تاریخ اسلام و ایران - مقالات آماده انتشار

تحلیل جامعه‌شناختی نهادی شدن جنبش زیدبن علی

محمدرضا بارانی؛ هدی شعبان پور

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، ، صفحه 61-91

https://doi.org/10.22051/hii.2015.798

چکیده

جنبش‌های شیعی در دوره‌ی امویان و عباسیان در تحول فضای سیاسی، مذهبی و فکری جهان اسلام نقش بارزی داشتند. این جنبش‌ها با نقش محوری گروههای اجتماعی پدید آمده بودند و ثبات و بی‌ثباتی مردم نیز در پیروزی ... بیشتر جنبش‌های شیعی در دوره‌ی امویان و عباسیان در تحول فضای سیاسی، مذهبی و فکری جهان اسلام نقش بارزی داشتند. این جنبش‌ها با نقش محوری گروههای اجتماعی پدید آمده بودند و ثبات و بی‌ثباتی مردم نیز در پیروزی و شکست آن‌ها تأثیر زیادی داشته است؛ بنابراین بررسی این جنبش‌ها و قیام‌ها از دیدگاه جامعه‌شناختی به تحلیل چرایی و چیستی همراهی و عدم همراهی مردم با آن‌ها کمک شایانی می‌کند. جنبش زید (79-122ق/ 698-740م) ضد امویان را میتوانیم جنبشی اجتماعی- انقلابی به‌شمار آوریم که خواستار سرنگونی هرچه سریعتر نظام حاکم اموی بود. اگرچه این قیام براساس ایدئولوژی و اهداف ویژه طراحی شد، پس از چندی به‌طور ناگهانی شکست خورد. جامعهشناسان برای تحلیل جنبش‌های اجتماعی و انقلابی، الگوها و مراحلی را درنظر گرفته‌اند. ئی.گتیز، جامعه‌شناس مشهور، بر این باور است که بیشتر جنبش‌های اجتماعی چهار مرحله داشته‌اند؛ ازاین‌رو در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از دیدگاه جامعهشناسی او درمورد جنبش‌های اجتماعی و نیز با استناد به منابع شیعی و سنی، درپی پاسخ‌گویی به این پرسش هستیم که علت شکست جنبش زید و نهادی نشدن آن چه بوده است. دستاورد پژوهش حاضر این است که جنبش انقلابی زیدبن علی به‌دلیل اقدامات سریع حاکمیت برای ازبین بردن بحران‌های سیاسی حکومت در «مرحله‌ی برانگیختگی» و به‌دنبال آن، طرح دیدگاههای شتاب‌زده درمورد مسئله‌ی امامت ازسوی زید بدون درنظر گرفتن فضای عمومی جامعه، در جذب حامیان (مرحله‌ی قالب‌ریزی) پیروز نبود و به همین دلیل با شکست روبه‌رو شد و به مرحله‌ی نهادی شدن نرسید.

دیالکتیکِ ساختاری در دولت نظامی‌گرای افشار

احمد درستی

دوره 22، شماره 16 ، بهمن 1391، ، صفحه 65-88

https://doi.org/10.22051/hii.2014.762

چکیده

تاریخ ایران در دوره اسلامی شاهد ظهور دولت‌های نظامی‌گرای متعددی همچون غزنویان، ایلخانان، تیموریان و افشاریان بوده است.از میان دولت‌های یاد شده، سلسله افشار عمری به غایت کوتاه داشت. این مقاله با هدف ... بیشتر تاریخ ایران در دوره اسلامی شاهد ظهور دولت‌های نظامی‌گرای متعددی همچون غزنویان، ایلخانان، تیموریان و افشاریان بوده است.از میان دولت‌های یاد شده، سلسله افشار عمری به غایت کوتاه داشت. این مقاله با هدف بررسی علل فروپاشی زودهنگام دولت نظامی‌گرای افشاری تهیه شده است.فرضیه اصلی مقاله این است که فقدان ارتباط مناسب میان ساختار سیاسی و ساختار اجتماعی موجب بی‌ثباتی سیاسی و در نهایت فروپاشی این دولت شد.برای ارزیابی این فرضیه، پس از زاویه چارچوب نظری پژوهش، داده‌های مربوط به ویژگی‌های ساختار اجتماعی و سیاسی این دوره با استفاده از منابع دست اول تاریخی و پژوهش‌های نوین جمع‌آوری شد.سپس با بررسی ابعاد مختلف ارتباط میان این دو سطح ساختاری و تدقیق در پیامدهای آن، نتایج زیر به دست آمد:در دوره افشاریه به علت عدم تعامل ساختاری مناسب در سطح کلان نظام سیاسی، شکاف‌های اجتماعی در عرصه سیاسی بازتولید شد و انسجام گروه‌های حاضر در ساختار قدرت به هم خورد.به عبارت دیگر، نظام سیاسی از ایجاد پیوند مناسب میان گروه‌های مختلف اجتماعی ناتوان ماند و نتوانست ارتباط عقیدتی یا اشتراک منافع یا هویت فراگیر جمعی در بین آن‌ها ایجاد کند.در نتیجه، همکاری آن‌ها در قالب چارچوب‌های دولت عملی نشد.از سوی دیگر، به دلیل فاصله گرفتن نظام سیاسی از مردم، دولت پشتوانه‌های اجتماعی خود را از دست داد که در نهایت به بی‌ثباتی و فروپاشی زودهنگام آن منجر شد

