نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
چکیده
تذکره‌های صوفیان ضمن ارائة مضامین اصلی خود، یعنی شرح حالات رهبران طریقت، بعضاً حاوی برخی داده‌های اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی نیز می‌باشند که استفاده از آنها را به‌خصوص در موضوعاتی که با مشکل فقر اطلاعات دست اول مواجه‌اند، ضروری می‌سازد. یک نمونه از این متون فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه در شرح احوال و کرامات صوفی نامدار سدة پنجم و بنیان‌گذار طریقت مرشدی «شیخ ابواسحاق ابراهیم‌بن شهریار کازرونی» است. اهمیت بررسی این متن از منظر جغرافیای تاریخی ایران این است که حوزة نفوذ طریقت مرشدیه عمدتاً در جنوب غربی فارس، از جمله در امتداد مسیری بود که کازرون را به ساحل خلیج فارس متصل می‌کرد. با توجه به اشارات مکرر این متن به شهر کمتر شناخته‌شدة توّج در مسیر مزبور، این پرسش مطرح می‌شود که این متن تا چه اندازه به شناخت بیشتر شهر توّج کمک می‌کند. پژوهش حاضر با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. بررسی داده‌های مزبور به شناسایی جایگاه سیاسی-اداری توّج به عنوان یک امیرنشین، گستردگی حوزة نفوذ و همچنین هویت خاندان امیران توّج و نقطة اتصال توّج با خلیج فارس کمک می‌کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The image of Tawwaj in Ferdows al-Morshediyyah
نویسندگان [English]
- Ali Rasooli
- Hamidreza Peighambari
Assistant Professor in History department, Faculty of Humanities, Persian Gulf University, Bushehr, Iran
چکیده [English]
Sufi biographies (tadhkiras), in addition to their main themes, i.e. describing the situation of the leaders of the Tariqat, sometimes include some social, economic and geographical data, which are necessary and important especially in topics facing the problem of lack of information. An example of these texts is “Ferdows al-Murshediyya fi Asrar al-Samadiyyah” in the description of the status and virtues of the 5th century AD famous Sufi and founder of the Murshedi Tariqat, Sheikh Abu Ishaq Ibrahim ibn Shahryar Kazrouni. The importance of examining this text from Iran's perspective of the historical geography , as the Morshedi Tariqat's sphere of influence was mainly in the southwest of Fars, including along the route that connected Kazeroon to the Persian Gulf coast. According to the frequent references in this text to the lesser-known city of Tawwaj on the mentioned route, the question arises as to what extent this text contributes to know more about the city of Tawwaj. This research is conducted on the basis of textual sources. The examination of the above data helps to identify the administrative political position of Tawwaj as a princely state, the extent of its sphere of influence and also the identity of the family of Tawwaj amirs, as well as the point of connection of Tawwaj with the Persian Gulf.
کلیدواژه‌ها [English]
- Tawwaj
- Ferdows Al-Murshediyyah
- Sheikh Abū Ishāq Kāzerūni
- Amir Hadāb ibn Bīdūj
- ابن‌بلخـی (1385)، فارس‌نامه، به کـوشش گای لیستـرانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
- ابن‌اثیـر، عزالدین (1385)، تاریخ کامل، ترجمۀ سید حسین روحانی و حمیدرضا آژیر، ج4، 13، تهران: اساطیر.
- ابن‌حوقل، محمد (1366)، سفرنامه ابن‌حوقل؛ ایران در صورة الارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
- ابن‌خردادبه (1371)، مسالک و ممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران: میراث ملل.
- ابن‌فقیه، احمدبن محمد (1347)، البلدان، ترجمۀ بخش مربوط به ایران از ح مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اژدری، سیده راضیه و صلاحی مقدم، سهیلا (1396)، «فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه»، سومین همایش متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به آثار مولانا، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- اصطخری، ابراهیم (1340)، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- افشار، ایرج [بی‌تا]، «سیرت‌نامة شیخ ابو اسحق کازرونی»، مجلة مهر، شمارة هفتم، صص417-421.
- اقتداری، احمد (1375)، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران، چاپ دوم.
- الهیاری، حسن و پیغمبری، حمیدرضا (1397)، «توّج از شکوفایی تا زوال»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال هشتم، شمارۀ 32، صص115-136.
- بحرانی‌پور، علی و زارعی، سیده زهرا (1389)، «خاستگاه‌های اقتدار و مقبولیت اجتماعی سلسلة آل اینجو (725-754ق)»، فصلنامة تاریخ اسلام و ایران، سال بیستم، شمارة 8 (پیاپی 89)، صص29-53.
- بلاذری، احمدبن یحیی (1364)، فتوح البلدان، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران: سروش، چاپ دوم.
- تفضلی، احمد (۱۳۶۸)، «شهرستانهای ایران»، شهرهای ایران، به کوشش محمدیوسف کیانی، ج2، تهران: جهاد دانشگاهی.
- توفیقیان، حسین (1393)، بنادر تاریخی خلیج فارس در دوران ساسانی و صدر اسلام؛ با تکیه بر مطالعات باستانشناسی و باستانشناسی زیر آب، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
- حدود العالم (1383)، مقدمه و. بارتلد و تعلیقات و. مینورسکی، ترجمۀ میرحسین شاه، تصحیح و حواشی مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهراء، چاپ دوم.
- حموی، شهاب‌الدین أبی‌عبدالله یاقوت (1399ق/1979م)، معجم البلدان، ج1، 2، 4، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- حورانی، جرج ف. (1338)، دریانوردی عرب در دریای هند، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: ابن‌سینا.
- خسروی، خسرو (1383)، «توّج»، دانشنامة جهان اسلام، ج8، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
- خیراندیش، عبدالرسول (1393)، «اشارۀ ناصرخسرو به نام و موقعیت توّج در سفرنامه»، تاریخ ایران، شماره 74-75، صص45-53.
- دزفولیان، کاظم (1387)، اعلام جغرافیایی در متون ادب فارسی تا پایان قرن هشتم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- دمشقی، محمدبن أبی‌طالب انصاری (1382)، نخبة الدهر فی عجائب البرّ و البحر، ترجمۀ سید حمید طبیبیان، تهران: اساطیر.
- دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1366)، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات نی، چاپ دوم.
- رجبی‌نیا، مریم و حسینی، مریم (1394)، «معرفی تحلیلی و مقایسة سه سیرت‌نامة محمودبن عثمان دربارة دو تن از مشایخ معروف فارس در قرن هشتم»، دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء، سال هفتم، شمارة 12، صص123-159.
- رحیمی جابری، اعظم (1397)، «نقش شیخ ابواسحق کازرونی در گسترش اسلام در کازرون»، پژوهشنامة تاریخ‌های محلی ایران، سال هفتم، شمارة 1 (پیاپی 13)، صص11-26.
- رسولی، علی (1398)، «بازشناسی بندر خورشیف و اهمیت آن در دورۀ اتابکان و ایلخانان»، پژوهشهای ایرانشناسی، دورۀ نهم، شمارۀ 1، صص81-98.
- سجادی، صادق (1393)، «دولت و روزگار آل بویه»، تاریخ جامع ایران، ج8، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، صص1-167.
- شوارتس، پاول (1372)، جغرافیای تاریخی فارس، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- صالحی، فریبا، هژبریان، حسین، قریشی کرین، سید حسن و بازماندگان خمیری، احمد (۱۴۰۱)، «بررسی سفر دریایی حج در قرون چهارم و پنجم هجری با تکیه بر ادوار عمران جده»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، دورۀ چهاردهم، شماره 55، صص63-88.
- طاهری، محمود (1380)، سفرهای دریایی مسلمین در اقیانوس هند، مشهد: فانوس دریا.
- طبری، محمدبن جریر (1362)، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج5، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
- قاسمی، پارسا (1401)، «نامجای کهن غندجان و دشت بارین: پیشنهادی برای جایابی آنها در منطقۀ سرمشهد در نیمروز باختری پارس باستان» مجلۀ جامعۀ باستانشناسی ایران، شمارۀ 3، صص113-137.
- قدامةبن جعفر (1370)، کتاب الخراج، ترجمه و تحقیق حسین قره‌چانلو، تهران: البرز.
- کاوتس، رالف (1393)، چشم‌اندازهایی از جادۀ ابریشم دریایی، ترجمۀ پریسا صیادی و محمدباقر وثوقی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
- لسترنج، گای (1377)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
- محمودبن عثمان (1358)، فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، به کوشش ایرج افشار، تهران: کتابخانه دانش.
- مستوفی، حمدالله (1389)، نزهة القلوب، تصحیح و تحشیۀ گای لیسترانج، تهران: اساطیر.
- مسکویه رازی، ابوعلی (1367)، تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، ج5، تهران: توس.
- مقدسی، محمدبن احمد (1385)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران: کومش.
- موسوی‌زاده، حسن (1387)، «توّج»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج16، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ناصرخسرو (1372)، سفرنامه، به کوشش نادر وزین‌پور، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ نهم.
- وثوقی، محمدباقر و منصور صفت‌گل (1395)، اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران، ج1، تهران: سازمان بنادر و دریانوردی.
- ویلسون، سر آرنولد (1366)، خلیج فارس، ترجمه محمد سعیدی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
- یاحسینی، سید قاسم (1393)، سیراف شهر افسانه‌ای ایران در خلیج فارس (مجموعه مقالات)، قم: صحیفه خرد.
- یعقوبی، احمد (2536)، تاریخ یعقوبی، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، ج2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- Agius, A. Dionisius (2008), Classic ships of Islam from Mesopotamia to the Indian Ocean, London-Boston: Brill.
- Bosworth, C. E. (1997), “The Nomenclature of the Persian Gulf”, Iranian Studies vol.30, No.1-2, pp.77-94.
- Bosworth, C. E. (2019), “Tawwad̲j̲”, Encyclopedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel, W. P. Heinrichs, Consulted online on 12 August 2019; http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_7463
- Carter, R. A, Challis, K, Priestman, S. M, & Tofighian, H (2006), “The Bushehr hinterland: results of the first season of the Iranian-British Archaeological Survey of Bushehr Province”, Iran, vol. 44, pp.63-104.
- Whitcomb, D (1987), “Bushire and the Angali canal”, Mesopotamia, vol.22, pp.311-336.
Afshar, Iraj. (1952) “Biography of šeīḵ Abū Eshāq Kāzerūnī”. Mehr, vol. 7, pp. 417-421 [In Persian]
Allahyari, Hasan & Peighambari, Hamidreza. (2018)“Tawwaj, from flourishing to decline”. islamhistory, Volume 1, Issue 32, pp. 115-136 [In Persian]
Azhdari, Seyyedeh Razieh et al. (2016) "Ferdaws al-Moršedīya fī asrār al-Ṣamadīya", the 3rd Literary Research Text Conference, A New Look at Rumi's Works, Tehran: Allameh Tabatabai University [In Persian]
Bahranipour, Ali; Zarie, Seyedeh Zahra. (2011). “Origins of authority and social acceptance of the Al-Inju dynasty (754-725 AH)”. Journal of History of Islam and Iran, vol. 20, Issue 8, February 2011, pp. 29-53 [In Persian]
Balāḏorī, Aḥmab b. Yaḥyā. (1985). Fotūḥ ul-Boldān. Translated by Azartash Azarnush, Second Eddition, Tehran: Soroūš [In Persian]
Damešqī, Mohammad b. Abītālīb Ansārī. (2003). Noḵbat ul-Dahr fī ‘Aǰāyeb ul-Bar wa al-Baḥr. Translated by S. H. Tabibian, Tehran: Asāṭīr [In Persian]
Dezfulian, Kāzem. (2008). Geographical Texts in Persian Literary Texts until the end of the Eight Century A.H. Tehran: Shahid Beheshti University [In Persian]
Dīnevarī, Abū Ḥanīfa Aḥmad b. Dāwūd. (1987). Aḵbār ul-Ṭīwāl. Translated by M. Mahdavi Damghani, Tehran: Ney [In Persian]
Eghtedari, Ahmad. (1996) Works of the Ancient Cities of the Coasts and Islands of the Persian Gulf and the Sea of Oman. Tehran: Society for the Appreciation of Cultural Works and Dignitaries [In Persian]
Estaḵrī, Abū Īsḥāq Ebrāhīm. (1961). Masālīk wa Mamālīk. b. Iraj Afshar, Tehran: The [Royal] Institute for Translation and Publication [In Persian]
Ghasemi, Parsa (2022) “Ghandejan and Dašt-e Bārin: Proposal for Its Location at Kalīkūheh in Sar Mašhad Region in the Southwest of Pars, Iran”, Journal of the Society for Iranian Archaeology, Vol. 3, Autumn 2022. pp. 113-137 [In Persian]
Hourani, George F. (1959). Arab Seafaring: In the Indian Ocean in Ancient and Early Medieval Times. tr. M. Moghaddam, Tehran: Ebn Sīnā [In Persian]
Ḥodūd ul- ‘Ālam (2004) Explained V. Minorsky, With Perface by V. V. Barthold, tr. Mir shah Hossein, ed. Maryam Mir Ahmadi & Gholamreza Varahram, Tehran: Al-Zahra University [In Persian]
Ibn Aṯīr, ‘Īzz ul- Dīn. (2006). Tārīḵ-e Kāmīl. Translated by S. H. Ruhani & H. Ajir, vol. 4 & 13, Tehran: Asāṭīr [In Persian]
Ibn Balḵī. (2006). Fārs-nāma, ed. G. Le Strange and R. A. Nicholson, Tehran: Asāṭīr [In Persian]
Ibn Ḥawqal, Moḥammad. (1986). Safar-Nāme-ye Ibn e Ḥawqal; Iran dar Ṣūrat ul-Arż. Translated by Jafar Shoar, Tehran: Amīrkabīr [In Persian]
Ibn Faqīh, Aḥmad b. Moḥammad. (1968). Al-Boldān, Translated by H. Masʿud, Tehran: Bonyād- e Farhang-e Iran [In Persian]
Ibn ḵordadbeh. (1992). Masālīk wa Mamālīk. Translated by Said Khakrand, Tehran: Mīraṯ-e Melal [In Persian]
Ibn Maskawayh, Abū ‘Alī. (1988). Tajārib al-Umam. Translated by Ali-Naghi Monzavi, Tehran: Toos [In Persian]
Ibn Othman, Mahmoud. (1954). Ferdaws ul-Moršedīya fī Āsrār al-Ṣamadīya, ed. Iraj Afshar, Tehran: Danesh [In Persian]
Kauz, Ralph (2014) Aspects of the maritime Silk road: from the Persian Gulf to the East China Sea. tr. Parisa Sayadi and Mohammad Bagher Vosoughi, Tehran: Research Center for Islamic History [In Persian].
Kheirandish, Abdol Rasool. (2008). “Nāser Khosrow and His Description of Tawwaj’s Location in Safarnāmeh (Travelogue)”. Journal of history of Iran, vol. 74-75, pp. 45-53 [In Persian]
Khosravi, Khosrow. (2004) Tawwaj. Encyclopaedia of the World of Islam, vol. 8, pp. 400-401 [In Persian]
Le Strange, Guy. (1998). The lands of the Eastern Caliphate. Translated by Mahmoud Erfan, Tehran: ‘Elmīfarhangī [In Persian]
Maqdasī, Moḥammad b. Aḥmad. Aḥsan ul-Taqāsīm fī Ma’rīfat ul-Aqālīm. Translated by Ali-Naghi Monzavi, Tehran: Kūmeš [In Persian]
Maryam Rajabi Nia; Maryam Hoseini. (2015). “Method of Mahmoud Ebn Othman's Biography Writing”. Mystical Literature, Volume 7, Issue 12, July 2015, pp. 123-161 [In Persian]
Mousavizadeh, Hasan. (2008). “Tawwaj”. Center for the Great Islamic Encyclopedia, vol. 16 [In Persian]
Mostūfī, Ḥamd-ullāh. (2010). Nozhat- ul- Qulūb. ed. Guy Le Strange, Tehran: Asāṭīr [In Persian]
Nāser Khosrow. (1993). Safar-Nāma. ed. Nader Vazinpour, Tehran: ‘Elmīfarhangī [In Persian]
Pazouki, Shahram. (2009). “Tadhkirat al-Awliaʿ: Tadhkirah chist va awliaʿ kodamand?”. Sophia Perennis (Jāvīdān ḵerad), vol 5, Issue 9, pp. 5-34 [In Persian]
Qodāmat b. ǰa‘far. (1991). Kītāb ul-ḵarāǰ. tr. Hossein Qarachanlou, Tehran: Alborz [In Persian]
Rahimi Jaberi, Azam. (2019). “The Role of Sheikh Abu Eshaq Kazerouni in the Expansion of Islam in Kazeroun (Second Half of the Fourth Century to the Early Fifth Century AH)”. Journal of Iran Local Histories, vol 7, Issue 13, March 2019, pp. 11-26 [In Persian]
Rasooli, Ali. (2019). “Recognition of the Port of Khur Shif and its Importance in the Era of Atabaks and Ilkhanas” Iranian Studies, Volume 9, Issue 1 July 2019 pp. 81-98 [In Persian]
Sajadi, Sadegh. (2014). “Dowlat va Rāzgār-e Āl-e Būyeh”. The Comprehensive History of Iran. ed. Kazem Mousavi-Bojnourdi, Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia, Vol 8, pp. 1-167 [In Persian]
Salehi F, Hozhabrian H, Quorishi Koren S H, Bazmandegan Khamiri A. ‘Investigation of Hajj Marine Pilgrimage in the 4th and 5th Centuries A.H. and its Role in the Development and Construction of Jeddah Port.’ A Quarterly Journal of Historical Studies of Islam 55, (2022), pp. 63-88 [In Persian]
Schwarz, Paul. (2003). Historical Geography of Fars, Translated by Kaykavous Jahandari, Tehran: Society for the Appreciation of Cultural Works and Dignitaries [In Persian]
Taheri, Mahmood. (2009). Muslims’ Voyages in the Indian Ocean. Mashhad: Phanos Publishing [In Persian]
Ṭabarī, Moḥammad b. ǰarīr. (1983). Tārīḵ al-Rusūl wa al-Mulūk , Translated by Abolqasem Payandeh, Tehran: Asatir [In Persian]
Tafazzoli, Ahmad. (1989). “šahrestānhā-ye Irān”, Shahrhaye Iran, ed. M. Y. Kiyani, Tehran: ǰahād dānešgāhī, vol 2, pp. 332-349 [In Persian]
Tofighian, Hossein. (2014). Historical ports of Persian Gulf: Sassanian Islsmic period. Tehran: Cultural Heritage and Tourism Research Institute [In Persian]
Vosoughi, Mohammad Bagher & Mansour Sefatgol. (2016). The Atlas of Ports and Maritime History of Iran. Tehran: Ports & Maritime Organization 3 vols. [In Persian]
Whitcomb, D., 1987. “Bushire and the Angali canal,” Mesopotamia 22: 311-336.
Wilson, Sir Arnold. (1987). The Persian Gulf. Translated by Mohammad Saeedi, Tehran: ‘Elmīfarhangī [In Persian]
Yāqūt, šahāb ul-Dīn Abī-‘Abdullāh. (1979). Mu‘ǰam ul-Boldān. Beirut: Dār Īḥyā al-Turāṯ ul-‘Arabī. 4 vols. [In Arabic]
Ya‘qūbī, Aḥmad. (1977). Tārīḵ Ya‘qūbī. Translated by Mohamad Ebrahim Ayati, Tehran: Institute for Translation and Publication, vol. 2 [In Persian]
Agius, A. Dionisius (2008), Classic ships of Islam from Mesopotamia to the Indian Ocean, London-Boston: Brill.
Bosworth, C. E. (1997), “The Nomenclature of the Persian Gulf”, Iranian Studies vol.30, No.1-2, pp.77-94.
Bosworth, C. E. (2019), “Tawwad̲j̲”, Encyclopedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel, W. P. Heinrichs, Consulted online on 12 August 2019; http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_7463
Carter, R. A, Challis, K, Priestman, S. M, & Tofighian, H (2006), “The Bushehr hinterland: results of the first season of the Iranian-British Archaeological Survey of Bushehr Province”, Iran, vol. 44, pp.63-104.
Whitcomb, D (1987), “Bushire and the Angali canal”, Mesopotamia, vol.22, pp.311-336.
)