نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

زلزله‌خیز بودن ایران، در طول تاریخ باعث تخریب بسیاری از استقرارها و شهرها شده است؛ تا جایی که متون تاریخی- جغرافیایی نیز به این موضوع پرداخته‌اند. طبق این متون، در بعضی موارد به سبب آسیب‌های فراوان وارده و تخریب کلی شهر، امکان از نو ساختن و یا ادامۀ بقای آن استقرار در همان مکان وجود نداشته؛ به همین دلیل بازماندگان این زلزله‌های ویرانگر به‌ناچار در نزدیکی استقرار ویران‌شده و در پیوند با عوامل حیاطی که هر شهری به آنها وابستگی داشته است، استقراری جدید را ساخته­اند. ‌از نمونه­های بارز این‌گونه استقرارها، استقرارهای دشت میمه استان اصفهان نظیر رباط آغا کمال، ازان، میمه، وزوان و جوشقان ‌قالی است که همۀ آنها در یک بازۀ زمانی به علت زلزله‌های ویرانگری که در سده­های آغازین اسلامی رخ داده بود، متروک شدند و دوباره در پیوند با استقرارِ تخریب‌شده، استقرار جدیدی ساخته شده است. هدف از مطالعۀ حاضر، بررسی نقش زلزله در متروک‌سازی استقرار‌های تاریخی این دشت، بر پایۀ تحقیقات میدانی و کتابخانه­ای است. اصلی‌ترین سؤال پژوهش این است که چرا استقرار‌های شاخص دشت میمه در صدر اسلام در یک بازۀ زمانی مشابه به‌ ناگاه متروک شده و استقرار جدیدی در پیوند با آنها ساخته شده است؟ فرضیه مطرح شده آنچنان‌که متون تاریخی و شواهد میدانی نشان می‌دهد، زمین‌لرزه یا زمین‌لرزه‌هایی است که در اواسط قرن سوم قمری رخ داده و محدودۀ مورد مطالعه را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An analysis on the role of making the establishment of earthquake in the desolate plain index for meymeh (Isfahan) in Islam

نویسندگان [English]

  • Mohammad Esmaeil Esmaeili Jelodar 1
  • Hamid Poordavood 2
  • Ahmad Ssalehi Kakhki 3

1 Assistant Professor of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran

2 PhD student in Archeology, University of Tehran

3 Associate Professor, Department of Archeology, Isfahan University of Arts

چکیده [English]

  Iran's seismicity has historically destroyed many settlements and cities, even the historio-geographical texts have noticed. According to these texts, in some cases of extensive damage and destruction of the city, reconstruction or continuation of that settlement in the same place was not possible. This is why the survivors of these devastating earthquakes have inevitably built t a new settlement in conjunction with the vital factors that each city is affiliated with. Among the most prominent examples are the Meymeh plain settlements of Isfahan province, including Rabat Agha Kamal, Azan, Meyma, Wazwan, and Ghoshghan Carpet. All of these have been abandoned over time due to devastating earthquakes in early Islamic centuries. Once again, a new settlement has been made in connection with the deployed one. This study investigates the role of the earthquakes in the desertification of this plain's historical settlements, based on field research and library studies. The research's central question is why the significant settlements of the Meymeh Plain at the dawn of Islam were abandoned in the same period, and new establishments were made in connection with them? The central hypothesis is that historical texts and archaeological studies show earthquakes in the third century AH and affected this domine.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ancient Seismology
  • Historical Texts
  • Historical Enclosures
  • Isfahan Mayma Plain
- ابن‌اسفندیار، محمدبن حسن (۱۳۶۶)، تاریخ طبرستان‏، تصحیح عباس اقبال‌ آشتیانى، ‏تهران‏: پدیده خاور.
- ابن‌تغرى‌بردى، یوسف (۱۳۹۲ق)، النجوم الزاهرة فی الملوک مصر و القاهرة‌، ج2، قاهره‏: وزارة الثقافة و ارشاد القومی، مؤسسة مصریة ‌عامة.
- ابن‌‌جوزى، أبو‌الفرج عبد‌الرحمن (۱۴۱۲ق)، المنتظم فى تاریخ الامم و الملوک، تصحیح محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، ج14، بیروت: دار ‌الکتب ‌العلمیة.
- ابن‌خردادبه، عبیدالله‌بن عبدالله (۱۳۷۱)، مسالک الممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران: مؤسسۀ مطالعات و انتشارات تاریخی ملل.
- ابن‌رسته، احمدبن عمر (۱۳۶۵)، اعلاقالنفیسه، ترجمۀ حسین قره‌چانلو، تهران: امیرکبیر.
- احمدی، عباسعلی (۱۳۹۳)، گزارش کاوش باستان‌شناسی تپه نماز، ج۱، ۲، اصفهان: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
- اروجی، بلال (۱۳۹۰)، «پهنه‌بندی کیفی آب‌های میمه اصفهان جهت مصارف شرب و کشاورزی با استفاده از GIS»، دومین همایش علوم زمین نکوداشت استاد پیشگام علم زمین شناسی ایران دکتر عبدالکریم قریب، مرکزی.
- اعتماد‌السلطنه، محمدحسن‌بن على ‏(۱۳۶۷) مرآة البلدان‏، تصحیح عبدالحسین نوایى و میر هاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران.
- اعراب، علی و سید ایرج بهشتی (۱۳۹۶)، «بررسی فلزگری کهن در بخش میمه اصفهان، با تکیه بر پتروگرافی سرباره‌های فلزی»، فصلنامه علمی اثر، شماره ۷۹، صص17-28.
- امبرسیز، ن. ن. و چ. پ. ملویل (۱۳۷۰)، تاریخ زمین‌لرزه­های ایران، تهران: انتشارات آگاه.
- امیری، مصیب، سید مهدی موسوی کوهپر و فرهنگ خادمی ندوشن (بهار و تابستان۱۳۹۱)، «طبقه‌بندی و‌ گونه‌شناسی سفال‌های ساسانی بیشاپور (مطالعه موردی: سفال‌های فصل نهم کاوش)»، مطالعات باستان‌شناسی، ‌دوره ۴، شمارۀ 1، صص1-32.  
- بهرامی، امیر و هادی احمدی (۱۳۹۳)، گزارش ثبتی محوطه باستانی وزوان، اصفهان: اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی.
- بیهقى، على‌بن زید (۱۴۲۵)، تاریخ بیهق، تعریب یوسف ‌هادى‏، دمشق‏: دار اقرأ للطباعۀ و النشر و ‌التوزیع‏.
- پاکزاد، عباس علی( ۱۳۶۳) اوضاع اقتصادی بخش میمه ‌و امکانات توسعه‌آن، پایان نامه‌کارشناسی ارشد، دانشگاه‌تهران
- پورداود، حمید (۱۳۹۷)، «تحلیل نقش قنات سددار عمومی و قنات حاجی‌آباد در شکل‌گیری وزوان و استقرارهای تابعۀ این شهر با پیشنهادی بر گاه‌نگاری نسبی آن»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران.
- جاوری، محسن (۱۳۸۹)، «فضا و جامعه شهرهای ایران در دورۀ انتقال از ساسانیان به قرون اولیۀ اسلامی (مطالعه موردی: ویگل و هراسگان)»، رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران.
- چوبک، حمیده (بهار و تابستان ۱۳۹۱)، «سفالینه­های دوران اسلامی شهر کهن جیرفت»، مجله مطالعات باستان‌شناسی، دوره ۴، شماره ۱، صص84-112.
- چهری، محمد اقبال (۱۳۹۷)، گزارش کاوش باستان‌شناسی تپه امامزاده قاسم کرج، تهران: سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری [منتشر نشده].
- حیدریان، زهره و فرزانه ساسان‌پور (۱۳۹۲) «ارزیابی اکوتوریسم تالاب گاوخونی اصفهان به روش SWOT‌»، دومین همایش ملی مقابله با بیابان زایی و توسعه پایدار تالاب های کویری ایران.
- خسروزاده، علیرضا و ابوالفضل عالی (۱۳۸۴)، «‌توصیف طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماهنشان زنجان»، مجموعه مقالات باستان‌شناسی شمال غرب ایران، به کوشش مسعود آذرنوش، تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، صص۴۵-۷۰.
- د‌المانى، هانرى رنه‏ (۱۳۳۵)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه على‌محمد فره‌وشى‏، تهران: ‏امیرکبیر.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغتنامه، ج11، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ذهبى، شمس‌‌الدین محمدبن احمد (۱۴۱۳)، تاریخ الاسلام و الوفیات مشاهیر و الأعلام، تصحیح عمر عبدالسلام تدمرى، ج18، بیروت: دار ‌الکتب ‌العربى، الطبعۀ الثانیة.
- رابینو، یاسنت لویى ‏(۱۳۸۳)، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلى وحید مازندرانى‏، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
- راوندی، ابو‌رضا (۱۳۳۴)، دیوان، تصحیح سید جلال‌ ‌الدین ارموی (محدث)، تهران: مجلس.
- رهبر، مهدی (۱۳۸۲)، سومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی خورهه، تهران: پازینه.
- زرگری، رحمت‌الله (۱۳۷۴)، تاریخ فرهنگ و هنر جوشقان قالی، تهران: معینیان.
- سازمان زمین‌شناسیو اکتشافات معدنی کشور (۱۳۸۲)، گزارش زمین‌شناسی ورقه ۱۰۰۰۰۰، 1میمه.
- سیرو، ماکسیم (۱۳۵۷)، راه­های باستانی ناحیۀ اصفهان و بناهای وابسته به آنها، ترجمۀ مهدی مشایخی، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- شاردن، ژان (۱۳۷۲‌)، سفرنامه شاردن، ترجمۀ اقبال‌ یغمایى‏، تهران: ‏توس.
- شاکرى، رمضانعلى (۱۳۶۵)، اترکنامه‏‌، تهران: امیرکبیر.
- شیروانى، زین‌العابدین‌بن اسکندر [بی­تا]، بستان السیاحة، تهران: سنایی‏.
- صحبتی، رضا و مرتضی فتاحی (۱۳۸۹)، «امکان کاربرد باستان‌لرزه‌شناسی در ایران»، مجله فیزیک زمین و فضا، دوره ۳۶، شماره ۴، صص۱۱۱-۱۲۹.
- ضرابى، عبد‌الرحیم‌بن محمدابراهیم ‏(۱۳۷۸)، تاریخ کاشان، تهران: امیرکبیر.
- عالی، ابوالفضل و علیرضا خسروزاده (بهار و تابستان ۱۳۸۹)، «قلعه قشلاق؛ محوطة بزرگ اشکانی در ماهنشان زنجان»، دوفصلنامة تحلیلی پژوهشی باستانشناسی، تاریخ هنر و مطالعات میان‌رشته‌ای، سال دوم، شماره 3، صص۷۶-92.
- عزالدوله و ملکونوف‏ (۱۳۶۳)، سفرنامه ایران و روسیه‏، تصحیح محمد گلبن و فرامرز طبی، تهران: ‏دنیای کتاب.‏
- عون ‌الهی، سیدآغا (۱۳78)، تاریخ پانصد ساله تبریز، ترجمۀ پرویز زارع شاهمرسى‏، تهران: امیرکبیر.
- قزوینى، زکریا بن محمد (۱۳۷۳)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار، تهران: امیرکبیر.
- قمى، حسن‌بن محمد (۱۳۶۱)،‌ تاریخ قم، تهران‏: توس.‏
- لباف خانیکی، میثم (۱۳۸۷)، «سفال ساسانی شمال شرق ایران (طبقه‌بندی، مقایسه و تحلیل براساس ویژگی های شکلی)»، مجله علمی-پژوهشی دانشکدهادبیاتوعلومانسانی دانشگاه تهران، دوره ۵۹، شماره 184-۱۸۶، صص۱۴۳-177.
- لطفی، صدیقه، فرزانه احمدی و رحیم غلام‌حسینی (تابستان ۱۳۹۱)، «تحلیل شبکه شهری و توزیع فضایی جمعیت در کانون‌های شهری استان مازندران»، مجلهآمایشجغرافیاییفضا، سال دوم، شماره مسلسل چهارم، صص1-18.
- محمدی‌فر، یعقوب و الناز طهماسبی (پائیز و زمستان ۱۳۹۳)، «طبقه‌بندی سفال ساسانی دره سیمره (مطالعۀ موردی: قلعه سیرم شاه)»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره چهارم، شماره 7، صص۱۳۳-۱۵۲.
- مرجانى، عبدالله‌بن عبدالملک ‏(۲۰۰۲)، ‏بهجة النفوس و الاسرار فى تاریخ دار الهجرة النبى المختار، تصحیح محمد عبدالوهاب فضل‏، بیروت: دار الغرب اسلامی.
- معطوفى، اسدالله ‏(۱۳۸۷)، گرگان و استرآباد؛ سنگ مزارها و کتیبه‌ها‌، تهران‏: حروفیه‏‌.
- مقریزى، تقى‌الدین أحمدبن على (۱۴۲۰)، إمتاع الأسماع، تصحیح محمد عبد‌الحمید ‌نمیسى، بیروت: دار ‌الکتب ‌العلمیة.
- مؤسسۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران (بی‌تا)، طرح مطالعۀ قنات عمومی وزوان.
- یعقوبی، احمدبن واضح (۱۳۴۳)، تاریخ یعقوبی، ترجمۀ ابراهیم آیتی، ج2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ییت، چارلز ادوارد (۱۳۶۵)، خراسان و سیستان، ترجمۀ قدرت‌الله روشنى زعفرانلو و مهرداد رهبرى‏، تهران: انتشارات یزدان‏.
- Alden, John R. and Jack Martin Balcer,(1987), “Excavations at Tal-i Malyan”, Iran, Vol. 16., pp;79-92.
- Kennet,  D (2003), “Sasanian Pottery in Southern Iran and Eastern Arabia”, Iran, vol.40, pp.153-162.
- Melville, Charle (1980), “Earthquakes in the History of Nishapur”,  Iran, Vol. ۱۸, pp.103-120.
- Priestman, Seth. m. n (2013),  sasanian ceramic form the gorgan wall and other site on the Gorgan plain, in: Persia's Imperial Power in Late Antiquity, The Great Wall of Gorgan and frontier landscapes of Sasanian Iran by: Sauer, E.W. Rekavandi, H.O, Wilkinson, T.J. et al, British Institute of Persian Studies Archaeological Monograph Series II, Oxbow: Oxford.
تارنما
 
List of sources with English handwriting        
-       Aḥmadī, ‘Abbas ‘Alī (1393 Š.), Gozārišhā-ye Kāvošha-ye Bāstānšināsī-ye Tapa Namāz, Vols. 1, 2, Isfahan: Sāzmān-e Mīrāṯ-e Farhangī, Ṣanāy‘i Dastī va Gardišgarī. [In Pesian]
-       ‘Ālī, Abulfażl; ‘Alīreżā ḵosrozāda (1389 Š.), “Qal‘a Qišlāq; Moḥavaṭa-ye Bozorg-e Aškānī dar Māhnišān-e Zanĵān”, Do Faṣlnāma-ye Taḥlīlī Peĵūhišī Bāstānšināsī, Tārīḵ-e Honar va Moṭāliāt-e Mīānrištaīī, 2, No. 3, pp. 76-92. [In Pesian]
-       Amīrī, Moṣayib, Sayyid Mahdī Mūsavī Kūhpar, Farhang ḵādimī Nodūšan (1391 Š.), “Ṭabaqabandī va Gūnašināsī-e Sofālhā-ye Sāsānī-e Bīšāpūr (Moṭāla‘a-ye Moradī: Sofālhā-ye Faṣl-e Nohom-e Kāvoš)”, Moāliāt-e Bāstānšināsī, 4, No. 1, Spring- Summer, pp. 1-22. [In Pesian]
-       A‘rāb, ‘Alī, Sayyid Īrāĵ Bihištī (1396 Š.), “Barrasī-e Filizgarī-e Kohan dar baḵša Mima-ye Esfahān, ba takya bar Petrografi-e Sarbārihā-ye Filizī”, Falnāma-ye Elmī-e Aar, No. 79, pp. 17-28. [In Pesian]
-       Bahrāmī, Amīr; Hādī Aḥmadī (1393 Š.), Gozāriš abtī-e Moavaa-ye Bāstānī-e Vazvān, Isfahan: Edāra-ye Kola Mīrāṯ-e Farhangī, Gardišgarī va Ṣanāy‘ Dastī. [In Pesian]
-       Bihaqī, ‘Alī b. Zeid (1425), Tārī-e Bihaq, edited by Yusef Hādī, Damascus: Dār Aqrā lilṭabā‘a va al-Našr va al-Tozi‘.
-       Čihrī, Moḥammad Eqbāl (1397 Š.), Gozariš-e Kāvoš-e Bāstanšināsī-e Tapa Emāmzāda Qāsim Karaĵ, Tehran: Sāzmān-e Mīrāṯ-e Farhangī, Ṣanāy‘ Dastī va Gardišgarī (unpublished). [In Pesian]
-       Čūbak, Ḥamiīda (1391 Š.), “Sofālīnahā-ye Dorān-e Eslāi-ye Šahr-e Kohan-e Ĵīroft”, Maĵala-ye Moāli‘āt-e Bāstānšināsī, 4, No. 1, Spring- Summer, pp. 84-112. [In Pesian]
-       Dihḵodā, ‘Alī Akbar (1377 Š.), Loatnāma, Vol. 11, Tehran: Entišārāt-e Dānišgāh-e Tihrān. [In Pesian]
-       Etimād al-Salṭana, Moḥammad Ḥasan b. ‘Alī (1367 Š.), Mirāt al-Boldān, edited by ‘Abdulḥossein Navāīī, Mīrhāšim Moḥadiṯ, Tehran: Dānišgāh-e Tihrān.Ibn Esfandīār, Moḥammad b. Ḥasan (1366 Š.), Tārī-e abaristān, edited by ‘Abbas Eqbāl Āštīānī Tehran: Padīda ḵāvar. [In Pesian]
-       ‘Ez al-Dola, Melkonov (1363 Š.), Safarnna-ye īrān va Rūsīa, edited by Moḥammad Golbon va Farāmarz Ṭibbī, Tehran: Donyā-ye Kitāb. [In Pesian]
-       Ḥeidarīān, Zohra; Farzāna Sāsānpūr (1392 Š,), “Arzyābi-e Ekotorism-e Tālāb-e Gāvḵūnī-e Esfahān bi raviš-e SWOT”, Dovvomīn Hamāyiš-e Milli-e Moqābila bā Bīābānzāīī va Tosi ‘a-ye Pāydār-e Tālābhā-ye Kavīrī-e Īrān. [In Pesian]
-       Ibn Ĵozī, Abulfaraĵ ‘Abdulraḥmān (1412), al-Montaam fi Tārī al-Omam va al-Molūk, edited by Moḥammad ‘Abdulqādir ‘Aṭā, Moṣṭafā ‘Abdulqādir ‘Aṭā, Vol. 14, Dār al-Kotob al-Elmīīya. [In Pesian]
-       Ibn ḵurdādbih, ‘Obiydallah b. ‘Abdullah (1371 Š.), Masālik va Mamālik, translated by Saīd ḵākrand, Tehran: Moasisa Moṭāli ‘āt va Entišārāt-e Tārīḵī-e Milal. [In Pesian]
-       Ibn Rusta, Aḥmad b. ‘Omar (1365 Š.), ‘Alāq al-Nafīsa, translated by Ḥossein Qaračānlū, Tehran: Amīr Kabīr. [In Pesian]
-       Ibn Taḡrī Bardī, Yūsef (1392), Al-Noĵūn al-żāhira fi al-Molūk al-Qāhira, Vol. 2, Cairo: Vizārata va Eršād al-Qomī, Moasisa Miṣrīya ‘Āmma.
-       Ĵāravī, Moḥsin (1389 Š.), Fażā va Ĵāma‘a-ye Šahrhā-ye Īrān dar dora-ye Entiqāl az Sāsānīān bi Qorūn-e Avvalīya Eslāmī (Moālia-e Moridi: Vigol va Harāsgān), PhD. Thesis, Dānišgāh-e Tihrān. [In Pesian]
-       ḵosrozāda, ‘Alīreżā; Abulfażl ‘Ālī (1384 Š.), “Toṣīf-e Ṭabaqabandī va Taḥlīl-e Gūnašināḵtī-e Sofalhā-ye Dorān-e Aškānī va Sāsānī-e Manṭaqa-ye Māhanšān-e Zanĵān”, Maĵmu‘a Maqālāt-e Bāstānšināsī-e Šomāl-e arb-e Īrān, edited by Mas‘ud Āzarnuš, Tehran: Našr-e Sāzmān-e Mīrāṯ-e Farhangī va Gardišgarī, pp. 45-70. [In Pesian]
-       Labāf ḵānīkī, Meiṯam (1387 Š.), “Sofāl-e Sāsnī-e ŠomAl-e Šarq-e Īrān (Ṭabaqabandī, Moqāyasa va Taḥlīl bar Asās-e Viẑgīhā-ye Šiklī”, Maĵala-ye ‘Elmī- Peĵūhišī Dāniškada-ye Adabīāt va ‘Olūm-e Ensānī Dānišgāh-e Tihran, 59, No. 184-186., 00. 143-177. [In Pesian]
-       Loṭfī, Ṣidīqa; Farzāna Aḥmadī; Raḥīm Ḡolām Ḥosseinī (1391 Š.), “Taḥlīl-e Šabaki-ye Šahrī va Tozī‘a Faṣāīī-e Ĵam‘īat dar Kānūnhā-ye Šahrī-e Ostān-e Māzandarān”, Maĵala-ye Āmāyiš-e Ĵoḡrāfiāīī-e Faṣā, 2, No. 4, pp. 1-18. [In Pesian]
-       Marĵānī, ‘Abdullah b. ‘Abdulmalik (2002), Bihĵat al-Nofūs va al-Asrār fi Dār al-Hiĵrat al-Nabī al-Moḵtār, edited by Moḥammad ‘Abdulvahāb Faṣl, Beirut: Dār al-Ḡarb Eslāmī.
-       Maqrīzī, Taqī al-Dīn Aḥmad b. ‘Alī (1420), Emtā‘ al-Asmā’, edited by Moḥammad ‘Abdulḥamīd Namīsī, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīā.
-       Ma‘ṭūfī, Asadallah (1387 Š.), Gorgān va Estarābād; Sang-e Mazārhā va Katībahā, Tehran: Ḥorūfīā. [In Pesian]
-       Moḥammadīfar, Yaqūb; Elnāz Ṭahmāsbī (1393 Š.), “Ṭabaqabandī-ye Sofāl-e Sāsānī-e Daray-e Simara (Moṭāla‘a-ye Moridī: Qal‘a-ye Sirom Šāh)”, Peĵūhišhā-ye Bāstānšināsī-e Īrān, 4, No. 7, pp. 133-152. [In Pesian]
-       Orūĵī, Bilāl (1390 Š.), “Panabandī-ye Kayfī-e Ābhā-ye Meima-ye Esfahān ĵahat-e Maṣārifa Šorb va Kišāvarzī ba Edtefāda az GIS”, Dovvomīn Hamāyiš-e Olūm-e Zamīn, Nikūdāšt-e Ostād-e Pīšgām-e ‘Elm-e Zamīnšināsī-e Īrān Doktor ‘Abdulkarīm Qarīb, Markazī. [In Pesian]
-       ‘Oun Elāhī, Sayyid Āqā (1378 Š.), Tārīḵ-e Pānṣādsāla-ye Tabrīz, translated by Parvīz Zāri‘ Šāhmirsī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Pesian]
-       Pākzād, ‘Abbas ‘Alī (1363 Š.), Ożā‘e Eqtiādī-e Baš-e Mima va Emkānāt-e Tosa‘e Ān, MA Thesis, Dānišgāh-e Tihrān. [In Pesian]
-       Pūrdāvūd, Ḥamīd (1397 Š.), Talīl-e Naqš-e Qanāt-e Saddār-e Omūmī va Qanāt-e āĵīābād dar Šiklgīrī-e Vozrān  va Estiqrārhā-ye Tābae īn Šahr ba Pīšnahādhādī bar Gāhnīgārī-e Nisbī-e Ān, MA Thesis, Dānišgāh-e Tihrān.
-       Qazvīnī, Zakarīā b. MoHammad (1373 Š.), Āṯār al-Bilād va AḵbAr al-‘Ebād, translated by Mīrzā Ĵahāngīr Qāĵār, Tehran: Amīr Kabīr. [In Pesian]
-       Qomī, Ḥasan b. Moḥammad (1361 Š.), Tārīḵ-e Qom, Tehran: Tūs. [In Pesian]
-       Rahbar, Mahdī (1382 Š.), Sevvomīn Fal-e Kāvošhā-ye Bāstānšināsī-e orha, Tehran: Pāzīna. [In Pesian]
-       Rāvandī, Abureżā (1334 Š.), Dīvān, edited by Sayyid Ĵalāl al-Din Ermavī (Moḥadiṯ), Tehran: Maĵlis. [In Pesian]
-       Sāzmān-e Zamīnšināsī va Ektišāfāt-e Madanī-e Kišvar (1382 Š.), Gozariš-e Zamīnšināsī Varaqa 1,100,000 Mima. [In Pesian]
-       Šākirī, Ramażān ‘Alī (1365 Š.), Atraknāma, Tehran: Amīr Kabīr. [In Pesian]
-       Šīrvānī, Zein al-‘Ābidīn b. Eskandar (), Bostān al-Sīāha, Tehran: Sanāīī. [In Pesian]
-       Ṣoḥbatī, Reżā; Mortażā Fatāhī (1389 Š.), “Emkān Kārbord-e Bāstān Larzašināsī dar Īrān”, Maĵala-ye Fīzīk-e Zamīn va Fażā, 36, No. 4, pp. 111-129. [In Pesian]
-       Ya‘qūbī, Aḥmad b. Vāṣiḥ (1343 Š.), Tārīḵ-e Yaqūbī, translated by Ebrāhīm Āyatī, Vol. 2, Tehran: Bongāh-e Tarĵoma va Našr-e Kitāb. [In Pesian]
-       Ẕahbī, Šams al-Din Moḥammad b. Aḥmad (1413), Tārī al-Eslām va al-Vafīāt Mašāhīr va al-Alām, edited by ‘Omar ‘Abdulsalām Tadmorī, Vol. 18, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Arabī.
-       Zargarī, Raḥmatallah (1374 Š.), Tārī-e Farhang va Honar-e Ĵošaqān Qālī, Tehran: Mo‘īnīān. [In Pesian]
-       Żarābī, ‘Abdulraḥīm b. Moḥammad Ebrāḥīm (1378 Š.), Tārī-e Kāšān, Tehran: Amīr Kabīr. [In Pesian]
References in English and French
-       Alden, John R. and Jack Martin Balcer (1987), “Excavations at Tal-i Malyan”, Iran, Vol. 16, pp. 79-92.
-       Ambraseys, N. N.; C. P. Melville (2005), A History of Persian Earthquakes, Cambridge University Press.
-       Chardin, Jean (1972), Sir Jean Chardin’s Travel in Persia, with an introduction by Percy Sykes, New York: AMS Press.
-       D’Allemagne, Henry Rene (1911), Du Khorassan au pays des Backhtiaris, trois mois de voyage en Perse, Paris: Hachette.
-       Kennet, D. (2003), “Sasanian Pottery in Southern Iran and Eastern Arabia”, Iran, Vol. 40, pp. 153-162.
-       Melville, Charles (1980), “Earthquakes in the History of Nishapur”, Iran, Vol. 18, pp. 103-120.
-       Priestman, Seth (2013), “Sasanian Ceramics from the Gorgan Wall and Other Sites on the Gorgan Plain”, in Sauer, E.W., Rekavandi, H.O., Wilkinson, T.J. et al., Persia's Imperial Power in Late Antiquity, The Great Wall of Gorgan and frontier landscapes of Sasanian Iran, British Institute of Persian Studies Archaeological Monograph Series II, Oxbow: Oxford, 447-534.
-       Rabino, H. L. (1928), Mazandaran and Astarabad, E. J. Gibb Memorial New Series.
-       Siroux, Maxime (1971), Acienne voies et monuments routiers de la region d’Ispahan, Le Caire: Presses de L’Institute Francais d’Archeologie Oriental.
-       Yate, Charles Edward (1900), Khurasan ans Sistan, Edinburgh: William Blackwood and Sons.
Website
-       www.maps.google.com