نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

پیامبر(ص) پس از سیزده سال تلاش برای ترویج اندیشۀ توحیدی در مکه، به دلیل مقاومت سرسختانه اشراف قریش در برابر گسترش اسلام، درصدد یافتن کانون جدیدی برای اسلام برآمدند. آن حضرت پس از  آشنایی با گروهی از اهل یثرب و ارائۀ اسلام به آنها که سه سال به طول انجامید و زمینۀ انتشار اسلام در این شهر فراهم شد، تصمیم گرفت به یثرب هجرت کند. زمینۀ هجرت پیامبر(ص) و بسیاری از مسلمانان مکی به یثرب، پس از انعقاد دو عهدنامه شفاهی (عقبه اول و دوم) فراهم شد. با هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان، جامعه نوپای اسلامی در مدینه، به‌ویژه مهاجران با مشکلاتی چون فقدان مسکن، فقر و بیکاری مواجه شدند. پیامبر(ص) با شناخت دقیق ریشۀ مشکلات و ارزیابی شرایط و امکانات این شهر، اقدامات اساسی را در سطوح مختلف به منظور رفع این مشکلات انجام داد.
هدف نگارندۀ پژوهش حاضر که با استناد به منابع تاریخی و به روش کیفی (توصیفی- تحلیلی) صورت گرفته، پرداختن به شیوه مواجهۀ پیامبر(ص) با مشکلات مهاجران در مدینه است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که مهم‌ترین چالش­های مهاجران در مدینه و علل این چالش­ها چه بوده و پیامبر(ص) از چه راهکارهایی برای حل این چالش­ها استفاده کرده است؟ براساس یافته‌های پژوهش، عمده­ترین چالش مهاجران در آغاز حضور در مدینه، فقدان مسکن، تنگی معیشت و بیکاری بود که پیامبر(ص) با اقداماتی کارآمد در دو مرحلۀ کوتاه‌مدت (مُسکّنی) و بلندمدت (درمانی) به حل این مشکلات پرداخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Style of Prophet (PBUH) Dealing with the Challenges Faced by Muhājirs in Medina (Case Study: Housing Shortage, Poverty, and Unemployment)

نویسنده [English]

  • Bahman Zeinali

Assistant Professor, Department of History, University of Isfahan

چکیده [English]

Having tried to disseminate the monotheism (Tūḥīd) in Mecca for thirteen years, the Prophet (PBUH) sought to locate a new center for Islam in response to the pressures imposed by the Quraysh aristocracy upon Muslims and their uncompromising attitude towards the spread of Islam. After introducing Islam to a group of Yathrib residents during a three-year period that paved the way for the introduction and spread of Islam in Yathrib, the Prophet decided to immigrate to this town. The necessary condition for the Prophet and many Muslims who resided in Mecca for immigrating to Yathrib was provided after signing two oral pledges (known as the first and second Pledge of Al-ʿaqabah). After this migration, the young and upstart Islamic society in Medina faced problems such as the housing shortage, poverty, and unemployment that affected the town's Muslims, especially Muhājirs. Having acquired a precise knowledge of the roots of the problems and investigated the town's conditions and possibilities, the Prophet (PBUH) performed fundamental actions to resolve them during stages.
In the present study, by employing a qualitative method design (descriptive-analytical), the author investigates the Prophet's methods to face and resolve the immigrants' problems in Medina. This study's main question is designated to identify the most critical challenges faced by the immigrants and the strategies employed by the Prophet for resolving them. According to this study's findings, during the first years of the immigrants' presence in Medina, the significant challenges they were faced included the housing shortage, poverty, and unemployment. The Prophet performed practical actions to resolve them during two main stages: a short-term stage (mitigating) and a long-term stage (resolving).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet (PBUH)
  • Muhājirs Challenges
  • housing shortage
  • Poverty
  • Unemployment
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه.
- ابن‌اثیر، أبوالحسن على‌بن محمد جزرى (1370)،  تاریخ کامل اسلام و ایران، ترجمۀ سید محمدحسین روحانی، ج2، 4، تهران: نشر اساطیر.
