تاریخ اسلام و ایران - مقالات آماده انتشار

بررسی دیدگاه‌ها و عملکرد سید حسن تقی‌زاده در قبال سیاست‌های قومی در ایران (عصر پهلوی)

سعید کرمی صلاح الدینکلا؛ علی محمدزاده؛ احمد اشرفی

دوره 30، شماره 45 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 127-149

https://doi.org/10.22051/hii.2020.22954.1838

چکیده

سید حسن تقی‌زاده از فعالان و کنشگران سیاسی عصر مشروطیت و از رجال و کارگزاران سیاسی و شخصیت های علمی- ادبی دوران پهلوی بوده و به همین دلیل دیدگاه‌ها، نظرات و کنش‌های وی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی، ... بیشتر سید حسن تقی‌زاده از فعالان و کنشگران سیاسی عصر مشروطیت و از رجال و کارگزاران سیاسی و شخصیت های علمی- ادبی دوران پهلوی بوده و به همین دلیل دیدگاه‌ها، نظرات و کنش‌های وی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی، از جمله عرصۀ برخورد با قومیت‌ها حائز اهمیت فراوانی است. در پژوهش حاضر رویکرد تقی‌زاده در قبال سیاست‌های قومی مورد کاوش قرار گرفته است. در پاسخ به پرسش چگونگی مواجهۀ تقی‌زاده با سیاست‌های قومی در ایران عصر پهلوی، مدعای اصلی نگارندگان مقاله این است که وی با وجود آنکه کارگزار سیستمی به شمار می‌آمد که سیاست‌های قومی همانندساز اجباری را اجرا می‌کرد، اما خود معتقد به نوع مسالمت‌آمیز آن بوده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که تعلق خاطر تقی‌زاده به مفاهیمی چون وطن‌پرستی، وحدت ملی و فرهنگی و عدم تشتت و همچنین دموکراسی، آزادی، اعتدال و تساهل، هدایتگر وی به سمت پذیرش همانندسازی قومی مسالمت‌آمیز بوده است. این رویکرد به‌ویژه در دیدگاه‌ها و کنش‌های تقی‌زاده در قبال گرایش‌های قوم‌گرایانه، سیاست‌های زبانی و نحوۀ مواجهه با ایلات و عشایر کاملاً نمایان است. این مقاله براساس نظریۀ همانندسازی «گوردون» که همانندسازی را در دو بُعد ساختاری و فرهنگی در جوامع چندقومیتی تحلیل می‌کند و با رویکرد توصیفی-تحلیلی براساس داده‌های جمع‌آوری شده از منابع مکتوب چون کتاب‌ها، مقالات، اسناد تاریخی و سایر منابع انتشاریافته به رشتۀ تحریر است.

تحلیلی بر مناسبات نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی در تاریخ ایران؛ با تأکید بر عصر سلجوقی

ناصر صدقی

دوره 27، شماره 35 ، آذر 1396، ، صفحه 129-151

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12245.1223

چکیده

در تاریخ ایران پیشاسرمایه‌داری، نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی مستقل و دارای قدرت اثر‌گذاری تعیین‌کننده، وجود نداشت بلکه در عمل منظومة اقتصادی واحد، با سطوحی از نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های ... بیشتر در تاریخ ایران پیشاسرمایه‌داری، نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی مستقل و دارای قدرت اثر‌گذاری تعیین‌کننده، وجود نداشت بلکه در عمل منظومة اقتصادی واحد، با سطوحی از نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی و معیشتی به‌هم‌پیوسته، حاکم بود. شیوه‌های معیشتی و تولیدی موسوم به دامداری، زراعی و پیشه‌وری، اساس اقتصاد جامعه ایرانی در عرصة تاریخی بود. نظام‌های اقتصادی مذکور هرچند از لحاظ شکلی و ابزارهای تولیدی، متفاوت و به ظاهر مستقل بودند، اما همگی از حیث مبانی و منابع و کارکردهای اقتصادی، به‌هم‌پیوسته محسوب می‌شوند. چرا که در یک زمینه تولیدی و اقتصادی مشترک شکل گرفته و دارای پیوستگی‌های درون‌ساختاری و کارکردی عمیق بودند. چنین شرایطی موجب آن شده بود تا زمان ورود مظاهرِ اقتصاد سرمایه‌داری در دوره معاصر، همواره در طول تاریخ جامعه ایرانی، هر سه شیوة تولیدی دامداری، زراعی و پیشه‌وری، در قالب یک منظومه واحد اقتصادی همزیستی داشته و موجودیت یکدیگر را تقویت و استمراربخشند. در پژوهش حاضر براساس ویژگی‌ها و مناسبات نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی رایج در جامعه ایران عصر سلجوقی، به تبیین چرایی و زمینه‌های پیوستگی و همزیستیِ وجوه مختلف منظومه واحد اقتصادی مورد بحث، پرداخته شده است.

رواداری سوداگرانه؛ بررسی تأثیر روحیۀ تاجرمآبانۀ سغدی‌ها در انتشار دین‌های گوناگون در آسیای میانه و چین

علی علی بابایی درمنی

دوره 32، شماره 53 ، فروردین 1401، ، صفحه 129-149

https://doi.org/10.22051/hii.2022.37083.2504

چکیده

با رونق‌گرفتن جادۀ ابریشم، از سدۀ نخست میلادی، سغدی‌ها که سرزمینشان در آسیای‌ میانه بر سر راه این جادۀ تجاری قرار داشت، به تجارت رو آوردند و قومی سوداگر شدند که برای تجارت به سرزمین‌های دیگر سفر می‌کردند. ... بیشتر با رونق‌گرفتن جادۀ ابریشم، از سدۀ نخست میلادی، سغدی‌ها که سرزمینشان در آسیای‌ میانه بر سر راه این جادۀ تجاری قرار داشت، به تجارت رو آوردند و قومی سوداگر شدند که برای تجارت به سرزمین‌های دیگر سفر می‌کردند. سغدی‌ها که پیش از آن دین مزدیسنا را پذیرفته بودند، از طریق تجارت با مردمان دیگر، با دین‌ها و عقاید گوناگونی چون دین مانی، بودا، مزدک و مسیحیت نسطوری آشنا شدند. برخی از سغدی‌ها به آن دین‌ها گرویدند و مبلغ آن دین‌ها شدند. از دیگر سو، جدا از اینکه سغدی‌ها در سرزمین‌شان با دین‌های گوناگونی برخورد داشتند و کوشش می‌کردند که اصول عقاید آنها را دریابند، مصالح تجاری و سیاسی‌شان سبب شد تا در قلمرو آنها این دین‌ها آزادانه در کنار یکدیگر و بدون هیچ مناقشۀ مذهبی تبلیغ و ترویج شوند، پدیده‌ای که می‌توان از آن با عنوان «رواداری سوداگرانه» یاد کرد. در این مقاله با بهره‌گیری از منابع باستانی، پژوهش‌های نوین و همچنین کاوش‌های باستان‌شناسی وجوه گوناگون این رواداری سوداگرانه بررسی شد. این پدیده در هیچ دورۀ تاریخی و جغرافیایی دیگری تا دوران معاصر که ملت‌های گوناگون با دین‌های متفاوت در کنار یکدیگر زیسته‌اند، دیده نشده ‌است و به نتایج بدیعی چون «ایجاد یگانگی میان دین‌ها» در سغد در میانۀ سده‌های ششم تا هشتم میلادی انجامید، بر اساس این تفکر سغدی‌ها کوشیدند تا میان دین‌های گوناگونی که در قلمرو خود یا مهاجرنشین‌هایشان رواج داشت، سازگاری ایجاد کنند.

بررسی اوضاع سیاسی ریشهر از ظهور صفویه تا پایان دوره طهماسب اول

بدرالسادات علیزاده مقدم؛ احترام شکریان

دوره 26، شماره 29 ، خرداد 1395، ، صفحه 133-168

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2229

چکیده

پیشینه تاریخی بندر ریشهر در شبه جزیره‌ بوشهر به چندین هزار سال قبل از میلاد منتهی می شود. در زمان پادشاهی عیلام، این منطقه لیان نام داشته و به لحاظ اقتصادی و سیاسی، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. ... بیشتر

شکستن صدای کارگران صنعت نفت در هیاهوی جنبش ملی نفت ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ش (تاریخ از پایین)

ربابه معتقدی

دوره 32، شماره 55 ، آبان 1401، ، صفحه 133-155

https://doi.org/10.22051/hii.2023.40726.2674

چکیده

در تاریخ‌نگاری ملی شدن نفت به توصیف رفتار و تحلیل اندیشۀ نخبگان سیاسی و دولتمردان فراوان پرداخته شده و صدها کتاب و مقاله نوشته شده است. نقش جبهۀ ملی، تأثیر روحانیت مبارز، نگاه و عملکرد احزاب به‌ویژه ... بیشتر در تاریخ‌نگاری ملی شدن نفت به توصیف رفتار و تحلیل اندیشۀ نخبگان سیاسی و دولتمردان فراوان پرداخته شده و صدها کتاب و مقاله نوشته شده است. نقش جبهۀ ملی، تأثیر روحانیت مبارز، نگاه و عملکرد احزاب به‌ویژه حزب توده و همچنین واکنش دربار و رجال سیاسی طرفدار حکومت پهلوی، همگی موضوعات جذابی‌اند که به دفعات مورد کنکاش قرار گرفته‌اند، اما کمتر به نقش و تصویر کارگران صنعت نفت در زیر و بم این رخداد بزرگ توجه شده است. هدف نگارندۀ این نوشتار پرداختن به نقش کارگران در اجرای قانون ملی شدن نفت است؛ همچنین تاباندن نور بر اینکه چگونه یک جنبش صنفی به حرکتی ملی و بیگانه‌ستیز تبدیل شد. مطالبات کارگران صنعت نفت تا چه اندازه با خواسته‌های طرفداران ملی شدن نفت هم‌سویی داشت؟ کارگران صنعت نفت تا چه اندازه در جنبش ملی شدن نفت تأثیرگذار بودند؟ نگارندۀ این مقاله با نگاه از پایین، به تاریخ ملی شدن نفت پرداخته و به اعتراضات و مطالبات کارگری در فصل اعلام قانون ملی شدن نفت تا خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران پرداخته است. ابزار اصلی کار این تحقیق، جست‌وجو در اسناد آرشیوی، مطبوعات و مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بوده است. دستاورد و یافتۀ اصلی که در مسیر این پژوهش نمایان شده، این است که مطالبات کارگران صنعت نفت در آغاز با خواسته‌های طرفداران ملی شدن نفت هم‌سویی نداشت، بلکه خواسته‌هایی صرفاً صنفی و درخواست‌ها‌یی برای رفاه حال کارگران و مطابق مقررات سازمان بین‌المللی کار بود. در طول اعتصابات شعارها و خواسته‌ها تغییر کرد و کارگران صنعت نفت توانستند پیگیرانه در جنبش ملی شدن نفت تأثیر داشته باشند.

بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه ها ی سیاسی آیت الله بروجردی

حسین شیرمحمدی؛ شهاب شهیدانی

دوره 26، شماره 32 ، اسفند 1395، ، صفحه 135-157

https://doi.org/10.22051/hii.2017.6528.

چکیده

با شروع تنازع جدّی علما بر سر مشروطه و مشروعه، قربانی شدن رهبران برجسته‌ی دینی نظیر شیخ فضل‌الله نوری و سید عبدالله بهبهانی، سرخوردگی علما و اقداماتی نظیر جمع‌آوری رساله های مهم سیاسی که برخی علما ... بیشتر با شروع تنازع جدّی علما بر سر مشروطه و مشروعه، قربانی شدن رهبران برجسته‌ی دینی نظیر شیخ فضل‌الله نوری و سید عبدالله بهبهانی، سرخوردگی علما و اقداماتی نظیر جمع‌آوری رساله های مهم سیاسی که برخی علما چون میرزای نایینی در له مشروطه نگاشته بودند، اجرایی نشدن خواسته‌های مذهبی- سیاسی روحانیون از جمله اصل دوم متمّم قانون اساسی مشروطه، تسلط تکنوکرات‌های سکولار را بر ارکان قدرت برآمده از مشروطه باعث گشت. دراین شرایط روحانیت در موضعی انفعالی قرار گرفتند. آیت‌الله بروجردی مدت کوتاهی پس از آیت‌الله حائری، به عنوان یکی از روحانیون برجسته مورد توجه شیعیان قرار گرفت. نگاهی به حیات سیاسی آیت‌الله بروجردی طی نشدن روندی ثابت،مشخص و مدوّن در اندیشه‌ی سیاسی ایشان را نشان می دهد. وی در آغاز از الگوی رایجی پیروی می‌کرد که برخی علما دوره‌ی صفویه و قاجار مدّ نظر داشتند و لذا در نسبت به امور عرفی و حیطه سلطنت دخالت کمتری می‌کرد و بیشتر در مسائلی که در حوزه‌ی شرع قرار می‌گرفت،مداخله نمود اما بعد از رویکردهای غرب-گرایانه‌ی رژیم پهلوی و خالی شدن سلطنت از کارویژه‌هایی که نظام فکری روحانیون شیعه از شاه اسلام پناه انتظار داشتند، ولایت عامه‌ی فقها را مطرح کرد. البته اندیشه سیاسی بروجردی،برخلاف آنچه مشهور است، جدای از اقدامات عملی و واکنش‌های وی نسبت به مسائل مختلف سیاسی نبود و بارقه‌هایی از این امر را در ارتباط با حیات عملی وی می‌توان ارزیابی نمود. این مقاله برآن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه‌ی منابع مکتوب و مصاحبه، رابطه‌ی دین و دولت در عصر غیبت را از منظر

تببین الگوی مفهومی حکومت‌داری امیرکبیر

مریم شمس فلاورجانی؛ مهربان هادی پیکانی؛ سهیلا ترابی فارسانی

دوره 30، شماره 47 ، آبان 1399، ، صفحه 135-171

https://doi.org/10.22051/hii.2020.31751.2262

چکیده

پژوهش حاضر ناظر به تدوین الگویی برای مدیریت دولتی است و نگارندگان درصدداند با استفاده از علم تاریخ این فرصت را در اختیار تصمیم‌گیران، سیاست‌گذاران و مدیران دولتی قرار‌‌ دهند تا بتوانند الگویی از حکومت‌داری ... بیشتر پژوهش حاضر ناظر به تدوین الگویی برای مدیریت دولتی است و نگارندگان درصدداند با استفاده از علم تاریخ این فرصت را در اختیار تصمیم‌گیران، سیاست‌گذاران و مدیران دولتی قرار‌‌ دهند تا بتوانند الگویی از حکومت‌داری را به دقت بررسی کنند. یکی از بهترین الگوها در این باره، حکومت‌داری امیرکبیر است. در این مطالعه با پیروی از رویکرد چارچوب مفهومی و با بهره‌گیری از روش پژوهش اسنادی با محوریت مطالعه و بررسی کتب و متون دست اول، داده‌های مهم موجود در منابع تاریخی استخراج شده است که ضمن نقد و بررسی در قالب طرحی اکتشافی و استقرایی، تصویری نسبتاً مشخص از شیوۀ حکومت‌داری امیرکبیر ارائه شده است. چارچوب مفهومی پیشنهادی این پژوهش مشتمل بر 189 مفهوم است که در قالب 23 مقوله، 12 تم و 6 بُعد ساماندهی شده‌ است. مفاهیم استخراج شده نیز دسته‌بندی شده و هر دسته در یک مقوله گنجانده شده است و مقولات هم‌دسته در یک تم قرار گرفته‌اند و تم‌های هم‌دسته ابعاد را تشکیل داد‌ه‌اند. ابعاد شناسایی شده عبارت است از: اقدامات سیاسی، اقدامات فرهنگی، اقدامات بروکراتیک، اقدامات حفاظتی، اقدامات اقتصادی و اقدامات اجتماعی؛ که با هم‌اندیشی کانون خبرگان به دست آمده است. چارچوب مذکور مبنایی برای درک جوانب مختلف حکومت‌داری امیرکبیر ایجاد کرده و در نهایت الگویی مفهومی از اقدامات این سیاستمدار ارائه داده است که می‌تواند دستمایۀ مدیران و سیاست‌گذاران مدیریت دولتی در ایران باشد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که می‌توان از داده‌های تاریخی برای تعریف مفاهیم جدید و مؤلفه‌های جدید در مدیریت دولتی استفاده کرد.

جایگاه احمدخان دنبلی خویی در سیاست اتحاد اسلام حکومت عثمانی‌‌ در قفقاز

محمد عزیزنژاد؛ فاطمه جعفرنیا

دوره 33، شماره 57 ، اردیبهشت 1402، ، صفحه 135-162

https://doi.org/10.22051/hii.2023.41849.2711

چکیده

طرح اتحاد اسلام، سیاست حکومت عثمانی با همکاری حکام و امرای مسلمان منطقۀ آذربایجان و داغستان برای مهار نفوذ و توسعه‌‌طلبی روس‌‌ها در منطقۀ قفقاز بود. هدف این طرح، ایجاد هماهنگی و اتحاد میان خوانین منطقه ... بیشتر طرح اتحاد اسلام، سیاست حکومت عثمانی با همکاری حکام و امرای مسلمان منطقۀ آذربایجان و داغستان برای مهار نفوذ و توسعه‌‌طلبی روس‌‌ها در منطقۀ قفقاز بود. هدف این طرح، ایجاد هماهنگی و اتحاد میان خوانین منطقه به‌‌‌منظور تشکیل قوای مشترک تحت‌‌ شعار اسلام علیه برنامه‌‌های استعماری روسیه بود. عثمانی‌‌ها با عنایت به‌ ‌نفوذ و اقتدار احمدخان دنبلی (حک:1200-1176ق/1786-1762م) حاکم خوی در منطقۀ آذربایجان، علی‌‌رغم شیعی‌مذهب بودن او، وی را عنصری مناسب برای اهداف طرح اتحاد اسلام تشخیص داده و به‌‌ برقراری ارتباط با او روی آوردند. شناخت نقش و جایگاه احمدخان خویی در سیاست منطقه‌‌ای عثمانی‌‌ و بررسی ابعاد همکاری آن دو از مسائل فراروی این پژوهش است. این پژوهش درصدد پاسخ به ‌‌این سؤالات است: همکاری احمدخان خویی با عثمانی‌‌ها در طرح اتحاد اسلام در چه سطحی بود؟ حاکم خوی از همکاری با سیاست منطقه‌‌ای عثمانی‌‌ چه اهدافی داشت؟ این پژوهش بر آن است تا باتکیه‌بر نسخ خطی فارسی، اسناد آرشیو چاپ عثمانی و منابع تاریخ‌‌نگاری عثمانی با رویکرد توصیفی-تحلیلی موضوع مدنظر را ‌‌واکاوی کند. یافته‌‌های پژوهش مؤید آن است سطح همکاری آنان در مقابله با دشمنان اسلام با گذر از سطح تبادل سفرا و مکاتبات، وارد همکاری عملی مشترک اطلاعاتی و نظامی شد. ارتقای جایگاه از سطح حاکم محلی به ‌‌سطح مدعیان حکومت و شناساندن خود به‌‌عنوان حکمران مستقل آذربایجان در فقدان حکومت مقتدر از اهداف حاکم خوی بود.

بررسی سیر تطور دیدگاه نقشه‌نگاران اروپایی نسبت به ایران در قرون وسطی

میلاد صادقی

دوره 33، شماره 60 ، بهمن 1402، ، صفحه 135-169

https://doi.org/10.22051/hii.2024.43406.2774

چکیده

تصورات جغرافی‌دانان و نقشه نگاران اروپایی نسبت به جهان اطراف خود، عموماً برگرفته از متون کلاسیک یونان و روم باستان و همچنین کتاب های عهدین و مفسران مسیحی بود و این امر موجب می شد تصورات عمدۀ ... بیشتر تصورات جغرافی‌دانان و نقشه نگاران اروپایی نسبت به جهان اطراف خود، عموماً برگرفته از متون کلاسیک یونان و روم باستان و همچنین کتاب های عهدین و مفسران مسیحی بود و این امر موجب می شد تصورات عمدۀ آنان نسبت به نقاط دوردست دنیا، مبتنی بر متون مذکور شکل بگیرد. نقشه های مپا ماندی و همچنین نقشه های پیرو سنت کلاسیک رومی که در قرون ‌وسطی نیز دنبال می‌شد، جملگی مبتنی بر اطلاعات موجود در کتب عهدین و متون کلاسیک بودند. با آغاز قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی و شکل گیری سفرهای متعدد اروپاییان به شرق اسلامی از جمله ایران، تصورات کلاسیک اروپا راه تجدد را در پیش گرفت و تا حد زیادی از قالب غیرحقیقی خود خارج شد و شکل واقعیت به خود گرفت. بنابراین طی یک بازۀ زمانی تصورات اروپاییان نسبت به شرق، به‌خصوص ایران دچار تحولات و تطوراتی شد که ناشی از عوامل مختلفی در هر بازه زمانی بود. در این میان، سفرهای متعدد اروپاییان تأثیر بسزایی در تغییر دیدگاه و همچنین اطلاعات نقشه‌نگاران داشت. بررسی سیر تطور دیدگاه اروپاییان طی قرنها نسبت به ایران و ایرانیان با توجه به نقشههای قرون‌ وسطایی، مسئلهای است که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. بر همین اساس، بررسی این موضوع که نقشههای قرون وسطایی -که ارائه‌دهندۀ تصورات غالب به جامعه اروپای قرون‌ وسطی بوده اند- چه دیدگاه و تصوراتی از ایران طی بازه های زمانی مختلف ارائه میدادهاند، مسئله‌ای مهم و قابل ‌توجه است که نگارندۀ این نوشتار درصدد است با رویکرد توصیفی-تحلیلی بیان کند که تا قبل از سفرهای جهانگردان اروپایی، تصور کلاسیک نسبت به ایران در نقشههای قرون ‌وسطایی غالب بوده و در این میان سفرهای مارکوپولو تأثیر بسزایی در تغییر و تحول این دید داشته است.

تحلیل نشانه- معناشناسیِ گفتمانی امامت فاطمی در قصاید المؤید فی الدین شیرازی

حیات مرادی؛ فاطمه دهباشی

دوره 28، شماره 38 ، شهریور 1397، ، صفحه 137-153

https://doi.org/10.22051/hii.2018.16563.1428

چکیده

خلافت فاطمی به جهت ترویج اندیشه و سیاست خود در جهان اسلام سازمان دعوتی ایجاد کرد که داعیان موظف بودند در مقام مبلّغ دینی و سیاسیِ خلیفه، به ترویج اندیشه اسماعیلی بپردازند. ایرانیان حاضر در سازمان دعوت ... بیشتر

تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه

زهرا سادات کشاورز؛ محمدعلی چلونگر؛ اصغر منتظرالقائم

دوره 27، شماره 34 ، شهریور 1396، ، صفحه 139-167

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12649.1239

چکیده

هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساختهای اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه میتوان به ... بیشتر هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساختهای اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه میتوان به عنوان نظامی باز با ویژگی تمرکز فرصتها و پیوند متقابل یاد کرد. به هنگام ظهور صفویان (907-1135هجری) همواره مفصل‌بندی (همزیستیِ) طبقاتی پویایی مابین اجتماعات عشایری (ایلی)، دهقانی و شهری (خرده‌کالایی شهری) فراهم گردید، چندان‌که صفویان ساخت اجتماعی ایران را با تأکید بر هویّت مذهبی و ملّی جدیدی تعریف کردند. کلیت شکل‌بندیِ طبقات اجتماعی صفویان همچون بستری میماند که در سایه آن وحدت سیاسی و ملی، مدنیت، رفاه اجتماعی، رونق اقصادی و پویای فرهنگی و روابط گسترده با دول خارجی به وجود آمد. البته این توصیف به معنای تأیید همة جنبههای ساختار طبقاتی عصر صفویه در دورههای سلاطین صفوی نیست، زیرا تحولات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و شیوه حکومتی، در ایجاد ساختار طبقاتی در دوره حاکمان مختلف صفوی، نقش اساسی داشته است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه‌‌شناختی در تحلیل پدیده‌های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه‌ای، سیر تمدّن در طبقات اجتماعی دولت شیعی صفویه را در چشم‌انداز حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه به عنوان پایه‌ و زیربنایی برای دوره‌های بعد بررسی و تحلیل نماید.

تحلیل و تبیین ادعای امامت عبدالله افطح و دلایل ردّ امامت وی

سجاد کلانتری؛ فیض اله بوشاسب گوشه؛ ناصر جدیدی

دوره 32، شماره 54 ، تیر 1401، ، صفحه 139-160

https://doi.org/10.22051/hii.2022.37823.2538

چکیده

پس از شهادت امام علی(ع) و با توجه به گستردگی خاندان اهل ‌بیت(ع)، اختلافات فرزندان ائمه(ع) برای کسب مقام امامت که بی‌شک جایگاه بالای معنوی و مادی را به همراه داشت، بیشتر شد. برخی فرزندان ائمه(ع) که به مقام ... بیشتر

پژوهشی دربارۀ «وزارت» خواجه‌ نصیرالدین طوسی

یزدان فرخی

دوره 33، شماره 59 ، آذر 1402، ، صفحه 139-162

https://doi.org/10.22051/hii.2023.42224.2723

چکیده

جایگاه برجستۀ خواجه ‌نصیرالدین طوسی در میان «اسماعیلیه» و نیز تقرب و نفوذ وی نزد «مغول‌ها» در ایران، این دیدگاه را پیش آورده که خواجه در این حکومت‌ها، به مقام «وزارت» منصوب‌ شده است ... بیشتر جایگاه برجستۀ خواجه ‌نصیرالدین طوسی در میان «اسماعیلیه» و نیز تقرب و نفوذ وی نزد «مغول‌ها» در ایران، این دیدگاه را پیش آورده که خواجه در این حکومت‌ها، به مقام «وزارت» منصوب‌ شده است و رواج این دیدگاه تا آنجا پیش رفته که در میان شماری از پژوهشگران به‌عنوان گزاره‌ای قطعی انگاشته شده است؛ اما بررسی‌ها این دیدگاه را تأیید نمی‌کند؛ بنابراین پرسش این پژوهش آن است که مستنداتِ گزارۀ تاریخیِ «وزیر»بودن خواجه ‌نصیرالدین چیست. چنین می‌نماید که برای دیدگاه یادشده منابع و مستندات موثق و معتبری در دست نیست و آنچه گفته‌ شده بر پایۀ منابعی در این زمینه است که نویسندگان آن‌ها آگاهی دقیقی نداشته یا از روی ملاحظاتی خاص خواجه را وزیر اسماعیلیه و مغول خوانده‌اند. این پژوهش به ‌شیوۀ توصیفی‌تحلیلی و باهدف ارزیابی گزاره‌ای مطرح دربارۀ زندگانی خواجه ‌نصیرالدین، انجام ‌شده و نشان می‌دهد که خواجه‌، افزون‌بر نفوذی که نزد فرمانروایان اسماعیلیه و سپس مغول داشت و نیز جدا از اینکه به‌طور مشخص برخی مناصب ازجمله سرپرستی «اوقاف ممالک» ایلخانی را در دست داشت، هیچ‌گاه مسئولیت «وزارت» (به‌معنای فنی و تخصصی آن) را در دست نداشته است. هرچند این نکته را نمی‌توان از نظر دور داشت که به‌دلیل اینکه خواجه از مقربان ایلخانان بوده، فراتر از امور اوقاف در حکمرانی مغول در ایران تأثیر و نفوذ داشته است.

چگونگی کنش پادشاهان صفوی با طبقۀ کشاورز و روستایی

ابوطالب سلطانیان

دوره 26، شماره 30 ، شهریور 1395، ، صفحه 141-166

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2505

چکیده

چگونگی کنش پادشاهان صفوی با طبقۀ کشاورز و روستایی، یا به عبارت دیگر میزان رعیت مداری این حاکمان، از موضوعاتی است که ابعاد آن چندان شناخته شده نیست. چنین کنشی در این مقاله از دو منظر مورد مطالعه قرار می‏ ... بیشتر چگونگی کنش پادشاهان صفوی با طبقۀ کشاورز و روستایی، یا به عبارت دیگر میزان رعیت مداری این حاکمان، از موضوعاتی است که ابعاد آن چندان شناخته شده نیست. چنین کنشی در این مقاله از دو منظر مورد مطالعه قرار می‏ گیرد : یکی از منظر وضع دادرسی و رفع ستم از رعایا و دیگر از دیدگاه توجه به وضعیت زیستی آنان (و به‏ طور مشخص ‏تر کم و کیف بخشش ‏ها، کاهش و تخفیف های مالیاتی و بیگاری‏ ها). بر این اساس، این پرسش بنیادی در اینجا مطرح است که کنش وکارکرد پادشاهان صفوی در این موارد با طبقۀ کشاورزان چگونه بود و چه تاثیری بر زندگی آنان داشته است؟ در این رابطه باید گفت که در دورۀ صفویان، در مجموع مالیات‏ ها و بیگاری ‏ها بر دوش رعایا سنگینی می‏ کردند. لذا کاهش و بخشش ‏های مالیاتی و نیز دادرسی ‏هایی که در هر دوره‏ای‏ توسط پادشاهان صفوی کما بیش صورت می‏گرفت، می‏توانست تا اندازه‏ای از این فشارها بکاهد. برای بررسی موضوعات یادشده، نخست چگونگی کنش شهریاران صفوی با طبقۀ کشاورز، در سه دورۀ متفاوت (متقدم، میانی و پایانی) مورد مطالعه قرار می‏گیرد تا تصویر روشنتری از آن بدست دهد. سپس در پایان نیز با ارزیابی این داده ‏های تاریخی، یک تحلیل کلی از نتایج و تاثیرات چنین کنشی بر وضع این طبقه ارائه خواهد شد.

دگرگونی ساختار اداری و اجتماعی ملایر از زوال ایلخانان تا سقوط صفویه

محسن رحمتی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، ، صفحه 141-166

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12936.1255

چکیده

منازعات مداوم ایران با عثمانی و برآمدنِ سلسله زندیه از ملایر، جایگاه قلمرو علیشکر را در سرنوشت تاریخی ایران برجسته نموده است. یکی از نواحی قلمرو، ملایر است که با توجه به نزدیکیاش به ... بیشتر

جنبش زنان در تونس: از شکل گیری رویکرد اسلامی تا پیدایش دیدگاه سکولاریستی (1881-1956م)

زهرا میرزایی

دوره 31، شماره 50 ، تیر 1400، ، صفحه 141-163

https://doi.org/10.22051/hii.2021.34716.2407

چکیده

تونس در قرن نوزدهم میلادی همچون سایر جوامع اسلامی با جریان مدرنیته آشنا شد. ورود مدرنیته به تونس زمینه ساز تحولات گستردۀ سیاسی، اداری، نظامی، فرهنگی و آموزشی شد. با وجود این تحولات، تا اوایل قرن بیستم ... بیشتر تونس در قرن نوزدهم میلادی همچون سایر جوامع اسلامی با جریان مدرنیته آشنا شد. ورود مدرنیته به تونس زمینه ساز تحولات گستردۀ سیاسی، اداری، نظامی، فرهنگی و آموزشی شد. با وجود این تحولات، تا اوایل قرن بیستم حقوق زنان و اصلاح وضعیت اجتماعی آنان مورد توجه حاکمان و متفکران نوگرای تونس قرار نگرفت. تنها از نخستین دهه های سدۀ بیستم، مقارن با ورود استعمار فرانسه (1881-1956م) زنان و حقوق آن ها کانون توجه قرار گرفت. در این دوره، جریان اصلاحطلبی دینی همچون زنجیری منطقۀ مغرب عربی و تونس را در برگرفت و باعث شد جریان نوگرایی رنگ و بوی اسلامی به خود بگیرد. بر همین اساس، برای نخستین بار بحث حقوق زنان از سوی نوگرایانی چون طاهرالحداد مطرح شد که از تحصیل کردگان جامع اعظم زیتونه بودند. آن ها با رویکرد اسلامی به دفاع از زنان و حقوق اجتماعی آن ها پرداختند و با تفسیرهای جدید از متون دینی، مفاهیم دینی را در خدمت نهضت فمینیسم قرار دادند. موضوعاتی چون حجاب، آموزش و اشتغال زنان، تعدد زوجات و حق طلاق به چالش کشیده شد. البته این مسئله از سوی مردم و برخی علمای سنت‌گرا با واکنش منفی مواجه شد. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر این است که چه عواملی به تحول وضعیت زنان و شکلگیری جنبش‌های حمایت از زنان در دورۀ استعمار منجر شد؟ و این تحولات چه پیامدهایی در پی داشت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که عواملی چون ورود مدرنیته به تونس، نقش استعمار، حمایت نوگرایان اسلامی از حقوق زنان و تشکیل اتحادیه‌ها نقش مؤثری در اصلاح وضعیت اجتماعی زنان داشت و مواردی چون احداث مدارس دخترانه، افزایش نسبی سواد زنان، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی از جمله پیامدهای مهم اصلاحات بود. این اصلاحات زمینه ساز تحولات گسترده‌تر بعدی، یعنی حمایت دولت از فمینیسم و ظهور جنبش زنان به شکل سکولار در دوره استقلال تونس شد.

واکاوی تصویرسازی زنان حاضر در کربلا با تأکید بر جایگاه حضرت زینب(س) در نسخ چاپ سنگی کلیات جودی

فاطمه عسگری؛ مهناز شایسته فر؛ ابوتراب احمدپناه

دوره 31، شماره 52 ، بهمن 1400، ، صفحه 141-172

https://doi.org/10.22051/hii.2021.36810.2497

چکیده

یکی از کتاب‌های ارزشمند چاپ سنگی دورۀ قاجار کلیات جودی است. حضور زنان کربلا در تصویرسازی‌های این کتاب بسیار بارز است. مسئلۀ پژوهش حاضر ارزیابی تصاویر کلیات جودی و نگاره های مرتبط با زنان حاضر در کربلا ... بیشتر

خوانشی نو از علل تعلیق برنامۀ هفت سالۀ اول

علی شهوند؛ حبیب اله سعیدی نیا

دوره 30، شماره 46 ، تیر 1399، ، صفحه 143-175

https://doi.org/10.22051/hii.2020.28630.2135

چکیده

تهیه برنامۀ عمرانی هفتساله اول و اجرای آن با تصویب قانون «اجازه اجرای مقررات گزارش کمیسیون برنامه» مجلس شورای ملی در 26 بهمن 1327ش، آغازی برای کاربرد برنامهریزی اقتصادی در ایران بود. نخستین روزهای ... بیشتر تهیه برنامۀ عمرانی هفتساله اول و اجرای آن با تصویب قانون «اجازه اجرای مقررات گزارش کمیسیون برنامه» مجلس شورای ملی در 26 بهمن 1327ش، آغازی برای کاربرد برنامهریزی اقتصادی در ایران بود. نخستین روزهای اجرای برنامه عمرانی اول همزمان شد با ملی شدن صنعت نفت که بحرانهای سیاسی و اقتصادی را در کشور به دنبال داشت. از آنجا که هدف اصلی برنامه هفتسالۀ اول، هدایت عایدات نفت در برنامههای عمرانی کشور بود، تأثیر مستقیمی بر برنامۀ هفت‌ساله اول داشت و یکی از مهمترین علل رکود برنامه عمرانی اول محسوب میشد. علاوه بر ارزیابی موفقیت برنامه اقتصاد بدون نفت دولت مصدق، عایدات نفت تنها 14/37 از منابع هزینه برنامه اول را تشکیل میداد. بدین ترتیب، تحقق سایر منابع هزینه برنامه اول می‌توانست مانع رکود این برنامه شود. بر همین اساس، این سؤال مطرح میشود که علاوه بر بحران ملی شدن صنعت نفت، چه عوامل دیگری در رکود برنامه اول تأثیرگذار بوده است؟ در پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکرد تحلیلی- تبیینی، این فرضیه که قطع همکاری مبتکر اصلی برنامهریزی در ایران و دخالت عوامل سیاسی در سازمان متولیِ امر برنامهریزی موجب رکود برنامۀ اول شد، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که همکاری ابوالحسن ابتهاج با عوامل کودتای 28 مرداد و عدول از نقش سازندهاش در نظام برنامهریزی طی دوران نخستوزیری مصدق همچون سالهای استقرار نظام برنامهریزی در ایران و همچنین دخالت مؤلفههای سیاسی در امر برنامهریزی، از عوامل مغفول ماندۀ رکود برنامه عمرانی اول است.

جایگاه تحمل و تحمیل عقیده در روابط فکری و اجتماعی در سیره نظری پیامبر(ص) براساس کتب أربعه شیعه و صحاح ستّه

زینب میرزایی مهرآبادی؛ علیمحمد ولوی

دوره 32، شماره 56 ، دی 1401، ، صفحه 143-171

https://doi.org/10.22051/hii.2023.42188.2719

چکیده

«تحمل‌ عقیده» راه‌ حلی مناسب برای کاهش تعارضات در روابط انسان‌ها با یکدیگر است. در جوامع با ادیان و مذاهب متنوع و متکثر، اختلاف امری اجتناب‌ناپذیر است. مطالعۀ رابطه دین و تحمل نشان می‌دهد که ادیان ... بیشتر «تحمل‌ عقیده» راه‌ حلی مناسب برای کاهش تعارضات در روابط انسان‌ها با یکدیگر است. در جوامع با ادیان و مذاهب متنوع و متکثر، اختلاف امری اجتناب‌ناپذیر است. مطالعۀ رابطه دین و تحمل نشان می‌دهد که ادیان غالباً به ‌تحمل‌ نکردن دین‌های دیگر گرایش دارند. بنابراین برخی متفکران ‌غربی دین را عامل افزایش تحمیل‌ عقیده می‌دانند. در این مقاله با روش تحلیل‌ مضمون، الگوهای رفتاری مبتنی بر تحمل و تحمیل‌ عقیده در روابط فکری و اجتماعی افراد با یکدیگر در سیره نظری پیامبر(ص) بررسی قرار گرفته تا مشخص شود که مضامین نهفته در سیرۀ پیامبر دربرگیرنده الگوهای تعصب‌آمیز رفتاری ‌است که خشونت ‌مذهبی را اشاعه می‌دهد؟ یا برعکس، الگوهای رفتار تحملی مبتنی بر مدارا را ترویج می‌کند؟ بررسی و تحلیل احادیث پیامبر(ص) در سطح شناسایی، کدگذاری و مضمون‌یابی بنا بر کتب اربعۀ شیعه و صحاح ‌ستّه نشان می‌‎دهد که فراوانی احادیثی که مضمون آنها تحمل ‌عقیدۀ دیگری است، نسبت به دسته دیگر که بر تحمیل‌ عقیده دلالت دارد، بیشتر است. تحلیل احادیث تحمیلی نشان از آن دارد که این احادیث در زمانی خاص و معطوف به شرایط خاص تولید شده‌اند و باید با توجه به همان شرایط تفسیر شوند. بنابراین در سیره پیامبر(ص) بر رفق، مدارا و حلم در روابط انسان‌ها با یکدیگر به عنوان اصلی اساسی تأکید و از خرق، عنف و تعصب در دین و عقیده نهی شده است.

صنعت چای و اقتصاد بدون نفت در سال‌های دولت ملی ایران (1332-1330)

زهرا طلایی حاتم؛ حسین آبادیان؛ محسن بهرام نژاد؛ محمد بختیاری

دوره 31، شماره 51 ، آبان 1400، ، صفحه 149-168

https://doi.org/10.22051/hii.2020.29226.2172

چکیده

مقالۀ حاضر به موضوع سهم صنعت چای در دورۀ ملی‌شدن نفت ایران اختصاص دارد و نقش این صنعت را در تحقق اقتصاد بدون نفت ارزیابی می‌‌کند. این مقاله بر اساس اسناد منتشرنشدۀ سازمان اسناد ملی ایران و اسناد وزارت ... بیشتر

الگوهای معیشتی ساسانیان در شهرستان دره‌شهر با استناد به متون تاریخی و جغرافیایی و شواهد باستان‌شناختی

اکبر شریفی نیا؛ یعقوب محمدی فر؛ اسماعیل همتی ازندریانی

دوره 30، شماره 48 ، دی 1399، ، صفحه 153-180

https://doi.org/10.22051/hii.2020.26793.2035

چکیده

در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشتۀ مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستانشناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان درهشهر از توابع استان ایلام، از جمله ... بیشتر در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشتۀ مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستانشناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان درهشهر از توابع استان ایلام، از جمله مناطقی است که بیشترین دورۀ استقراری به لحاظ تراکم آثار در آن مربوط به دورۀ ساسانی (117 اثر) است. در این پژوهش برآنیم با تلفیق و تطبیق شواهد باستانشناختی و اطلاعات محیطی با محتوای متون جغرافیایی، الگو یا الگوهای معیشتی ساکنان ساسانی شهرستان درهشهر را استنباط و ارائه کنیم. با استناد به شواهد باستانشناختی، برآیند پژوهش نشان میدهد که در دورۀ ساسانی مهم‌‎ترین الگوهای معیشتی متناسب با جغرافیای طبیعی منطقه، ابتدا کشاورزی آبی و سپس کشاورزی دیم و دامداری (کوچ‌روی عمودی) بوده است. در نتیجه، میان نتایج تحلیل دادههای باستانشناختی و محتوای متون تاریخی و جغرافیایی در بحث کشاورزی این منطقه (فراوانی آب و حاصلخیزی خاک) همخوانی نزدیکی وجود دارد. علاوه بر این، با استناد به مطالعات قومباستانشناسی، در این دوران در بخش کشاورزیِ آبی استفاده از کانال و برای مناطق دیم استفاده از تراسهای سنگی رایج بوده است. این پژوهش به لحاظ ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی- تحلیلی و اطلاعات آن براساس مطالعات میدانی و کتابخانهای گردآوری شده است.

رابطۀ امنیت اقتصادی در امان‌نامۀ جوهر صقلّی با شورش‌های سیاسی دورۀ اول خلافت فاطمیان

وجیهه گل مکانی؛ فاطمه جان احمدی

دوره 33، شماره 58 ، مرداد 1402، ، صفحه 155-181

https://doi.org/10.22051/hii.2023.42723.2751

چکیده

امنیت به ‌عنوان نیاز اساسی جوامع، در طول تاریخ ابعاد مختلفی پیدا کرده و بُعد اقتصادی آن به‌ عنوان هدفی میانی برای ملل مسلمان، همواره از اولویت بیشتری برخوردار بوده است. امان‌نامۀ جوهر صقلّی فرمانده ... بیشتر امنیت به ‌عنوان نیاز اساسی جوامع، در طول تاریخ ابعاد مختلفی پیدا کرده و بُعد اقتصادی آن به‌ عنوان هدفی میانی برای ملل مسلمان، همواره از اولویت بیشتری برخوردار بوده است. امان‌نامۀ جوهر صقلّی فرمانده سپاه فاطمیان به مردم مصر، یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی درباره توجه مسلمانان به موضوع امنیت اقتصادی است. مصر در آستانۀ ورود فاطمیان، بر اثر بحران‌های سیاسى متعدد، در شرایط اقتصادی نامتعادلی قرار داشت و همین امر سبب شد جوهر صقلّی بتواند با تنظیم امان‌نامه‌ای مکتوب که در آن تأمین امنیت، به‌ویژه امنیت اقتصادی مصریان تضمین می‌شد، زمینه‌های فتح این سرزمین را بدون مقاومت و خون‌ریزی فراهم آورد. مقاله حاضر تلاش دارد با تحلیل محتوای این امان‌نامه، وعدۀ‌ فرمانده فاطمیان برای تأمین امنیت اقتصادی در مصر را مورد بررسی قرار دهد و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که چه ارتباطی میان شورش‌های سیاسی دوره اول خلافت فاطمیان در مصر (358-487ق) با موضوعات مطرح‌شده در این سند، به ‌منظور تأمین امنیت اقتصادی وجود دارد؟ یافته‌های پژوهش مبتنی بر روش توصیف و تحلیل داده‌های تاریخی و همچنین تحلیل محتوای متن امان‌نامه، نشان می‌دهد که شورش‌های سیاسی این دوره، براساس علل شکل‌گیری آنها، در شش سنخ کلی قابل طبقه‌بندی می‌باشند که همگی با مضامین امان‌نامه در زمینۀ تأمین امنیت اقتصادی مرتبط‌ اند.

موالی در خلافت امام علی(ع) مبانی رفتارشناسی امام علی(ع) درباره موالی

سید علاالدین شاهرخی؛ روح الله بهرامی

دوره 22، شماره 14 ، مرداد 1391، ، صفحه 157-180

https://doi.org/10.22051/hii.2014.760

چکیده

گسترش فتوحات مسلمانان در سرزمین‌های خارج از عربستان پس از رحلت پیامبر(ص) مسئله جدیدی به نام نومسلمانان غیرعرب در جامعه اسلامی پدید آورد.عصبیت خونی و قبیله‌ای که برآمده از بن‌مایه‌های جامعه عربی بود، ... بیشتر گسترش فتوحات مسلمانان در سرزمین‌های خارج از عربستان پس از رحلت پیامبر(ص) مسئله جدیدی به نام نومسلمانان غیرعرب در جامعه اسلامی پدید آورد.عصبیت خونی و قبیله‌ای که برآمده از بن‌مایه‌های جامعه عربی بود، با آموزه‌های پیامبر(ص) تضعیف شد؛ اما پس از رحلت ایشان، با برپایی خلافت قبیله‌ای برمبنای «الائمه من قریش» و تقسیم بیت‌المال بر اساس نسب و قبیله، دوباره احیا شد و با حمایت اولیای امور و تمایل اعراب و ظهور اشرافیت جدید تشدید شد.این عصبیت باعث بروز تفاخرات قومی در جامعه با تکیه بر عربیت و تحقیر ملل مفتوحه با عنوان عجم و موالی و عبید شد و به اهمال در رعایت حقوق انسانی- اسلامی انجامید.با خلافت علی‌ابن طالب و اتخاذ رفتارهای اجتماعی- سیاسی برمبنای سنت‌های نبوی و در رأس آن اهتمام در جهت عدالت اجتماعی و تحقق حقوق انسانی و اسلامی و تکیه بر توازن و اهتمام به رفع مظالم، گفتمان دیگری در عرصه رفتار اجتماعی – سیاسی حکومت اسلامی نسبت به موالی گشوده شد.این پژوهش با اتخاذ رویکرد تحلیلی- تاریخی بر مبنای شناخت علل و عوامل و مبانی در پیش گرفتن چنین رفتاری از سوی علی (ع)، درصدد است به تغییر وضعیت موالی در مقایسه با عصر خلفای پیشین بپردازد و نشان دهد که علی(ع) در دوره کوتاه خلافتش برای دگرگونی سنت‌های ناصواب درباره غیرعرب و موالی چه اقداماتی انجام داد.این پژوهش علاوه بر آگاهی‌بخشی تاریخی در تبیین رفتار اجتماعی و سیاسی امام با غیرعرب و موالی، در تغییر نگرش ما نسبت به رعایت حقوق انسانی و اجتماعی انسان‌ها و اقلیت‌ها نیز مؤثر است.

نسبت حاکمیت سیاسی وحیات اقتصادی دردوره اول حکومت صفویه(907-996ه ق)

احمد عقیلی

دوره 25، شماره 28 ، اسفند 1394، ، صفحه 171-213

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2218

چکیده

شکوفایی ورونق اقتصادی جامعه نقش عمده ای در تعیین مسیر تحولات تاریخی و حرکت جامعه به سوی پیش رفت ایفا می کند. پیوند ناگسستنی اقتصاد با دیگر مسائل، عامل تأثیر گذار بر این حرکت بوده است. رویکرد این پژوهش ... بیشتر شکوفایی ورونق اقتصادی جامعه نقش عمده ای در تعیین مسیر تحولات تاریخی و حرکت جامعه به سوی پیش رفت ایفا می کند. پیوند ناگسستنی اقتصاد با دیگر مسائل، عامل تأثیر گذار بر این حرکت بوده است. رویکرد این پژوهش بیش از هر چیزی توصیف و بررسی تعامل نهادحاکمیت بااقتصادجامعه درعصرصفویه است. اهمیّت این موضوع وقتی آشکار می گردد که وضعیّت اقتصادی دوره صفوی به صورت سلسله حوادث سیاسی زمان هر کدام از پادشاهان صفوی دقیق تر و جامع تر مورد ارزیابی قرار گیرد و این شیوه ،هدف اصلی از انجام این پژوهش است. مقاله به تبیین وضعیت ایران با رویکردی به اوضاع اقتصادی حاکم بر جامعه ایران در دوره اول عصر صفوی(907-996ق)اشاره دارد .تأثیر ونسبت دومقوله حاکمیت واقتصاد در این پژوهش محور اصلی بحث می باشد. درخاتمه مقاله نیز به رهیافت های جدیدی که باانجام این پژوهش حاصل گردید اشاره شده است. مهم ترین سئوال پژوهشی که مقاله درپی پاسخ دادن به آن است اینکه مبنای تعامل دولت صفوی بانهادهای اجتماعی واقتصادی این دوره چگونه بود؟ به عنوان یک پاسخ مختصر به این سئوال باید گفت که رابطه حکومت و حاکم با توده مردم و بازار در این دوره، رابطه عمودی بود. یعنی سلطه جویانه و مستبدانه بود و لیکن نسبت به برخی گروه ها و قبایل –دردوره اول صفوی- رابطه مرید و مرادی برقراربود. جمع آوری اطلاعات در این پژوهش به روش کتابخانه ای انجام گرفته است. داده ها و اطلاعات بر پایه یافته های حاصل از منابع گوناگون و استنتاج و تحلیل است.

تأملی در چیستی عدالتخانه و روند تحول مفهومی آن

علیرضا ملایی توانی؛ مسعود آتشگران

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، ، صفحه 177-197

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2118

چکیده

چکیده جنبش عدالت‌خواهی ایرانیان در عهدقاجار در صیرورت خود با مفهوم عدالتخانه گره خورد و به بسط حوزۀ‌معنایی آن منتهی گشت. لذا برای فهم درست‌تر این مفهوم بایستی متغیرهای تأثیرگذار بر آن را شناسایی کرد ... بیشتر چکیده جنبش عدالت‌خواهی ایرانیان در عهدقاجار در صیرورت خود با مفهوم عدالتخانه گره خورد و به بسط حوزۀ‌معنایی آن منتهی گشت. لذا برای فهم درست‌تر این مفهوم بایستی متغیرهای تأثیرگذار بر آن را شناسایی کرد و به این مساله پاسخ گفت که چه عواملی در پیوند با مفهوم عدالتخانه قرار داشتند و به چه میزان و محدوده‌ای بر تحول معنایی آن اثر گذاردند؟ نگارندگان با استفاده از روش تحلیل‌گفتمان می‌کوشند با بررسی حوزه‌های گفتمانی موجود در جامعۀ آن روز به ارزیابی تعامل این گفتمان‌ها با مفهوم عدالتخانه بپردازند. ناگفته روشن است که تلقی‌های متفاوتی از مفهوم عدالتخانه وجود داشت: خواست توده‌های مردم، اصلاح‌قضایی بر بنیان سنت رایج جامعه بود؛ اما افکار و آراء سران‌جنبش متعدد بود؛ بخشی لزوماً راهبردسیاسی نداشتند و به دنبال نظام‌قضائی کارآمد و مستقل بودند، قسمی یک‌باره به دنبال استقرار قانون و مجلس مشروطه بودند. در پی بست نشینی در حرم عبدالعظیم و بی توجهی دولت به مطالبات معترضان طباطبایی خواهان "مجلس‌عدالت" شد و مخالفین دولت "مبعوثان‌ملت" را طلب کردند. نه مجلس طباطبایی لزوماً اصلاح‌قضایی بود و نه مجلس آزادیخواهان حتماً مشروطه. سرانجام سرسختی عین‌الدوله نظرات متعدد سران‌جنبش را در چارچوب گفتمان‌‌واحدی موسوم به "مجلس‌شورای‌ملی" و ایجاد مشروطه متمرکز نمود. .

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده