نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

شخصیت­ های دینی و تاریخ­ساز به سبب جذابیت و تأثیرگذاری بر مخاطب، سوژه­ های مناسبی برای ساخت فیلم و ایجاد پیوند میان تاریخ و رسانه می‌باشند. انتقال داده­ های تاریخی از طریق سینما و تلویزیون به عنوان پرمخاطب­ترین رسانه، ضرورت تعامل میان اصحاب رسانه با متخصصان و صاحب‌نظران تاریخ برای انتقال صحیح اطلاعات به بیننده را ایجاب می­ کند. این مهم در ارتباط با ساخت و تولید فیلم­ در مورد زندگانی پیامبر اکرم(ص) قبل از بعثت، به سبب وجود اسرائیلیات در سیره ­نگاری­ های اولیه دوچندان می­ شود. در فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» به کارگردانی مجید مجیدی، این بخش از زندگانی پیامبر(ص) را به تصویر کشیده شده است. با توجه به اهمیت و تأثیر این  فیلم بر بخش وسیعی از جامعه که می­ تواند در ذهنیت­ سازی مردم نسبت به پیامبر(ص) مؤثر واقع شود، نگارندۀ مقاله پیش رو درصدد بوده میزان بازتاب اسرائیلیات در آن را مورد بررسی قرار دهد. به این منظور، با رویکردی تطبیقی ابتدا اسرائیلیات موجود در منابع تاریخیِ مورد استفاده در فیلم را شناسنایی کرده و سپس به چگونگی بازتاب آن ها در فیلم پرداخته است.
یافتة پژوهش نشان داده است که سازندگان فیلم محمد رسول‌الله(ص) در أخذ داده ­های تاریخی متکی به روایت­ های ابن‌اسحاق بوده‌اند و با کم‌توجهی به نقد­های جدی صورت گرفته در مورد صحت این داده­ ها، اسرائیلیات موجود در آن را در بخش قابل توجهی از فیلم بازتاب داده­اند. این امر سبب شده چهرۀ واقعی پیامبر(ص) در این دوره از زندگی، در پسِ اسرائیلیات قرار گیرد و از چشم بیننده پنهان بماند.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reflections of Israelis in the film Mohammad Rasoolullah (PBUH)

نویسنده [English]

  • Hedye Taghavi

Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature, Alzahra University; Tehra, Iran

چکیده [English]

Religious and historical Characters are good subjects for making films for the reason the attractiveness and impact on the audience and for making connections between history and the media. The transmission of historical data through cinema and television as the most popular media necessitates the interaction between media owners, experts, and historians for the correct transmission of information to the viewer. It is important in connection with producing a film about the life of the Prophet (PBUH) before becoming a prophet due to the presence of Israʼiliyyat in the early biographies. In the movie "Muhammad Rasoolullah (PBUH)" directed by Majid Majidi, this part of the life of the Prophet (PBUH) is depicted. Considering the importance and impact of this film on a large part of the society, which can effectively create people's mentality towards the Prophet (PBUH), the author of the forthcoming article intends to examine the extent of Israʼiliyyat reflection in it. To this end, with a comparative approach, first identifies the Israʼiliyyat in the historical sources used in the film and then deals with how they are reflected in the movie.
The study's findings show that the filmmakers of the Prophet Muhammad (PBUH) relied on the narrations of Ibn Ishaq in obtaining historical data. With little regard for the severe criticisms made about the accuracy of these data, they have reflected the Israʼiliyyat of that book in a significant part of the film. This has caused the true face of the Prophet (PBUH) to be behind the Israʼiliyyat in this period of his life and to be hidden from the viewer.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammad Rasoolullah (PBUH) Film
  • Biography
  • Israʼiliyyat
  • Ibn Ishaq

منابع و مآخذ

1- ابن­ اسحاق، محمد (1377)، سیرت رسول‌الله، ترجمۀ رفیع‌الدین اسحاق همدانی، ج1، تهران: خوارزمی.
2- ابن‌بکار، زبیر (1416)، اخبار الموفقیات، قم: شریف رضی.
3- ابن‌حبان، محمد (1392)، الثقات، ج7، حیدرآباد دکن: مؤسسۀ الکتب الثقافۀ.
4- ابن‌حجر عسقلانی، احمد­بن ­علی (1415)، الاصابه فی تمییز الصحابه، تصحیح عادل احمد عبدالموجود و علی­ محمد معوض، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
5- .......................................................... (1404)، تهذیب التهذیب، ج8، بیروت: دار الفکر و للطباعۀ و النشر و التوزیع.
6- ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی­ بن محمد (1412)، المنتظم، ج2، بیروت: دار الکتب العلیمه.
7- ابن‌خلدون، عبدالرحمن­بن ­محمد (1408)،کتاب العبر، ج1، بیروت: دار الفکر.
8- ابن‌خلکان، احمدبن محمد [بی­تا]، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، ج4، بیروت: دار الفکر.
9- ابن‌سعد، محمد (1410)، الطبقات الکبری، تحصیح محمد عبدالقادر،  ج1، 5، بیروت: دار الکتب العلمیه.
10- ابن‌عبدالبر، یوسف­ بن ­عبدالله­ بن­ محمد (1412)، الاستیعاب فی معرفۀ الاصحاب، تحصیح علی­محمد البجاوی، ج1، بیروت: دار الجیل.
11- ابن‌کثیر، ابوالفدا اسماعیل‌بن عمر (1407)، البدایۀ و النهایۀ، ج2، بیروت: دار الفکر.
12- ابن‌کلبی، هشام‌بن محمد ( 1364)، الاصنام (تنکیس الاصنام)، قاهره (افست تهران): نشر نو.
13- ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن مسلم (1992)، کتاب المعارف، تصحیح ثروت عکاشه، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
14- ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق [بی­تا]، الفهرست، بیروت: دار المعرفه.
15- ابن‌هشام، عبدالملک ­[بی­تا]، السیرۀ النبویه، تحصیح مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبدالحفسظ شلبی، ج1، بیروت: دار المعرفه.
16- احمدزاده، علیرضا (1388)، فرهنگ واژگان سینمایی، تهران: افراز.
17- ازرقی، محمد­بن­ عبدالله (1416)، أخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، ج1، بیروت: دار الأندلس‏.
18- بلاذری، احمدبن یحیی‌بن جابر (1417ق)، انساب الاشراف، ج1، 9، بیروت: دار الفکر.
19- بلعمی، محمد­بن ­محمد (1378)، تاریخنامه طبری، ج2، تهران: انتشارات سروش.
20- بیهقی، ابوبکر احمدبن الحسین (1405)، دلائل النبوه و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تصحیح عبدالمعطی قلعجی، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیه.
21- خطیب بغدادی، احمدبن علی (1417ق)، تاریخ بغداد، تصحیح مصطفی عبدالقادر عطا، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
22- حموى، شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت‌بن عبدالله‏ (1993)، معجم الأدباء، ج4، 6،  بیروت: دار الغرب الإسلامی‏.
23-چرچ گیبسون، پاملا و جان هیل (1382)، رویکردهای انتقادی در مطالعات فیلم، ترجمۀ علی عامری مهابادی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.  
24- دوائی، پرویز (1369)، فرهنگ واژه‌های سینمایی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
25-  ذهبی،  محمد­بن ­احمد (1405ق)، الاسرائیلیات فی التفسیر و الحدیث، الازهر: لجمع البحوث الاسلامیه.
26- روزنتال، فرانتس (1368)، تاریخِ تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمۀ اسدالله آزاد، ج2، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
27- رمزی، نعنانه (1390)،  الاسرائیلیات و الاثرها فی کتب التفسیر، دمشق: دار القلم.
28- زرکلی، خیرالدین (1989)، الاعلام، ج9، بیروت: دار العلم للملایین.
29- زرگری‌نژاد، غلامحسین (1378)، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران: انتشارات سمت.
30- ساسانی، فرهاد (1380)، مجموعه مقالات نشانه­های معنوی در سینما، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
31- سبکی، عبدالوهاب‌بن علی] بی­تا[، طبقات الشافعیۀ الکبری، ج1، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
­32- صفدى، خلیل‌بن ایبک ‏(1401)، الوافی بالوفیات‏، ج2، بیروت: دار النشر فرانز شتاینر.
33- طبری، محمدبن جعفر (1387)، تاریخ الطبری، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، ج2، بیروت: دار التراث.
34- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1387)، طبقات مفسران شیعه، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
35- فرجامی، اعظم (1392)، بررسی شخصیت در فیلم های تاریخی- مذهبی، تهران: مرکز پژوهش‌های صدا و سیما.
36- فصیحی، سیمین و سارا پاک‌زاد (بهار و تابستان 1395)، «اعتبارسنجی تاریخی دو سریال در چشم باد و عمارت کلاه فرنگی (مطالعه موردی: دوره رضاشاه)»، دوفصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهرا(س)، شماره 17، صص 117-144.
37- فلوتن، فان (1965)، السیادۀ العربیۀ و الشیعۀ و الاسرائیلیات فی عهد بنی‌امیه، ترجمه حسن ابراهیم حسن و محمد زکی ابراهیم، قاهره: مکتبۀ النهضۀ المصریۀ.
38- مسعودی، علی‌بن حسین (1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج1، قم: دار الهجره.
39- مقدسی، مطهربن طاهر [بی‌تا]، البدء و التاریخ، ج4، ]بی­جا[: مکتبۀ الثقافۀ الدینیۀ.
40- واقدی، محمد­بن­ عمر (1409)، المغازی، تصحیح مارسدن جونز،  ج2، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی.
41- ولوی علیمحمد (1381)، «بررسی تأثیر علایق خاندانی و رسوبات اندیشۀ نومسلمانان بر ضبط سیره و تاریخ زندگانی پیامبر(ص) قبل از ابن‌اسحاق»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهراء، شماره 43، صص208-237.
42- هیوارد، سوزان(1378)، «مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی»، ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران، مجله فارابی، شماره34، صص 198-226.
43- یعقوبی، احمدبن أبی‌یعقوب [بی­تا]، تاریخ الیعقوبی، ج2، بیروت: دار صادر.
 
List of sources with English handwriting
Aḥmadzādeh, ʻAlīreżā (1388 Š.), Farhang Važegān-e Sīnemāʼī (Dictionary of cinematic vocabulary), Tehrān: Našr-e Afzār. [In Persian]
Aqīqī Baḵšāyešī, ʻabd al-raḥīm(1387 Š.),   Ṭabaqāt Mofasīran-e Shiʻa, Qom: Daftar našr navīd Eslām.
Azraqī, Moḥammad  b. ʻAbd Allāh (1983), Aḵbār al-Makka, edited by Rošdī al- Ṣālīḥ Molḥīs, Vol. 1, Beirut: Dār al-Andalūs.
Balāẕūrī, Aḥmad b. Yaḥyā (1417), Ansāb al-Ašrāf, Vols. 1, 9, Beirut: Dār al-Fīkr,
Balʻamī, Moḥammad b. Moḥammad  (1378 Š.), Tārīnāmeh Ṭabarī, Vol. 2, Tehrān: Entešārāt-e Sorūš.    
Bayhaqī, Abūbakr Aḥmad b. al-Ḥosseīn (1405), Dalāīl al-Nūbūwwa wa Maʻrīfa Aḥwāl Ṣāḥīb al-Šarī‘a, edited by ‘Abdulmo‘ṭī Qal‘aĵī, Vol. 2, Beirut: Dār al-Kūtūb al- ʻElmīya .
Church Gibson, Pamala and Jhon Hill (1382 Š.), Rowikardhaye Enteqadi Dar Motaleʻāt Film (Film Studies (Critical Approaches), Translated by ʻAlī ʻĀmerī Mahabādī, Tehrān: Entešārāt-e Sūreh Mehr.
Davāʾī, Parvīz (1369 Š.), Farhang Vāžegān-e Sīnemāʼī ((Dictionary of cinematic vocabulary), Tehrān:  Sāzmān-e Čāp va Entešārāt-e vezārat-e farhang va eršād-e Eslāmī. [In Persian]
Ḏahabī, Šams al-Dīn Moḥammad b. Aḥmad (1405), al- Esrāʼīlīyāt fi al- Tafsiīr Va al- hadīṯ, al-azhar: liǰāmiʻa al-būḥūṯ al-Eslamīya.
Ebn Ῑsḥāq, Muḥammad (1377 Š.), Sīrata Rasūl Allāh, translated by Rafīʻ al -Din Ῑsḥāq Hamedānī, Vol. 1, Tehrān: Entešārāt Ḵārazmī. [In Persian]
Ebn Bakkār, Zūbaīr (1416), Aḵbar al-Mūwafaqīyāt, Qom: Entešārāt Šarīf Rażi.
Ebn Ḥibbān, Muḥammad (1392 Š.), al-Ṯīqāt, Vol.7, Ḥaidarābād dakan,  Mūʻassesa al-Kūtūb al-Ṯaqafa.
Ebn Ḥaǰar ‘Asqalānī, Aḥmad b. ‘Alī (1415), Al-Aṣāba  fī Tamīīz al-Ṣaḥāba, edited  by ‘Ādīl Aḥmad ‘Abdulmoǰūd, ‘Ali Moḥammad Ma ‘vūż, Vol. 1, Beirut: Dār al- Kūtūb al-ʿElmīyya .
Ebn Ḥaǰar al-ʿAsqalānī, Aḥmad b. ‘Alī (1404), Tahḏīb al- Tahḏīb, Vol. 8, Beirut: Dār al-Fīkr Wa līlṭabʻa Wa al-Našr Wa tozīʻ. 
Ebn ǰawzī, ‘Abd al-Raḥmān b. ʿAlī b. Moḥammad (1412), al- Mūntaẓam, Vol.2, Beirut: Dār al- Kūtūb al-ʿElmīyya. 
Ebn Ḵaldūn, Abū Zayd ‘Abd ar-Raḥmān b. Moḥammad(1408), Kītāb al-ʻEbar, Vol. 1, Beirut: Dār al- Fīkr. 
Ebn Ḵallikān, Aḥmad b. Moḥammad (n.d), Wafayāt al-aʿyān wa-ʼanbāʼ ʼabnāʼ az-zamān, Vol. 4, Beirut: Dār al- Fīkr.   
Ebn Sa‘d, Moḥammad (1410), Kītāb al-Ṭabaqāt al-Kobrā, edited by Moḥammad ‘Abdulqāder ‘Vol. 1, 5, Beirut: Dār al- Kūtūb al-ʿElmīyya.
Ebn ‘Abdolbar, Abu ‘Omar Yūsef b. ‘Abdullāh b. Moḥammad (1412), Al-Estī‘āb fī Ma‘rīfa al-Aṣḥāb, Edited by ‘Alī Moḥammad al-Bīǰāvī, Vols. 1, Beirut: Dār al-ǰīll.
Ebn Kaṯīr, Abulfīdā Esmāʻīl b. ‘Omar (1407), Al-Bīdāya wa al-Nīhāya, Vol. 2, Beirut: Dār al-Fīkr
Ebn al-Kalbī, Hīšām b. Moḥammad (1364 Š.), Al –Aṣnām, Cairo :( Tehrān offset), Našr Nū. 
 Ebn Qūtayba, Abū Moḥammad ʻAbd-Allāh b. Muslīm (1992), Kītāb al-Maʻārīf, edit by Ṯarwat ‘Ukkāša,  Cairo: al- ḥeyʼat al mīṣrīya.
Ebn-Nadīm, Muḥammad b. Ῑsḥāq (n.d), Ketāb al-Fihrest, Beirut: Dār Al-Maʻrefa.
 Ebn Hešām, ‘Abdulmālek(n. d.), Al-Sīra al-Nabawwīya, edited by Moṣṭafa al-Sīqā, Ῑbrāhīm Al-Abīārī, ‘Abdulḥafīṭ Šalbī, Vols, 1, Beirut: Dār al-Maʿrifa.
Farǰāmī, Aẓam (1392 Š.), Barrasī Šasīyat Dar Fīlmhāye Tārīḵī- Maẕhabī (A study of characters in historical-religious films), Tehrān: Markaz-e Pažūhešhay Ṣeda Va Sīmā. [In Persian]
Fasihi, Simin,  Paknezhad, Sara (1395 Š.), “Historical Validation of DAR CHASHM-E BAAD (In the Winds' Eye) and EMARAT-E FARANGI, Two Iranian TV Series (Reza Shah Era)”, Historical  Perspective & Historigraphy , Alzahra University, No.17, PP. 117-144.  [In Persian]
Ḥamawī, Šīhāb al-Dīn b. ʻAbdullāh  Yaqūt b. ʻAbdullāh  (1993), Moʻǰam al-Odabā’ (Eršād al-Aʼrīb ELA Maʻrīfa al-Adīb, Vol.4, 6, Beirut: Dār  al- Ḡarb al-Eslamī.
Hayward, Susan (n.d), the key consepts Cinema Studies, translated by Farzān Seǰūdī and others, Fārābī Magazin, No.34, PP. 198-226.
Ḵaṭīb Baḡdādī, Aḥmad b. ‘Alī (1417), Tārīḵ-e Baḡdād, Edited by Moṣṭafā ‘Abdulqādīr Aṭā, Vol. 1, Beirut: Dār al- Kūtūb al-ʻElmīya
Masʻūdī, ʻAli b. al-Hussaīn (1409), Moroǰ al-ḍahab Wa Ma'adin al-ǰauhar, Vol.1, Qom: Dār  al-Hīǰra.
Maqdasī, Al-Muṭahhar b. Ṭāhīr (n.d), Kitāb al-Badʾ WA al-tarīḵ, Vol.4, n.p:  Maktaba al ṯīqāfa al-dīnīya.
Ramzī, Naʻnāne (1390 Š.), Esrāʼīlīs Wa āārīhā fī kūtūb al tafsīr, Damascus: Dār al-Qalam.
Zareklī, Ḵīral-Dīn (1989), al-aʻlām, Vol. 9, Beirut: Dār  al-ʻElm līlmalāyīn.
Rozental, Frants (1368 Š.), Tārīḵe Tārīḵnagari dar Eslām, translated by Asadul Allah Azād, vol.2, Mašhad: Entešārāt Āstān-e Qūds.  [In Persian]
Ṣafadī, Ḵalīl Ebn Āybak (1401), Kītāb al-Wāfi bīl-Wafayāt, Vol.2, Beirut: Dār al-Našr Feranz Šetāīner. 
Sāsānī, Farhād (1380 Š.), Nešānehāy-e Maʻnavī Dar Sīnemā (Spiritual signs in cinema),Tehrān: Pažūhešgah-e Farhang va Honar-e Eslamī. [In Persian]
Sūbkī, Abd al-Wahhāb (n.d), Ṭabaqāt al-Šāfiʻīyya— Kūbrā, Vol. 1, Cairo:  Dār al-Ahyā al- kūtūb al-Arabīyya  
Ṭabarī, Moḥammad b. ǰarīr (n. d.), Tārīḵ al-Rūsūl Wa al-Mūlūk, edited by Moḥammad Abulfażl Ῑbrāhhīm, Vol. 2, Cairo: Dār al-Ma’ārīf
Valavi, Alimohammd (1381 Š.), “A RESEARCH ON THE EFFECTS OF THE FAMILY INTERESTS AND RELIGIOUS THOUGHTS OF THE NEOPHYLE MUSLIMS ON THE NARRATION OF THE SIRAH AND HISTORY OF THE PROPHET OF ISLAM BEFORE IBN ISHAGH”, Faṣlnāme ʻOlum Ensānī Dāneshgāh-e Alzahra, No. 43, PP. 208-237. [In Persian]
Vāqedī, Moḥammad b. ‘Omar (1409), Kītāb al-Maḡāzī, edited by Marsden Jones, Vol. 2, Beirut: Muʻassīsa al-‘Elmī.
Yaqūbī, Aḥmad b. Abī Yaqūb (n. d.), Tārīḵ al-Yaqūbī, Vols. 2, Beirut: Dār Ṣādīr
Zargarīnežād, Ḡolāmhosseīn (1378 Š.), Tārīḵ-e Ṣadr-e Eslām, ‘Aṣr-e Nabowwat, Tehrān: Entešārāt Samt. [In Persian]