نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان

2 استادیار تاریخ، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، ایران، خرم آباد

3 دانش‌آموخته دکترای تاریخ ایران دورۀ اسلامی، دانشگاه لرستان

چکیده

در بررسی مناسبات صفویه و عثمانی، معمولاً بر ماهیت ستیزه­جویانۀ آن تأکید شده­ است. با وجود تنش­های مستمر بین دو دولت که از پشتوانه ­های ایدئولوژیک نیز برخوردار بود، صفویان به­ دلایل مذهبی، سیاسی و اقتصادی و ضرورت­ های عینی و عقلانی، از همان آغاز در سیاست خارجی خویش نسبت ­به دولت عثمانی، به­ رابطۀ تعاملی و هم­گرایی مبتنی ­بر صلح و صلاح می­اندیشیدند. از این­ رو، یکی از جنبه ­های مهم روابط صفویه و عثمانی در کنار حالت دشمنی و ستیزه­ جویانه، روابط مسالمت ­آمیز بود که از آن به صلح­طلبی یا صلح­دوستی تعبیر می­شود. این سیاست در مکتوبات ارسالی شاه ­عباس یکم (حک: 995-1038ق/ 1587-1629م) به سلاطین عثمانی و معاهدات منعقده بین دو کشور در این دوره، به ­خوبی نمایان است. در این پژوهش به­ روش توصیفی- تحلیلی، سیاست صلح­طلبی شاه ­عباس یکم در برابر دولت عثمانی با تکیه ­بر متن مکاتبات و معاهدات سیاسی دو طرف مورد بررسی قرار گرفته ­است. یافته ­های پژوهش حاکی از آن ­است­ که راهبرد اصلی سیاست خارجی شاه­ عباس در برابر حکومت عثمانی، اصل صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز و پایبندی به قراردادها و پیمان‌های منعقده با آن دولت بوده ­است. این سیاست متأثر از آموز ه­های دینی و واقع یت­های عینی­ بود که می­توانست بر موجودیت و بقای دولت صفوی  تأثیرگذار باشد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Peacemaking Policy of Shah Abbas I towards the Ottoman Government (With citation to Correspondence and Treaties)

نویسندگان [English]

  • Jahanbakhsh Savagheb 1
  • Shahab Shahidani 2
  • Parvin Rostami 3

1 Professor in Department of History, Lorestan University

2 Assistant Professor, Department of History, Lorestan University

3 PhD in History of Islamic Iran, Lorestan University

چکیده [English]

In the study of Safavid and Ottoman relations, it is usually emphasized on its militant nature. Despite the continuing tensions between the two governments, which enjoyed ideological backing, but for religious, political and economic reasons, and for objective and rational necessities, the Safavids, from the outset, in their foreign policy towards the Ottoman state, were interacting and conspiracy based on peace and well-being. Hence, one of the important aspects of the Safavid and Ottoman relations, along with enmity and militancy, was peaceful relations, which are also interpreted as peace-loving. This policy is well represented in the writings of Shah Abbas I (1587-1629) to the Ottoman Sultans and the treaties between the two countries during this period. In this research, using descriptive - analytical method, the policy of peacefulness of Shah Abbas I to the Ottoman government, based on the text of the correspondence and political treaties between the two parties, has been studied. The research findings indicate that the main strategy of foreign policy of Shah Abbas I towards the Ottoman government was the principle of peace and peaceful co-existence and adherence to the contracts and treaties concluded with them. This policy was influenced by religious doctrines and objective realities that could have influenced the existence and survival of the Safavid state.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid
  • Ottoman
  • Shah Abbas I
  • Peacefulness
  • Correspondence
  • Political Treaties
منابع و مآخذ
- افوشته‌ای نطنزی، محمود (1373)، نقاوۀ الآثار فی ذکر الاخیار، به ­اهتمام احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.
- اولئاریوس، آدام (1369)، سفرنامه، ترجمه حسین کردبچه، ج2، [بی­جا]: کتاب برای همه.
- ایواغلی، حیدربن ابوالقاسم [بی‌تا]، مجمع­الانشاء=جامعه مراسلات اولوالالباب،نسخۀ خطی، شماره 1071، تهران: کتابخانه ملی.
- بیات، اروج­بیگ (1338)، دون ژوان ایرانی، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- بیانی، خان‌بابا (1379)، تاریخ نظامی ایران؛ جنگ­های دوره صفویه، تهران: طلوع قلم.
- پچوی، ابراهیم افندی (1283)، تاریخ پچوی، ج2، استانبول: مطبعۀ عامره.
- ثابتیان، ذبیح‌الله (1343)،  اسناد و نامه‌های تاریخی دوره صفویه، تهران: ابن­سینا.
- جنابدی، میرزا بیگ حسن (1378)، روضۀ ­الصفویه، به­ کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
- حسینی استرآبادی، حسن­بن مرتضی (1366)، از شیخ­صفی تا شاه­صفی، به ­کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی، چ2.
- حسینی تفرشی، محمدحسین (1390)، منشآت تفرشی (مجموعه­ای از نامه­های اخوانی و دیوانی از دوران صفویه)، تصحیح محسن­ بهرام­نژاد، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- دلاواله، پیترو (1370)، سفرنامه، ترجمه شعاع­الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی، چ2.
- سلانیکی، مصطفی افندی (1389)، تاریخ سلانیکی، تصحیح و ترجمه نصرالله صالحی، تهران: طهوری.
- شاملو، ولی‌قلی (1371)، قصص­ الخاقانی، تصحیح حسن سادات­ناصری، ج1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- فریدون ­بیگ، احمد فریدون توقیعی (1274ق)، منشآت­ السلاطین، ج2، استانبول: [بی­نا].
- فلسفی، نصرالله (1369)، زندگانی شاه‌عباس اول، ج5، تهران: علمی، چ4.
- فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا (1363)، سفرنامه، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران: انتشارات نو.
- قمی، قاضی احمد الحسینی (1383)، خلاصۀ ­التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، ج2، تهران: دانشگاه تهران، چ2.
- کوپلی، عذیر (1394)، «رویارویی عثمانی و صفوی در عراق­عرب (سده­های دهم و یازدهم)»، ترجمه نصرالله  صالحی و صفیه خدیو، تاریخ روابط ایران و عثمانی در عصر صفوی، به ­کوشش نصرالله صالحی، تهران: طهوری، صص221-247.
- منجم یزدی، ملا جلال­الدین محمد (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به­ کوشش سیف­الله وحیدنیا، [بی­جا]: وحید.
- منجم یزدی، کمال­بن جلال (1397)،زبدۀ ­التواریخ، تصحیح غلامرضا مهدوی راونجی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- منشی، اسکندربیگ (1377)، تاریخ عالم­آرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج2، 3، تهران: دنیای کتاب.
- مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1364)، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر، چ3.
- نعیما، مصطفی افندی (1283)، تاریخ نعیما: روضۀ ­الحسین فی خلاصۀ اخبار الخافقین، ج2، استانبول: [بی­نا].
- نوایی، عبدالحسین (1367)، شاه عباس، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت­های تفصیلی، ج2،3، تهران: زرین، چ3.
- وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر (1383)، تاریخ جهان­آرای عباسی، تصحیح سعید میرمحمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هامرپورگشتال، ژوزف فون (1367)، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی­آبادی، به ­اهتمام جمشید کیانفر، ج3، تهران: زرین.
 
- Kutukoglu, Bekir (1962), Osmanli- Iran Siyasi Munasebetleri 1578-1590, Istanbul: Edebiyat Fakultesi Matbaasi.
List of sources with English handwriting
-       Afvaštaee Naṭanzī, Mahmūd (1373 Š.), Neqava al-Ātār fi Ẕīkr-e al-Āḵbār, Edited by Eḥsān Ešrāqī, Tehran: ʻElmī va Farhangī. [In Persian]
-       Ayvaḡlī, Heydar b. Abul Qasīm, Majma’ al- Inšā – Jāmī’ Morāselāt Ulul al-bāb, Manuscript No. 1071 , Tehran: National Library.
-       Bayānī, Ḵānbābā (1379 Š.), Tārīḵ-e Neẓāmī-e Īrān; Janghā-ye Dorey-e Ṣafavī-e, Tehran: Tolou’-e Qum. [In Persian]
-       Falsafī, Naṣrallah (1369 Š.), Zendegānī Šāh ‘Abbās Avval, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-       Fereydon Beyg, Ahmad Fereydon Toqī’ī, (1274), Monša’āt al-Salātīn, Istanbul.
-       Hosseinī Estarābādī, Hasan b. Mortażā (1366 Š.), Az Šeyḵ Ṣafī tā Šāh Ṣafī, Edited by Ehsān Ešrāqī, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-       Jonābedī, Mīrzā Beyg Hasan (1378 Š.), Roża al-Šafavīya, Edited by Ḡolāmreżā Ṭabāṭabāī Majd, Tehran: Bonyād-e Moqofāt-e Doktor Mahmud Afšār. [In Persian]
-       Kuplī, ‘Aḏīr (1394 Š.), “Rūyārūī ‘Oṯmānī va Ṣafavī dar ‘Arāq-e ‘Arab (Sadehā-ye Dahom va yāzdahom),” Translated by Naṣrallāh Ṣālḥī va Ṣafavīyeh Ḵadīv, Tarīḵ-e Ravābet-e Īrān va ‘Oṯmānī dar ‘Aṣr-e Ṣafavī, Edited by Naṣrallāh Ṣālḥī, Tehran: Ṭaḥurī, pp. 221-247. [In Persian]
-       Mahdavī, ‘Abd al-Rezā Hūšang (1364 Š.), Tārīḵ-e Ravābet-e Ḵārejī-e Īrān az Ebtedā-ye Dorān-e Ṣafavī-ye tā Pāyān-e Jang-e Dovvom-e Jahānī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
-       Monajem Yazdī, Molla Jalāl al-Dīn Mohammad (1366 Š.), Tārīḵ-e ‘Abbasī yā Rūznāma-ye Mola Jalāl, Edited by Sayfallah Vahīdnīa, Vahīd. [In Persian]
-       Monajem Yazdī, Kamāl b. Jalāl (1397 Š.), Zobdat al-Tavārīḵ, Edited by Ḡolāmrezā Mahdavī Rāvanjī, Qum: Pejūhešgāh-e Ḥoza va Dānešgāh. [In Persian]
-       Monšī, Eskandar Beyg (1377 Š.), Tarīḵ-e ‘Alam Ārā-ye ‘Abbasī, Edited by Mohammad Esmāīl Reżvānī, Tehran: Donyā-ye Ketāb. [In Persian]
-       Na ‘īmā, Moṣṭafā Afandī (1283), Tārīḵ-e Na’īmā: Rożat al-Hossein fi Ḵolāṣat Aḵbār al-Ḵāfaqīn, Istanbul.
-       Navāī, ‘Abulhossein (1367 Š.), Šāh ‘Abbas, Majmū’a Asnād va Mokātebāt-e Tārīḵī Hamrāh bā Yāddāšt-hā-ye Tafżīlī, Vols. 2, 3, Tehran: Zarrīn. [In Persian]
-       Pačvī, Ebrāhīm Efedī (1283), Tārīḵ-e Pačvī, Istanbul: Maṭba’a ‘Āmera.
-       Selānīkī, Moṣṭafā Efendī (1389 Š.), Tārīḵ-e Selānīkī, Edited and Translated by Naṣrallāh Ṣālḥī, Tehran: Ṭaḥurī. [In Persian]
-       Šāmlu, Valī Qulī (1371 Š.), Qeṣaṣ al-Ḵāqānī, Edited by Hasan Sādāt Nāṣerī, Tehran: Vezārat-e Eršād-e Eslāmī. [In Persian]
-       Ṯābetīān, Ẕabīhallāh (1343 Š.), Asnād va Nāmehā-ye Tārīḵī-e Dore-ye Safavī-e, Tehran: Ebn-e Sīnā. [In Persian]
-       Tafrešī, Mohammad Hossein Hosseinī, (1390 Š.), Monša‘āt-e Tafrešī, Edited by Mohsen Bahrāmnejād: Tehran: Ketābḵāna, Moza va Markaz-e Asnād-e Majles-e Šorāye Eslāmī. [In Persian]
-       Qumī, Qāżī Ahmad al-Hosseinī (1383 Š.), Ḵulāṣa al-Tavārīḵ, Edited by Ehsān Ešrāqī, Tehrah: Dānešgāh-e Tehrān. [In Persian]
-       Vaḥīd āazvīnī, Mīrzā Mohammad Ṭāher (1838 Š.), Tārīḵ-e Jahān Ārā-ye ‘Abbāsī, Edited by Sa’īd Mīr Mohammad Ṣādeq, Tehran: Pejūhešgāh-e ‘Olūm-e Ensānī va Moṭāle’āt-e Farhangī. [In Persian]

 

Referenced in English, French, German, Italian
-       Della Valle, Pietro (1972), Viaggi di Pietro Della Valle. Lettere dalla Persia I, Franco Gaeta and Laurence Lockhart, Rome.
-       Figueroa, Don García de Silva (1667), L’ambassade de don Garcias de Silva Figueroa en Perse, publiée à Paris par Louis Billaine, Paris.
-       Hammer-Purgstall, Joseph (2019), Geschichte des Osmanischen Reiches, zweyter Band, Wentworth Press.
-       Kutukoglu, Bekir (1962), Osmanli- Iran Siyasi Munasebetleri 1578-1590, Istanbul, Edebiyat Fakultesi Matbaasi.
-       Ulearius, Adam (2018), The Voyages and Travells of the Ambassadors Sent by Frederick Duke of Holstein, to the Great Duke of Muscovy, and the King of Persia, London: Forgotten Books.
-       Urūj Beyg (2003), Don Juan of Persia: A Shi‘ah Catholic. Translated by G. Le Strange, London: Harper & Brothers.