تاریخ اسلام و ایران - فهرست مقالات

«دبیر سپاه» در دیوان‌سالاری شاهنشاهی ساسانیان

شهرام جلیلیان

دوره 34، شماره 61 ، اردیبهشت 1403، ، صفحه 43-80

https://doi.org/10.22051/hii.2024.46524.2909

چکیده

در روزگار ساسانیان، «دیوان سپاه» (در منابع عربی و فارسی: «دیوان الجُند»/ «دیوان الجیش»/ «دیوان المقاتله» یا «دیوان عرضِ سپاه») که با جنگ و رزم‌آوری و پاسداری از مرزهای کشور ... بیشتر

فرمانروایی ساسانیان بر سوریه در دورۀ خسرو پرویز (628-604م)

احمد الحواط؛ محمد تقی ایمان پور

دوره 32، شماره 53 ، فروردین 1401، ، صفحه 31-54

https://doi.org/10.22051/hii.2022.38245.2564

چکیده

حاکمیت ساسانیان بر سوریه در دوران خسرو پرویز(۶۲۸- ۶۰۴ م) یکی از موضوعات بحث‌شده بین پژوهشگران تاریخ باستان در طول صد سال گذشته بوده است. بسیاری از آنان دوران فرمانروایی ساسانیان بر سوریه در زمان خسرو ... بیشتر

فرّه بانوگِ گیهان/ هزار نوروز و مهرگان

شهرام جلیلیان

دوره 32، شماره 53 ، فروردین 1401، ، صفحه 55-77

https://doi.org/10.22051/hii.2022.37935.2545

چکیده

در منابع عربی سده‌های نخستین اسلامی، گهگاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی به زبان‌های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش دربارۀ تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این ... بیشتر در منابع عربی سده‌های نخستین اسلامی، گهگاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی به زبان‌های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش دربارۀ تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این منابع، کتاب ارزشمند نِهایَهُ الأِرَب فی اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَبِ است که تاریخ تألیف آن، نام نویسندۀ متن عربی و نیز مترجم آن به زبان فارسی، همگی ناشناخته‌اند. نویسندۀ ناشناختۀ این کتاب، گاه واژه‌ها یا عبارت‌هایی را به زبان پهلوی یا فارسی می‌آورد که در نوع خود کمیاب و البته از نظر زبانی و تاریخی بسیار سودمند است و یکی از آنها بازگویی نوشتۀ فارسی روی سکه‌های درهم و دینار شاهبانو همای چهرآزاد کیانی است که در آن آمده است: بخر (= بخور) بانو جهان هزار سال نوروز و مهرجان. پیش از این پژوهندگان تاریخ زبان فارسی، با اشاره به اسطوره‌ای بودن همای چهرآزاد، این نوشته را یکی از شعرهای هجایی دورۀ ساسانیان انگاشته‌اند که احتمالاً در دورۀ بوران (631-630م)، دختر خسرو دوم (628-590م) سروده شده است. در این پژوهش تلاش شد با نگاه دوباره‌ای به گزارش نِهایَهُ الأِرَب و نیز نوشتۀ روی سکه‌های ساسانیان، پیشنهاد تازه‌ای دربارۀ کاربرد این نوشته و مفهوم آن مطرح شود و نشان داده شد که این نوشته احتمالاً پژواکی از نوشتۀ سکه‌های درهم و دینار شاهبانو بوران است.

وضعیت زنان در نظام اجتماعی ساسانیان در عصر پسامزدکی و تأثیر آن در تألیف ارداویراف‌‌نامه

محمد بهرامی؛ شهناز حجتی نجف ابادی

دوره 31، شماره 51 ، آبان 1400، ، صفحه 73-95

https://doi.org/10.22051/hii.2020.32341.2284

چکیده

مطابق محتوای کتب فقهی و حقوقی تدوین‌یافته در دورۀ ساسانی و طبق نظر محققان این حوزه، جنسیت یکی از ملاک‌ها و معیارهایی بوده که باعث ایجاد تفاوت میان وضعیت حقوقی افراد جامعه ‌شده، به‌طوری که وظایف و حقوق ... بیشتر مطابق محتوای کتب فقهی و حقوقی تدوین‌یافته در دورۀ ساسانی و طبق نظر محققان این حوزه، جنسیت یکی از ملاک‌ها و معیارهایی بوده که باعث ایجاد تفاوت میان وضعیت حقوقی افراد جامعه ‌شده، به‌طوری که وظایف و حقوق زن در ساختارها و نهادهای اجتماعی مطابق با قوانین حقوقی و جایگاه فرودستی زنان نسبت به مردان را نشان می‌‌دهد این برتری مردان نسبت به زنان در محتوای برخی متون این دوره چون متن ارداویراف‌نامه که متعلق به قرن ششم میلادی و زمان حکومت خسرو انوشیروان (531-579م) بوده است، کاملاً مشهود به‌ نظر می‌‌رسد. غالب محتوای این متن پیشگویانه، ناظر بر شرح مجازات‌های دوزخی زنانی است که در عرصۀ روابط خانوادگی و زناشویی قصور کرده یا مرتکب گناه شده‌‌اند. از طرفی مزدک نگاه ویژه و البته ساختارشکنانه‌‌ای به زنان داشته است. منابع رسمی ساسانی، شعارها و اهداف مزدک دربارۀ زنان را منفی ارزیابی کرده‌‌اند، اما به‌دنبال رویکرد خاص مزدک به زنان جامعه، ذیل شعار مساوات‌‌خواهی برای همگان، آزادی‌هایی به زنان اعطا شد که پیامد آن، رفتارهای هنجارشکنانه‌‌ای از سوی مردمان عموماً طبقات پایین جامعه بوده که در نهایت منجربه بروز بی‌نظمی و فساد می‌شود. در این مقاله تلاش بر این است بر اساس منابع اوستایی و پهلوی و منابع فارسی و عربی در بطن نظام اجتماعی ایران، تولید متن ارداویراف‌نامه را واکنشی اصلاحی از سوی دین‌‌مردان و صاحبان حکومت در برابر بی‌نظمی‌‌‌‌ها و فساد ناشی از نشر تعالیم مزدکی در جامعۀ ایران نشان داده شود و معلوم شود که تولید این متن، اقدام اصلاحی و هدفمند در راستای اصلاحات اجتماعی خسرو انوشیروان جهت اعاده و احیای نظم در جامعه، بعد از قیام مزدک بوده است.

الگوهای معیشتی ساسانیان در شهرستان دره‌شهر با استناد به متون تاریخی و جغرافیایی و شواهد باستان‌شناختی

اکبر شریفی نیا؛ یعقوب محمدی فر؛ اسماعیل همتی ازندریانی

دوره 30، شماره 48 ، دی 1399، ، صفحه 153-180

https://doi.org/10.22051/hii.2020.26793.2035

چکیده

در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشتۀ مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستانشناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان درهشهر از توابع استان ایلام، از جمله ... بیشتر در روند بازسازی الگوهای معیشتی ساکنان گذشتۀ مناطق مختلف ایران، تطبیق محتوای متون تاریخی و جغرافیایی با شواهد باستانشناختی، بسیار راهگشا خواهد بود. شهرستان درهشهر از توابع استان ایلام، از جمله مناطقی است که بیشترین دورۀ استقراری به لحاظ تراکم آثار در آن مربوط به دورۀ ساسانی (117 اثر) است. در این پژوهش برآنیم با تلفیق و تطبیق شواهد باستانشناختی و اطلاعات محیطی با محتوای متون جغرافیایی، الگو یا الگوهای معیشتی ساکنان ساسانی شهرستان درهشهر را استنباط و ارائه کنیم. با استناد به شواهد باستانشناختی، برآیند پژوهش نشان میدهد که در دورۀ ساسانی مهم‌‎ترین الگوهای معیشتی متناسب با جغرافیای طبیعی منطقه، ابتدا کشاورزی آبی و سپس کشاورزی دیم و دامداری (کوچ‌روی عمودی) بوده است. در نتیجه، میان نتایج تحلیل دادههای باستانشناختی و محتوای متون تاریخی و جغرافیایی در بحث کشاورزی این منطقه (فراوانی آب و حاصلخیزی خاک) همخوانی نزدیکی وجود دارد. علاوه بر این، با استناد به مطالعات قومباستانشناسی، در این دوران در بخش کشاورزیِ آبی استفاده از کانال و برای مناطق دیم استفاده از تراسهای سنگی رایج بوده است. این پژوهش به لحاظ ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی- تحلیلی و اطلاعات آن براساس مطالعات میدانی و کتابخانهای گردآوری شده است.

مناسبات ایران وچین در دوره ساسانی و تاثیر آن بر فرهنگ چین با استناد به منابع چینی

حمیدرضا پاشازانوس

دوره 30، شماره 45 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 9-35

https://doi.org/10.22051/hii.2020.24421.1912

چکیده

به‌طور کلی مناسبات چین و ایران در دورۀ ساسانی را میتوان به دو دوره تقسیم کرد: از ابتدا تا حکومت یزدگرد سوم و از حکومت یزدگرد و پناهندگی بازماندگانش به دربار تانگ در چین. روابط چین و ایران پیش از حکومت ... بیشتر

چگونگیِ به شاهی رسیدن یزدگرد سوم (ارزیابی منابع تاریخی با تاکید بر شاهنامه)

زاگرس زند

دوره 30، شماره 45 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 87-106

https://doi.org/10.22051/hii.2020.26605.2024

چکیده

بسیاری از منابع عربی- فارسی و منابع خارجی به آغاز پادشاهی یزدگرد پرداختهاند که در این روایات آشفتگی و ناهماهنگی نیز دیده میشود. در این پژوهش دادهها و جزئیات تاریخیِ این منابع سنجش و تحلیل شده ... بیشتر بسیاری از منابع عربی- فارسی و منابع خارجی به آغاز پادشاهی یزدگرد پرداختهاند که در این روایات آشفتگی و ناهماهنگی نیز دیده میشود. در این پژوهش دادهها و جزئیات تاریخیِ این منابع سنجش و تحلیل شده و همچنین تفاوتها و همانندیهای آنها آشکار شده است. شاهنامه نیز یکی از منابع تاریخ ساسانیان است و فردوسی با امانتداری و دقت، روایت منبع خود را با جزئیات به نظم کشیده است. برخی ایران‌شناسان بر ارزش تاریخی شاهنامه پافشاری کرده، اما گروهی آن را غیرتاریخی دانستهاند. فردوسی در این بخش، به منبعِ خود شاهنامۀ ابومنصوری وفادار بوده و با وجود محدویتهای وزن، زبانِ منظوم و نیز چارچوب روایی/داستانی، امانتدارانه و دقیق جزئیات را روایت کرده است. بسیاری از دادههای منابع دیگر نیز در شاهنامه وجود دارد که برخی از آنها را فقط فردوسی گزارش کرده است. دیگر منابع، تاریخ بر تختنشینی یزدگرد را که فردوسی ثبت کرده است، نیاوردهاند. آشفتگیهای داخلی و ورود تازیان به مرزها، در آغاز داستان و گفت‌وگوها به خوبی آشکار است. روایت موجود در خداینامه با یک میانجی به شاهنامه راه یافته و از نگرشهای غیرایرانی پیراسته است. این پژوهش میتواند برای پژوهشهای این حوزه سودمند باشد و جایگاه شاهنامه را در منابع تاریخی ساسانیپژوهی معتبرتر سازد.

اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا

شهرام جلیلیان

دوره 28، شماره 37 ، خرداد 1397، ، صفحه 35-56

https://doi.org/10.22051/hii.2017.14894.1333

چکیده

در دورة ساسانیان که دین و پادشاهی همچون دو برادر همزاد انگاشته می‌شدند، پادشاهان ساسانی به‌ویژه پس از تاج‌گذاری و یا پیروزی در نبردها، پیشکش‌های شاهانه‌ای به آتشکده‌ها و پرستشگاه‌های زردشتی می‌بخشیدند ... بیشتر در دورة ساسانیان که دین و پادشاهی همچون دو برادر همزاد انگاشته می‌شدند، پادشاهان ساسانی به‌ویژه پس از تاج‌گذاری و یا پیروزی در نبردها، پیشکش‌های شاهانه‌ای به آتشکده‌ها و پرستشگاه‌های زردشتی می‌بخشیدند و این خود گواه نگرشِ نیک آنها به دینِ کهنِ زردشتی همچون دین ملّی ایرانیان هم بود. شگفت این‌که اردشیر بابکان (224-240 م.)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، پس از نبردهایی پیروزمندانه سرهای بریدة هماوردان خود در شهر مرو خراسان را به آتشکدة خدابانو آناهیتا در اصطخر پارس فرستاد. پژوهندگان تاریخ و فرهنگ ساسانیان چندان به این رخداد نپرداخته‌اند و آگاهی‌های کنونی ما دربارة این‌که چرا اردشیر سرهای بریدة هماوردان خود را به آناهیتا پیشکش می‌دهد، بسیار ناچیز است. در این پژوهش پیوند اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا در یک بافت گسترده‌تر نگریسته خواهد شد و خواهیم دید که بخشیدن چنین پیشکش‌هایی به آناهیتا با ویژگی‌های جنگجویانة این خدابانو پیوستگی داشته است، چراکه در آبان‌یشت اوستا، آناهیتا نه تنها خدای آب‌ها و باروری، که خدای جنگ و جنگاوری است و پادشاهان و پهلوانان ایرانی را در نبردها کامیابی می‌بخشد. اردشیر بابکان، سرهای بریدة هماوردان خود را به آناهیتا پیشکش داده بود تا ستایندة راستین این خدابانوی جنگ و جنگاوری باشد؛ خدایی که دوشادوش اهورامزدا، شهریاری را به تخمة ساسانیان بخشیده بود.

نقش بزرگان و نژادگان در محاکمه و مرگ خسرو پرویز

شهرام جلیلیان

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، ، صفحه 65-88

https://doi.org/10.22051/hii.2017.6994.1025

چکیده

در فوریة 628 م. گروهی از بزرگان و هموندان خاندان‌های نژادة ایرانی و فرماندهان سپاه که از شیوة فرمانروایی و سیاست‌های خسرو پرویز (590-628 م.) به خشم آمده بودند، در یک شورش بزرگ، خسرو را به زندان انداختند و شیرویه، ... بیشتر در فوریة 628 م. گروهی از بزرگان و هموندان خاندان‌های نژادة ایرانی و فرماندهان سپاه که از شیوة فرمانروایی و سیاست‌های خسرو پرویز (590-628 م.) به خشم آمده بودند، در یک شورش بزرگ، خسرو را به زندان انداختند و شیرویه، بزرگ‌ترین پسر او را به تخت نشاندند. آنها گستاخانه از پادشاهِ دست‌نشاندة خود، خواهان کشتن خسرو شدند، امّا شیرویه که از سویی نمی‌خواست دست به خون پدرش بیالاید و از سوی دیگر، در چنگ شورشیان گرفتار شده بود، به اشارة بزرگانِ بیزار از خسرو، در پیغامی به پدرش یکایکِ گناهان او را یادآور شد، تا اگر می‌تواند پاسخی به آنها دهد، تا شاید بزرگان از ریختن خون او درگذرند. خسرو به زبانی آمیخته با نکوهشِ شیرویه، برای همة کارها و سیاست‌های خود استدلال‌هایی آورد و به یکایک گناهان چنان پاسخ داد که حتی شیرویه با شنیدن آنها، بهانه‌ای برای کشتن پدرش نمی‌دید، امّا بزرگانْ خشمگینانه کشتن او را خواستار بودند و کامیاب هم شدند. پیغام‌نامة شیرویه به پدرش را می‌توان گزارش محاکمة خسرو پرویز نامید که در آن، بزرگان ایرانی از زبان شیرویه ستمگری‌ها و شیوة زیان‌آورِ پادشاهی خسرو را یادآور شده‌اند تا گناهکاری او و حقّانیت بزرگان ایرانی برای همگان آشکار گردد. پاسخ‌های خسرو به نامۀ شیرویه هم، دفاعیة خسرو در این محاکمه است که در آن می‌کوشد حقّانیت و درستی سیاست‌ها و شیوة فرمانروایی خود را بازگوید. در این جستار، به مطالعة پیغام‌نامة شیرویه به پدرش و پاسخ‌های او، و چگونگی محاکمه و کشته‌شدن خسرو پرویز خواهیم پرداخت و می‌کوشیم اهمیّت تاریخی این پیغام‌نامه‌ها را برای شناخت پاره‌ای از سیاست‌های خسرو پرویز و رخدادهای دورة او نشان دهیم.

سه چهرهٔ یک پادشاه؛ گناهکار، پیروزمند و نیک، یا کوروشِ دیگر؟

شهرام جلیلیان

دوره 26، شماره 31 ، آذر 1395، ، صفحه 20-45

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2513

چکیده

یزدگرد یکُم. 399-420 میلادی با دوری جستن از جنگ با امپراتوری روم که خود سخت گرفتار شورش‌ها و آشفتگی‌های سیاسی بود و پایان بخشیدن به پیگردها و آزارهای گهگاه مسیحیان و یهودیان، هم بزرگان ایرانی خواهندۀ جنگ ... بیشتر یزدگرد یکُم. 399-420 میلادی با دوری جستن از جنگ با امپراتوری روم که خود سخت گرفتار شورش‌ها و آشفتگی‌های سیاسی بود و پایان بخشیدن به پیگردها و آزارهای گهگاه مسیحیان و یهودیان، هم بزرگان ایرانی خواهندۀ جنگ با دشمن دیرینۀ ایران را به خشم آورد و هم آزردگی و ناخشنودی موبدان زردشتی را که هیچگاه چشم دیدن بردباری مذهبی شهریاران ایران و گسترش فزایندۀ آموزه‌های مذهبی بیگانه در ایران را نداشتند. از این‌رو، در سُنَّت تاریخنگاری ساسانیان، که بازتاب دیدگاه موبدان و بزرگان زردشتی است، گویا بیش‌تر در واکنش به بردباری و شکیبایی مذهبی یزدگرد با یهودیان و مسیحیان، او چهرۀ فرمانروایی گناهکار، خشن و ستمگر به خود می‌گیرد. گذشته از این چهره زشت یزدگرد، دو چهره دیگر هم از او، در ادبیات یهودی و مسیحی، به چشم می‌آید. گزارش‌های یهودی که از پیوند دوستانۀ یزدگرد با یهودیان سخن می‌گویند، او را بسیار نیک‌خواه و هوادار یهودیان و همچون یک کوروش دیگر می‌خوانند و مسیحیان همروزگار یزدگرد، او را فرمانروایی پیروزمند و نیک و همچون یک کنستانتین دیگر برای دنیای مسیحیت می‌‌انگاشتند. در این پژوهش، کوشش خواهد شد از دیدگاه زردشتیان، یهودیان و مسیحیان، به توصیف این سه چهره یزدگرد و واکاوی ناسازگاری نگاه سُنَّت ایرانی با گزارش‌های یهودی و مسیحی درباره دوره فرمانروایی یزدگرد پرداخته شود.

پارت و خراسان در دوره ساسانی: پژوهشی در جغرافیای تاریخی

مهرداد قدرت دیزجی

دوره 26، شماره 29 ، خرداد 1395، ، صفحه 169-186

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2230

چکیده

بررسی پیشینه تاریخی سرزمینهای ایرانی در دوره باستان، به روشن بودن زمینه جغرافیایی آنها بسیار وابسته است. در این میان ابهام در موقعیت ایالات/نواحی ایران میتواند به پریشانی و جابجایی رویدادهای ... بیشتر بررسی پیشینه تاریخی سرزمینهای ایرانی در دوره باستان، به روشن بودن زمینه جغرافیایی آنها بسیار وابسته است. در این میان ابهام در موقعیت ایالات/نواحی ایران میتواند به پریشانی و جابجایی رویدادهای تاریخی، و در نتیجه بر تحلیل پیامدهای آنها تأثیر بگذارد. ابهام در جایگاه پارت در دوره ساسانی، نمونه روشنی است که سبب آشفتگی در توصیف تاریخی و جغرافیایی نواحی دیگر پیوسته به آن نیز گردیده است. بر خلاف تصور رایج که پارتِ دوره ساسانی را در شمال شرق فلات ایران میداند که سپس به خراسان تغییر نام یافت، مدارک موجود از اوایل دوره ساسانی تأیید نمیکنند که پارت در این زمان در شمال شرق ایران قرار داشته است. در منابع کتیبهای اوایل ساسانی همچون کتیبه شاپور یکم بر کعبه زردشت، ابرشهر در شمار ایالتهای شمال شرق ایران، و پارت ایالتی در نواحی مرکزی، در شمال پارس و خوزستان نام برده شده است. در اصلاحات اداری سده ششم م.، تقسیمات اداری تازهای جایگزین نظام پیشین شد که در نتیجه آن، کشور به چهار بخش (کوست)، هر یک شامل چند ایالت تقسیم شد. در این میان، نام خراسان برای نخستین بار به صورت یکی از بخشهای چهارگانه کشور و شامل ایالتهای پیشین شمال شرق ایران در منابع کتیبهای این دوره و منابع کتبی پس از آن ظاهر شد و بدین سان، نگارنده با مقایسه این دو دسته از مدارک، نتیجه گرفته است که تغییری در نام، از پارت به خراسان، در دوره ساسانی صورت نگرفته است.

تحلیل جایگاه موبدان و کارکرد اقتصادی آنان در ساختار نظام سیاسی – اجتماعی ساسانیان

علی بهادری؛ کریم یوسف جمالی؛ فیض الله بوشاسب گوشه

دوره 25، شماره 27 ، آذر 1394، ، صفحه 35-63

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2113

چکیده

کیفیت ارتباط وضرورت همراهی دین وسیاست درایران عصرساسانی،پیامدها وتبعاتی راایجادکردکه مستقیم یاغیرمستقیم،درتحولات اجتماعی،حوادث تاریخی وانواع فعالیت های اجتماعی مردمان آن روزگار،تاثیر گذاربود.نهاد ... بیشتر کیفیت ارتباط وضرورت همراهی دین وسیاست درایران عصرساسانی،پیامدها وتبعاتی راایجادکردکه مستقیم یاغیرمستقیم،درتحولات اجتماعی،حوادث تاریخی وانواع فعالیت های اجتماعی مردمان آن روزگار،تاثیر گذاربود.نهاد دین وطبقه موبدان،بعنوان متولیان معنویت واعتقادات جامعه،از قبل تبیین یک جهان بینی خاص ونوع تعاملات ورویکرد خود،جامعه ای بسته پدید آوردندکه ضمن حذف مخالفان ورقیبان،انتفاع حداکثری ازامکانات ومواهب مادی ومعنوی درعرصه اجتماعی واقتصادی رادرانحصارخودگرفتند.برخورد بسیار قهرآمیزموبدان بانهضت هاوجنبش های اجتماعی واعتقادی رقیب وادیان غیرهمسووتسلط برمنابع قدرت وثروت درقالب رسمیت یافتن دین زرتشت وهمراهی دونهاد دیانت وسلطنت درعصرساسانی وکارکردمتنوع آتشکده ها،به همان نسبت که این طبقه اجتماعی رابرخوردارکرد،جامعه رادر سیرتوسعه وعدالت فراگیر آسیب پذیر نمود.این پژوهش برآن است تا بااستفاده شیوه تحقیق کتابخانه ای وتحلیل تلفیقی دادهای تاریخی،ضمن بهره گیری ازطیف متنوعی ازمنابع،جایگاه موبدان درجامعه ساسانی راباز شناسی کرده وازقبل آن ضمن تمرکزبرفعالیت هاوعملکرد های اقتصادی موبدان،بخشی ازساختار نظام سیاسی واقتصادی ساسانیان رابازکاوی نمایدو ازآن دو،قسمتی ازهویت تاریخی وپیشینه فرهنگی وتمدنی ایران زمین درآخرین دوره ازعهدباستان را مورداستقراءواستدلال قراردهد.نتایج حاصل حاکی ازآن است که موبدان علاوه برفعالیت های فرهنگی،اجتماعی واعتقادی،بربخش نمادینی ازفعالیت های اقتصادی نیزتسلط داشتند وازاین راه عایدات عمده ای رانصیب برده وبرچرخه اقتصادی کشوراثرگذاربودند.

منصب دبیری در دوره ساسانیان

مریم مرادی؛ محمدتقی ایمان پور

دوره 25، شماره 25 ، خرداد 1394، ، صفحه 193-218

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2038

چکیده

اردشیر بابکان در سال 224م با غلبه بر اردوان پنجم اشکانی توانست شاهنشاهی جدیدی را در تاریخ ایران پایه‌گذاری کند. سلسله ساسانیان به تدریج توانست پادشاهی عظیمی را تشکیل دهد که لازمه اداره چنین پادشاهی بزرگی ... بیشتر

پیامدهای تقسیم ارمنستان میان ایران و روم در دوره ساسانی(387-428 م)

فرج اله احمدی؛ پرویز حسین طلایی

دوره 23، شماره 17 ، فروردین 1392، ، صفحه 1-23

https://doi.org/10.22051/hii.2014.723

چکیده

ارمنستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و راهبردی و داشتن دشت‌های حاصلخیز، منابع زیرزمینی و نیز واقع شدن در مسیر راه تجارتی ابریشم یکی از علل کشمکش‌های بین دو دولت ایران وروم از دوره اشکانیان – به ویژه ... بیشتر

اندیشه بازیابی امپراطوری هخامنشی در میان ساسانیان و نقش اشکانیان در این انتقال

محمدتقی ایمان پور؛ روزبه زرین‌کوب؛ شهناز حجتی نجف‌ آبادی

دوره 23، شماره 17 ، فروردین 1392، ، صفحه 25-45

https://doi.org/10.22051/hii.2014.726

چکیده

نخستین شاهان حکومت ساسانی اندیشه احیای امپراطوری هخامنشی را همچون ابزاری برای کسب مشروعیت، توجیه حاکمیت و تثبیت قدرت سیاسی خویش به کار گرفتند. با استفاده از این اندیشه و تفکر شاهان ساسانی با معرفی خود ... بیشتر

جایگاه دینی آذربایجان در دوره ساسانی

محمد تقی ایمان پور؛ گلاره امیری

دوره 21، شماره 10 ، تیر 1390، ، صفحه 41-62

https://doi.org/10.22051/hii.2014.720

چکیده

آذربایجان یکی از مراکز مهم سیاسی و دینی در طول تاریخ ایران، به خصوص ایران باستان بوده است.به دنبال روی کار آمدن دولت دینی ساسانی، آذربایجان مانند فارس از جایگاه دینی ممتازی برخوردار گردید؛ به‌طوری که ... بیشتر

نقش و تأثیرگذاری گروه‌های تبعیدی و جابه‌جا شده در عصر ساسانیان

سیداصغر محمودآبادی؛ محمود جعفری دهقی؛ بهمن هنرمند

دوره 21، شماره 10 ، تیر 1390، ، صفحه 137-167

https://doi.org/10.22051/hii.2014.719

چکیده

جابه‌جایی و پراکندگی گروه‌های انسانی در طول تاریخ در راستای اهداف و مطالع سیاسی- نظامی صورت گرفته است که به اصطلاح امروزی دیاسپورا نامیده می‌شود.در دوران ساسانی افراد و گروه‌های انسانی زیادی جابه‌جا ... بیشتر

پژوهشی درباره فرمانروایی هرمزد یکم؛ شاهنشاه ایران و انیران

شهرام جلیلیان

دوره 21، شماره 9 ، فروردین 1390، ، صفحه 47-74

https://doi.org/10.22051/hii.2014.711

چکیده

با مرگ شاپور یکم(240 تا 270 میلادی)، فرزند و ولیعهد او، هرمزد اردشیر، پادشاه گستره پهناور ایرانشهر شد.هرمزد اردشیر در جنگ‌های پدرش با رومی‌ها در ارمنستان، سوریه، کیلیکیه و کاپادوکیه توانایی‌های جگی خود ... بیشتر با مرگ شاپور یکم(240 تا 270 میلادی)، فرزند و ولیعهد او، هرمزد اردشیر، پادشاه گستره پهناور ایرانشهر شد.هرمزد اردشیر در جنگ‌های پدرش با رومی‌ها در ارمنستان، سوریه، کیلیکیه و کاپادوکیه توانایی‌های جگی خود را نشان داده بود و هنگامی که شاپور در سال 252 میلادی، سرزمین ارمنستان را گشود، هرمزد با لقب بزرگ شاه ارمنیه به فرمانروایی ارمنستان برگزیده شد.با همه تردیدهایی که درباره بزرگ‌تر بودن شاهزاده هرمزد نسبت به دیگر پسران شاپور یکم وجود دارد، داده‌های باستان‌شناختی، سکه‌شناختی و گزارش‌های تاریخی دوره اسلامی نشان می‌دهد که هرمزد ولیعهد شناخته شده شاپور بوده، و از این‌رو باید بزرگ‌ترین پسر او هم بوده باشد.هرمزد در سنگ‌نوشته‌های موبد کردیر، هوادار و پایبند آموزه‌های زردشتی و پشتیان مُغ‌مردان و دستگاه دینی زردشتی شناخته شده و دوره پادشاهی وی، دوره افزونی گرفتن کرده‌های ایزدان و نشانده شدن آتش‌های بهرام و شادمانی و کامروایی مُغ‌مردان انگاشته شده است؛ از این‌رو، دوستانه هرمزد با مانی، که در متن‌های مانوی و پاره‌‌ای گزارش‌های دیگر بازتاب‌ یافته است، هرگز نشانه علاقه‌مندی هرمزد به مانویت و روی گردانی از آموزه‌های دین زردشتی نیست و آن را باید گوشه‌‌ای از سیاست مذهبی هرمزد شناخت.در این پژوهش، کوشش خواهد شد به دست‌آویز همه منابعی که آگاهی‌های را درباره زندگی و دوره پادشاهی هرمزد یکم به دست می‌دهند، به ویژه سنگ‌نوشته‌ها، سنگ‌نگاره‌ها و داده‌های سکه‌شناختی، به پرسش‌هایی که درباره زندگی سیاسی و نظامی شاهزاده هرمزد پیش از گرفتن تحت فرمانروایی ایرانشهر و گُزینش او به ولیعهدی وجود دارد پاسخ گوییم و با مطالعه کارنامه شهریاری هرمزد، به سیاست مذهبی این پادشاه ساسانی و پیوند دوگانه او با موید کردیر و مانی بپردازیم.

نقش شورش بهرام چوبین در تضعیف و فروپاشی دولت ساسانی

محمد تقی ایمان پور؛ نجم الدین گیلانی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، ، صفحه 1-28

https://doi.org/10.22051/hii.2014.692

چکیده

خاندان‌های کهن که به دنبال مهاجرت اقوام آریایی به ایران شکل گرفتند، به دلیل داشتن املاک و رعایای فراوان و لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری توانستند در طول تمام این سلسله‌ها از جایگاه ممتازی در ... بیشتر خاندان‌های کهن که به دنبال مهاجرت اقوام آریایی به ایران شکل گرفتند، به دلیل داشتن املاک و رعایای فراوان و لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری توانستند در طول تمام این سلسله‌ها از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار شوند و در موفقیت‌ها و ناکامی‌های سلسله‌های ایران باستان تأثیر مستقیم داشته باشند.بهرام چوبین یکی از اعضای همین خاندان‌های بزرگ، خاندان مهران، بود که در جنگ با ترکان پیروزی‌های بزرگ به دست آورد، اما طبق اسناد تاریخی هرمزد چهارم به جای حق‌شناسی به تحقیر وی پرداخت که همین عامل سبب شد او و سپاهیانش از فرمان هرمزد سر برتابند و علیه او شورش کنند.شورش بهرام چوبین از رویدادهای مهم و برجسته دوره ساسانیان است که در نهایت به برکناری هرمزد از سلطنت و روی کار آمدن فردی خارج از خاندان سلطنتی به قدرت منجر شد.با شورش بهرام چوبین و به قدرت رسیدن وی به تدریج در مشروعیت حکومت ساسانیان، به عنوان تنها مدعی سلطنت، خدشه ایجاد شد.این حادثه شورش‌های خاندانی دیگر و همچنین مخالفت تعدادی از این خاندان‌های بزرگ را با دولت ساسانی به دنبال داشت.در هر حال، به نظر می‌رسد این رویداد در کنار عوامل و مشکلات دیگر به تدریج زمینه تضعیف و فروپاشی ساسانیان را فراهم کرد.این مقاله تلاش دارد با استفاده از پژوهش‌‌های تاریخی و با استناد به شواهد تاریخی به بررسی نقش شورش بهرام چوبین در تضعیف و فروپاشی ساسانیان در کنار عوامل دیگر بپردازد.

واکاوی شاخص‌های تاثیرگذار بر سیاست‌های مرزی اردشیر بابکان در قبال امپراتوری روم

پرویز حسین طلائی؛ مصطفی جرفی

دوره 20، شماره 7 ، آبان 1389، ، صفحه 67-87

https://doi.org/10.22051/hii.2014.687

چکیده

سلسله ساسانی در سال 224 م پس از غلبه اردشیر اول بر اردوان پنجم، پادشاه اشکانی در نبرد هرمزدگان پا به عرصه وجود نهاد.مؤسس این سلسله پس از تثبیت و تحکیم دولت مرکزی در پی گسترش مرزهای شمال‌غربی، غرب و جنوبی ... بیشتر

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

کلیدواژه‌ها = ساسانیان

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده