Document Type : Scientific-Research
Author
Associate Professor, Department of History, Lorestan University
Abstract
With the approval of the abbāsid caliphate ,the land owner sāmāni clan dominated on border area of islam world, in eastern transoxiana , in the beginning of 3th century, and gradually, were extended domain of it power and realm up to bring under it own everywhere of eastern provinces of islam world, from jibāl to tarāz river. In the beginning, in addition to political and religious linking, saffārid and ’Alids of tabaristān claimed to became independent with abbāsid caliphate, and This was the cause of their strong relations. The Relation Between Sāmānids and Abbāsid Caliphate be affected by numerous factors like to change of political structure in sāmāni dominion , advent of daylamites, predominance of buyids on baghdād, and so on, were variant, and were been changed. As, the their mutual relations were peaceful based on consensus and convergence, and, occasionally,beside nominally preserved,their relations were been eclipsed and exchanged to hostile relations based onopposition and contrast. The attempt is made here to identify the internal evolutions in samanian realm, the correlation between samanian amirs and abbasid chaliphate with an emphasis on the affecting factors.
Keywords
منابع
- ابن‌اثیر، علی‌بن محمد ( 1399ق). الکامل فی التاریخ. تصحیح کارل یوهانس تورنبرگ. ج۷-۸. بیروت: دارصادر.
- ابن‌اسفندیار، محمدبن حسن (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. ۲ج. تهران: کلالۀ خاور.
- ابن‌بابویه، محمدبن علی (1410ق). من لایحضره الفقیه. اشرف علی تحقیقه السیدحسن الموسوی الخرسان. ج۱. بیروت: دارصعب و دارالتعارف.
- ابن‌بابه القاشانی، علی‌بن محمد. رأس مال‌الندیم. کتابخانۀ دانشگاه تهران. نسخۀ عکسی شمارۀ ۳۱۵-۳۱۶.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی (1357-۱۳۶۰ق)، المنتظم فی التاریخ ملوک و الامم. ج۵-۶. حیدرآباد الدکن: مطبعه دائره‌المعارف العثمانیه.
- ابن‌حوقل، محمدبن حوقل (1345). صوره‌الارض. ترجمۀ جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ابن‌خلکان، احمدبن محمد (1987). وفیات الاعیان لأنباء ابناء الزمان. تحقیق احسان عباس. ج۲. بیروت: دارصادر.
- ابن‌شهاب یزدی، تاج‌الدین حسن، جامع‌‌التواریخ. کتابخانۀ ملی ایران. نسخۀ خطی شمارۀ 1330ف.
- ابن‌عنبه، احمدبن علی (1380ق). عمده الطالب فی انساب آل ابی‌طالب. تصحیح محمدحسن آل‌الطالقانی. نجف: مطبعه الحیدریه.
- ابن‌فضلان، احمدبن فضلان (1345). سفرنامه. ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ابن‌فقیه، احمدبن محمد (1883). مختصر‌البلدان. تصحیح یان دخویه. لیدن: بریل.
- ابن‌فوطی، عبدالرزاق‌بن احمد (1375). مجمع الاداب فی معجم الالقاب. تحقیق محمد الکاظم. ج۵. تهران: وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامیه.
- ابن‌مسکویه، احمدبن محمد (1334ق). تجارب‌‌الامم. تصحیح ه.ف. امدروز. ۳ج. بغداد: مکتبه المثنی.
- ابن‌ندیم، محمدبن اسحق (1381). الفهرست. ترجمه و تحقیق رضا تجدد. تهران: اساطیر.
- ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن حسین (۱۴۰۸ق). مقاتل‌الطالبیین. تحقیق السیداحمد صقر. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- ابوریحان بیرونی، محمدبن احمد (۱923). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. تصحیح ادوارد زاخائو. لیپزیک: [بی‌نا].
- اسفزاری، معین‌الدین محمد (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. تصحیح محمد کاظم امام. ج۱. تهران: دانشگاه تهران.
- اشپولر، برتولد (۱۳۶۴). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمۀ جواد فلاطوری. ج۱. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- اصطخری، ابراهیم‌بن محمد (1368). مسالک و ممالک (ترجمۀ فارسی المسالک و الممالک). تصحیح ایرج افشار. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (135۲). ترکستان‌نامه، ترجمۀ کریم کشاورز. ج۱. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- -------------------- (۱376). تاریخ ترک‌های آسیای میانه. ترجمۀ غفار حسینی. تهران: توس.
- بغدادی، عبدالقاهربن طاهر (1367ق). الفرق بین الفرق. صححه و کتب هواشه محمد زاهدبن الحسن الکوثری. عنی بنشره عزت العطار الحسینی. قاهره. [بی‌نا].
- بلخی، ابوالمؤید. عجایب‌البلدان. کتابخانۀ دانشگاه تهران. نسخۀ عکسی شمارۀ 1580.
- بلعمی، محمدبن محمد (1366). تاریخنامۀ طبری. تصحیح محمد روشن. ج۲. تهران: البرز.
- بیهقی، علی‌بن زید (1371). لباب‌الانساب. تحقیق مهدی الرجایی. قم: مکتبه آیه الله العظمی النجفی المرعشی.
- ------------ (1968). تاریخ بیهق. تصحیح قاری کلیم‌الله حسینی. حیدرآباد: [بی‌نا].
- بیهقی، محمدبن حسین (1374). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. تهران: نشر علم.
- پرگاری، صالح (1378). «روابط سامانیان و علویان طبرستان». نامۀ آل‌سامان (مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان». به‌کوشش علی‌اصغر شعردوست و قهرمان سلیمانی. مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان. صص۱۰۳-۱۱۲.
- تاریخ سیستان (۱۳۱۸). تصحیح ملک‌الشعراء بهار. تهران: کلالة خاور.
- ترابی، جمال (1350). سکه‌های شاهان اسلامی ایران. ج2. تبریز: موزۀ آذربایجان.
- ثعالبی، عبدالملک‌بن محمد (1375ق). یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر. تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید. ج۴. قاهره: مطبعة عیسی البابی الحلبی.
- ----------------- (1977). تحفه‌الوزراء. تحقیق حبیب علی الراوی و الدکتوره ابتسام مرهون الصفار. بغداد: مطبعه العانی.
- ------------------ (1990). آداب‌الملوک. تحقیق جلیل العطیه. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
- ------------------ (۱376). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب. ترجمۀ رضا انزابی‌‌نژاد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- ثواقب، جهانبخش (1378). «سامانیان و نظام خلافت عباسی». نامۀ آل‌سامان (مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان). به‌کوشش علی‌اصغر شعردوست و قهرمان سلیمانی. مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان. صص134-146.
- جرفادقانی، ناصح‌بن ظفر (1354). ترجمۀ تاریخ یمینی. تصحیح جعفر شعار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جهشیاری، محمدبن عبدوس (135۷ق) الوزراء و الکتاب. عنی بتصحیحه و تحقیقه عبدالله اسماعیل الصاوی. قاهره: مطبعه عبدالحمید الحنفی.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله (1337). تاریخ نیشابور. تلخیص الخلیفه النیشابوری. تصحیح بهمن کریمی. تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.
- حدود العالم من المشرق الی المغرب(۱۳۶۲). تصحیح منوچهر ستوده. تهران: طهوری.
- حسنی، احمدبن ابراهیم (1987). المصابیح(اخبار الأئمه الزیدیه). تحقیق ویلفرد مادلونگ. بیروت: دارالنشر.
- حمدالله مستوفی، حمدالله‌بن ابی‌بکر (1364). تاریخ گزیده. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
- حمزه اصفهانی، حمزه‌بن حسن (1340ق). تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء. تصحیح جواد ایرانی تبریزی. برلین: مطبعۀ کاویانی.
- خوافی، احمدبن محمد (1339). مجمل فصیحی. به‌کوشش محمود فرخ. ج۲. مشهد: باستان.
- خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن همام‌الدین (1333). حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. ج۲.تهران: کتاب‌فروشی خیام.
- دنیل، التون. ال. (1367). تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در زمان حکومت عباسیان. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- دوانی، علی (۱۳۷۷-۱۳۸۸). مفاخر اسلام. ج۱-۲. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی- امیرکبیر.
- ذهبی، محمدبن احمد (1403ق). سیر اعلام النبلاء. تحقیق شعیب ارنووط. ج۵ و ۱۵. بیروت: مؤسسه الرساله.
- -------------- (1961). العبر فی خبر من غبر. تحقیق فؤاد سید. ج۳. کویت: [بی‌نا].
- رافعی قزوینی، عبدالکریم‌بن محمد (1376). التدوین فی اخبار قزوین. تحقیق عزیزالله العطاردی. ج۲. تهران: جمعیه المخطوطات الایرانیه- نشر عطارد.
- رحمتی، محسن (1391). «نگرشی بر قیام رافع‌بن لیث». فصلنامۀ تاریخ اسلام و ایران. س22. ش101. صص۶۹-۹۳.
- رودکی، جعفربن محمد (1374). دیوان اشعار. شرح و توضیح منوچهر دانش‌پژوه. تهران: توس.
- روذراوری، ابوشجاع محمدبن حسین (1334ق). ذیل تجارب‌‌الامم. تصحیح ه.ف. امدروز. بغداد: مکتبه المثنی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1371). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل‌بویه. تهران: امیرکبیر.
- سبکی، عبدالوهاب‌بن علی (۱۳۸۳-۱۳۸۸ق). طبقات الشافعیة الکبری. تحقیق محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو. ج۲. قاهره: مطبعه عیسی البابی الحلبی و شرکاء بمصر.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد (1409ق). الانساب. تحقیق عبدالله عمر البارودی. ج۱-۲. بیروت: دارالجنان.
- سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (1406ق). تاریخ‌الخلفاء. حققه و قدم له محمد العثمانی و قاسم الشماعی الرفاعی. بیروت: دارالقلم.
- شبانکاره‌ای، محمدبن علی (1363). مجمع‌الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1368ق). الملل و النحل. صححه و علق علیه الشیخ احمد فهمی محمد. ج۱. قاهره. مکتبه الحسین التجاریه: مطبعه حجازی بالقاهره.
- صابی، ابواسحق ابراهیم (1987). التاجی فی اخبار الدوله الدیلمیه (اخبار الائمه الزیدیه). تصحیح ویلفرد مادلونگ. بیروت: دارالنشر.
- صابی، ابوالحسین هلال‌بن المحسن (1904). التاریخ (ضمیمۀ تحفه الامراء فی التاریخ الوزراء). بیروت: مطبعه الاباء السیوعیین.
- صفی‌الدین بلخی، عبدالله عمر (1350). فضایل بلخ. ترجمۀ محمدبن محمدبن حسین حسینی. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران. بنیاد فرهنگ ایران.
- صولی، محمدبن یحیی (1354ق). اخبار الراضی بالله و المتقی لله. عنی بنشره ج. هیورث. دن. قاهره: مطبعه الصاوی.
- طبری محمدبن حریر(۱۳۵۷ق). تاریخ الامم و الملوک. ج۸. یطلب من المکتبه الکبری. مطبعه الاستقامه بالقاهره.
- -------------- ( 1367). تفسیر قرآن (ترجمۀ فارسی کهن). تصحیح حبیب یغمایی. تهران: توس.
- طوسی، محمدبن حسن (1348). اختیار معرفه الرجال المعروف برجال الکشی. صحح و علق علیه و قدم له حسن المصطفوی. مشهد: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی.
- ---------------- (1351). الفهرست. به‌کوشش محمود رامیار. به‌ضمیمۀ نضدالایضاح. مشهد: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی.
- عبدالله‌یف، سعدالله (1378). امیراسماعیل سامانی. تهران: مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان.
- عتبی، محمدبن عبدالجبار (1286ق). تاریخ یمینی. مصر (قاهره): مطبعه بولاق.
- عوفی، محمدبن محمد. جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات تهران. نسخۀ خطی. شمارة 27ب.
- غفاری، قاضی‌احمد (1340 [تاریخ مقدمه]). تاریخ نگارستان. تصحیح آقامرتضی مدرس گیلانی. تهران: کتاب‌فروشی حافظ.
- ------------- ( 1342 [تاریخ مقدمه]). تاریخ جهان‌آرا. به‌کوشش حسن نراقی. تهران: حافظ.
- فرای، ریچارد نلسون (1365). بخارا دستاورد قرون وسطی. ترجمۀ محمود محمودی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- ------------- (گردآوری) (1372). «سامانیان». در تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. از مجموعۀ تاریخ کمبریج. ج 4. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
- فروزانی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة سامانیان. تهران: سمت.
- قرشی، عبدالقادربن محمد (1398ق). جواهر المضیئه فی طبقات الحنفیه. تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو. ج۱. قاهره: مطبعه عیسی البابی الحلبی.
- قرطبی، عریب‌بن سعد (1977). صله التاریخ الطبری (ذیول تاریخ الطبری). تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم. ج۱۱. قاهره: دارالمعارف.
- قوچانی، عبدالله (1378). «اقتدارسامانیان دربرابر خلفای عباسی». نامۀ آل‌سامان (مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان». به‌کوشش علی‌اصغر شعردوست و قهرمان سلیمانی. مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان. صص۲۰۱-۲۱۸.
- گردیزی، عبدالحی‌بن ضحاک (1363). تاریخ گردیزی. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
- محیط طباطبایی، احمد (1367). تطور حکومت در ایران بعد از اسلام. تهران: بعثت.
- مرعشی، ظهیرالدین‌بن نصیرالدین (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به‌کوشش محمدحسین تسبیحی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی شرق.
- مسعودی، علی‌بن حسین (1357ق). التنبیه و الاشراف. عنی بتصحیحه عبدالله اسماعیل الصاوی. [بی‌جا]. یطلب من المکتبه العصریه فی بغداد.
- ---------------- (1990). مروج الذهب و معادن الجوهر. تصحیح محمد محی‌الدین عبدالحمید. ج۲. بیروت: الشرکه العالمیه للکتب.
- معین‌الفقرا، احمدبن محمد (1339). تاریخ ملازاده در ذکر مزارات بخارا. تصحیح احمد گلچین‌معانی. تهران: ابن‌سینا.
- مفتخری، حسین (1379). خوارج در ایران. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- مقدسی، محمدبن احمد ( 1408ق). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. تحقیق الدکتور محمد مخزوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- منهاج سراج، عثمان‌بن احمد (۱۳۶۳). طبقات ناصری. تصحیح عبدالحی حبیبی. 2ج. تهران: دنیای کتاب.
- موسوی، محمدبن فضل‌الله. تاریخ خیرات. کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات تهران. نسخۀ خطی. شمارۀ 61ب.
- میرخواند، محمدبن خاوندشاه (1339). روضه‌الصفا. تهران: پیروز- خیام.
- ناجی، محمدرضا ( 1378). تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی در قلمروی سامانیان. تهران: مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان.
- ناطق بالحق، یحیی‌بن حسین (1987). الافاده فی تاریخ الائمه الساده (الاخبار الائمه الزیدیه). تحقیق ویلفرد مادلونگ بیروت: دارالنشر.
- نجاشی، احمدبن علی (1408ق). رجال‌النجاشی. تحقیق محمدجواد النائینی. ج۱-۲. بیروت: دارالاضواء.
- نرشخی، محمدبن جعفر (1351). تاریخ بخارا. ترجمۀ ابونصر قباوی. تلخیص محمدبن زفربن عمر. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- نسفی، عمربن احمد (1378). القند فی معرفه علماء سمرقند. تحقیق یوسف الهادی. تهران: میراث مکتوب.
- نظام‌الملک، حسن‌بن علی (1340). سیرالملوک. تصحیح هیوبرت دارک. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- هروی، جواد (1378). «بررسی مناسبات سامانیان و خلافت عباسیان». نامۀ آل‌سامان (مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان». به‌کوشش علی‌اصغر شعردوست و قهرمان سلیمانی. مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان. صص۳۶۸-۳۸۴.
- -------- (1380). تاریخ سامانیان عصر طلایی ایران بعد از اسلام. تهران: امیرکبیر.
- همدانی، محمدبن عبدالملک (1977). تکمله تاریخ‌الطبری (ذیول التاریخ‌الطبری). ج11. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. قاهره: دارالمعارف.
- یاقوت حموی، یاقوت‌بن عبدالله (1409ق). معجم‌البلدان. تصحیح فردیناند ووستنفلد. ج۱. بیروت: دارصادر.
- --------------------- (1993). معجم‌الادباء. تحقیق احسان عباس. ج۱. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
- یعقوبی، احمدبن ابی‌یعقوب ( 1358ق). التاریخ. ج۳. نجف: مکتبه المرتضویه.
- Lane Poole Staneley (1881–1889). Catalogue Of Oriental Coins In The British Museum. Vol. 2 & 9. London: Printed By Order of Trustees.
)