolution to The White Revolution, Tehran: Ībn-e Sīnā (In Persian)
Behnam, J. (2004). Iranian and Modernity Thought (3rd Ed.). Tehran: Farzān Rūz. (In Persian)
Fairclough, N. (1992), Discourse and Social Change, London: Polity Press.
Fairclough, N. (2002), Critical Discourse Analysis and Marketization of public discourse in Tolan, M.  critical discourse Analysis, vol 2, London: Routledge
Fairclough, N. (2010). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. Translators Group, Tehran: Bureau of media studies and planning (In Persian)
Farvardin, F. (2009). Gender Ideology in Constitutional Discourse. MCS Thesis. University of Allame Tabatabaei: Depatrement of social sciences. (In Persian)
Fasihi, S. (2010). From The Privacy of the Home  to the Community Arena; Women`s Confrontation With the Duality if the Nature and Culture from the Constitution to the End of Qajar era,  Quarterly Journal of History of Islam and Iran, 20(8), 115-137 Doi: https://doi.org/10.22051/hii.2014.691 (In Persian). S
Fasihi, S. (2011), The Pain of Struggle and Deprivation, In the Collection of Articles on Woman in The Contemporary History of Iran, Tehran: Kavīr (In Persian)
Fathi, M. (2004), Woman`s Center with an Approach to the Historical Roots of the Woman`s Movement in Iran. Tehran: Institute of Contemporary History of Iran (In Persian)
Feirahi, D. (1999). Power, knowledge and legitimacy in Islam, Tehran: Ney Publisher (In Persian)
Ghadimi Gheidari. A., Sonboli, N. (2021). Zan yaki bish mabar zaan keh bovad fetneh vo shar; A study on the phenomenon of polygamy in the Qajar period. Quarterly of Woman studies, 13(41), 75-112. DoI:10.30465/WS.2022.41675.3585. (In Persian)
Ghanbari mele, Z., Rahmanian, D (2012). Recognition of method of Historiography of Mansure Etehadieh, Quarterly of Historical Perspective and Historiography. 22(10), 105-127, Doi: https://doi.org/10.22051/hph.2014.863. (In Persian)
Gholamreza-Kashi, M. J. (2000). The magic of speech: culture mentality and thinking system in second of Khordad elections, Tehran: Ayandeh Pooyān Cultural Institute. (In Persian)
ǰahān-e Zanān (1920). 2(3) (In Persian)
ǰam‘īat-e Nesvān Vaṭanḵāh (1923), 1(1), 1(5) (In Persian)
Jorgensen, M., & Philips, L. (2010). Theory and Method in the Analysis of the Discourse. Translated by Hadi Jalili. Tehran: Ney Publisher. (In Persian)
Kasraei, M. S. (2000). The Challenge of Tradition and Modernism in Iran. Tehran: Markaz. (In Persian)
Kermānī, M, A. (2000), Three Letters, By Choubine`s Effort, Germany: Nīmā (In Persian)
Kermānī, M, A. (2001), Eight Heavens, Tehran: Bayān-e Dīgītāl (In Persian)
Kermānī, M, A. (2005), A Hundred Speeches; By Mahjoob`s Effort, Los Angeles: Book Company (In Persian)
Khaniki, H. (2008). In the World of Dialogue: investigation about Discourse Evolution at the end of 20th century. Tehran: Hermes. (In Persian)
Mils, S. (2003). Discourse. Translated by: F. Mohammadi. Zanjan: Third Millennium. (In Persian)
Mirkiaei, M. (2015), Bread and Politics; The Impact of Crises on Politics and Economy of the Nasery Era (In Persian)
Mirsepasi, A. (2005). Reflections on Iranian Modernity. Translated by: J. Tavaklian. Tehran: New Design. (In Persian)
Omidipour, Z. (2012). discourse analysis of women's resistance since Iranian Constitutional revolution) to the earlies of Pahlavi dynasty. AL Zahra University, Department of social sciences and economic, Tehran. (In Persian)
Ostadmalek, F. (1988). Hijab and Discovery of Hijab in Iran, Tehran: ‘Aṭāeī (In Persian) 
Rajabloo, A. (2017). Modernist Dictatorial Government in Iran. Tehran: Research Institute of Islamic History. (In Persian)
Sadeghi, F. (2005). Gender, Nationalism and Modernity in Iran (Pahlavi Era). Tehran: Qaṣīdeh-Sarā. (In Persian)
Soltani, A. (2008). Power, Discourse and Language: Mechanism of Power in Islamic Republic of Iran. Tehran: Ney Publisher. (In Persian)
 
Sonboli, N., Ghadimi Gheidari, A. (2022). Kay arusak baz ra jamehy arusi dar khor ast” A reflection on the approach of literary-historical texts of the Qajar period to the phenomenon of child marriage", Quarterly of Persian Language and Literature, 75(245), 149-175. https://doi.org/10.22034/perlit.2022.50607.3287. (In Persian).
Tajik, M. (2005). Other and Identity among Iranian, Tehran: Culture of Discourse. (In Persian)
Torabi Farsani, S. (2019), Iranian Woman in Transition from Traditional to Modern. Tehran: Nīlūfar (In Persian)
Vahdat, F. (2004). Iran’s Intellectual Encounter with Modernity. Translated by: M. Haghighatkhah. Tehran: Qoqnūs. (In Persian
Zabān-e- Zanān (1920), 1(9)., 4(2)., 4(3)., 4(4) (In Persian)