- ابن‌ادریس، عبدالله عبدالعزیز (1392)، جامعه مدینه در عصر نبوی، ترجمه شهلا بختیاری، قم: انتشارات حوزه و دانشگاه.
- ابن‌بکار، زبیر (1381ق)، جمهرۀ نسب قریش و اخبارها، تحقیق محمود محمد شاکر، ج1، 2، قاهره: [بی‌نا].
- ابن‌خیاط عصفری، خلیفه (1995)، تاریخ، به کوشش مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن على (1415ق/ 1995م)، الإصابۀ فى تمییز الصحابۀ، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، ج1، 2، 3، 6، 7، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن‌حنبل، احمدبن محمد [بی‌تا]، مسند، ج1، 3، بیروت: دار صادر.
- ابن‌سعد، محمد (1410ق/ 1990م)، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج1، 2، 3، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن‌سیدالناس، ابوالفتح محمد (1414ق/ 1993م)، عیون الأثر فى فنون المغازى و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، ج2، بیروت: دار القلم.
- ابن‌شبه نمیری، ابوزید عمر (1388)، اخبار المدینۀ النبویۀ، ترجمه حسین صابری، تهران: انتشارات مشعر. 
- ابن‌شبه حرانی، حسن‌ (1410ق)، تحف العقول، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- ابن‌هشام‏، عبدالملک‌بن هشام الحمیرى المعافرى، [بی تا]، السیرة النبویة، تحقیق مصطفى السقا، ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، ج1، 2، بیروت: دار المعرفة.
- ازرقی، ابوالولید محمدبن عبدالله (1983م)، اخبار مکه، تحقیق رشدی الصالح ملحس، ج2، مکه: دار الثقافۀ.
- اصفهانی، ابوالفرج (1955)، کتاب الاغانی، ج6، بیروت: [بی‌نا].
- بخاری، محمدبن اسماعیل (1407)، کتاب البخاری، تحقیق قاسم شماعی رفاعی، ج1، بیروت: دار القلم.
- بختیاری، شهلا (1392)، «تحول ساخت شهری مدینه و پذیرش مرکزیت در عهد نبوی»، حیات و حکمت و حکومت پیامبر اعظم(ص)، قم: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع).
- بلاذری، احمدبن یحیی (1417ق)، انساب الاشراف، تحقیق م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر ال‍م‍ح‍م‍ودی‌، ج1، 2، قم: م‍ج‍م‍ع‌ اح‍ی‍اء الثقافۀ الاسلامیۀ.
- ........................................... (1988م)، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- بیهقی‏، ابوبکر احمدبن الحسین (1405ق/ 1985م)، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبدالمعطى قلعجى، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- حسینیان مقدم، حسین (1385)، «مناسبات مهاجر و انصار در سیره نبوی همدلی و رقابت‌ها»، مجموعه مقالات پژوهشی در سیره نبوی، زیر نظر رسول جعفریان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- زرگری‌نژاد، ‌غلامحسین (1385)، تاریخ صدر اسلام، عصر نبوت،‌ تهران: سمت.
- سمهودی، علی‌بن عبدالله (1374ق)، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، تحقیق محی‌الدین عبدالحمید، ج1، 2، قاهره: [بی‌نا].
- السنیدی، عبدالرحمن‌بن علی (1419)، «المواجهۀ الاقتصادیه بین المسلمین و قریش فی العهد النبوی»، جامعة الإمام محمدبن سعود الإسلامیة، العدد 21، صص369-412.
- سهیلی، عبدالرحمن‌بن عبدالله (1391ق)، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویة لابن‌هشام ، تعلیق طه عبدالرئوف سعد، ج2، قاهره: [بی‌نا].
- سید حسین‌زاده یزدی، سعید (1395)، «سیره پیامبر اکرم در مقبل تهدیدهای اقتصادی»، فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاداسلامی، سال شانزدهم، شماره 62، صص6-31.
- سیوطى، جلال‌الدین (1404ق)، الدرّ المنثور فى تفسیر المأثور، ج4، قم: کتابخانه آیت‌‌الله مرعشى نجفى.
- شریعتی، علی (1347)، ‌مقاله از هجرت تا رحلت، ‌محمد خاتم پیامبران، تهران: حسینیه ارشاد.
- احمدعلی، صالح (1391)، دولت رسول خدا، ترجمۀ هادی انصاری، قم: انتشارات حوزه و دانشگاه.
- صمیمی، مینو (1382)، محمد در اروپا، ترجم: عباس مهر پویا، تهران: انتشارات اطلاعات.
- طبرى‏، محمدبن جریر طبری (1387ق/ 1967م)، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج2، بیروت: دار التراث.
- طوسی، ابوجعفر محمد (1365)، تَهْذیبُ الْاَحْکام، ج7، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- عبدالمحمدی، حسین و هادی اکبری (پاییز 1391)، «نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان درباره اهداف غزوات و سرایای پیامبر اعظم(ص) از منظر اسناد تاریخی»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال سیزدهم، شماره 3 (شماره مسلسل 13)، صص7-41.
- فاکهی، محمدبن اسحاق (1407ق)، اخبار مکه، تحقیق ابن‌دهیش، ج3، مکه: النهضة الحدیثه.
- قاضی‌خانی، حسین (پاییز و زمستان 1392)، «نقش اقتصاد در ایجاد تعارض در مدینه و چگونگی برخورد پیامبر با آن»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، شماره 2، صص89-111.
- گیب، همیلتون (1367)، اسلام بررسی تاریخی، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مالک‌بن انس (1370ق)، الموطأ، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، ج1، القاهره: [بی‌نا].
- مجلسى، محمدباقر (1404ق)، بحار الأنوار، ج100، بیروت: مؤسسة الوفاء.
- مسعودی، أبوالحسن على‌بن حسین [بی‌تا]، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، قاهره: دار الصاوی (افست قم: مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیة).
- مطری، محمدبن احمد (1372ق)، التعریف بما انست الهجرۀ من معالم دار الهجرۀ، تحقیق محمدبن عبدالمحسن الخیال، مدینۀ المنوره: منشورات اسعد درابزونی.  
- موسوی مقدم، سید محمد (بهار و تابستان 1394)، «گِرِگور شوئلِر و اعتبارسنجی روایات سیره نبوی»، حدیث حوزه، شماره 10، صص76-112.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1361)، کشف ‌الاسرار و عُدًۀ الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، ج9، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- نوری، حسین‌بن محمدتقی (1368)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج13، قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
- واقدی، محمدبن عمر (1409ق/ 1989م)، کتاب المغازى، تحقیق مارسدن جونس، ج1، 2، 3، بیروت: مؤسسة الأعلمى.
- همدانی، اسحاق‌بن محمد (1377)، سیرۀ رسول‌الله، ‌تصحیح اصغر مهدوی، ج2، تهران: ‌سازمان چاپ انتشارات، چاپ سوم.
- یعقوبى، احمدبن أبى‌یعقوب [بی‌تا]، تاریخ الیعقوبی، ج1، 2، بیروت: دار صادر.
- .................................................. (1975)، البلدان، نجف، بی نا.
 
-       Crone, Patricia (2004), Medieval Islamic Political Thought, Edinburgh: Edinburgh University Press.
-       Crone, Patricia(1987), Meccan trade and the rise of Islam, Princeton: Princeton University Press.
 -       Hart, Michael, H. (1993), “The 100/ a ranking of the most influential persons in history”, A Citadel Press Book Published by Carol Publishing Group, NewYork.
-       Popper, Karl. R. (1961), thePoverty of Historicism, Harper Torchbooks, the Academy Library Harper & Row, Publishers, NewYork and Evanst.
 
List of sources with English handwriting        
-       Holy Qurān
-       Nahĵ al-Balāḡā
-       Aḥmad ‘Alī, Ṣāliḥ (1391 Š.), Dolat-e Rasūl-e odā, translated by Hādī Anṣārī, Qom: Entišārāt-e Ḥoza va Dānišgāh. [In Persian]
-       Arzaqī, Abulvalīd Moḥammad b. ‘Abullāh (1983), Abār al-Makka, edited by Rošdī al-Ṣāliḥ Molḥis, Vol. 2, Makka: Dār al-Ṯaqāfa.
-       ‘Abdulmoḥammadī, Ḥossein; Hādī Akbarī (1391 Š.), “Naqd va Barrasī-e Dīdgāh-e Mostašrigīn darbāra-ye Ahdāf va Ḡazavāt va Sarāyā-e Piāmbar-e A’ẓam (pbuh) az Manẓar-e Asnād-e Tārīḵī”, Falnāma-ye Tārī-e Eslām, No. 3, pp. 7-41. [In Persian]
-       Baḵtīārī, Šahlā (1392 Š.), “Taḥavvol-e Sāḵt-e Šahrī-ye Madīna va Paẕīriš-e Markazīat dar ‘Ahd-e Nabavī”, ayāt va ikmat va okūmat-e Piāmbar-e Aam, Qom: Peĵūhiškada-ye Tārīḵ va Sīra-ye Ahl-e Bait (pbuh). [In Persian]
-       Bilāẕorī, Aḥmad b. Yaḥyā (1417), Ansāb al-Ašrāf, edited by Moḥammad Bāqir al-Maḥmūdī, Vols. 1, 2, Qom: Maĵma’ Eḥyā al-Ṯaqāfa al-Eslāmīa.
-       Bilāẕorī, Aḥmad b. Yaḥyā (1988), Fotū al-Boldān, Beirut: Dār va Maktaba al-Hilāl.
-       Boḵārī, Moḥammad b. Esmāīl (1407), itāb al-Boārī, edited by Qāsim Šamā‘ī, Vol, 1, Beirut: Dār al-Qalam.
-       Bihaqī, Abubakr Aḥmad b. al-Ḥossein (1405/1985), Dalāil al-Nobovva va Ma’rifat Avāl āib al-Šarī‘a, edited by ‘Abdulmo‘ṭī Qal‘aĵī, Vol. 2, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīīa.
-       Esfahānī, Abulfaraĵ (1955), Kitāb al-Aānī, Vol. 6, Beirut.
-       Fākihī, Moḥammad b. Esḥāq (1407), Abār Makka, edited by Ibn Dahiš, Vol. 3, Mekka: al-Nihżat al-Ḥadīṯa.
-       Hamadānī, Esḥāq (1377 s.), Sira-ye Rasūl Allāh, edited by Aṣḡar Mahdavī, Vol. 2, Tehran: Sāzmān-e Čāp-e Entišārāt. [In Persian]
-       Ḥosseinīān Moqadam, Ḥossein (1385 Š.), “Monāsibāt-e Mohāĵir va Anṣār dar Sīra-ye Nabavī Hamdilī va Riqābat”, Maĵmū ‘a Maqālāt-e Peĵūhišī dar Sīra-ye Nabavī, edited by Rasūl Ĵafarīān, Qom: Peĵūhišgāh-e Ḥoza va Dānišgāh. [In Persian]
-       Ibn Aṯīr, Abulḥasan ‘Alī b. Moḥammad Ĵazrī (1370 Š.), Tārī-e Kāmil Eslām va Īrān, translated by Sayyid Moḥammad Ḥossien Roḥānī, Vol. 2, 4, Tehran: Aṣāṭīr. [In Persian]
-       Ibn Bokār, Zobair (1381), Ĵomhorat al-Nasab Qoraiš va Abārihā, edited by Moḥmūd Moḥammad Šākir, Vols. 1, 2, Cairo.
