تاریخ اسلام و ایران - فهرست مقالات

هخامنشیان و دریای سیاه؛ علل و نتایج گسترش قلمرو یک امپراتوری

احمد فضلی نژاد؛ عبد الرسول خیراندیش

دوره 33، شماره 58 ، مرداد 1402

https://doi.org/10.22051/hii.2023.42446.2734

چکیده

در تاریخ ایران باستان، دولت هخامنشیان تجربۀ حاکمیت و حضور درازمدت در سرزمین‏ های پیرامون دریای سیاه را داشت. هخامنشیان که یکی از نخستین امپراتوری‏ های تاریخ بشر را تشکیل دادند، توانستند مرزهای گستردۀ ... بیشتر در تاریخ ایران باستان، دولت هخامنشیان تجربۀ حاکمیت و حضور درازمدت در سرزمین‏ های پیرامون دریای سیاه را داشت. هخامنشیان که یکی از نخستین امپراتوری‏ های تاریخ بشر را تشکیل دادند، توانستند مرزهای گستردۀ خود را در شمال و جنوب و شرق و غرب به دریاها و یا رودهای بزرگ برسانند و از طریق مبادلات تجاری و مناسبات سیاسی بخش ‏های وسیعی از آسیا را به یونانی‏ها بشناسانند. سیاست دریایی هخامنشیان دسترسی به تمام سواحل پیرامون دریای سیاه بود تا هم از تهاجمات اقوام شمالی جلوگیری کنند و هم با حاکمیت بر آسیای صغیر و بهره‏مندی از منابع اقتصادی آن، به رقابت با یونانیان بپردازند. این سیاست یا با عملیات نظامی، یا با انتقال افراد و خاندان‏ های هخامنشی به ایالات آسیای صغیر و یا با فعالیت‏ های بازرگانی و اقتصادی، در سراسر دوران هخامنشیان ادامه یافت. در این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با مطالعۀ کتیبه ‏های هخامنشی و منابع یونانی و همچنین پژوهش ‏های مورخان معاصر، به بررسی چرایی و چگونگی حضور هخامنشیان در حوزۀ دریای سیاه پرداخته شده است. یافته‏ های این پژوهش نشان می‏دهد که هخامنشیان براساس یک برنامۀ مشخص و سپس به علت تحولات و رویدادهای پی‌درپی، در اندیشۀ آن بودند که دریای سیاه را که دریایی پیرامونی برای آنها بود، به دریاچه ‏ای در داخل قلمرو امپراتوری خود تبدیل کنند و تا حدود زیادی نیز در این کار موفق شدند.

مشاهده مقاله

بازاندیشی در سیر تحول مفهوم «بربر» در یونان عصر عتیق (از نبرد ترویا تا جنگ‌های یونانی-پارسی)

امیرحسین مقدّس؛ مرتضی دهقان‌نژاد؛ اسماعیل سنگاری

دوره 32، شماره 56 ، دی 1401، ، صفحه 119-142

https://doi.org/10.22051/hii.2023.42214.2721

چکیده

در متون بازمانده از عصر کلاسیک یونان (حدود 507-323پ.م) به واژه‌ای پُربسامد -به‌ویژه برای اشاره به پارسیان هخامنشی- برمی‌خوریم که امروز هم در ادبیات سیاسی جهان کاربرد دارد: «بربر» یا براساس تلفظ تاریخی ... بیشتر در متون بازمانده از عصر کلاسیک یونان (حدود 507-323پ.م) به واژه‌ای پُربسامد -به‌ویژه برای اشاره به پارسیان هخامنشی- برمی‌خوریم که امروز هم در ادبیات سیاسی جهان کاربرد دارد: «بربر» یا براساس تلفظ تاریخی آن، «بَربَرُس» (βάρβαρος). این واژه که نخستین ‌بار در سرود دوم از «ایلیاد» هومر به‌ صورت βαρβαρόφωνος (= بربر-زبان/ بربر-آوا) برای اشاره به کاریاییان به ‌کار رفته است، تنها دلالت بر «ناهم‌سانیِ زبانی» داشت و «بیگانه» معنا می‌داد. طی سدۀ هفتم تا ششم پیش ‌از‌ میلاد، استعمال این واژه فزونی یافت و از آن نه ‌تنها برای «دیگری‌سازی»[1] زبانی، بلکه برای اشاره به «تمایزاتِ فرهنگی» و «ارزش‌گذاری نظام اجتماعی اغیار» استفاده شد. در پژوهش پیش ‌رو، نگارندگان بر آن بوده‌اند تا با تدقیق در ایلیاد هومر و پاره‌نوشته‌های یونانی بازمانده از سدۀ ششم پیش ‌از ‌میلاد (عصر عتیق: حدود 800-507پ.م)، دلالت‌های معنایی واژۀ بربر را -به‌ مثابه مفهومی غیریّت‌ساز- وا پژوهیده، نقاط عطف تحول آن را برجسته سازند. یافته‌های پژوهش حاضر که با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و با بهره‌گیری از روش تبیین عقلانی فراهم آمده، نشان می‌دهد که واژۀ بربر از همان سپیده‌دمان یادکردش در چکامۀ هومر، با دلالت‌های (تلویحاً یا صراحتاً) منفی عجین بوده است. همچنین با اصلاحات سولون در آتن و رشد فزایندۀ «به‌‌بردگی‌‌گیری» غیریونانیان در جهان یونانی سدۀ ششم پیش ‌از‌ میلاد، رفته‌رفته مرز میان دو مفهوم «بربر» و «برده» برداشته شد و تحقیر «بردگان بربر» به شکل‌گیری ایدۀ «برتری یونانی بر غیریونانی» انجامید. [1]. Othering

اسکندر مقدونی و خاطرۀ تاریخی کورش بزرگ

عادل اله یاری

دوره 32، شماره 54 ، تیر 1401، ، صفحه 15-37

https://doi.org/10.22051/hii.2022.32083.2275

چکیده

مورخان اسکندر گزارش داده‌اند فاتح مقدونی هنگام گشودن سرزمین های ایرانی، به خاطرۀ کورش بزرگ بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشیان، ادای احترام می کرد. اینکه نابود کنندۀ فرمانروایی هخامنشیان هواخواه ... بیشتر

فرمانروایی ساسانیان بر سوریه در دورۀ خسرو پرویز (628-604م)

احمد الحواط؛ محمد تقی ایمان پور

دوره 32، شماره 53 ، فروردین 1401، ، صفحه 31-54

https://doi.org/10.22051/hii.2022.38245.2564

چکیده

حاکمیت ساسانیان بر سوریه در دوران خسرو پرویز(۶۲۸- ۶۰۴ م) یکی از موضوعات بحث‌شده بین پژوهشگران تاریخ باستان در طول صد سال گذشته بوده است. بسیاری از آنان دوران فرمانروایی ساسانیان بر سوریه در زمان خسرو ... بیشتر

فرّه بانوگِ گیهان/ هزار نوروز و مهرگان

شهرام جلیلیان

دوره 32، شماره 53 ، فروردین 1401، ، صفحه 55-77

https://doi.org/10.22051/hii.2022.37935.2545

چکیده

در منابع عربی سده‌های نخستین اسلامی، گهگاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی به زبان‌های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش دربارۀ تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این ... بیشتر در منابع عربی سده‌های نخستین اسلامی، گهگاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی به زبان‌های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش دربارۀ تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این منابع، کتاب ارزشمند نِهایَهُ الأِرَب فی اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَبِ است که تاریخ تألیف آن، نام نویسندۀ متن عربی و نیز مترجم آن به زبان فارسی، همگی ناشناخته‌اند. نویسندۀ ناشناختۀ این کتاب، گاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی را به زبان پهلوی یا فارسی می‌آورد که در نوع خود کمیاب و البته از نظر زبانی و تاریخی بسیار سودمند است و یکی از آنها بازگویی نوشتۀ فارسی روی سکه‌های درهم و دینار شاهبانو همای چهرآزاد کیانی است که در آن آمده است: بخر (= بخور) بانو جهان هزار سال نوروز و مهرجان. پیش از این پژوهندگان تاریخ زبان فارسی، با اشاره به اسطوره‌ای بودن همای چهرآزاد، این نوشته را یکی از شعرهای هجایی دورۀ ساسانیان انگاشته‌اند که احتمالاً در دورۀ بوران (631-630م)، دختر خسرو دوم (628-590م) سروده شده است. در این پژوهش تلاش شد با نگاه دوباره‌ای به گزارش نِهایَهُ الأِرَب و نیز نوشتۀ روی سکه‌های ساسانیان، پیشنهاد تازه‌ای دربارۀ کاربرد این نوشته و مفهوم آن مطرح شود و نشان داده شد که این نوشته احتمالاً پژواکی از نوشتۀ سکه‌های درهم و دینار شاهبانو بوران است.

اهمیت و جایگاه کوهستان الوند در دوره اشکانی با استناد به یافته های تاریخی و باستان شناختی

اسماعیل همتی ازندریانی؛ یداله حیدری باباکمال؛ حمید دیداری

دوره 31، شماره 52 ، بهمن 1400، ، صفحه 193-224

https://doi.org/10.22051/hii.2021.34025.2373

چکیده

همدان در غرب ایران یکی از مناطق مهم در مطالعات تاریخی و باستان شناسی در ادوار مختلف، از جمله دوره اشکانی بوده است. با بررسی متون تاریخی مشخص می شود که هرگاه نامی از همدان برده شده، بلافاصله از کوهستان ... بیشتر همدان در غرب ایران یکی از مناطق مهم در مطالعات تاریخی و باستان شناسی در ادوار مختلف، از جمله دوره اشکانی بوده است. با بررسی متون تاریخی مشخص می شود که هرگاه نامی از همدان برده شده، بلافاصله از کوهستان الوند یاد شده و درواقع، نام هگمتانه یا اکباتان هیچ‌گاه بدون کوهستان الوند ذکر نشده است. با توجه به اهمیت موضوع، پرسش های مهمی مطرح شده است؛ از جمله آنکه مهم‌ترین آثار دوره اشکانی شناسایی شده در ارتفاعات کوهستان الوند کدامند؟ آثار دوره اشکانی شناسایی شده در کوهستان الوند با آثار کدام منطقه و دوره شباهت دارند؟ دلایل شکل گیری و ایجاد این آثار در ارتفاعات کوهستان الوند چیست؟ ماهیت پژوهش حاضر بنیادی است و رویکرد آن توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای است. مهمترین آثار شناسایی شده در کوهستان الوند عبارتند از نگارکندهای نویافته دشت میشان و دره یخچال است که با نگارکندهای منطقه الیمایی در دوره اشکانی، نظیر تنگ سروک II، نقش ضلع شرقی تنگ سروک IV و سنگ ماهی شباهت دارد. از سایر آثار کوهستان الوند در دوره اشکانی، میتوان به قلعۀ تاریخی «قزلر قلعه سی» اشاره کرد که با موقعیت استراتژیک، در منتهی الیه شرقی کوهستان الوند واقع است. این قلعه در تأمین امنیت مسیرهای ارتباطی منتهی به شهر اکباتان نقش کلیدی داشته است.

وضعیت زنان در نظام اجتماعی ساسانیان در عصر پسامزدکی و تأثیر آن در تألیف ارداویراف‌‌نامه

محمد بهرامی؛ شهناز حجتی نجف ابادی

دوره 31، شماره 51 ، آبان 1400، ، صفحه 73-95

https://doi.org/10.22051/hii.2020.32341.2284

چکیده

مطابق محتوای کتب فقهی و حقوقی تدوین‌یافته در دورۀ ساسانی و طبق نظر محققان این حوزه، جنسیت یکی از ملاک‌ها و معیارهایی بوده که باعث ایجاد تفاوت میان وضعیت حقوقی افراد جامعه ‌شده، به‌طوری که وظایف و حقوق ... بیشتر مطابق محتوای کتب فقهی و حقوقی تدوین‌یافته در دورۀ ساسانی و طبق نظر محققان این حوزه، جنسیت یکی از ملاک‌ها و معیارهایی بوده که باعث ایجاد تفاوت میان وضعیت حقوقی افراد جامعه ‌شده، به‌طوری که وظایف و حقوق زن در ساختارها و نهادهای اجتماعی مطابق با قوانین حقوقی و جایگاه فرودستی زنان نسبت به مردان را نشان می‌‌دهد این برتری مردان نسبت به زنان در محتوای برخی متون این دوره چون متن ارداویراف‌نامه که متعلق به قرن ششم میلادی و زمان حکومت خسرو انوشیروان (531-579م) بوده است، کاملاً مشهود به‌ نظر می‌‌رسد. غالب محتوای این متن پیشگویانه، ناظر بر شرح مجازات‌های دوزخی زنانی است که در عرصۀ روابط خانوادگی و زناشویی قصور کرده یا مرتکب گناه شده‌‌اند. از طرفی مزدک نگاه ویژه و البته ساختارشکنانه‌‌ای به زنان داشته است. منابع رسمی ساسانی، شعارها و اهداف مزدک دربارۀ زنان را منفی ارزیابی کرده‌‌اند، اما به‌دنبال رویکرد خاص مزدک به زنان جامعه، ذیل شعار مساوات‌‌خواهی برای همگان، آزادی‌هایی به زنان اعطا شد که پیامد آن، رفتارهای هنجارشکنانه‌‌ای از سوی مردمان عموماً طبقات پایین جامعه بوده که در نهایت منجربه بروز بی‌نظمی و فساد می‌شود. در این مقاله تلاش بر این است بر اساس منابع اوستایی و پهلوی و منابع فارسی و عربی در بطن نظام اجتماعی ایران، تولید متن ارداویراف‌نامه را واکنشی اصلاحی از سوی دین‌‌مردان و صاحبان حکومت در برابر بی‌نظمی‌‌‌‌ها و فساد ناشی از نشر تعالیم مزدکی در جامعۀ ایران نشان داده شود و معلوم شود که تولید این متن، اقدام اصلاحی و هدفمند در راستای اصلاحات اجتماعی خسرو انوشیروان جهت اعاده و احیای نظم در جامعه، بعد از قیام مزدک بوده است.

کاربرد نقشه‌ها و مستندات تاریخی در مکان‌یابی و فهم ساختار فضایی شهرهای باستانی؛ مطالعۀ موردی شهر ری در قرون نخستین اسلامی

محسن سعادتی

دوره 31، شماره 51 ، آبان 1400، ، صفحه 121-148

https://doi.org/10.22051/hii.2021.35428.2446

چکیده

استفاده از محتوای پژوهش‌های منتشرشده و بهره‌گیری از نقشه‌های ارائه‌شده در این پژوهش‌ها، یکی از مهم‌ترین مسیرها برای دریافت و درک درست از موقعیت شهرهای باستانی و تحلیل فضایی آنها است. این پژوهش بر ... بیشتر استفاده از محتوای پژوهش‌های منتشرشده و بهره‌گیری از نقشه‌های ارائه‌شده در این پژوهش‌ها، یکی از مهم‌ترین مسیرها برای دریافت و درک درست از موقعیت شهرهای باستانی و تحلیل فضایی آنها است. این پژوهش بر آن است تا با استناد به مستندات و نقشه‌های تاریخی، از جمله نقشه‌های رابرت کرپورتر و پاسکال کُوست، ولفرام کلایس، تصاویر هوایی اریک اشمیت و نقشۀ حسین کریمان، موقعیت جغرافیایی شهر باستانی ری و ساختار شهری آن را شناسایی کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به تحلیل محتوای منابع و متون منتشرشده به سرانجام رسیده است. به‌طور کلی نقشه‌ها و مستندات تاریخی در جایابی و مکان‌یابی شهر ری در قرون نخستین اسلامی نقش به‌سزایی را ایفا می‌کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برخی از نقشه‌ها دارای نواقصی هستند که باید در کنار هم مطالعه شوند. با مطالعۀ این مستندات مشخص شد که کهندژ در شمال شهر و در امتداد کوه طبرک قرار داشته است. منطقۀ شارستان نیز در جنوب کهندژ به‌وسیلۀ حصار و بارویی مجزا شده است. بخش حومه و ربض شهر نیز به‌وسیلۀ بارو و حصاری مستحکم محصور شده است. این حصار و بارو در غرب با عبور از کنار قلعه‌ای در شمال غرب، بقعۀ امامزاده عبدالله را احاطه کرده و در ادامه در جنوب با عبور از قلعۀ گبری به‌عنوان دروازۀ جنوبی شهر به دامنه‌های غربی شهر منتهی می‌شود. بر اساس مطالعه و بررسی نقشه‌ها و مستندات تاریخی شهر در بخش‌های جنوبی و غربی پیشرفت و گسترش یافته است.

سرعت سفر زمینی در روزگار شاهنشاهی اشکانی (از سده اول قبل از میلاد تا سده سوم میلادی)

رضا اردو؛ روزبه زرین کوب

دوره 31، شماره 50 ، تیر 1400، ، صفحه 17-44

https://doi.org/10.22051/hii.2021.33617.2347

چکیده

در اسناد تاریخی و روایات مورخان کلاسیک، درباره حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان‌ها در روزگار اشکانیان گزارش‌هایی دیده می‌شود که در آن ها زمان شروع حرکت یا پایان یا هر دو بیان شده یا این زمان قابل محاسبه ... بیشتر در اسناد تاریخی و روایات مورخان کلاسیک، درباره حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان‌ها در روزگار اشکانیان گزارش‌هایی دیده می‌شود که در آن ها زمان شروع حرکت یا پایان یا هر دو بیان شده یا این زمان قابل محاسبه است. از طرفی، برخی گزارش‌ها مانند سفرنامه‌ها و اسناد مشابه، مسافت میان نقاط مختلف شاهنشاهی اشکانی را در اختیار خواننده قرار داده‌ است. این دو گونه اطلاعات -یعنی مدت‌زمان سفر و میزان مسافت- داده‌های لازم برای محاسبه سرعت حرکت چاپارها، سپاهیان و کاروان‌ها را در دسترس قرار می‌دهد. گردآوری این اطلاعات پراکنده و محاسبه سرعت سفر، در راستای پاسخ به این پرسش است که میزان سرعت سفر زمینی در روزگار شاهنشاهی اشکانی از سده اول قبل از میلاد تا سده سوم میلادی چقدر بوده است. در این میان، نادقیق بودن برخی داده‌ها و همچنین دشوار یا ناامن بودن بعضی راه‌ها، جای خطایی برای محاسبات جاری گذاشته است تا محاسبات در نهایت به صورت دامنه‌ای ارائه شود. با روش بررسی موردی و تطبیق محاسبات با سرعت‌هایی که پیش از آن ضبط شده، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که دامنه سرعت حرکت چاپارها میان ۸۰ تا ۲۷۷ کیلومتر در شبانه‌روز، دامنه سرعت لشکرکشی‌ها بین ۱۰ تا ۴۰ کیلومتر در شبانه‌روز و بازه سرعت برای کاروان‌های تجاری ۴۰ تا ۶۰ کیلومتر در شبانه‌روز و برای هیئت‌های سیاسی ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در شبانه‌روز بوده است.

تحلیلی بر نقش عوامل جغرافیایی در جنگ های ایران و یونان در دوران هخامنشی

مهسا ویسی؛ سیاوش اولیایی

دوره 31، شماره 50 ، تیر 1400، ، صفحه 165-187

https://doi.org/10.22051/hii.2021.32692.2306

چکیده

جنگ های ایران و یونان در دوران هخامنشی که در زمان پادشاهی داریوش بزرگ و جانشینش خشایارشا اتفاق افتاد، از جمله مباحث بسیار مهم تاریخی است که بنا به دلایلی پارسیان در این جنگ ها ناکام ماندند. از جمله ... بیشتر جنگ های ایران و یونان در دوران هخامنشی که در زمان پادشاهی داریوش بزرگ و جانشینش خشایارشا اتفاق افتاد، از جمله مباحث بسیار مهم تاریخی است که بنا به دلایلی پارسیان در این جنگ ها ناکام ماندند. از جمله عوامل بسیار تأثیرگذار در هر جنگی مباحث جغرافیایی منطقۀ نبرد است. در پژوهش پیش رو نقش عوامل جغرافیایی در عملکرد هخامنشیان در مقابل یونانیان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. هدف از انجام این پژوهش تحلیل چگونگی تأثیر عوامل جغرافیایی اعم از نظامی و طبیعی در جنگ های ایران و یونان و نتایج تصمیم گیری های فرماندهان نظامی هخامنشی بدون توجه به این عوامل در این جنگ‌ها است. در این مقاله تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که هخامنشیان در حملات خود به یونان در چه دام‌های جغرافیایی گرفتار شدند که بر نتیجۀ نبرد تأثیرگذار بود. نتایج بررسی حاکی از آن است که با وجود آنکه هخامنشیان در حملات خود بسیاری از جوانب را در نظر گرفته بودند، اما در چندین موقعیت در رابطه با در نظر گرفتن و شناسایی موانع جغرافیایی سهل‌انگاری کردند که بر نتیجۀ نبرد تأثیر گذاشت. نگارندگان مقالۀ حاضر گردآوری داده ها را از طریق مطالعات کتابخانه ای به سرانجام رسانده و نتایج را از طریق تحلیل توصیف تاریخی ارائه داده‌اند.

حضور هخامنشیان در ایونیه: از پایان جنگ پلوپونزی تا صلح آنتالکیداس (404-387 پ.م)

کلثوم غضنفری؛ بهرام روشن ضمیر

دوره 31، شماره 49 ، فروردین 1400، ، صفحه 93-117

https://doi.org/10.22051/hii.2021.32815.2312

چکیده

برخلاف نبردهای پارسیان و یونانیان در دورۀ داریوش و خشایارشا، گزارش نبردها در دوره‌های سپسین (اردشیر یکم، داریوش دوم، اردشیر دوم) با روایاتی آشفته، فرعی و پراکنده در منابع یونانی به یادگار مانده‌اند. ... بیشتر برخلاف نبردهای پارسیان و یونانیان در دورۀ داریوش و خشایارشا، گزارش نبردها در دوره‌های سپسین (اردشیر یکم، داریوش دوم، اردشیر دوم) با روایاتی آشفته، فرعی و پراکنده در منابع یونانی به یادگار مانده‌اند. پس از برقراری صلح موسوم به «کالیاس» در سال 449 پ.م. میان پارس و آتن، تاریخ‌نگاری آتنی توجه خود را از هخامنشیان برگرداند و معطوف به رقیب یونانی‌اش اسپارت کرد. به این ترتیب، تا شصت سال بعد، یعنی تا زمان صلح موسوم به «آنتالکیداس» (صلح شاه) با یک بی‌توجهی عمدی نسبت به حضور پیگیرانۀ هخامنشیان در جبهه‌های غربی و دخالت‌های آن دولت در امور جهان یونانی مواجه‌ایم. منابعِ متأخر تاریخی نیز رخدادهای این دوره را از دریچۀ چشم تبلیغاتی سدۀ چهارم پیش از میلاد آتن که مقتضیات و محدودیت‌های خاص خود را ‌داشت، نگریستهاند و پژوهش‌های جدید نیز اگرچه تلاش درخوری در نور افشاندن به نکات تاریک و مبهم این دوره داشته‌اند، تقریباً همه از زاویه‌ای یونان‌شناسانه و اکثراً یونان‌محورانه به کشاکش پارس و قدرت‌های یونانی نگاه کرده‌اند. پرسش اصلی این پژوهش دربارۀ تداوم نفوذ دولت هخامنشیان در ایونیه و غرب آسیای صغیر در دورۀ پس از جنگ پلوپونزی تا صلح 387 پ.م است. بر پایۀ این پژوهش، به نظر می‌رسد برخلاف آنچه که بسیار گفته شده است، این پیروزی‌ها صرفاً با طلا و رشوه و تنها با تحمیل صلح شاه به‌دست نیامده بود و هخامنشیان با ترکیبی از جنگ و دیپلماسی در طول دهه‌ها به این موفقیت نائل شدند.

الگوهای معیشتی ساسانیان در شهرستان دره‌شهر با استناد به متون تاریخی و جغرافیایی و شواهد باستان‌شناختی

اکبر شریفی نیا؛ یعقوب محمدی فر؛ اسماعیل همتی ازندریانی

دوره 30، شماره 48 ، دی 1399، ، صفحه 153-180

https://doi.org/10.22051/hii.2020.26793.2035

چکیده

در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشتۀ مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستانشناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان درهشهر از توابع استان ایلام، از جمله ... بیشتر در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشتۀ مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستانشناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان درهشهر از توابع استان ایلام، از جمله مناطقی است که بیشترین دورۀ استقراری به لحاظ تراکم آثار در آن مربوط به دورۀ ساسانی (117 اثر) است. در این پژوهش برآنیم با تلفیق و تطبیق شواهد باستانشناختی و اطلاعات محیطی با محتوای متون جغرافیایی، الگو یا الگوهای معیشتی ساکنان ساسانی شهرستان درهشهر را استنباط و ارائه کنیم. با استناد به شواهد باستانشناختی، برآیند پژوهش نشان میدهد که در دورۀ ساسانی مهم‌‎ترین الگوهای معیشتی متناسب با جغرافیای طبیعی منطقه، ابتدا کشاورزی آبی و سپس کشاورزی دیم و دامداری (کوچ‌روی عمودی) بوده است. در نتیجه، میان نتایج تحلیل دادههای باستانشناختی و محتوای متون تاریخی و جغرافیایی در بحث کشاورزی این منطقه (فراوانی آب و حاصلخیزی خاک) همخوانی نزدیکی وجود دارد. علاوه بر این، با استناد به مطالعات قومباستانشناسی، در این دوران در بخش کشاورزیِ آبی استفاده از کانال و برای مناطق دیم استفاده از تراسهای سنگی رایج بوده است. این پژوهش به لحاظ ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی- تحلیلی و اطلاعات آن براساس مطالعات میدانی و کتابخانهای گردآوری شده است.

تمدن جیرفت (براساس متون میخی بین‌النهرینی و کشفیات باستان‌شناختی در محوطه‌های باستانی ورامین و کنارصندل جیرفت)

نصیر اسکندری؛ ماسیمو ویداله؛ علی اکبر مسگر؛ مژگان شفیعی؛ میثم شهسواری؛ فرانسوا دوسه؛ اکبر عابدی؛ سلمان انجم روز؛ علی شهدادی

دوره 30، شماره 47 ، آبان 1399، ، صفحه 11-29

https://doi.org/10.22051/hii.2020.31042.2234

چکیده

تمدن تازه کشف شدۀ جیرفت واقع در حوزه فرهنگی هلیل‌رود، نشان از جایگاه ارزشمند تاریخی این بخش از فلات ایران در دوران آغاز تاریخی دارد. گلنوشته های به زبان میخیِ به دست آمده از جنوب بین‌النهرین (عراق ... بیشتر تمدن تازه کشف شدۀ جیرفت واقع در حوزه فرهنگی هلیل‌رود، نشان از جایگاه ارزشمند تاریخی این بخش از فلات ایران در دوران آغاز تاریخی دارد. گلنوشته های به زبان میخیِ به دست آمده از جنوب بین‌النهرین (عراق امروزی)، از مکانهای متعددی مربوط به هزاره سوم و دوم پیش از میلاد نام میبرند که برخی از آنها در ایران جایابی شده اند. جای نام[1] «مارهاشی» یک از این مکان هاست که هنوز بر سر محل امروزی آن نظرات فراوانی ارائه شده است. امروزه بیشتر پژوهشگران بر این باورند که جاینام مارهاشی در حوزۀ تمدنی هلیل‌رود قرار داشته است. براساس گاه‌نگاری متون سومری، در زمان پادشاهان اکد و سلسلۀ سوم اور (سومر جدید) ارتباط تنگاتنگی میان این منطقه از ایران و جنوب بین‌النهرین وجود داشته است. در این مقاله به بررسی روابط تمدن جیرفت و بین‌النهرین پرداخته شده و ضمن بررسی محل جاینام مارهاشی و تطبیق آن با تمدن جیرفت، براساس پژوهشهای جدید باستان‌شناسیِ صورت‌گرفته در جیرفت (محوطه های باستانی کنارصندل و ورامین)، به ریشه و وضعیت فرهنگی جنوب کرمان پیش از زمان ظهور نام مارهاشی در متون بین‌النهرینی نیز پرداخته شده است. این پژوهش نشان داد که پیش از ظهور نام مارهاشی در متون بین‌النهرین در قرن 23 پیش از میلاد، به مدت دست‌کم یک هزاره ارتباط تنگاتنگی میان دو منطقۀ جنوب کرمان و جنوب بین‌النهرین وجود داشته است که در متون بین‌النهرین بدان اشاره نشده و تنها مدارک باستان‌شناسی گواه این مدعاست. [1]. Toponym

پیامبری در جامۀ زندیقان (تأملی در خوانش های چندگانه از جنبش مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین)

شهناز حجتی نجف ابادی؛ جعفر نوری

دوره 30، شماره 47 ، آبان 1399، ، صفحه 87-108

https://doi.org/10.22051/hii.2020.31762.2263

چکیده

در بازنمایی و روایت مجدد نهضت دینی مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین، سه رویکرد عمده قابل شناسایی است که جز در برخی روایتهای معدود، این بازنمایی (دست‌کم در دو رویکرد) با مفهومی کانونی، یعنی مفهوم ... بیشتر در بازنمایی و روایت مجدد نهضت دینی مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین، سه رویکرد عمده قابل شناسایی است که جز در برخی روایتهای معدود، این بازنمایی (دست‌کم در دو رویکرد) با مفهومی کانونی، یعنی مفهوم «زندیق» صورتبندی شده است. این سه رویکرد عبارت است از: نخست رویکرد گذار آگاهانه و مختصرگویی، مبتنی بر نگرشها و روایت‌هایی با محتوای ضد زندیقیگری، با نمایندگان برجستهای چون طبری، ابوحنیفه دینوری، مسکویه و ابن‌اثیر؛ دوم رویکردی تاریخی- کلامیو مبتنی بر خوانشی بدعتگرایانه از جنبش مانیبا عالم-‌مورخان تأثیرگذاری چون ابوریحان بیرونی، مقدسی، ثعالبی، یعقوبی و خواجه نظامالملک طوسی؛ سوم رویکردی نسبتاً توصیفی-تاریخی با میزان به نسبت کمتری از ارزش‌داوریها با مورخانی چون مسعودی و گردیزی. این سه رویکرد، در یک درهمتنیدگی عمیق با فضای گفتمانی این عصر، مجموعهای از گزارهها و روایتها را حول محور مسئلۀ مانی میآفرینند که این شخصیت و جنبش دینی او، نقطۀ کانونی آنها به شمار میرود. مسئلۀ این پژوهش تبیین چرایی و چگونگی بازنمایی جنبش دینی مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین است؛ با این فرضیه که وجوه مختلف این بازخوانی، محصول فضای سیاسی، کلامی و فرهنگی این دوره و همچنین انگارهها، روشها و بینشهای مورخان این دوره بوده است.

مناسبات ایران وچین در دوره ساسانی و تاثیر آن بر فرهنگ چین با استناد به منابع چینی

حمیدرضا پاشازانوس

دوره 30، شماره 45 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 9-35

https://doi.org/10.22051/hii.2020.24421.1912

چکیده

به‌طور کلی مناسبات چین و ایران در دورۀ ساسانی را میتوان به دو دوره تقسیم کرد: از ابتدا تا حکومت یزدگرد سوم و از حکومت یزدگرد و پناهندگی بازماندگانش به دربار تانگ در چین. روابط چین و ایران پیش از حکومت ... بیشتر

چگونگیِ به شاهی رسیدن یزدگرد سوم (ارزیابی منابع تاریخی با تاکید بر شاهنامه)

زاگرس زند

دوره 30، شماره 45 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 87-106

https://doi.org/10.22051/hii.2020.26605.2024

چکیده

بسیاری از منابع عربی- فارسی و منابع خارجی به آغاز پادشاهی یزدگرد پرداختهاند که در این روایات آشفتگی و ناهماهنگی نیز دیده میشود. در این پژوهش دادهها و جزئیات تاریخیِ این منابع سنجش و تحلیل شده ... بیشتر بسیاری از منابع عربی- فارسی و منابع خارجی به آغاز پادشاهی یزدگرد پرداختهاند که در این روایات آشفتگی و ناهماهنگی نیز دیده میشود. در این پژوهش دادهها و جزئیات تاریخیِ این منابع سنجش و تحلیل شده و همچنین تفاوتها و همانندیهای آنها آشکار شده است. شاهنامه نیز یکی از منابع تاریخ ساسانیان است و فردوسی با امانتداری و دقت، روایت منبع خود را با جزئیات به نظم کشیده است. برخی ایران‌شناسان بر ارزش تاریخی شاهنامه پافشاری کرده، اما گروهی آن را غیرتاریخی دانستهاند. فردوسی در این بخش، به منبعِ خود شاهنامۀ ابومنصوری وفادار بوده و با وجود محدویتهای وزن، زبانِ منظوم و نیز چارچوب روایی/داستانی، امانتدارانه و دقیق جزئیات را روایت کرده است. بسیاری از دادههای منابع دیگر نیز در شاهنامه وجود دارد که برخی از آنها را فقط فردوسی گزارش کرده است. دیگر منابع، تاریخ بر تختنشینی یزدگرد را که فردوسی ثبت کرده است، نیاوردهاند. آشفتگیهای داخلی و ورود تازیان به مرزها، در آغاز داستان و گفت‌وگوها به خوبی آشکار است. روایت موجود در خداینامه با یک میانجی به شاهنامه راه یافته و از نگرشهای غیرایرانی پیراسته است. این پژوهش میتواند برای پژوهشهای این حوزه سودمند باشد و جایگاه شاهنامه را در منابع تاریخی ساسانیپژوهی معتبرتر سازد.

بررسی جایگاه و اهمیت قلعه ساسانی شاه جُغَل (جِقِلَه) بروجرد در حفظ امنیت راه‌های منطقه زاگرس مرکزی

موسی سبزی؛ اسماعیل همتی ازندریانی؛ کاظم امیدی

دوره 29، شماره 44 ، اسفند 1398، ، صفحه 35-54

https://doi.org/10.22051/hii.2019.24087.1892

چکیده

قلعۀ «شاه‌ جُغَل» یا «جِقِلَه»[1] یکی از قلعه های کوهستانی منطقۀ زاگرس مرکزی است. موقعیت مکان گزینی آن به گونه ای است که بر سر یکی از مسیرهای ارتباطی دشت بروجرد به خرمآباد قرار ... بیشتر قلعۀ «شاه‌ جُغَل» یا «جِقِلَه»[1] یکی از قلعه های کوهستانی منطقۀ زاگرس مرکزی است. موقعیت مکان گزینی آن به گونه ای است که بر سر یکی از مسیرهای ارتباطی دشت بروجرد به خرمآباد قرار دارد و در کوه‌های غربی دشت «سیلاخور» در دهانۀ تنگه «دره بیداد» بر بالای محیطی صخرهای ساخته شده است. از این قلعه اتاقک ها، آب انبار و راه پله هایی جهت دسترسی به آن و برخی آثار سفالی باقی مانده است. نکتۀ قابل تأمل در مورد این قلعه، مکان گزینی و قرارگیری آن در ارتفاعاتی مشرف به محیط پیرامونی است. بر این اساس، میتوان سؤالات کلیدی را با در نظر گرفتن بقایای معماری موجود و یافته های سطحی چنین مطرح کرد که: این قلعه مربوط به کدام دورۀ تاریخی است و ماهیت کاربری آن چیست؟ نگارندگان این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش میدانی (بررسی، مستندنگاری و مطالعات باستان شناختی) و مطالعات کتابخانه ای، درصدد ارائۀ پاسخی منطقی و علمی به سؤال مورد نظر بودند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این قلعه بیش از هر چیزی کاربری امنیتی در جهت تأمین امنیت راه های ارتباطی-تجاری منطقه شرقی زاگرس مرکزی را داشته است. همچنین می‌توان گفت با در نظر گرفتن شواهد باستان‌شناختی، این قطعه مربوط به دورۀ ساسانی است.[1]. Jeqela

راه‌های ارتباطی بخش غربی استان لرستان (طرهان) در دورۀ ساسانی و سده‌های آغازین اسلامی (با تأکید بر مسیرهای بهاره)

یونس یوسف وند؛ جواد نیستانی

دوره 29، شماره 44 ، اسفند 1398، ، صفحه 165-193

https://doi.org/10.22051/hii.2019.27054.2051

چکیده

مسیرهای تاریخی ولایت «طرهان/طرحان» در جنوب غرب استان لرستان، از راههای برون‌منطقه ای پرتردد و مهم بود. از مهم‌ترین این مسیرها، محور ارتباطی کرمانشاه به خوزستان در دورۀ ساسانی و سدههای ... بیشتر مسیرهای تاریخی ولایت «طرهان/طرحان» در جنوب غرب استان لرستان، از راههای برون‌منطقه ای پرتردد و مهم بود. از مهم‌ترین این مسیرها، محور ارتباطی کرمانشاه به خوزستان در دورۀ ساسانی و سدههای آغازین اسلامی است که آثار معماری ارزشمندی در آن ساخته شده است.اهداف پژوهش حاضر، مطالعۀ قابلیت های ارتباطی منطقۀ طرهان و بررسی تأثیر جغرافیا، اقلیم و آب‌و‌هوای منطقه در چگونگی انتخاب مسیرها و تحلیل سازمان فضایی بناهای مرتبط با آن است. رویکرد تحقیق تاریخی-تحلیلی است و گردآوری یافته ها با مطالعۀ میدانی و جست‌وجو در منابع کتابخانه ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که وضعیت جغرافیایی و اقلیمی منطقه سبب شکل گیری دو مسیر بهاره و پاییزه در منطقه شده بود. این راه ارتباطی علاوه بر برقراری ارتباط خوزستان با مناطق شمال و شمال ‌غرب ایران از طریق طرهان، نقش زیادی در برقراری امنیت ناحیه و پایداری استقرارهای آن نیز داشته است. از دیگر نتایج این پژوهش، شناسایی بخش زیادی از جاده های سنگفرش در مناطق کوهستانی، تعدادی قلعه –که به منظور حفاظت از راه‌ها و کاروانها ساخته شده بودند-، ایستگاه های بینراهی با کارکرد خدماتی-رفاهی، آبانبار، کاروان‌سرا/ منزلگاه و همچنین کتیبه هایی از دوره اسلامی است که برای اولین بار در این پژوهش شناسایی و معرفی شده‌اند.

نقش طلا در جامعه و فرهنگ عصر ساسانی

فرهاد نام برادرشاد

دوره 28، شماره 40 ، اسفند 1397، ، صفحه 176-190

https://doi.org/10.22051/hii.2019.23793.1878

چکیده

اردشیر بنیانگذار حکومت ساسانی، ساختار اداری نوینی برای حکومت ایجاد کرد. شاهان ساسانی به مانند اسلاف پارسی‌شان، سکه نقره و طلا ضرب می کردند. طلا در حکم واحد پولی دوم، در کنار و کمک‌کار نقره بود. ... بیشتر

تحول ساختارِ اداری و اقتصادی مصر در عصر هخامنشیان

محمد ملکی

دوره 28، شماره 39 ، آذر 1397، ، صفحه 87-106

https://doi.org/10.22051/hii.2018.17818.1506

چکیده

فتح مصر توسط هخامنشیان و استقرار و استمرار حکومت آنان بر این سرزمین باستانی، توجه مورخان آن دوره را بر‌انگیخته است؛ و به همین سبب، هریک با توجه به داده‌ها و نیز تمایلات سیاسی خود، ارزیابی و گزارشی از ... بیشتر

مبانی و ریشه‌های مشروعیت شاه در دورۀ اشکانی

فرشید نادری

دوره 28، شماره 39 ، آذر 1397، ، صفحه 107-131

https://doi.org/10.22051/hii.2018.19561.1600

چکیده

اشکانیان در هنگامۀ حساسی پادشاهی خود را بنیان نهادند. سلوکیان به‌عنوان جانشینان اسکندر، بخش بزرگی از آسیا را در تصرف خود داشتند و یونانی‌گری یا همان «هلنیسم» در اجزای گوناگون زندگی ازجمله ... بیشتر اشکانیان در هنگامۀ حساسی پادشاهی خود را بنیان نهادند. سلوکیان به‌عنوان جانشینان اسکندر، بخش بزرگی از آسیا را در تصرف خود داشتند و یونانی‌گری یا همان «هلنیسم» در اجزای گوناگون زندگی ازجمله سیاست، فرهنگ و هنر نفوذ کرده بود. در چنین شرایطی اشکانیان که دارای ریشه‌های قبیلگیِ استواری بودند، تلاش خود را به‌منظور بیرون‌راندن سلوکیان از سرزمین ایران و بنیان‌نهادن یک دودمان شاهی نوین آغاز کردند. در این میان، ارشَک، بنیادگذار پادشاهی اشکانی نقش اساسی و سرنوشت‌سازی را برعهده داشت. پادشاهی نوبنیاد اشکانی نیازمند کسب وجهه و مشروعیت سیاسی بود. در این فرایند با توجه به زمانۀ حساس و دشوار اشکانیان، مبانی و ریشه‌های مشروعیت پادشاه به‌آرامی در حال شکل‌گرفتن و تکوین بود. مقالۀ پیش‌ِروی در تلاش است اجزای پیچیده، درهم‌تنیده و چندوجهی مشروعیت سیاسی در دورۀ اشکانی را مورد بررسی قرار دهد. براساس نتایجِ به‌دست‌آمده، مهم‌ترین مبانی و بنیان‌های مشروعیت و مقبولیت پادشاه در دورۀ اشکانی عبارت‌ بودند از: سنت‌های قبیلگی و دودمانی که بازتاب اساسی آن را در شخصیت ارشَک می‌توان جست، سنت‌های کهن ایرانی و به‌شکل مشخص خود سنت‌های شاهانۀ هخامنشی و سنت‌های مشروعیت‌بخش یونانی و به تعبیر درست‌تر آن سلوکی.

اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا

شهرام جلیلیان

دوره 28، شماره 37 ، خرداد 1397، ، صفحه 35-56

https://doi.org/10.22051/hii.2017.14894.1333

چکیده

در دورة ساسانیان که دین و پادشاهی همچون دو برادر همزاد انگاشته می‌شدند، پادشاهان ساسانی به‌ویژه پس از تاج‌گذاری و یا پیروزی در نبردها، پیشکش‌های شاهانه‌ای به آتشکده‌ها و پرستشگاه‌های زردشتی می‌بخشیدند ... بیشتر در دورة ساسانیان که دین و پادشاهی همچون دو برادر همزاد انگاشته می‌شدند، پادشاهان ساسانی به‌ویژه پس از تاج‌گذاری و یا پیروزی در نبردها، پیشکش‌های شاهانه‌ای به آتشکده‌ها و پرستشگاه‌های زردشتی می‌بخشیدند و این خود گواه نگرشِ نیک آنها به دینِ کهنِ زردشتی همچون دین ملّی ایرانیان هم بود. شگفت این‌که اردشیر بابکان (224-240 م.)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، پس از نبردهایی پیروزمندانه سرهای بریدة هماوردان خود در شهر مرو خراسان را به آتشکدة خدابانو آناهیتا در اصطخر پارس فرستاد. پژوهندگان تاریخ و فرهنگ ساسانیان چندان به این رخداد نپرداخته‌اند و آگاهی‌های کنونی ما دربارة این‌که چرا اردشیر سرهای بریدة هماوردان خود را به آناهیتا پیشکش می‌دهد، بسیار ناچیز است. در این پژوهش پیوند اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا در یک بافت گسترده‌تر نگریسته خواهد شد و خواهیم دید که بخشیدن چنین پیشکش‌هایی به آناهیتا با ویژگی‌های جنگجویانة این خدابانو پیوستگی داشته است، چراکه در آبان‌یشت اوستا، آناهیتا نه تنها خدای آب‌ها و باروری، که خدای جنگ و جنگاوری است و پادشاهان و پهلوانان ایرانی را در نبردها کامیابی می‌بخشد. اردشیر بابکان، سرهای بریدة هماوردان خود را به آناهیتا پیشکش داده بود تا ستایندة راستین این خدابانوی جنگ و جنگاوری باشد؛ خدایی که دوشادوش اهورامزدا، شهریاری را به تخمة ساسانیان بخشیده بود.

بررسی کهن‌الگوها در حوزه تمدنی هلیل‌رود بر پایه نظریه یونگ

رضا صحت منش؛ یوسف فاریابی؛ معصومه برسم

دوره 28، شماره 37 ، خرداد 1397، ، صفحه 83-104

https://doi.org/10.22051/hii.2018.14802.1328

چکیده

براساس نظر یونگ، کهن الگوها محتویات ناخودآگاه جمعی هستند که از گذشته به ما به ارث رسیده اند. کهن الگو یک ایدة انتزاعی و باستانی و ویژگی بارز مشترک بین گروهی از امور، اشیاء و موجودات است. یونگ به ... بیشتر براساس نظر یونگ، کهن الگوها محتویات ناخودآگاه جمعی هستند که از گذشته به ما به ارث رسیده اند. کهن الگو یک ایدة انتزاعی و باستانی و ویژگی بارز مشترک بین گروهی از امور، اشیاء و موجودات است. یونگ به آن صور بدوی و اولیه گفته است که طرح و الگوی کلی و باستانی رفتارها و پندارهای ما را به‌وجود میآورد. این صُوَر جهانی که میراث نیاکان انسان هاست، همه زمانی و همه مکانی هستند، یعنی در همة زمانها و در همه جا به یک شکل عمل میکنند و پدیدار می شوند. هدف اصلی این نوشتار، بررسی کهن الگوها در باورهای عامیانه حوزة تمدن هلیل رود است و در یک مطالعة میان رشته ای، براساس نظریه یونگ و با استفاده از منابع در دسترس به دنبال پاسخِ این پرسش است که کهن الگوهای شاخص در فرهنگ حوزه هلیل رود کدامند و موجد چه باورهایی شده اند؟ ابزار گردآوری اطلاعات در این مقاله، مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی از طریق مشاهدة عینی است. به نظر میرسد که اساس شکل گیری کهن الگوها، نقش ارزشی آنها در زندگی مردم حوزه هلیل رود باشد که موجد آداب و رسوم خاصی در منطقه شدهاند. برجستهترین نمادها و کهنالگوهایی که باعث شکل‌گیری باورهای عامیانه در حوزه تمدنی هلیل رود شده است، کهن الگوهای جمعی و فردی، آتش، درختت باری، پیر دانا و مانا هستند.

زنان خاندان سلطنتی در دوره اشکانی

مژگان خان مرادی

دوره 27، شماره 36 ، اسفند 1396، ، صفحه 49-67

https://doi.org/10.22051/hii.2017.13735.1281

چکیده

با آنکه اشکانیان نزدیک به پانصد سال حکومت کردند اما شواهد ناچیزی در خصوص زنان این دوره در دست است. زنان خاندان سلطنتی نیز، که معمولاً در بالاترین ردههای اجتماعی کشور قرار دارند، از این قاعده مستثنی ... بیشتر

بررسی تحول نقش هیربدان در عصر ساسانی

آرزو رسولی

دوره 27، شماره 36 ، اسفند 1396، ، صفحه 69-81

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12994.1258

چکیده

در عصر ساسانی با رسمیت‌‌یافتن دین زردشتی شاهد قدرت‌گرفتن روحانیان زردشتی و تشکیل سلسله‌مراتب آنان و ظهور دو گروه قدرتمند موبدان و هیربدان هستیم. تقریباً همة محققان بر سرِ اینکه پیشینۀ موبدان عصر ساسانی ... بیشتر

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

موضوعات = تاریخ تحولات ایران باستان

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده