تاریخ اسلام و ایران - مقالات آماده انتشار

مورخین جهت مرتب سازی وقایع از نظام های گاهشماری رایج بهره می گرفتند تا به وقایع خود بعد زمانی بخشیده و به اصطلاح انها را تاریخگذاری کنند. الگوهای تاریخگذاری وقایع و انگیزه های پشت پرده ... بیشتر مورخین جهت مرتب سازی وقایع از نظام های گاهشماری رایج بهره می گرفتند تا به وقایع خود بعد زمانی بخشیده و به اصطلاح انها را تاریخگذاری کنند. الگوهای تاریخگذاری وقایع و انگیزه های پشت پرده انها مسئله تحقیق حاضر است. زمینۀ این تحقیق تاریخنگاری سلسله ای عصر صفوی است، که در آن میتوان سامانه های مرتبسازی وقایع را به دو دسته اصلی موضوعی و سال نگاری تقسیم کرد. نگاه ما به دنبال تحولاتی است که در این دورۀ تاریخی در شیوه های تاریخگذاری رخ داده است و تاریخ های موضوعی از منظر موضوع این تحقیق تغییری رانشان نمیدهند. پس تنها سال نگاری، که خود به سه شاخه فرعی (عصری، چرخه ای، جلوسی) تقسیم می شود محل توجه خواهد بود. در تحلیل روش های سال نگاری خواهیم دید که میتوان رابطۀ معناداری میان روشهای تاریخگذاری سال نامه ای و مقام و موقعیت شاه در منظومۀ فکری جامعۀ صفوی یافت، یا مورد تایید قرار داد. همانطور که احتمالاً حجم تاریخ های تولید شده در این عصر نیز تا حدی تابع همین عامل است: یعنی با مطلق شدن قدرت شاه، از تعداد و شاید نیاز به تاریخ نگاری کاسته می شود و در عوض بر آثاری داستانی که به ستایش شاه می پردازند افزوده می شود. به این منظور ابتدا اصولی که مورخین صفوی برای مرتبسازی وقایع برگزیده اند بررسی می شود. سپس به معرفی روش های اصلی تاریخ گذاری سال نگارانه در این دوره و توزیع تاریخی آن ها پرداخته می شود.

سادات لاله تبریز در گذار به عصر صفوی

محمد تقی مشکوریان؛ علی اکبر جعفری

دوره 25، شماره 28 ، اسفند 1394، ، صفحه 247-272

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2219

چکیده

شروع حکمروائی صفویه بیش‌تر با نظر به رسمیت یافتن تشیع، تمرکز و یکدست شدن حاکمیت سیاسی و درگیری با عثمانی و ازبکان مورد مطالعه قرار می‌گیرد. اما افراد و گروه‌های مختلفِ درون قلمرو صفوی، چگونه با شرایط ... بیشتر شروع حکمروائی صفویه بیش‌تر با نظر به رسمیت یافتن تشیع، تمرکز و یکدست شدن حاکمیت سیاسی و درگیری با عثمانی و ازبکان مورد مطالعه قرار می‌گیرد. اما افراد و گروه‌های مختلفِ درون قلمرو صفوی، چگونه با شرایط جدید مواجه شدند و سیاستهای حکومت صفوی چه عاقبتی برای آنها رقم زد؟ تا آنجا که به موضوع ما مربوط می‌شود، از همان آغاز سادات به طور وسیع از سوی حکومت در مناصب رسمی بکار گرفته شدند، حتی منصب صدارت به انحصار آنها درآمد. اما شیوخ صوفیه چون در امور معنوی و برخی در حوزه قدرت دنیوی، رقیب بالقوه شاه صفوی تصور می-شدند، چندان مورد اعتماد نبودند. رسمیت یافتن تشیع باعث شد هرکسی به صرف باورهای غیر شیعی‌اش عنصری مشکوک تلقی شود، بویژه که عثمانی و ازبکان همواره باورهای مذهبی را توجیه‌کننده درگیری‌های نظامی خود با صفویه می‌دانستند. با این مقدمات، هدف این مقاله پی‌گیری تحولاتی است که خاندان لاله در دوران پرآشوب قرن دهم، در جامعه صفوی از سر گذرانده‌اند. آنها از خاندان‌های سرشناس تبریز در قرن دهم و برخوردار از امتیاز سیادت بودند. بزرگ این خاندان، بدرالدین احمد، شیخی صوفی از سلسله کبرویه و خلیفه سید عبدالله برزش‌آبادی در آذربایجان بود. پدرش مرید خواجه علی صفوی بود و یکی از پسرانش مدت کوتاهی صدارت شاه اسماعیل را داشت. سادات لاله در نیمه دوم قرن دهم، به تسنن متهم بودند و احتمالاً به همین سبب مورد سوءظن قرار گرفته و به اصفهان تبعید شدند. مجموعه اینها نشان می‌دهد مطالعه موردی تاریخچه این خاندان تا چه حد می‌تواند ما را در فهم تحولات این دوره یاری دهد.

اندیشة تشکیل ارتش ملی در نخستین دورة مجلس شورای ملی

علیرضا ملایی توانی؛ سیده ‌فاطمه سهیلی

دوره 25، شماره 26 ، شهریور 1394، ، صفحه 205-228

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2068

چکیده

با پیروزی نهضت مشروطه و تأسیس مجلس، اندیشة دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور از سطح سیاست‌مردان به جامعه تسری یافت و دگرگونی مهمی در نگرش ایرانیان به قوای دفاعی کشور پدید ‌آمد. انجمنهای ایالتی با ... بیشتر

پیمان راهبردی معاویه و عمرو بن عاص

علی ناظمیان فرد؛ یاسمین حاتم الابراهیمی

دوره 26، شماره 29 ، خرداد 1395، ، صفحه 217-239

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2226

چکیده

صدور حکم عزل معاویه از استانداری شام، یکی از عمده ترین اقدامات امام علی در عرصه اصلاحات سیاسی بود که پیامدهای ناخواسته ای را به همراه آورد. معاویه که شام را اقطاع و تیول خود می دانست، نه تنها به رأی امام ... بیشتر صدور حکم عزل معاویه از استانداری شام، یکی از عمده ترین اقدامات امام علی در عرصه اصلاحات سیاسی بود که پیامدهای ناخواسته ای را به همراه آورد. معاویه که شام را اقطاع و تیول خود می دانست، نه تنها به رأی امام تمکین نکرد،که از بیعت با آن حضرت نیز خودداری ورزید. تمرد او در برابر خلیفه مسلمین، روابط میان شام و عراق را تیره کرد. در چنین شرایطی، معاویه با اتخاذ کدام راهبرد توانست در برابر امام مقاومت کند و ورق را به سود خود برگرداند ؟ یافته های این پژوهش – که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است – نشان می دهد که او به توصیه مشاوران خود، عمرو بن عاص را که یکی از داهیان عرب بود به خدمت گرفت تا از کاردانی و موقع شناسی او به سود خود بهره برداری کند. پیمان راهبردی که میان آنها در بیت المقدس منعقد شد،حاکی از یک معامله سیاسی بود که طی آن عمرو بن عاص با دریافت وعده استانداری مصر، متعهد شد تا معاویه را در رسیدن به اهداف مورد نظر، در رویارویی با امام علی، یاری رساند. عملیاتی شدن این پیمان، نشان داد که برای نخستین بار در تاریخ اسلام،خدعه و نیرنگ به مثابه ابزاری برای رسیدن به قدرت و حکومت مورد بهره برداری قرار گرفت و بعدها توالی فاسدی را به همراه آورد و خلافت اسلامی را تا مرتبه سلطنت فرو کاست و منش و روش اکاسره و قیاصره را در قالبی نوین بازتولید کرد.

نقش دیپلماسی شاهرخ تیموری در شبه قاره هند

جمشید نوروزی؛ صفورا برومند

دوره 26، شماره 30 ، شهریور 1395، ، صفحه 253-272

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2508

چکیده

فتوحات تیمور در شبه قاره هند که از سال 800 ق. آغاز شد، مقدمه‌ی دوره‌ای جدید در مناسبات تاریخی ایران و هند بود. به دنبال لشکرکشی تیمور، بخش‌هایی از شبه قاره هند از جمله مولتان و پنجاب به بهانه‌ی غزا و جنگ ... بیشتر

جغرافیای تاریخی ماد بعد از تشکیل پادشاهی و گسترش آن(612 – 550ق.م)

کاظم ملازاده؛ معصومه طاهری دهکردی

دوره 25، شماره 28 ، اسفند 1394، ، صفحه 273-300

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2220

چکیده

پادشاهی ماد علی‌رغم فرصت اندک تاریخی منشاء تحولات مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد. متاسفانه در ارتباط با جنبه‌های مختلف این پادشاهی ابهامات اساسی وجود دارد به گونه‌ای که تعدادی از پژوهشگران منکر وجود ... بیشتر پادشاهی ماد علی‌رغم فرصت اندک تاریخی منشاء تحولات مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد. متاسفانه در ارتباط با جنبه‌های مختلف این پادشاهی ابهامات اساسی وجود دارد به گونه‌ای که تعدادی از پژوهشگران منکر وجود یک پادشاهی بزرگ مادی شده و تعدادی دیگر دوره اصلی پادشاهی ماد را به دلیل فقدان مدارک کافی«دوره تاریک ماد» خوانده‌اند. فقدان داده‌های باستان‌شناسی و تاریخی کافی از پادشاهی ماد و مراکز مهم آن زمینه چنین برداشت‌هایی را فراهم ساخته است. با این حال شواهد متعدد و اشارات غیرمستقیم منابع تاریخی زمینه‌ای را فراهم می‌کند که با بررسی تحلیلی آن می‌توان به بازسازی جنبه‌های مختلف وجودی ماد اقدام کرد. مقاله حاضر به بازسازی جغرافیای تاریخی ماد بعد از تشکیل پادشاهی و گسترش آن اختصاص یافته و تلاش دارد با تکیه بر منابع مختلف تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی بازسازی مستندتری ارائه دهد. بر اساس این مطالعات قلمرو غربی و شمال‌غربی ماد شامل بخش شمال‌شرقی بین‌النهرین، جنوب‌شرقی آسیای صغیر و ارمنستان می‌شده و قلمرو شرقی آن تا نواحی مرزی ترکمنستان امروزی گسترش می‌یافته است. رشته کوه البرز مرز شمالی این پادشاهی را شکل می‌داد و با سیطره ماد بر ایالت پارس مرزهای سیاسی آن تا خلیج فارس کشیده می‌شد. بازسازی صورت گرفته در کل با تصویر ارائه شده منابع یونانی از شکل‌گیری پادشاهی ماد و گسترش غربی آن مطابقت می‌کند.

تحلیل جامعه شناختی گفتمان سیاست زبانی در دوره‌ی پهلوی اول (با تأکید بر مصوبات شورای عالی معارف)

سید مصلح کهنه پوشی؛ مصطفی مهرآیین؛ مجید کاشانی؛ مهرداد نوابخش؛ بهرام قدیمی

دوره 31، شماره 51 ، آبان 1400، ، صفحه 169-195

https://doi.org/10.22051/hii.2021.33470.2339

چکیده

چکیده نوسازی در دولت رضاشاه اتخاذ سیاست زبانی مشخص در حوزه‌های اداری و آموزش و پرورش را ضروری ساخت. سیاست زبانی اتخاذ شده در این دوره استفاده از زبان فارسی و به حاشیه راندن زبان‌های دیگر ایران بوده است. ... بیشتر چکیده نوسازی در دولت رضاشاه اتخاذ سیاست زبانی مشخص در حوزه‌های اداری و آموزش و پرورش را ضروری ساخت. سیاست زبانی اتخاذ شده در این دوره استفاده از زبان فارسی و به حاشیه راندن زبان‌های دیگر ایران بوده است. مقاله‌ی حاضر به این سؤال می‌پردازد که استراتژی گفتمانی جهت تثبیت سیاست زبان واحد در دوره‌ی پهلوی اول چه بوده است؟ برای تحلیل این مسئله، دیدگاه‌های نظری با ساختار مفهومی زیر بیان گردید: دولت رضاشاه با «بحران در نظم اخلاقی جامعه»، «بسیج منابع» و «زنجیره‌های تعامل روشنفکران» درصدد بود گفتمان مورد نظر را تثبیت کند. این تحقیق با روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، مصوبات شورای عالی معارف را تحلیل کرده است. یافته‌های حاصل از تحلیل متن مصوبات نشان می‌دهد که نظم گفتمانی این شورا در موضوع سیاست زبانی، متمرکز و یکسان‌ساز بوده است و با توجه به بافت و شرایط اجتماعی در این دوره، ناسیونالیسم فرهنگی مبتنی بر زبان فارسی مسلط شده است. نتایج پژوهش بیانگر این واقعیت است که دولت اقتدارگرای رضاشاه با اجرای پروژه‌ مدرنیزاسیون، شبکه تعامل روشنفکران را تقویت، منابع و امکانات موجود را بسیج و زمینه بی ثباتی در نظم اخلاقی و فرهنگی پیشین را ایجاد کرده و گفتمان سیاست زبانی یکسان‌ساز را تحکیم بخشید.

برساخت زن مدرن در گفتمان تجددگرای دوره قاجار

زهره امیدی پور؛ علی رجبلو

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22051/hii.2024.45757.2873

چکیده

همزمان با رویارویی ایران با مدرنیته‌ی غربی و شکل‌گیری تقابلات گفتمانی متأثر از آن، زنان، هویت و شرایط زندگی آنها به عنوان یکی از مهم‌ترین سوژه‌ها مورد توجه قرار گرفتند و دامنه‌ی وسیعی از گفتار پیرامون ... بیشتر

مشاهده مقاله

گشادوبست جای‌نام‌های نیمۀ‌غربی ایران در نگارش‌های تاریخی سده‌های سوم-نهم ه.ق. (الجبل/الجبال/ قهستان/کهستان و عراق عجم)

حسن حضرتی؛ محمدرضا زاده صفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22051/hii.2024.44856.2837

چکیده

عنوان‌هایی نظیر الجبل/الجبال در چند سدۀ نخست و سپس عراق‌عجم/عراق در سده‌های ششم تا نهم ق. از زمرۀ‌ جای‌نام‌هایی هستند که برای بخش‌هایی از نیمۀغربی ایران به کار رفته‌اند. جستار پیش ‌رو مبتنی بر پرسش‌هایی ... بیشتر عنوان‌هایی نظیر الجبل/الجبال در چند سدۀ نخست و سپس عراق‌عجم/عراق در سده‌های ششم تا نهم ق. از زمرۀ‌ جای‌نام‌هایی هستند که برای بخش‌هایی از نیمۀغربی ایران به کار رفته‌اند. جستار پیش ‌رو مبتنی بر پرسش‌هایی چند است: این نام‌ها در چه زمینه و زمانه‌ای ساخته شدند؟ چگونه در نوشته‌های مورخان بازتاب یافتند؟ کاربرد و استفاده از آنها از لحاظ زمانی و جغرافیایی چگونه بود؟ رویکرد پژوهشی این نوشتار مبتنی بر توصیف عمیق و گسترده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در طول دو سدۀ نخستین اسلامی، جای‌نام‌های باستانی منطقه، به ‌تدریج فراموش شدند و جای‌نام‌ الجبل/الجبال (تقریبا) در سدۀ سوم به عنوان نام رایج این منطقه رواج یافت و به ‌تدریج در نوشته‌های تاریخی جا افتاد، بدون آنکه تعریف و تحدید مشخصی داشته باشد. نام‌های عراق‌عجم/عراق و به موازات آن، قهستان/کهستان، از سدۀ ششم به این سو، به وسیله مورخان استفاده ‌شد و به ‌تدریج استعمال عراق(عجم) دیگر نام‌ها را به حاشیه راند. در سدۀ ششم تا نهم در تاریخ‌نگاری ایران، استفاده از جای‌نام‌های الجبل/الجبال و عراق‌عجم/عراق با آشفتگی‌هایی همراه شد؛ زیرا مورخان در جریان بازنویسی تاریخ ایران از آغاز تا زمانه خود، با تکیه بر منابع عربی (و فارسی) سده‌های سوم تا ششم، به تناوب این جای‌نام‌ها را به‌جای یکدیگر به‌کار می‌بردند. اما مورخان عراق، شام و مصر دیرتر از مورخان ایرانی از عنوان عراق‌عجم/عراق استفاده کردند و به‌سبب بهره‌بردن از متون عربی سده‌های سوم تا هفتم، آشفتگی کمتری در استفاده از این جای‌نام‌ها بروز دادند.

مشاهده مقاله

سیاق نامتعارف معاش و چالش‌های اقتصادی طلاب مسجد جامع زنجان در دورۀ قاجار

حسن رستمی؛ مسعود بیات

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 تیر 1403

https://doi.org/10.22051/hii.2024.46132.2887

چکیده

پایداری مناسبات سنتی و عدم توسعۀ ساختار اقتصاد در دورۀ قاجار، از عوامل زوال و بروز بحران‌های اجتماعی و اقتصادی بود. این نابسامانی بر گروه‌های مختلف تأثیر گذاشت و به سختی معیشت و امور زندگی انجامید. طلاب ... بیشتر پایداری مناسبات سنتی و عدم توسعۀ ساختار اقتصاد در دورۀ قاجار، از عوامل زوال و بروز بحران‌های اجتماعی و اقتصادی بود. این نابسامانی بر گروه‌های مختلف تأثیر گذاشت و به سختی معیشت و امور زندگی انجامید. طلاب به‌عنوان یکی از گروه‌های پایین جامعه، غالبا با وجوهات شرعی گذران زندگی می‌کردند؛ اما بحران‌های اقتصادی با کاهش درآمدهای عمومی و در نتیجه کمی وجوهات، بر زندگی طلاب تأثیر مستقیمی گذاشت و آنان را به کسب درآمدهای نامتعارف کشاند. در زنجان مسجد جامع دارای بیشترین طلبه بود و آنان به مانند سایر مناطق، چالش‌ها و مشکلات معیشتی داشتند. در پژوهش حاضر به این سئوال می‌پردازیم که با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصاد در دورۀ قاجار، طلاب مسجد جامع چگونه و با چه شیوه‌هایی(نامتعارف) به کسب معاش می‌پرداختند؟ و با چه موانع و چالش‌هایی روبرو بودند؟ فرضیۀ پژوهش این است که با توجه به محل مصرف درآمد موقوفات مسجد که رسیدگی به وضعیت مدرسه و پرداخت حقوق مدرسین و محصلین را شامل می‌شد، طلاب به متولیان و سایر گروه‌های مدعی تولیت نزدیک و وابسته شدند. بر اساس یافته‌های تحقیق، طلاب در سال‌های سختی زندگی با تصدی مشاغل مختلف نیازهای زندگی را تأمین کردند. این مقاله با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسناد سازمان‌های دولتی، خصوصی و شخصی، مقالات و نسخ خطی، به روش توصیفی- تبیینی موضوع را بررسی کرده است.

مشاهده مقاله

ʼدبیر سپاهʽ در دیوانسالاری شاهنشاهی ساسانیان

شهرام جلیلیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 تیر 1403

https://doi.org/10.22051/hii.2024.46524.2909

چکیده

در روزگار ساسانیان، «دیوان سپاه» (در منابع عربی و فارسی: «دیوان الجُند»/ «دیوان الجیش»/ «دیوان المقاتله» یا «دیوان عرضِ سپاه») که با جنگ و رزم‌آوری و پاسداری از مرزهای کشور ... بیشتر در روزگار ساسانیان، «دیوان سپاه» (در منابع عربی و فارسی: «دیوان الجُند»/ «دیوان الجیش»/ «دیوان المقاتله» یا «دیوان عرضِ سپاه») که با جنگ و رزم‌آوری و پاسداری از مرزهای کشور پیوند داشت، یکی از ارجمندترین دیوان‌های شاهنشاهی بود. پاره‌ای از دبیران کارآزمودۀ این دیوان که «دبیر سپاه» (در منابع عربی: کاتب الجُند/ کاتب الجیش) نامیده می‌شدند، در لشکرکشی‌ها با سپاهیان همراه می‌شده‌اند و چنان یک رویدادنگار/ تاریخنگار، چندوچون نبردها و کارهای جنگاوران و فرماندۀ سپاه در رویارویی با سپاه دشمن، فهرست غنائم جنگی و نیز شمار کشته‌شدگان در جنگ را می‌نوشته‌اند و به پادشاه گزارش می‌داده‌اند. این دبیران که در هنگامۀ نبرد، نامه‌نگاری‌های فرماندۀ سپاه با پادشاه ویا دیگران را انجام می‌دادند، البته نماینده و چشم و گوش ویژۀ پادشاه در سپاه نیز بودند و با وجود آن‌ها سپاهیان و فرماندهان کم‌تر می‌توانستند به کارهای پنهانی و نافرمانی از پادشاه دست بزنند. در این جستار، به اهمیَّت «دبیر سپاه» در دیوانسالاری ساسانیان و نیز خویشکاری او در جنگ‌ها چنان «چشم و گوش» پادشاه و یک رویدادنگار/ تاریخنگار در سپاه، خواهیم پرداخت.کلیدواژه‌ها: ساسانیان، دیوانسالاری ساسانیان، دیوان سپاه، دیوان الجُند، دبیر سپاه، کاتب الجُند.

مشاهده مقاله

واکاوی تاریخی تشبثات طریقت ذهبیه در دوره صفویه

سید احمد عقیلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 مرداد 1403

https://doi.org/10.22051/hii.2024.45260.2849

چکیده

ذهبیه یکی از فرقه های صوفیه دارای حضور و بروز از قرن هشتم هجری تا عصر حاضر می باشد. در نسب نامه رسمی مطرح شده توسط ذهبیه؛ آنان ادعای ارتباط و اتصال به ائمه شیعه از طریق رؤسای کبرویه را دارند. واکاوی تطور ... بیشتر

مشاهده مقاله