نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
چکیده
در منابع عربی سده‌های نخستین اسلامی، گهگاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی به زبان‌های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش دربارۀ تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این منابع، کتاب ارزشمند نِهایَهُ الأِرَب فی اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَبِ است که تاریخ تألیف آن، نام نویسندۀ متن عربی و نیز مترجم آن به زبان فارسی، همگی ناشناخته‌اند. نویسندۀ ناشناختۀ این کتاب، گاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی را به زبان پهلوی یا فارسی می‌آورد که در نوع خود کمیاب و البته از نظر زبانی و تاریخی بسیار سودمند است و یکی از آنها بازگویی نوشتۀ فارسی روی سکه‌های درهم و دینار شاهبانو همای چهرآزاد کیانی است که در آن آمده است: بخر (= بخور) بانو جهان هزار سال نوروز و مهرجان. پیش از این پژوهندگان تاریخ زبان فارسی، با اشاره به اسطوره‌ای بودن همای چهرآزاد، این نوشته را یکی از شعرهای هجایی دورۀ ساسانیان انگاشته‌اند که احتمالاً در دورۀ بوران (631-630م)، دختر خسرو دوم (628-590م) سروده شده است. در این پژوهش تلاش شد با نگاه دوباره‌ای به گزارش نِهایَهُ الأِرَب و نیز نوشتۀ روی سکه‌های ساسانیان، پیشنهاد تازه‌ای دربارۀ کاربرد این نوشته و مفهوم آن مطرح شود و نشان داده شد که این نوشته احتمالاً پژواکی از نوشتۀ سکه‌های درهم و دینار شاهبانو بوران است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Farrah i Bānōg i Gïhān/ Hazār Nowrūz va Mihrgān
نویسنده [English]
- Shahram Jalilian
Professor, Department of History, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
چکیده [English]
Some words or phrases in Middle Persian or Dari Persian languages are occasionally mentioned in Arabic sources of the early Islamic centuries that are of great value for research on the history of the Persian Language. The precious book Nihāyat al-Arab fī Akhbār al-Furs wa al-Arab is an instance of these sources that the date of its compilation, the names of the author of its Arabic text and the translator of its Persian text are all unknown. The unknown author of this book sometimes used words or phrases in Middle Persian or Persian languages which is a rare action in itself and of course is very useful linguistically and historically, and one of them is the retelling of the Persian inscription on the dirham and dinar coins of Homāy Čehrzād, Kiānian Queen, which states: “Eat O Queen of the World, for a thousand years which pass from Nowrūz and Mihrgān.” Previously, scholars of the history of the Persian language, referring to Homāy Čehrzād as a myth, considered this writing to be one of the syllabic poems of the Sasanian period which was probably composed during the Borān’s reign (630-631 AD), the daughter of Xusrow II (590-628 AD). Taking another look at the report of Nihāyat al-Arab and also at the inscriptions on the Sasanian coins, this research attempts to make a new suggestion about the use of this writing and its meaning and show that it is probably an echo of the inscription on the dinar and dirham coins of Queen Borān.
کلیدواژه‌ها [English]
- Nihāyatuʼl-irab
- Homāy Čehrzād
- Sasanians
- Queen Borān
- Mihrgān
- Xwarrah/ Farrah
ابن‌بلخی (1363) فارس‌نامه، به‌سعی و اهتمام و تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.
ابوریحان بیرونی، محمدبن‌احمد (1392) آثار باقیه از مردمان گذشته، ترجمه و تعلیق پرویز سپیتمان (اذکائی) تهران: نشر نی.
اذکایی، پرویز (1373) تاریخ‌نگاران ایران، تهران: مجموعۀ انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اسکات میثمی، جولی (1391) تاریخ‌نگاری فارسی (سامانیان، غزنویان، سلجوقیان) ترجمۀ محمد دهقانی، تهران: ماهی.
اصفهانی، حمزه‌بن‌حسن (1346) تاریخ پیامبران و شاهان (سنی الملوک الارض و الانبیاء) ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
امام‌شوشتری، محمدعلی (1348) «نوروز در ادبیات عرب»، معارف اسلامی، دورۀ4، شمارۀ 8، صص28-11.
اینوسترانتسف، کنستانتین (1351) تحقیقاتی دربارۀ ساسانیان، ترجمۀ کاظم کاظم‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بخشی از تفسیر کهن (1351) با مقدمه و تصحیح محمد روشن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
برومندسعید، جواد (1388) نوروز جمشید: پژوهشی نوین از پیدایی نوروز، تهران: توس.
بلعمی، ابوعلی محمدبن‌محمد (1385) تاریخ بلعمی، به‌تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: زوار.
بلوکباشی، علی (1380) نوروز: جشن نوزایی آفرینش، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بهار، محمدتقی (1382) «شعر در ایران»، بهار و ادب فارسی (مجموعۀ یک‌صد مقاله از ملک‌الشعراء بهار)، به‌کوشش محمد گلبن، جلد1، تهران: علمی و فرهنگی، صص134-74.
بیانی، ملک‌زاده (1348) «پادشاهی پوراندخت ملکه ساسانی و پژوهشی دربارۀ سکه‌های زمان او»، بررسی‌های تاریخی، دورۀ4، شمارۀ 1، صص34- 19.
تَجارِبُ الاُمَمِ فی اَخبارِ مُلوکِ العَرَبِ وَ العَجَمِ (1373) به‌کوشش رضا انزابی‌نژاد و یحیی کلانتری، مشهد: دانشگاه فردوسی.
تقی‌زاده، سیدحسن (1339) «منشأ فارسی (شاهنامۀ فردوسی و پیشروان وی در این کار)»، کاوه، دورۀ2، شمارۀ 1، صص14-13.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک‌بن‌محمدبن‌اسماعیل (1900) غُرَر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، به‌اهتمام هرمان زوتنبرگ، پاریس.
ثعالبی‌مرغنی، حسین‌بن‌محمد (1372) شاهنامۀ کُهن: پارسی تاریخ غُرر السیر، ترجمۀ محمد روحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
جاحظ، ابوعثمان عمروبن‌بحر (1418ق/ 1998 م) المحاسن و الاضداد؛ قَدّمَ لَهُ وَ حَقّقَهُ محمّد سَوید، بیروت: دارالاحیاءالعلوم.
جاحظ، ابوعثمان عمروبن‌بحر (1343) تاج، ترجمۀ محمدعلی خلیلی، تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.
جلیلیان، شهرام (1396) تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان، تهران: سمت.
خالقی‌مطلق، جلال (1398) زنان شاهنامه، ترجمۀ فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران: نگاه معاصر.
خطیبی، ابوالفضل (1375) «نگاهی به کتاب نهایه الأرب و ترجمۀ فارسی قدیم آن»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ2، شمارۀ4، صص149-140.
خطیبی، ابوالفضل (1379) «سرگذشت سیر الملوک ابن‌مقفع»، در یادنامۀ دکتر احمد تفضلی، به‌کوشش علی‌اشرف صادقی، تهران: سخن، صص177-163.
نظام‌الملک، حسن‌بن‌علی (1358) سیاست‌نامه، به‌کوشش جعفر شعار، تهران: کتاب‌های جیبی.
خیام نیشابوری، عمربن‌ابراهیم (1385) نوروزنامه، به‌کوشش علی حصوری، تهران: چشمه.
دریایی، تورج (1382 الف) «یادداشتی دربارۀ نخستین القاب ساسانیان»، در تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمۀ مهرداد قدرت دیزجی، تهران: ققنوس، صص15- 9.
دریایی، تورج(1382 ب) «استفاده از تبلیغات دینی ـ سیاسی در سکه‌های خسرو دوم»، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمۀ مهرداد قدرت دیزجی، تهران: ققنوس، صص43- 31.
دریایی، تورج (1391) «سکۀ ملکه بوران و اهمیت آن در درک ایدئولوژی سلطنتی اواخر دوران ساسانیان»، در ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان، ترجمۀ آهنگ حقانی و محمود فاضلی‌بیرجندی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، صص90-81.
دریایی، تورج (1392) «مقام سلطنت در ایران اوایل دورۀ ساسانی»، در عصر ساسانی (ایدۀ ایران)، ترجمۀ محمدتقی ایمان‌پور و کیومرث علی‌زاده، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، صص99-87.
دهخدا، علی‌اکبر (1373) لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، جلد6 (حدث ـ در پرچین)، تهران: دانشگاه تهران با همکاری روزنه.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن‌داود (1371) اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
رضی، هاشم (1385) جشن‌های آب: نوروز، سوابق تاریخی تا امروز، جشن تیرگان و آب‌پاشان، آبریزگان همراه با گزارش‌هایی دربارۀ آداب و دینی زرتشتیان، تهران: بهجت.
سودآور، ابوالعلاء (1384) فرّۀ ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: نشر نی.
شاپور شهبازی، علیرضا (1389) تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صادقی، علی‌اشرف (1357) تکوین زبان فارسی، تهران: دانشگاه آزاد ایران.
صفا، ذبیح‌الله (1363) حماسه‌سرایی در ایران از قدیم‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهارم هجری، تهران: امیرکبیر.
طبری، محمدبن‌جریر (1352) تاریخ طبری یا تاریخ الرُسُل و المُلُوک، جلد2، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فردوسی، ابوالقاسم (1393) شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فَرْنبَغْ دادَگی (1380) بُندَهِشن، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل (1374) ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
کولسنیکف، آ، ای (1389) ایران در آستانۀ سقوط ساسانیان، ترجمۀ محمدرفیق یحیایی، تهران: کند و کاو.
گردیزی، عبدالحی الضحاک‌بن‌محمود (1347) زین‌الاخبار، به‌مقابله و تصحیح و تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مجمل‌التواریخ و القصص (1383) به‌تصحیح محمدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
محمدی‌ملایری، محمد (1379) تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد1، تهران: یزدان.
نِهایَهُ الأَرَب فی اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَبِ (1375) به‌تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یارشاطر، احسان (1357) «چرا در شاهنامه از پادشاهان ماد و هخامنشی ذکری نیست؟»، در شاهنامه‌شناسی، تهران: بنیاد شاهنامۀ فردوسی، صص301-268.
یارشاطر، احسان (1373) «تاریخ ملی ایران»، در تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، جلد3، قسمت1، پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، صص587-471.
یعقوبی، احمدبن‌ابی‌یعقوب (1366) تاریخ یعقوبی، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، جلد1، تهران: علمی و فرهنگی.
Bivar, A. D. H (1986), “Sasanians, Kushano-Sasanians, Hepthalites,” A Survey of Numismatic Research, pp. 695-704.
Brown, E. G (1899), “The Sources of Dawlatshāh; With Some Remarks on the Materials Available for a Literary History of Persia, and an Excursus on Bārbad and Rūdagī,” The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, pp. 37-60.
Brown, E. G (1900), “Some Account of the Arabic Work entitled Nihāyatuʼl-irab fī Akhbāriʼl-Furs waʼl-Arab, particularly of that part which treats of the Persian Kings,” JRAS, London, pp. 195-259.
Choksy, J. K (1988), “Sacral kingship in Sasanian Iran,” Bulletin of the Asia Institute 2, pp. 35-52.
Daryaee, Touraj (2015), “The Last Ruling Woman of Ērānšahr: Queen Āzarmīgduxt”, International Journal of the Society of Iranian Archaeologists, Vol. I. Winter-Spring 2015, pp. 58-61.
Dostkhah, Jalil (2003), “Homāy Čehrzād,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, The Encyclopaedia Iranica Foundation, New York, vol. XII, pp. 436-437.
Gignoux, Ph (1989), “Azarmigduxt,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, London and New York, Vol. III, p. 190.
Göbl, R (1971), Sasanian Numismatics, Translated by Paul Severin, Vienna, Klinkhardt & Biermann.
Göbl, R (1983), “Supplementa Orientalia,” Litterae Numismaticae Vindobonenses, Vienna, p. 101.
Kuntz, R., and W. B. Warden (1983), “A Gold Dinar of the Sasanian Queen Buran”, American Jurnal of Numismatics 28, pp. 133-135.
Malek, H. M. & V. S. Curtis (1998), “History and Coinage of Queen Bōrān (AD 629-631),” The Numismatic Chronicle 158, pp. 113-129.
Malek, Hodge Mehdi (1993), “A Survey of Research on Sasanian Numismatics,” Numismatic Chronicle 153, pp. 227-269.
Mochiri, M. I (1985), “A propos dʼune médaille dʼor de la reine Borān”, Studia Iranica 14, pp. 241-243.
Panaino, Antonio (2009), “The king and the gods in the Sasanian royal ideology,” Res Orientales, vol. XVIII, pp. 209-256.
Sebeos (1999), The Armenian History Attributed to Sebeos, tr. with notes Robert W. Thomson, historical commentary by James Howard-Johnston, Assistance from Tim Greenwood, Liverpool.
List of sources with English handwriting
Abū-Rayḥān-e Bīrūnī. (1392 Š./2013). Āṯār-e Bāqī-ye az Mardomān-e Gozašte. Parviz Spitman, Tehran: Našr-e Ney.
al-Dīnawarī, Abū Ḥanīfa Aḥmad b. Dāvoūd. (1371 Š./1992). al-Aḵbār al-ṭewāl, translated by Maḥmūd Mahdavī Dāmqānī. Tehran: Našr-e Ney.
al-Ṯa‘ālabī, Abū Manşūr. (1372 Š./1993). Ḡorar Aḵbār Molūk al-Fors wa Sīyarehem. translated by Moḥammad Rūḥānī, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad Press.
al-Yaʻqūbī, Aḥmad b. Abī Yaʻqūb. (1366 Š./1987). Tārīk-e Yaʼqūbī. vol. I. translated by Moḥammad Ebrāhīm Āyatī, Tehran: ʻelmī va Farhangī Publishers.
Azkaii, Parviz. (1373 Š./1994). Tārīḵnegārān-e Iran. Tehran: Bonyād-e Mūqūfāt-e Maḥmūd Afšār.
Bahār, M. T. (1382 Š./ 2003). “Š҅eʻr dar Irān”, Bahār va Adab-e Fārsī,
Baḵšī az Tafsīr-e Kohan. (1351 Š./1972). ed. Moḥammad Rowshan, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Iran Publishers.
Bal‘amī, Abū ‘Ālī Moḥammad. (1385 Š./2006). Tārīḵ-e Bal‘amī. ed. M. T. Bahār, Tehran: Zavār Publishers.
Bayānī, Malekzadeh. (1348 Š./1969). “Kingdome of Pōrān-doḵt, Sasanid Queen and Research on her Coins”. Barrasihāye Tārīḵī, vol. 4, no. 1, pp. 19-34.
Bivar, A. D. H (1986), “Sasanians, Kushano-Sasanians, Hepthalites,” A Survey of Numismatic Research, pp. 695-704.
Bolukbashi, Ali. (1380 Š./2001). Nowrūz, Tehran: Daftar-e Pažūhešhā-ye Farhangī.
Bondahešn. (1380 Š./2001). translated by. M. Bahār, Tehran: Tūs Publishers.
Boroumand-Saeed, Javad. (1388 Š./2009). Nowrūz-e ǰamšīd, [Nowruz of Jamshid], Tehran: Tūs Publishers.
Brown, E. G (1899), “The Sources of Dawlatshāh; With Some Remarks on the Materials Available for a Literary History of Persia, and an Excursus on Bārbad and Rūdagī,” The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, pp. 37-60.
Brown, E. G (1900), “Some Account of the Arabic Work entitled Nihāyatuʼl-irab fī Akhbāriʼl-Furs waʼl-Arab, particularly of that part which treats of the Persian Kings,” JRAS, London, pp. 195-259.
Choksy, J. K (1988), “Sacral kingship in Sasanian Iran,” Bulletin of the Asia Institute 2, pp. 35-52.
Christensen, Arthur. (1374 Š./1995). L’Iran sous les Sassanides. translated by. Rashid Yasemi, Tehran: Donyā-ye Ketāb.
Daryaee, Touraj (2015), “The Last Ruling Woman of Irānšahr: Queen Āzarmīduḵt”, International Journal of the Society of Iranian Archaeologists, Vol. I. Winter-Spring 2015, pp. 58-61.
Daryaee, Touraj. (1382 Š./2003), “Estefādeh az Tablīqāt-e Dīnī-Sīyāsī dar Sekehā-ye Ḵosrū dovom”. [Religio-Political Propeganda on the Coins of Xusro II]. in The History and Culture of Sasanians. translated by. Mehrdad Ghodrat Dizaji, Tehran: Qoqnoos Publishers. pp. 31-43.
Daryaee, Touraj. (1382 Š./2003), “Yāddāštī darbāre-ye Naḵostīn Alqāb-e Sāsānīān”. [Notes on Early Sasanian Titulature]. in The History and Culture of Sasanians. tr. Mehrdad Ghodrat Dizaji, Tehran: Qoqnoos Publishers. pp. 9-15.
Daryaee, Touraj. (1391 Š./2012). “Seke-ye Malake Bōrān va Ahamiyat-e an dar dark-e Īduoložye Salṭanatī Dowrān-e Sāsānīān [The Coinage of Queen Bōrān and its Significance in Sasanian Imperial Ideology]. Nāgoftehāye Emperātorye Sāsānīān, tr. Ahang Haqani and Mahmod Fazeli-Birjandi, Tehran: Ketāb-e Pārs-e Publishers, pp. 81-90.
Daryaee, Touraj. (1392 Š./2013), “Maqām-e Salṭanat dar Iran-e Avāyel-e Dowre-ye Sāsānī”. [Kingship in Early Sasanian Era], The Sasanian Era: The Idia of Iran. ed. Vesta Sarkhosh Curtis and Sarah Stewart. tr. Moḥammad-Taqi Imanpour & Kyumarth Alizadeh. Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad Press, pp. 87-99.
Dehkhodā, Ali Akbar. (1373 Š./1994). Loḡatnāma (Encyclopedic Dictionary), vol. 6, Chief Editors: Moḥammad Moʻin and Jaʻfar Shahidi, Tehran: Tehran University Publications.
Dostkhah, Jalil (2003), “Homāy Čehrzād,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, The Encyclopaedia Iranica Foundation, New York, vol. XII, pp. 436-437.
Ebn al-Balḵī. (1363 Š./1984). Fārs-nāme. ed. G. Le Strange and R. A. Nicholson, Tehran: Donyā-ye Ketāb Publishers.
Eṣfahānī, Ḥamzah b. al-Ḥasan. (1346 Š./1967). Ketāb-e Tārīḵ-e Senī Molūk al-Arḍ wa al-Anbīyā’, translated by. Jafar Shear, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Iran Publishers.
Farnbaḡ-Dādagī. (1380 Š./2001). Bondahīšn, tr. Mehrdād Bahār, Tehran: Tūs Publishers.
Ferdowsī, Abū al-Qāsem. (1393 Š./2014). Šāhnāma, vol. V. ed. D jalal Khaleghi-Motlagh. Tehran: The Center for Great Islamic Encyclopedia.
Gardīzī, Abū Saʻīd ʻAbd al-Ḥayy. (1347 Š./1995). Zayn al-Aḵbār. ed. ʻAbd al-Ḥayy Ḥabībī, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Irān.
Gignoux, Ph (1989), “Azarmigduxt,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, London and New York, Vol. III, p. 190.
Göbl, R (1971), Sasanian Numismatics, Translated by Paul Severin, Vienna, Klinkhardt & Biermann.
Göbl, R (1983), “Supplementa Orientalia,” Litterae Numismaticae Vindobonenses, Vienna, p. 101.
Imam-Shushtari, Mohammad Ali. (1348 Š./1969). “Nowrūz in Arabic Literature”, Maʻāref-e Islāmī, vol. 4, no. 8, pp. 11-28.
Inostrantsev, Konstantin. (1351 Š./1973). Études Sassanides. translated by. Kazem Kazem-zadeh, Tehran: ʻElmī va Farhangī Publishers.
ǰāḥeẓ, Abū ʻṮmān. ʻAmr b. Baḥr. (1343 Š./1964). Tāǰ, tr. Moḥammad ʻAlī Ḵalīlī, Tehran: Ketābḵāne-ye Ebn-e Sīnā.
Jalilian, Shahram. (1396 Š./2017). The History of Sasanid Political Changes. Tehran: The Organization for Researching and Composing University Textbooks in the Humanities.
Ḵāǰe Neẓām al-Molk. (1380 Š./2001). Sīyāsat-Nāme, ed. Jafar Shear, Tehran: Amīr Kabīr Publishers.
Ḵayām-e Neyšābūrī, ʻOmar b. Ebrāhīm. (1385 Š./2006). Nowrūz Nāma, ed. Ali Hasouri, Tehran: Našr-e Češmeh.
Khaleghi-Motlagh, jalal. (1398 Š./2019). Zanān-e Šāhnāma. [Die Frauen im Schahname]. tr. Farhad Aslani and Masoumeh Pour-taqi, Tehran: Negāh-e Moʻāṣer.
Khatibi, Abolfazl. (1375 Š./2001). “A Review of Nihāyatuʼl-irab and its old Persian”, Translation, Nāme-ye Farhangestān, vol. 2, no. 4, pp. 140-149.
Khatibi, Abolfazl. (1379 Š./ 2001). “History of Sīyar al-Molūk-e Ibn aL-Moqaffʼ”, Tafazzoli Memorial Volume, ed. Ali Ashraf Sadeghi, Tehran: Soḵan Publishers, pp. 163-177.
Kolesnikov, Alii Ivanovich. (1389 Š./2010). Iran in the time of Fall of Sasanian, tr. Moḥammad-Rafīq Yaḥyāee, Tehran: Kandokāv Publishers.
Kuntz, R., and W. B. Warden (1983), “A Gold Dinar of the Sasanian Queen Buran”, American Jurnal of Numismatics 28, pp. 133-135.
Malek, H. M. & V. S. Curtis (1998), “History and Coinage of Queen Bōrān (AD 629-631),” The Numismatic Chronicle 158, pp. 113-129.
Malek, Hodge Mehdi (1993), “A Survey of Research on Sasanian Numismatics,” Numismatic Chronicle 153, pp. 227-269.
Meisami, Juli Scott. (1391 Š./2012). Tārīḵnegārī-ye Fārsī, [Persian Historiography]. translated by. Moḥammad Dehqani, Tehran: Našr-e Māhī.
Mochiri, M. I (1985), “A propos dʼune médaille dʼor de la reine Borān”, Studia Iranica 14, pp. 241-243.
Mohammadi-Malayeri, Mohammad. (1379 Š./2000). History and Culture of Iran During the Transition from the Sasanid Era to the Islamic Era, Tehran: Yazdān Publishers.
Moǰmal al-tawārīḵ wa al-qeṣaṣ. (1383 Š./2004). ed. M. T. Bahār, Tehran: Donyā-ye Ketāb Publishers.
Nihāyatu al-Arab fī Aḵbār al-Fors wa al-ʻArab. (1375 Š./1996). ed. Moḥammad-Taqī Dānešpažūh, Tehran: Anǰoman-e Āṯār va Mafāḵer-e Farhangī.
Panaino, Antonio (2009), “The king and the gods in the Sasanian royal ideology,” Res Orientales, vol. XVIII, pp. 209-256.
Razi, Hashem. (1385 Š./2006). Ancient Iranian Festivals, Tehran: Behǰat Publishers.
Sadeqi, Ali Ashraf. (1357 Š./1978). Takvīn-e Zabān-e Fārsī, Tehran: Dānešgāh-e Āzād-e Iran.
Safa, Zabihullah, (1363 Š./1984). Ḥamāseh-Sarāyī dar Irān, Tehran: Amīr Kabīr Publishers.
Sebeos (1999), The Armenian History Attributed to Sebeos, tr. with notes Robert W. Thomson, historical commentary by James Howard-Johnston, Assistance from Tim Greenwood, Liverpool.
Shapur Shahbazi, A. (1389 Š./2010).The History of Sāsānids, Tehran: Markaz-e Našr-e Dānešgāhī.
Ṣoudavar, Abolala. (1384 Š./2005). Farrah-e Īzadī dar Āyīn-e Pādešāhī-e Iran-e Bāstān. Tehran: Našr-e Ney.
Ṭabarī, Moḥammad b. ǰarīr. (1352 Š./1973). Tārīḵ-e Ṭabarī yā Tārīḵ-e al-rosūl wa al-molūk. translated by. Abūlqāsem Pāyandeh, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Iran.
Taǰāreb al-Omam fī Aḵbār Molūk al-ʻArab wa al-ʻAǰam. (1373 Š./1994). ed. Reza Anzabi-Nezhad and Yahya Kalantari, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad Press.
Taqizadeh, Hasan. (1339 Š./1960). “Origin of Persian Language: Šāhnāma of Ferdowsī and his Predecessors”, Kāveh, vol. 2, no. 1, pp. 13-14.
vol. 1, ed. Moḥammad Golban, Tehran: ʻElmī va Farhangī Publishers, pp. 74-134.
Yarshater, Ehsan. (1357 Š./1978). “Why the names of the Medes and Achaemenids Kings are not Mentioned in Šāhnāma?”, Šāhnāma-Šenāsī, Tehran: Bonyād-e Šāhnāma-ye Ferdowsī, pp. 268-301.
Yarshater, Ehsan. (1373 Š./1994).”Iranian National History”, in Cambridge History of Iran: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods. 3/1, ed. Ehsan Yarshater, tr. Ḥasan Anūše, Tehran: Amir Kabir Publishers, pp. 471-585.
)