-       Ibn Edrīs, ‘Abdullāh ‘Abul‘azīz (1392 Š.), Ĵāmi ‘a-ye Madīna dar ‘Ar-e Nabavī, translated by Šahlā Baḵtīārī, Qom: Entišārāt-e Ḥoza va Dānišgāh. [In Persian]
-       Ibn Ḥaĵar ‘Asqalānī, Aḥmad b. ‘Alī (1415/1995), Al-Aāba fi Tamīīz al-aāba, edited by ‘Ādil Aḥmad ‘Abdulmoĵūd, ‘Ali Moḥammad Ma ‘vūż, Vols. 1, 2, 3, 6, 7, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīīa.
-       Ibn Ḥanbal, Aḥmad b. Moḥammad (n. d.), Mosnad, Vols. 1, 3, Beirut: DārṢādir.
-       Ibn Hišām, ‘Abdulmalik b. Hišām al-Himyarī al-Ma‘āfirī (n. d.), Al-Sīrat al-Nabavīa, edited by Moṣtafa al-Siqā, Ebrāhīm Al-Abīārī, ‘Abdulḥafīṭ Šalbī, Vols, 1, 2, Beirut: Dār al-Ma‘rifa.
-       Ibn ḵayyāṭ ‘Oṣforī (1995), Tārī, edited by Moṣṭafā Naĵīb Fovvāz, Ḥikmat Kašlī Fovvāz, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīīa.
-       Ibn Sa‘d, Moḥammad (1410/1990), Al-abaqāt al-Kobrā, edited by Moḥammad ‘Abdulqādir ‘Aṭā, Vol.s 1, 2, 3, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīīa.
-       Ibn Sayyid al-Nās, Abulfatĵ Moḥammad (1414/1993), ‘Oyūn al-Aar fi Fonūn al-Maāzī va al-Šamāyil va al-Sīar, edited by Ebrāhīm Moḥammad Ramażān, Vol. 2, Beirut: Dār al-Qalam.
-       Ibn Šoba Ḥarānī, Ḥasan (1410), Toaf al-Oqūl, Vol. ۱, Qom: Entišārāt-e Ĵāmi a Modarisīn.
-       Ibn Šoba Nomeirī, Abuzaid ‘Omar (1388), Abār al-Madīna al-Nabavīa, translated by Ḥossein Ṣābirī, Tehran: Entišārāt-e Maš‘ar.
-       Maibodī, Abulfażl Rašīd al-Dīn (1361 Š.), Kašf al-Asrār va ‘Odat al-Abrār (Ma ‘rūf bi Tafsīr-e āĵā ‘Abullāh Anārī), edited by ‘Alī Aṣḡar Ḥikmat, Vol. 9, Tehran: Entišārāt-e Amīr Kabīr. [In Persian]
-       Maĵlisī, Moḥammad Bāqir (1404), Biār al-Anvār, Vol. 100, Beirut: Moasisa al-Vafā.
-       Malik b. Anas (1370), Al-Moā, edited by Moḥammad Foād ‘Abdulbāqī, Vol. 1, Cairo.
-       Mas‘ūdī, Abulḥasan ‘Alī b. Ḥossein (n. d.), Al-Tanbih va al-Ešrāf, edited by ‘Abullāh Esmāīl al-Ṣāvī, Cairo: Dār al-Ṣāvi.
-       Maṭrī, Moḥammad b. Aḥmad (1372), Al-Ta‘rīf bimā Anst al-Hiĵra min Ma ‘ālim Dār al-Hiĵra, edited by Moḥammad b. ‘Abdulmoḥsin al-ḵīāl, Media: Manšūrāt As‘ad Drabzonī.
-       Mūsavī Moqadam, Sayyid Moḥammad (1394 Š.), “Gregūr Šoeler va ‘Etibārsanĵī-e Rivāyāt-e Sira-ye Nabavī”, adī-e oza, No. 10, pp. 76-112. [In Persian]
-       Nūrī, Ḥossein b. Moḥammad Taqī (1368 Š.), Mostadrak al-Vasāil va Mostanba al-Masāil, edited by Āl al-Bait (pbuh) l’Eḥyā al-Torāṯ, Vol. 13, Qom: Moasisa Āl al-Bait (pbuh). [In Persian]
-       Al-Sinīdī, ‘Abdulraḥmān b. ‘Alī (1419), “Al-Movāĵiha al-Eqtiṣādīā bein al-Moslimīn va al-Qoraiš fo al-‘Ahd al-Nabavī”, Ĵāmi’a al-Emām Moammad b. So‘ūd al-Eslāmīā, No. 21, pp. 369-412.
-       Samhūdī, ‘Alī b. ‘Abdullāh (1374), Vafā al-Vafā bi Abār Dār al-Moṣṭafā, edited by Moḥi al-Dīn ‘Abdulḥamīd, Vols. 1, 2, Cairo.
-       Ṣamīmī, Mīnū (1382 Š.), Moammad dar Orūpā, translated by ‘Abbās Mirpūyā, Tehran: Entišārāt-e Eṭilā‘āt.
-       Soheilī, ‘Abdulraḥmān b. ‘Abdullāh (1391), Al-Roż al-anaf fi Šarh al-Sīrat al-Nabaviā li Ibn Hišām, edited by ‘Abdulraūf Sa’d, Vol. 2, Cairo.
-       Sayyid Ḥosseinzada Yazdī, Sa‘īd (1395 Š.), “Sīra-ye Piāmbar-e Akram dar Mogābil-e Tahdīdhā-ye Eqtiṣādī”, Falnāma-ye ‘Elmī- Peĵūhiši-ye Eqtiād-e Eslāmī, 16, No. 62, pp. 6-31.
-       Soyūṭī, ĴAlāl al-Dīn (1404), Al-Dor al-Manūr fi Tafsīr al-Maūr, Vol. 4, Qom: Kitābḵāna-ye Āyatullāh Mar‘ašī Naĵafī.
-       Šarī‘atī, ‘Alī (1347 Š.), Maqāla az Hiĵrat tā Rilat, Moammad ātam-e Piāmbarān, Tehran: Ḥoseinīya Eršād.
-       Ṭabarī, Moḥammad b. Ĵarīr (1387/1967), Tārī al-Omam va al-Mlūk, edited by Moḥammad Abulfażl Ebrāhīm, Vol. 2, Beirut: Dār al-Torāṯ.
-       Ṭūsī, Abu Ĵafar Moḥammad (1365), Tahīb al-Akām, Vol. 7, Tehran: Dār al-Kotob al-Eslāmīa.
-       Qāżīḵānī, Ḥossein (1392 Š.), “Naqš-e eqtiṣād dar Eĵād-e Ta ‘āroż dar Madīna va Čigūnigī-e barḵord-e Piāmbar bā Ān”, Moāliāt-e Tārīī-e Ĵahān-e Eslām, No. 2, pp. 89-111. [In Persian]
-       Vāqidī, Moḥammad b. ‘Omar (1409/1989), Kitāb al-Maāzī, edited by Marsden Jones, Vol. 1, 2, 3, Beiut: Moasisa al-‘Elmī.
-       Yaqūbī, Aḥmad b. Abī Yaqūb (n. d.), Tārī al-Yaqūbī, Vols. 1, 2, Beirut: Dār Ṣādir.
-       Yaqūbī, Aḥmad b. Abī Yaqūb (1975), Al-Boldān, Najaf.
-       Zargarīniĵād, Ḡolamhossein (1385 Š.), Tārī-e adr-e Eslām, ‘Aṣr-e Nobovvat, Tehran: Samt. [In Persian]
References in English
-       Crone, Patricia (2004), Medieval Islamic Political Thought, Edinburgh: Edinburgh University Press.
-       Crone, Patricia (1987), Meccan trade and the rise of Islam, Princeton: Princeton University Press.
-       Gibb, Hamilton (1969), Islam a Historical Survey, Oxford: Oxford University Press.
-       Hart, Michael, H. (1993), “The 100/ a ranking of the most influential persons in history”, A Citadel Press Book Published by Carol Publishing Group, New York.
-       Popper, Karl. R. (1961), the Poverty of Historicism, New York: Harper Torchbooks.