تاریخ اسلام و ایران

یکی از مسئله های مهم عصر مشروطه که چالشهای فکری زیادی برانگیخت و در سرنوشت نظام سیاسی جدید عصر مشروطیت ایران مؤثر افتاد، معنا و مفهوم «مشروطه» و در پی آن مناقشات فکری ناشی از اختلاف برداشت‌ها ... بیشتر یکی از مسئله های مهم عصر مشروطه که چالشهای فکری زیادی برانگیخت و در سرنوشت نظام سیاسی جدید عصر مشروطیت ایران مؤثر افتاد، معنا و مفهوم «مشروطه» و در پی آن مناقشات فکری ناشی از اختلاف برداشت‌ها از این اصطلاح جدیدِ سیاسی بود. بحث دربارۀ معنا و ماهیت مشروطه طیفی از علما، روشنفکران و دیگر طبقات را درگیر ساخت. در این میان، آذربایجان نه تنها نقش سیاسی مهمی در به ثمر رسیدن انقلاب مشروطیت ایفا کرد، بلکه بخش مهمی از مناقشات فکری نیز در میان علمای آذربایجان رخ داد. ظهور فکر مشروطه و مشروطه‌خواهی و روند تأسیس نظام سیاسی مبتنی بر مشروطه، دسته‌بندیهایی را در میان علمای آذربایجان موجب شد و به دنبال آن دریافت‌های متفاوتی از مشروطه و نسبت آن با آموزه‌های سیاسی دینی ارائه گردید. به نظر میرسد علمای آذربایجان براساس دغدغههای مذهبی، روند امور سیاسی و البته ملاحظات اجتماعی و اقتصادی، مواضع متضادی در پیشگرفتند. این مواضع علاوه بر اینکه گاه از اساس با چیستی و ماهیت مشروطه همخوانی نداشت، در حوزۀ نظر نیز دیدگاه‌های مهم و همچنین کنشهای سیاسی تعیینکنندهای در میدان عمل سیاسی در پی آورد؛ چنان‌که گروه مشروعه‌خواه با احساس خطر در قبال تغییرات جدید، قائل به حرمت و ناسازگاری مشروطه با نظام اسلامی و تلاش برای تبدیل مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی شدند. در مقابل، علمای مشروطه‌خواه با علم به تباین بین نظم جدید و نظام اسلامی، آن را در مقایسه با نظام استبدادی مطلوب و روشی برای تحدید استبداد یافتند و آگاهانه با پیوند بین اصول شرعی و مشروطیت، مشروطۀ ایرانی را ارائه کردند. این پژوهش براساس رسائل سیاسی، روزنامهها و منابع اصیل، به روش توصیفی-تبیینی این مسئله و موضوع مهم را بررسی کرده است.

بررسی چالش‌ها و روش‌های متغیر تصویب بودجه در ایران(از مشروطه تا پایان حکومت قاجاریه)

حسین احمدی رهبریان؛ مقصودعلی صادقی گندمانی

دوره 32، شماره 53 ، فروردین 1401، ، صفحه 11-30

https://doi.org/10.22051/hii.2021.36443.2483

چکیده

با انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی، انتظار می‌رفت که با تصویب بودجه به‌عنوان مهم‌ترین سند مالی کشور، تحول مثبتی در ساختار مالی ایران نسبت به قبل از مشروطه ایجاد شود. روش تصویب بودجه در قانون اساسی ... بیشتر با انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی، انتظار می‌رفت که با تصویب بودجه به‌عنوان مهم‌ترین سند مالی کشور، تحول مثبتی در ساختار مالی ایران نسبت به قبل از مشروطه ایجاد شود. روش تصویب بودجه در قانون اساسی مشخص شده بود، اما با چالش‌ها و موانع زیادی مواجه شد؛ بنابراین سؤال تحقیق این است که روش‌ها و چالش‌های تصویب بودجه چه بود و این روش‌ها تا چه اندازه با اصول بودجۀ مدرن و قانون اساسی مطابقت داشت. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مجلس نتوانست حتی یک بودجه در طول بیست سال از مشروطه تا انقراض قاجار مطابق با قانون اساسی و اصول بودجۀ مدرن به تصویب برساند. از عوامل مهم تصویب‌نشدن بودجه می‌توان به مواردی چون جدیت نداشتن دولت در ارائۀ بودجه، بی‌ثباتی دولت‌ها، دخالت عوامل خارجی و تعطیلی مجلس اشاره کرد. با این حال دولت و مجلس با توجه به چالش‌هایی که با آن مواجه بودند، روش‌های دیگری برای تصویب بودجه ارائه کردند. مجلس اول در مرحلۀ گذار از بودجه‌نویسی سنتی به نو بود که عملاً همان روش بودجه‌نویسی سنتی را به‌صورت ناقص دنبال کرد. دولت در دورۀ مجلس دوم، بودجۀ ناقصی را تهیه کرد که به تصویب مجلس نرسید و در دورۀ مجلس سوم، دولت نتوانست بودجه‌ای را به مجلس ارائه دهد. در دورۀ چهارم و پنجم، مجلس با دولت همراهی بیشتری نشان داد و مجلس با روش‌های چهاردیواری و یک دوازدهم، بودجه‌ها را به تصویب رساند. روش تهیه و گردآوری تحقیق، اسنادی و کتابخانه‌ای است و با رویکرد توصیفی‌تحلیلی چالش‌ها و روش‌های متغیر تصویب بودجه را بررسی می‌کند.

اقدام علاءالدوله از منظرِ ساختارِ تشکیلات ادارة شهری پیشامدرن

مسعود آتشگران

دوره 28، شماره 39 ، آذر 1397، ، صفحه 9-20

https://doi.org/10.22051/hii.2018.12280.1224

چکیده

منابع روایی انقلاب مشروطه چوب‌زدن تجّار قند از سوی حاکم تهران را اقدامی ناهنجار و ظالمانه تلقی کرده‌اند که به دنبال بحران گرانی قند کیفر شدند و اسباب شورش مردم فراهم گشت. نوشتار حاضر فارغ از این پیش‌فرض ... بیشتر

بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه ها ی سیاسی آیت الله بروجردی

حسین شیرمحمدی؛ شهاب شهیدانی

دوره 26، شماره 32 ، اسفند 1395، ، صفحه 135-157

https://doi.org/10.22051/hii.2017.6528.

چکیده

با شروع تنازع جدّی علما بر سر مشروطه و مشروعه، قربانی شدن رهبران برجسته‌ی دینی نظیر شیخ فضل‌الله نوری و سید عبدالله بهبهانی، سرخوردگی علما و اقداماتی نظیر جمع‌آوری رساله های مهم سیاسی که برخی علما ... بیشتر با شروع تنازع جدّی علما بر سر مشروطه و مشروعه، قربانی شدن رهبران برجسته‌ی دینی نظیر شیخ فضل‌الله نوری و سید عبدالله بهبهانی، سرخوردگی علما و اقداماتی نظیر جمع‌آوری رساله های مهم سیاسی که برخی علما چون میرزای نایینی در له مشروطه نگاشته بودند، اجرایی نشدن خواسته‌های مذهبی- سیاسی روحانیون از جمله اصل دوم متمّم قانون اساسی مشروطه، تسلط تکنوکرات‌های سکولار را بر ارکان قدرت برآمده از مشروطه باعث گشت. دراین شرایط روحانیت در موضعی انفعالی قرار گرفتند. آیت‌الله بروجردی مدت کوتاهی پس از آیت‌الله حائری، به عنوان یکی از روحانیون برجسته مورد توجه شیعیان قرار گرفت. نگاهی به حیات سیاسی آیت‌الله بروجردی طی نشدن روندی ثابت،مشخص و مدوّن در اندیشه‌ی سیاسی ایشان را نشان می دهد. وی در آغاز از الگوی رایجی پیروی می‌کرد که برخی علما دوره‌ی صفویه و قاجار مدّ نظر داشتند و لذا در نسبت به امور عرفی و حیطه سلطنت دخالت کمتری می‌کرد و بیشتر در مسائلی که در حوزه‌ی شرع قرار می‌گرفت،مداخله نمود اما بعد از رویکردهای غرب-گرایانه‌ی رژیم پهلوی و خالی شدن سلطنت از کارویژه‌هایی که نظام فکری روحانیون شیعه از شاه اسلام پناه انتظار داشتند، ولایت عامه‌ی فقها را مطرح کرد. البته اندیشه سیاسی بروجردی،برخلاف آنچه مشهور است، جدای از اقدامات عملی و واکنش‌های وی نسبت به مسائل مختلف سیاسی نبود و بارقه‌هایی از این امر را در ارتباط با حیات عملی وی می‌توان ارزیابی نمود. این مقاله برآن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه‌ی منابع مکتوب و مصاحبه، رابطه‌ی دین و دولت در عصر غیبت را از منظر

نالۀ ملت در استبداد محمدعلی شاهی

عباس قدیمی قیداری؛ علی منوچهری

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، ، صفحه 153-175

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2117

چکیده

با به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمد‌علی شاه و تعطیلی مشروطه، دوباره استبداد بر فضای ایران حاکم شد و درنتیجۀ این شرایط روزنامه‌ها و جراید سراسر کشور تعطیل شدند. روزنامۀ نالۀ ملت تنها روزنامه‌ای بود ... بیشتر با به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمد‌علی شاه و تعطیلی مشروطه، دوباره استبداد بر فضای ایران حاکم شد و درنتیجۀ این شرایط روزنامه‌ها و جراید سراسر کشور تعطیل شدند. روزنامۀ نالۀ ملت تنها روزنامه‌ای بود که تا زمان بازچاپ روزنامه‌های دیگر، در دورۀ استبداد محمدعلی‌شاهی منتشر می‌شد. این روزنامه تمام تلاش خود را در حمایت از مشروطه‌خواهان و دستاوردهای مشروطه به‌کار گرفت. مطالب و موضوعات مندرج در این روزنامه خود مصداق بارز این سعی و کوشش به‌شمار می‌رود. نالۀ ملت با انعکاس پیروزی‌ها و دلاوری‌های مجاهدان و انعکاس شکست و درماندگی مستبدان و نیروهای دولتی و نیز ماهیت واقعی سرمداران و حامیان آن‌ها مانند عین‌الدوله و محمدعلی شاه، رسالت آگاهی‌بخشی عمومی و تحریک احساسات مردم آذربایجان و سایر نقاط کشور نسبت به حمایت از مشروطه و مشروطه‌طلبان را دنبال می‌کرد. بسامد واژه‌ها و اصطلاحات سیاسی و اجتماعی در این روزنامه نشان از آن دارد که این روزنامه، مشروطه‌خواهی، بیداری مردم و آزادی ایران از یوغ استبداد را آرمان خود قرار داده بود. نوشتۀ پیش‌رو بر آن است تا با استفاده از روش تحلیل محتوا نشان دهد روزنامه نالۀ ملت در آن فضای استبداد، چه راهکارهایی برای برون‌رفت از این فضای استبدادی ارائه می‌کرده و چه نوع مباحث و موضوعاتی را مورد توجه قرار می‌داده است.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

کلیدواژه‌ها = مشروطه

جست‌وجو در معنا و مفهوم مشروطه در تلقی و اندیشۀ علمای آذربایجان

چکیده

بررسی چالش‌ها و روش‌های متغیر تصویب بودجه در ایران(از مشروطه تا پایان حکومت قاجاریه)

چکیده

اقدام علاءالدوله از منظرِ ساختارِ تشکیلات ادارة شهری پیشامدرن

چکیده

بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه ها ی سیاسی آیت الله بروجردی

چکیده

نالۀ ملت در استبداد محمدعلی شاهی

چکیده