واکاوی شاخص‌های تاثیرگذار بر سیاست‌های مرزی اردشیر بابکان در قبال امپراتوری روم

پرویز حسین طلائی؛ مصطفی جرفی

دوره 20، شماره 7 ، آبان 1389، ، صفحه 67-87

https://doi.org/10.22051/hii.2014.687

چکیده

سلسله ساسانی در سال 224 م پس از غلبه اردشیر اول بر اردوان پنجم، پادشاه اشکانی در نبرد هرمزدگان پا به عرصه وجود نهاد.مؤسس این سلسله پس از تثبیت و تحکیم دولت مرکزی در پی گسترش مرزهای شمال‌غربی، غرب و جنوبی ... بیشتر

پژوهشی در «جایگاه شیلات شمال در مناسبات ایران و روسیه» با تکیه بر اسناد آرشیوی (1828-1953 م)

سید رحمان حسنی

دوره 23، شماره 17 ، فروردین 1392، ، صفحه 69-97

https://doi.org/10.22051/hii.2014.725

چکیده

موقعیت مناسب دریای خزر محیط مساعدی را برای رشد انواع آبزیان، به ویژه ماهیان خاویاری، فراهم کرده است. این مسئله همواره جلب توجه مستأجران شیلات روس را در پی داشته است. حضور فعال روس‌ها در شیلات شمال ایران، ... بیشتر

آیین‌های طهارت در دین زرتشتی

محمد مشهدی نوشابادی؛ عباس رجبی گوندره

دوره 23، شماره 18 ، مرداد 1392، ، صفحه 69-87

https://doi.org/10.22051/hii.2014.771

چکیده

آیین‌ها و آداب طهارت زرتشتیان یکی از وجوه نمایان دین زرتشتی است که در متون مقدس اوستایی ریشه دارد. به نظر می‌رسد این آیین‌ها که در دورانی پیش از زرتشت برای حفظ اجتماعات بشری از گزند پلیدی‌ها و بیماری‌ها ... بیشتر آیین‌ها و آداب طهارت زرتشتیان یکی از وجوه نمایان دین زرتشتی است که در متون مقدس اوستایی ریشه دارد. به نظر می‌رسد این آیین‌ها که در دورانی پیش از زرتشت برای حفظ اجتماعات بشری از گزند پلیدی‌ها و بیماری‌ها مورد توجه بودند، با گذشت زمان و پیوستن به تعالیم دینی زرتشتیان، رنگ و بوی دیگری گرفتند. در این مقاله سعی شده است ابتدا پیش‌زمینه‌ی تاریخی این آیین‌ها مطرح شود و سپس با مطالعه و بررسی متون مقدس اوستایی، همه‌ی آیین‌هایی که در ارتباط با این مسئله طرح و سفارش شده‌اند، به طور دقیق توصیف و تبیین شوند. البته به فراخور موضوع، خاستگاه و فلسفه‌ی این آیین‌ها و نظرات محققان موافق و مخالف نیز مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد در مجموع آنچه در این باره در اوستا و به‌ویژه وندیداد که بخش بزرگی از آن به مسئله‌‌ی طهارت می‌پردازد، درج شده، حکایت از آن دارد که پاکی و احکام مرتبط با آن، گستره‌‌ی وسیع حیات انسان و عناصر طبیعی را در بر می‌گیرد. این آیین‌ها با اصطلاحاتی چون برشنوم، پادیاب و سگ دید و... و در بعضی موارد بدون نام خاصی بیان شده‌اند. وجود آدابی چون استفاده از گمیز در دوران باستان نیز امری عادی به شمار می‌رود. با وجود تأکید فراوان بر طهارت، گرچه مبتنی بر ثنویت زرتشتی است، افراط‌های شدید در وندیداد با ماهیت پیام زرتشت ناسازگار به نظر می‌رسد.

بررسی فرآیند انقراض سلسله‌ی والیان اردلان در عهد ناصری

روح الله بهرامی؛ پرستو مظفری

دوره 23، شماره 19 ، آبان 1392، ، صفحه 71-98

https://doi.org/10.22051/hii.2014.775

چکیده

سال 1284 قمری نقطه‌ی عطفی در تحولات سیاسی کردستان اردلان بود. مقارن این سال شاهنشاه مقتدر قاجار، ناصرالدین شاه، در پی اعمال سیاست تمرکزگرایی، پس از مرگ والی اردلان از تفویض دوباره‌ی قدرت به اعضای این ... بیشتر

گسترش اسلام در گیلان و دیلمان با تأکید بر مذاهب اهل‌سنت

محسن رحمتی؛ زلیخا غفاری رودسری

دوره 22، شماره 13 ، خرداد 1391، ، صفحه 75-102

https://doi.org/10.22051/hii.2013.670

چکیده

همزمان با غلبه اعراب مسلمان بر ایران، منطقه گیلان و دیلمان فتح نشد و ساکنان آن تا سه قرن بعد، دربرابر حملات مسلمانان مقاومت کردند؛ اما با تلاش‌های سادات علوی و دیگر مبلغان مذهبی، به‌تدریج تعالیم اسلام ... بیشتر

ابرام شاهرخ تیموری و قرایوسف قراقویونلو برای سلطه بر سلطانیه

محمدرضا رحمتی

دوره 21، شماره 9 ، فروردین 1390، ، صفحه 75-91

https://doi.org/10.22051/hii.2014.713

چکیده

در دهه‌های آغازین سده نهم هجری، شاهرخ تیموری برای حفظ سلطه بر سلطانیه و قرایوسف ترکمان برای کسب سلطه بر آن شهر تلاش داشتند.سلطانیه شهری خوش‌ آب و هوا با کشاورزی پررونق بود و جایگاه بازرگانی و سوق‌الجیشی ... بیشتر

بر‌هم‌کنش مرجعیت، حکومت و جامعه در دوران مرجعیت آیت‌الله بروجردی

کمال رضوی

دوره 24، شماره 21 ، اردیبهشت 1393، ، صفحه 75-116

https://doi.org/10.22051/hii.2014.788

چکیده

مرجعیت شیعه در تحولات اجتماعی ـ سیاسی معاصر ایران، حضوری پررنگ و با نقش‌های متفاوت و گاه متضاد داشته است. چنین حضوری، گاه درجهت کنشگری و مبدأ تغییر واقع شدن بوده است (حضور فعال شماری از علما و مراجع ... بیشتر مرجعیت شیعه در تحولات اجتماعی ـ سیاسی معاصر ایران، حضوری پررنگ و با نقش‌های متفاوت و گاه متضاد داشته است. چنین حضوری، گاه درجهت کنشگری و مبدأ تغییر واقع شدن بوده است (حضور فعال شماری از علما و مراجع برجسته در جریان انقلاب مشروطه)، گاه درجهت تأثیرپذیری و واکنش در مواجهه با تحولات بوده است (مواجهه با مدرنیزاسیون اجباری رضا شاه در ایران) و گاه در قالب سکوت و انفعال ظاهر شده است (سکوت مرجع وقت شیعه در تعارض دولت مصدق با دربار و دولت انگلیس در جریان ملی کردن صنعت نفت). مرجعیت همواره پیش‌قراول یا دنباله‌روی تحولات اجتماعی نبود؛ بلکه مانند گروه‌های اجتماعی دیگر، به‌مثابه‌ی عاملی اجتماعی، در رویارویی با این تحولات، هم تأثیرگذار بود و هم تأثیرپذیر؛ هم دچار قبض و محدودیت و افول می‌شد و هم به گسترش نفوذ و عمل خود می‌پرداخت. با در نظر گرفتن چنین جایگاهی برای مرجعیت، نتیجه می‌گیریم که در بررسی سیر تاریخی مرجعیت شیعه در ایران، خود را به مناسبات، تحولات و تعاملات درونی مرجعیت و حوزه‌ی علمیه محدود نکنیم و مرجعیت را در زمینه‌ی بزرگ‌تر اجتماعی ـ سیاسی مورد بررسی قرار دهیم. در این مقاله، با در نظر گرفتن این مسئله، به بررسی سیر تاریخی مرجعیت و برهم‌کنش آن با جامعه و حکومت در دوره‌ی مرجعیت واحد آیت‌الله بروجردی می‌پردازیم. باتکیه بر داده‌های شفاهی حاصل از گفت‌وگو با ملازمان، نزدیکان و شاگردان آیت‌الله بروجردی و منابع تاریخی و مقالات پژوهشی مرتبط، برهم‌کنش مرجعیت با جامعه و حکومت را در چهار محور «بررسی زمینه‌ی اجتماعی ـ سیاسی»، «بررسی وضعیت حوزه‌ی علمیه»، «مناسبات مرجعیت و جامعه» و «مناسبات مرجعیت و نظم سیاسی» بررسی می‌کنیم.

راهبردهایی برای مقابله با هنجارشکنی در عهد نبوی

شهلا بختیاری

دوره 21، شماره 12 ، بهمن 1390، ، صفحه 77-103

https://doi.org/10.22051/hii.2013.663

چکیده

مدینه پس از هجرت پیامبر (ص)،نیازمند تبیین روابط افراد و ایجاد فضایی برای تبلیغ دین اسلام بود. این امر به تعیینحدود آزادی افراد و گستره فضای سلوک آنان نیاز داشت.درمدینه آن سال‌ها، به‌سبب نبودتصوری روشن ... بیشتر مدینه پس از هجرت پیامبر (ص)،نیازمند تبیین روابط افراد و ایجاد فضایی برای تبلیغ دین اسلام بود. این امر به تعیینحدود آزادی افراد و گستره فضای سلوک آنان نیاز داشت.درمدینه آن سال‌ها، به‌سبب نبودتصوری روشن از عملکرد پیامبر (ص) و آموزههای اسلام نزدبرخی گروههای اجتماعی و افراد، زمینه ناسازگاری با حکومت مدینه فراهم بود. علاوه‌بر آن، نباید از برخی تمنیات شخصی افراد و ارتباط آنان با مخالفان، به‌ویژه قریش غافل شد؛ عاملی که ممکن بودفضای شهر را گرفتار آشوب کند.درپاسخ به پرسشهایی درباره هنجارشکنیو نیز شناسایی مهمترین راهبردهای پیامبر (ص) در مقابله با آن،فرض برآن است که تخطی از قانون عمومی شهر، کمک به دشمنان،ایجاد آشوب و ناامنی در شهر و ضدیت با قوانین دین، به‌منزله مشخصترین و مهمترین جلوههای هنجارشکنی تعریف شدند؛ پیامبر (ص) نیز با ابزارهای نظارت بیرونی و درونی به مقابله با هنجارشکنی پرداخت.پیامبر (ص) با کمک آموزههای دینی و به‌وسیلهنظارت و کنترل اجتماعی، با دو ابزار کارآمدامور را سامان داد که عبارت بودند از:درونی‌سازی ارزش‌ها و دعوت به جایگزینی معیارها و ملاکهای مبتنی بر دین به‌جای ارزش‌های جاهلی یا برخاسته از نفسانیات شخصی و نیز مبارزه با کجروی و هنجارشکنی ازطریق کنترل اجتماعی. این امور به ابزارهایی کارآمد در کنترل هنجارهای جامعه و ممانعت ازهنجارشکنی تبدیل شد.

اشکانیان و مسئله استقلال هیرکانیا

حمید کاویانی پویا؛ ماریا داغمه‌چی

دوره 22، شماره 15 ، آبان 1391، ، صفحه 77-99

https://doi.org/10.22051/hii.2014.696

چکیده

اشکانیان، به منزله دولتی با نظام ملوک‌الطوایفی که نزدیک به پنج سده در ایرانِ عهد باستان حکمرانی و طولانی‌ترین حکومت ایران باستان را به نامِ خویش ثبت کرد، در نظام سیاسی و حکومتی خود دارای ویژگی متمایزی ... بیشتر اشکانیان، به منزله دولتی با نظام ملوک‌الطوایفی که نزدیک به پنج سده در ایرانِ عهد باستان حکمرانی و طولانی‌ترین حکومت ایران باستان را به نامِ خویش ثبت کرد، در نظام سیاسی و حکومتی خود دارای ویژگی متمایزی در مقایسه با حکومت‌های هخامنشی، سلوکی و ساسانی بود.البته، برخی از این ویژگی‌ها وام‌دار ومیراث‌دار حکومت‌های پیشین و برخی نیز ویژه زمام‌داری آنان بود.در این بین، بر اساس نظام فئودالیته اشکانی، برخی ساتراپ‌ها یا ایالات با نظارت مستقیم حکومت مرکزی اداره می‌شدند، برخی در امور داخلی خودمختار بودند و برخی نیز «متحد» این حکومت به شمار می‌آمدند.بنابراین، شاهنشاهی پارتیان، علاوه بر شهرها، تعدادی از پادشاهی‌های نیمه‌مستقل کوچک و ساتراپ‌ها(استان‌ها) را نیز دربر می‌گرفت که از حقوق «هم‌پیمانان» برخوردار بودند.با این حال، تمامی ایالات و استان‌های دوران اشکانی وضعیتی یکسان و تعریف شده- به منزله ایالت‌های کاملاً مطیع، نیمه مستقل/پولیس و یا هم‌پیمان- نداشتند و برخی از این ایالات همواره درصد قدرت‌یابی و دستیابی به موقعیتی برتر در جایگاه ایالتی مستقل و یا در زمره هم‌پیمانان (و گاه مستقل از حکومت مرکزی) بودند.هیرکانیا به مثابه ساتراپی بسیار مهم – که نه تنها حامی برخی از شاهنشاهان اشکانی در مواقع بحرانی بود، بلکه دست‌ کم تا سده نخست میلادی از تختگاه‌های مهم و ارزشمند و از جنبه سیاسی و استراتژیک، استان مهم اشکانیان به شما می‌رفت- نمونه‌ای از این ایالات بود.این ایالت با دردسرهایی که برای اشکانیان ایجاد کرد، در مواقعی مهم از عوامل بحران‌ساز و اغتشاش‌ برانگیز بود و هرگاه اوضاع سیاسی پیچیده و بغرنجی پیش می‌آمد، گرایش جدایی‌خواهانه در پیش می‌گرفت؛ به گونه‌ای که این گرایش‌ها و بحران‌زایی‌ِ حاصل از آن، سبب شده است برخی پژوهشگران این ایالت را مستقل از دولت پارتیان، با اهداف و سیاست‌های کاملاً مخالف با دولت مرکزی و مجزا از آن، قلمداد کنند.این مقاله می‌کوشد این موضوع را بررسی کند و جوانب گوناگون آن را بکاود.

لشکرکشی سلطان مراد چهارم به ایروان و تبریز:علل و نتایج

نصرالله صالحی

دوره 19، شماره 1 ، فروردین 1388، ، صفحه 77-106

https://doi.org/10.22051/hii.2014.732

چکیده

با مرگ شاه عباس یکم و روی کار امدن شاه صفی،دولت صفوی از جهت داخلی و خارجی دچار مشکلات به گونه‌ای موجب از بین رفتن اقتدار عصر شاه عباس یکم گردید.در عرصه روابط خارجی دولت صفوی با دو جنگ ناخواسته از سوی عثمانی ... بیشتر

بررسی نظریه خاستگاه قنات در ایران

حسین میرجعفری؛ فریدون اللهیاری؛ عبدالکریم بهنیا؛ زهره چراغی

دوره 19، شماره 2 ، تیر 1388، ، صفحه 79-102

https://doi.org/10.22051/hii.2014.736

چکیده

شکل گیری اجتماعات انسانی پیرامون منابع آب، یکی از پایه های اصلی رشد تمّدن های بشری محسوب می گردد. فلات مرکزی ایران تا دوره نئولیتیک (نوسنگی) از شرایط اقلیمی متفاوتی برخوردار بوده و فراوانی جریان های سطحی ... بیشتر

بلدیه و بهداشت عمومی در دوره ی پهلوی اول

سهیلا ترابی فارسانی؛ مرتضی ابراهیمی

دوره 24، شماره 24 ، اسفند 1393، ، صفحه 79-96

https://doi.org/10.22051/hii.2015.807

چکیده

بلدیه به‌عنوان یک نهاد جدید، از دوره‌ی مشروطه فعالیت خود را آغاز کرد و در دوره‌ی رضا شاه به‌صورت جدی‌تر به فعالیت‌های خود درزمینه‌ی شهرسازی، نظافت شهرها و تأمین احتیاجات شهروندان پرداخت. بخشی از ... بیشتر بلدیه به‌عنوان یک نهاد جدید، از دوره‌ی مشروطه فعالیت خود را آغاز کرد و در دوره‌ی رضا شاه به‌صورت جدی‌تر به فعالیت‌های خود درزمینه‌ی شهرسازی، نظافت شهرها و تأمین احتیاجات شهروندان پرداخت. بخشی از اقدامات بلدیه درزمینه‌ی بهداشت عمومی جامعه بود. اسناد این دوره به‌روشنی نشان‌دهنده‌ی تلاش بلدیه برای سروسامان دادن به وضعیت بهداشتی جامعه هستند. نظارت بر حمام‌ها و مغازه‌های اغذیه‌فروشی، نظارت بر پزشکان و داروخانه‌ها، تلاش برای گسترش بیمارستان‌ها، نظارت بر اصنافی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با بهداشت و سلامت مردم ارتباط داشتند، توجه به بهداشت زنان، توجه به بهداشت عمومی جامعه و فرهنگ‌سازی در این موارد و ... ازجمله اقدامات بلدیه درزمینه‌ی بهداشت جامعه بودند. پلیس صحی بلدیه، مفتشین بلدیه و پیگیری‌های قضایی این نهاد، از اقداماتی بودند که بلدیه برای اجرایی کردن دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های خود انجام می‌داد. در تحقیق حاضر، با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و کتاب‌ها و مجلات، به بررسی فعالیت‌های نهاد بلدیه درزمینه‌ی بهداشت عمومی در دوره‌ی پهلوی اول می‌پردازیم. هدف این تحقیق، بررسی فعالیت‌های نهاد نوپای بلدیه در دوره‌ی پهلوی اول درزمینه‌‌ی عملکردهای اجتماعی آن است. در این تحقیق به‌دنبال پاسخگویی به این پرسش هستیم که دراثر فعالیت نهاد بلدیه در دوره‌ی پهلوی، چه تغییراتی در وضعیت بهداشت عمومی جامعه ایجاد شد. برای پاسخ به این پرسش، ابتدا به‌طور کوتاه اوضاع بهداشتی ایران در اواخر دوره‌ی قاجار و دوره‌ی پهلوی اول را توضیح می‌دهیم و سپس وظایف بهداشتی بلدیه در چارچوب ساختار قانونی‌اش و اقداماتی را که در حوزه‌ی بهداشت عمومی انجام داد، بررسی می‌کنیم.

عوامل موثر در مناسبات ایلخانان با جَغتاییان

جواد عباسی؛ حسن دهنوی

دوره 20، شماره 6 ، تیر 1389، ، صفحه 81-106

https://doi.org/10.22051/hii.2014.701

چکیده

با تشکیل الوس جغتای در ماوراءالنهر و سپس حکومت ایلخانان در ایران، مرحله تازه ای از مناسبات خارجی در مرزهای شرقی ایران آغاز شد. این دو حکومت مغول بنا به ملاحظات و ضرورت هایی همواره در تعامل یا تقابل با ... بیشتر

نقش وزرای شیعی در دوره سلجوقیان ایران و عراق

عباس سرافرازی

دوره 25، شماره 25 ، خرداد 1394، ، صفحه 83-113

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2034

چکیده

در دوره سلجوقیان نهاد وزارت به عنوان یک عنصر ثبات بر نیروهای مختلف وپراکنده که به صورت داخلی و خارجی در کار بودند نظارت می کرد. این نهاد بازوی کشوری حکومت به شمار می رفت ، وزارت در دوره سلجوقی یکی از نهاد ... بیشتر در دوره سلجوقیان نهاد وزارت به عنوان یک عنصر ثبات بر نیروهای مختلف وپراکنده که به صورت داخلی و خارجی در کار بودند نظارت می کرد. این نهاد بازوی کشوری حکومت به شمار می رفت ، وزارت در دوره سلجوقی یکی از نهاد های جا افتاده حکومت اسلامی محسوب می شد و وزیر محور دستگاه حکومتی و از قدرت زیادی بر خودار بود وی به عنوان نایب سلطان عهده دار تمام جنبه های تشکیلات کشوری بود و مسؤلیت زیادی داشت وظایف مالی، نظامی، قضایی ، مذهبی وتشریفات از مهمترین وظایف وزیر به شمار می آمد ، شیعیان در سیر آرام وتدریجی خود یکی از اهدافی را که در ضمن مدارا با حکومت ها دنبال می کردند دست یافتن بر مقام وزارت بعنوان یکی از بالاترین و مؤثر ترین نهاد های حکومتی بود که با وجود مخاطراتی که این منصب داشت در صدد قرارگفتن براین منصب بودند ، از 64 وزیری که از ابتدای دوره سلجوقی از زمان طغرل بیک ( 455 هـ ) تا پایان دوره طغرل سوم در سال (590 هـ ) به وزارت منصوب شدند 13 تن شیعه امامی بودند که اولین آنها تاج الملک ابو الغنایم بود، مشهور ترین وزیر شیعی انوشیروان بن خالد نویسنده کتاب " نفثه المصدور فی فتور زمان الصدور و صدورالزمان الفتور " است که یک مرتبه در دوره محمدبن ملکشاه (511 هـ ) به عنوان وزیر موقت و بار دوم در سال 522 هـ در زمان محمودبن محمدبن ملکشاه به عنوان وزیر و مرتبه آخر در عصرمسعودبن ملکشاه و جمعاً سه مرتبه به وزارت برگزیده شد و مهم اینکه سه وزیر آخر دوره سلجوقی در زمان آخرین پادشاه سلاجقه طغرل بن ارسلان ( طغرل سوم ) هر سه شیعه مذهب بودند و پرونده وزارت پر رونق سلاجقه که شروع کننده آن ابوالفتح رازی سالار بوژگان بود با عزالدین بن رضا، معین الدین کاشی و فخر الدین بن صفی الدین ورامینی وزرای شیعی بسته شد.

برکه خان و بیبرس: تأثیر عوامل دینی- اقتصادی بر تعمیق روابط تجاری آلتین اردو و ممالیک

یونس فرهمند؛ قدریه تاج بخش

دوره 20، شماره 5 ، فروردین 1389، ، صفحه 85-101

https://doi.org/10.22051/hii.2014.676

چکیده

حکومت آلتین اردو از مهمترین هم‌پیمانان دولت ممالیک بود؛ هر دو با مغولان در ایران خصومت بسیار داشتند واین وجه مشترک در تحکیم روابط سیاسی و تجاری آنان تأثیر قابل ملاحظه‌ای داشت.پس از مرگ مُنگوقا آن، به ... بیشتر حکومت آلتین اردو از مهمترین هم‌پیمانان دولت ممالیک بود؛ هر دو با مغولان در ایران خصومت بسیار داشتند واین وجه مشترک در تحکیم روابط سیاسی و تجاری آنان تأثیر قابل ملاحظه‌ای داشت.پس از مرگ مُنگوقا آن، به دلیل اختلافات خان‌های مغول بر سر جانشینی جنگ داخلی ایجاد و سلسله نزاع‌هایی میان آنان و به گونه‌ای ویژه میان دو حکومت رقیب و هم مرز آلتین اردو به فرماندهی برکه‌خان و مغولان به رهبری هلاکو آغاز گردید.درگیری هلاکو با برکه بر سر قدرت و اقدام او به قتل و غارت شهرهای اسلامی خاصه بغداد و نابودی خلافت عباسی و نیز جانبداری از مسیحیان و بوداییان در تقابل با مسلمانان، خشم خان مسلمان آلتین اردو را به دنبال داشت و وجود دشمن مشترک هلاکو به نزدیکی و هم‌پیمانی دو حکومت اسلامی ممالیک و آلتین اردو انجامید.این مناسبات حسنه‌ی سیاسی روابط تجاری گسترده‌ای را نیز به دنبال داشت؛ حکومت ممالیک به دلیل درگیری در دو جبهه مغولان و فرنگان ناگزیر بود به تقویت نیروی نظامی خود بپردازد.از این‌رو بیبرس به تجارت برده از دشت قبچاق و بازارهای وابسته به آن در آسیای صغیر و سواحل دریای سیاه روی آورد.در مقابل، برکه نیز با هم‌پیمانی با بیبرس از مزایای ایجاد رابطه با حکومتهای هم‌پیمانِ نظیر بیزانس، سیسیل، آراگون و قشتاله بهره‌مند گردید.

اندیشه موعودگرایی در دوره صفویه

مهدی فرهانی منفرد؛ نسیم خلیلی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، ، صفحه 87-113

https://doi.org/10.22051/hii.2014.690

چکیده

هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه تاریخ اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع مهدویت و منجی‌گرایی است.اهمیت این موضوع به این امر باز می‌گردد که این اندیشه در آن روزگار به شکلی پررنگ‌تر و در سطح گسترده حیات ... بیشتر

تحولات داخلی گرجستان و حمله‌ی گرجیان به آذربایجان در عصر دوم سلجوقی (515-622 ه.ق)

ناصر صدقی؛ محمد عزیزنژاد

دوره 23، شماره 20 ، بهمن 1392، ، صفحه 87-107

https://doi.org/10.22051/hii.2014.782

چکیده

هدف این پژوهش بررسی زمینه‌ها و شرایط قدرت‌گیری گرجستان در عصر دوم سلجوقی است که به تهاجم گسترده‌ی حکومت باگراتیان گرجی به منطقه‌ی آذربایجان منجر شد. یکی اهداف اساسی پادشاهی گرجستان، بعد از سرکوب ... بیشتر

ریشه‌های بحران در روابط امین و مأمون

علی ناظمیان فرد

دوره 20، شماره 7 ، آبان 1389، ، صفحه 89-111

https://doi.org/10.22051/hii.2014.685

چکیده

در پی مرگ هارون‌الرشید در سال 193 هجری، خلافت عباسی به ورطه یک بحران سیاسی فرو غلطید و قلمرو آن با محوریت بغداد و مرو دو پاره شد.بیشتر تاریخ‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی بر این باورند که تیرگی روابط میان ... بیشتر در پی مرگ هارون‌الرشید در سال 193 هجری، خلافت عباسی به ورطه یک بحران سیاسی فرو غلطید و قلمرو آن با محوریت بغداد و مرو دو پاره شد.بیشتر تاریخ‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی بر این باورند که تیرگی روابط میان امین و مأمون از آنجا آغاز شد که پس از مرگ هارون، فرزندش امین عهدنامه پدر را که طی آن قلمرو عباسی میان او و برادرش، مأمون، تقسیم شده بود نقض کرد و حق مأمون را برای جانشینی نادیده گرفت.مأمون نیز در یک واکنش خشم‌آلود، برای احقاق حق خویش و کوتاه کردن دست امین، نیروهای خود را به بغداد فرستاد تا با تصرف این شهر و از میان برداشتن خلیفه، قدرت را به سود او یکپارچه کنند.این مقاله با رویکردی متفاوت از آنچه تاکنون درباره خاستگاه بحران در روابط امین و مأمون ذکر شده است، می‌کوشد تا در پرتو داده‌های تاریخی و تحلیل محتوای عهدنامه هارون، نشان دهد که:نخست، هارون در عهدنامه مکه، قلمرو خود را میان فرزندانش تقسیم نکرد و حوزه اختیار و اقتدار آتی آن ها را از یکدیگر متمایز نساخت، بلکه تنها هدف او از انعقاد عهدنامه یاد شده، تثبیت ترتیب و توالی جانشینی بعد از خود توسط امین و مأمون- و جلوگیری از ایجاد اختلاف میان آن ها- بود؛ دوم اینکه، جزئیات مربوط به مستقل بودن منطقه خراسان بعدها پس از پیروزی مأمون بر امین به بندهای عهدنامه افزوده شد تا مأمون به استناد آن، حاکمیت خود را، از حیث قانونی، بر مناطق شرقی خلافت اسلامی موجه سازد و امین را ناقض عهدنماه و مسبب واقعی جنگ داخلی معرف یکند؛ سوم اینکه، نافرمانی مأمون در برابر خلیفه (امین) و استنکاف از اجرای فرامین او- که در عمل، نشان از خودرأیی و استقلال طلبی مأمون و نقض آشکار عهدنامه هارون داشت- زمینه را برای ایجاد بحران فراهم کرد.

بررسی مداخله انگلیسی ها در امور اقتصادی ایران در جریان جنگ جهانی دوم

سجاد راعی گلوجه

دوره 22، شماره 16 ، بهمن 1391، ، صفحه 89-110

https://doi.org/10.22051/hii.2014.765

چکیده

یکی از اهداف اصلی اشغال ایران و تحمیل پیمان اتحاد سه گانه بر ایران که انگلیسی ها نقش اصلی در آن داشتند بسترسازی برای مداخله تمامعیار و شبه قانونی در امور داخلی ایران بود تا تمهیدهای لازم را برای هرگونه ... بیشتر

نقش و جایگاه ساتراپی‌ها در شاهنشاهی هخامنشی

محمدکریم یوسف جمالی؛ محمد‌تقی ایمان پور؛ علی‌اکبر شهابادی

دوره 23، شماره 18 ، مرداد 1392، ، صفحه 89-110

https://doi.org/10.22051/hii.2014.772

چکیده

با روی کار آمدن داریوش بزرگ و توسعه بیشتر شاهنشاهی که نیازمند تجدید نظر در ساختار اداریش بود، داریوش تصمیم گرفت علاوه بر اصلاحاتی که در نظام مالیاتی و اقتصادی کشور ، سیستم ساتراپی کشور را که در عهد کورش ... بیشتر

تجارت تریاک در بنادر شمالی خلیج فارس(1291-1343 ق/1874-1924 م)

حبیب اله سعیدی نیا

دوره 21، شماره 9 ، فروردین 1390، ، صفحه 93-120

https://doi.org/10.22051/hii.2014.714

چکیده

با توجه به گسترش تجارت جهانی و افزایش رقابت برای ورود به حوزه‌های جدید اقتصادی در دوره قاجار، خلیج فارس، یکی از مهم‌ترین کانون‌های اقتصادی و تجاری، مورد توجه قرار گرفت و گمرک آن به مهم‌ترین راه‌هاط ... بیشتر با توجه به گسترش تجارت جهانی و افزایش رقابت برای ورود به حوزه‌های جدید اقتصادی در دوره قاجار، خلیج فارس، یکی از مهم‌ترین کانون‌های اقتصادی و تجاری، مورد توجه قرار گرفت و گمرک آن به مهم‌ترین راه‌هاط ارتباطی ایران با کشورهای قدرتمند تبدیل شد.یکی از کالاهایی که در این دوره نقش به سزایی در گسترش تجارت خارجی ایران در خلیج فارس داشت، تریاک بود.اگرچه این کالا به دلیل سودآوری و مزایای مختلف اقتصادی، نقش مهمی در رونق تجارت خارجی ایران ایفا نمود و موجب افزایش سهم بازرگانی خارجی در اقتصاد ایران گردید، الگوی تجاری حاکم بر ایران، باعث افزایش صادرات مواد خام و افزایش واردات کالاهای ساخته شده خارجی شد و در درازمدت به کاهش تولید مواد غذایی اصلی برای مصرف داخلی انجامید.این رویکرد تجاری در ایران، برخلاف بیشتر کشورهای تولید و صادرکننده تریاک که اقدام به محدود کردن تولید و جایگزینی کشت کالاهای دیگری همچون مواد غذایی به جای تریاک نمودند- تا اواخر دوره قاجار ادامه پیدا کرد و حکومت مرکزی، تجار و کشاورزان همچنان از تجارت تریاک حمایت کردند.دردوره قاجار، بیشترین حجم تجارت تریاک از طریق بنادر بوشهر، بندرعباس و خرمشهر(محمره) که فعال‌ترین و مهم‌ترین بنادر خلیج فارس بودند انجام می‌شد.این بنادر با مزیت‌های سیاسی- اقتصادی؛ مانند تشکیلات گمرکی، اتصال به مسیرهای تجاری، وجود بازار مناسب و مناطق پس‌کرانه‌‌ای وسیع نقش برجسته‌ای در تجارت خارجی ایران ایفا می‌نمودند. دامنه تجارت تریاک ایران در حوزه خلیج‌فارس وسیع بود و بنادر و سواحل این دریا و کشورهای انگلستان، عثمانی، مصر هند و شرق دور مانند هنگ‌کنگ و چین را در برمی‌گرفت.پژوهش حاضر تجارت تریاک را در حوزه خلیج‌فارس از طریق بنادر بوشهر، بندرعباس و محمره در فاصله زمانی (1291-1343 ق/1874-1924م) بررسی می‌کند و فرض بر این است که تجارت تریاک به دلیل سودآوری بالا مورد توجه حکومت و مردم ایران و قدرت‌های خارجی قرار گرفت و با وجود مخالفت‌های جهانی، تولید و صادرات آن در ایران تا پایان این دوره از رونق برخوردار بود.روش این پژوهش و جهت‌گیری شیوه گردآوری داده‌ها تاریخی بوده و از اسناد آرشیوی و منابع معتبر استفاده نموده‌ایم.

واکاوی مواضع آیت الله خویی در جریان نهضت روحانیون ایران

حمید بصیرت منش

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، ، صفحه 93-116

https://doi.org/10.22051/hii.2015.799

چکیده

در سال‌های 1341 و 1342 که روحانیون ایران با پیشگامی آیت‌الله خمینی به مخالفت با اقدامات حکومت پهلوی برخاستند، منویات کلی آنان ازسوی حوزه‌ی علمیه‌ی نجف مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفت. در این میان، مواضع ... بیشتر

صادرات تنباکوی ایران به مصر بر اساس اسناد نویافته(1906- 1897)

کریم سلیمانی

دوره 19، شماره 3 ، آبان 1388، ، صفحه 95-126

https://doi.org/10.22051/hii.2014.747

چکیده

در 20 مارس 1890/27 رجب 1307 امتیاز انحصار کامل نظارت بر تولید، فروش و صدور تمام تنباکوی ایران به شرکت انگلیسی تالبوت واگذار شد.این امر با مخالفت و اعتراضات شدید مردم مواجه شد.بنابراین دربار ایران در 23 ژانویه ... بیشتر در 20 مارس 1890/27 رجب 1307 امتیاز انحصار کامل نظارت بر تولید، فروش و صدور تمام تنباکوی ایران به شرکت انگلیسی تالبوت واگذار شد.این امر با مخالفت و اعتراضات شدید مردم مواجه شد.بنابراین دربار ایران در 23 ژانویه 1892 م/22 جمادی‌الثانی 1309 ق مجبور به لغو امتیاز رژی شد.بعد از این، تنباکوی ایران به توسط دو شرکت خارجی خریداری و به خارج از کشور صادر می‌گشت.تنباکوی ایران به طور عمده توسط«کمپانی انحصار ادخال تنباکو در خاک عثمانی» از کشاورزان ایرانی خریداری و به کشور عثمانی صادر و از آنجا راهی ممالک دیگر می‌شد.در سال 1894 میلادی/1312 قمری دولت ایران طی قراردادی با خلیل پاشا خیاط انحصار صادرات تنباکو به مصر را برای مدت 22 سال به وی واگذار نمود.بر اساس قرارداد یاد شده، خلیل خیاط فعالیت تجاری خود را از سال 1897 آغاز و در سال 1919 به پایان برد.در این مقاله به 10 سال نخست (1906- 1897) این تجارت خواهیم پرداخت.بررسی بخش دوم تاریخچه تجارت یاد شده، که از انقلاب مشروطه تا سال 1919 را در بر می‌گیرد، در چهارچوب مقاله مستقلی ارائه خواهد شد. مهمترین پرسش پژوهش حاضر، به نحوه‌ی مدیریت و میزان موفقیت دولت ایران در این قلم از تجارت خارجی مربوط می‌شود.نحوه‌ی مدیریت دولت‌های ایرانی، به طور اعم، در این تجارت چنان با بی‌کفایتی همراه بود، که طرف مصری نه تنها بیشترین سود را سهم خود کرد بلکه همان مقدار ناچیز سهم دولت ایران را نیز به موقع نمی‌پرداخت و دولت ایران همواره طلب‌های معوقه‌ی خود را که هر سه چهار سال یک بار به تناوب اتفاق می‌افتاد، به زور حکم دادگاه اسکندریه و قاهره دریافت می‌کرد.

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده