تاریخ اسلام و ایران

تحولات تاریخی و جایگاه استراتژیکی، نظامی و اقتصادی هیرکانیا در عصر هخامنشی

حمید کاویانی پویا؛ ماریا داغمه چی

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، ، صفحه 167-192

https://doi.org/10.22051/hii.2015.802

چکیده

سرزمین هیرکانی در گوشه‌ی جنوب‌شرقی دریای کاسپین، ازجمله ایالت‌های مهم در دوران باستان بوده است که از همان ابتدا دستیابی به آن برای قدرت‌های بزرگ ایرانی حیاتی بود و برای تثبیت قدرت و حفظ قلمرو از تهاجمات ... بیشتر سرزمین هیرکانی در گوشه‌ی جنوب‌شرقی دریای کاسپین، ازجمله ایالت‌های مهم در دوران باستان بوده است که از همان ابتدا دستیابی به آن برای قدرت‌های بزرگ ایرانی حیاتی بود و برای تثبیت قدرت و حفظ قلمرو از تهاجمات بیگانه ضروری قلمداد می‌شد. اهمیت استراتژیک ورکانا (هیرکانیا) و به‌ویژه استقلال نظامی و اهمیت سازمان ارتش این سرزمین برای هخامنشیان به‌گونه‌ای بود که آن را می‌توانیم دروازه‌ی دفاعی مقابل یورش اقوام مختلف و پایگاه و پادگان نظامی بدانیم که حتی هخامنشیان از آن برای سازماندهی و مقابله با دشمنان غربی و رتق‌وفتق امور مرزهای غربی بهره می‌بردند. در وهله‌های مختلف زمانی، گاه این ایالت با ایالت پرثوه ادغام می‌شد و تحت یک ساتراپی قرار می‌گرفت و گاه به‌طور مجزا ساتراپی مستقلی را تشکیل می‌داد. هنگامه‌ی این ادغام و یا گسست از مسائل مهمی است که اختلاف نظرهایی را بین پژوهشگران ایجاد کرده است و می‌تواند حاکی از تحولات تاریخی سرزمین مذکور در دوران هخامنشی باشد. با توجه به اینکه از طریق بررسی نقش منطقه‌ای، کارکرد نظامی و عملکرد اقتصادی ساتراپ‌های مختلف می‌توانیم با نگرش همه‌جانبه‌ اوضاع سیاسی، نظامی و اقتصادی دولت‌های باستانی را دریابیم، در این پژوهش به‌یاری اسناد و مدارک تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی کوشیدیم زمان ادغام دو ایالت ورکانا و پرثوه و استقلال آن‌ها در دوره‌های مختلف عصر هخامنشی را مورد بررسی قرار دهیم و اهمیت ورکانا ازجنبه‌ی نظامی، استراتژیک و اقتصادی برای دولت هخامنشی و نقش این ایالت در پیشبرد اهداف هخامنشیان را در عرصه‌ی نظامی و سیاسی بررسی و معلوم کنیم.

آتوپارت،شهربان هخامنشی ماد کوچک

مهرداد قدرت دیزجی

دوره 19، شماره 1 ، فروردین 1388، ، صفحه 125-134

https://doi.org/10.22051/hii.2014.729

چکیده

مادها که نخستین سلسله ایرانی را در این سرزمین پایه‌گذاری کردند،در پیشبرد سلسله‌های دیگر ایرانی نیز نقشی فعال داشتند.از جمله در اداره‌ی ایران هخامنشی آنان همواره در کنار پارسی‌ها بودند و در مدارک دوره‌ی ... بیشتر مادها که نخستین سلسله ایرانی را در این سرزمین پایه‌گذاری کردند،در پیشبرد سلسله‌های دیگر ایرانی نیز نقشی فعال داشتند.از جمله در اداره‌ی ایران هخامنشی آنان همواره در کنار پارسی‌ها بودند و در مدارک دوره‌ی هخامنشی از آنان همچون مقامات برجسته‌ی کشوری و لشکری یاد شده است.پس از برافتادن دولت هخامنشی به دست اسکندر مقدونی،پیش از آن که اشکانیان پارتی در برابر مقدونیان و سلوکیان به جنبش درآیند،نخست آتوپارت‌های مادی در برابر بیگانگان به پا خاستند.آتوپارت،شهربان پیشین شاهنشاهی هخامنشی که در سپاه داریوش سوم با لشکر اسکندر جنگیده بود،پس از شکست داریوش،از ورود اسکندر و جانشینان او به شمال‌غرب ماد یا ماد کوچک که به نان او،ماد آتورپاتکان خوانده شد جلوگیری کرد.آتوپارت و جانشینان‌اش،روزگاری دراز در آن سرزمین آیین مزدایی و ایرانیانی را که به این دیار می‌آمدند در پناه گرفتند و آن‌گاه که اشکانیان در پی مبارزه با سلوکیان به این سامان رسیدند،به جنبش آنان پیوستند.واژه‌های کلیدی:آتروپات،آتورپات،آدرباد،هخامنشی،مادها.دیباچهمادی‌ها که نخستین سلسله ایرانی را در ایران برپا کرده بودند،نه تنها درپی‌ریزی دومین سلسله ایرانی (هخامنشی) نیز نقشی برجسته داشتند،بلکه در پیشبرد و اداره‌ی آن نیز پیشگام بودند.کوروش دوم (599تا530پ.م)،پایه‌گذار شهریاری هخامنشی خود از سوی پدر پارسی و از سوی مادر (ماندانا،دختر ایشتوویگو پادشاه ماد) مادی بود و هم از روزگار او به بعد مادی‌های بسیاری در اداره‌ی شاهنشاهی هخامنشی به کار گماشته شدند.مادی‌ها از جنگاوران عمده ی سپاه جاویدان هخامنشی بودند و به طور معمول در همه‌ی لشکرکشی‌های هخامنشیان شرکت داشتند.آنان همراه پارسی‌ها و سکایی‌ها،معتمدترین جنگاوران شاهنشاهی بودند و همواره سخت‌ترین نبردها را با دشمنان داشتند.ملل باستانی جهان آن روز،چون یونانی‌‌‌‌‌‌‌ها،مصری‌ها و دیگران،دولت هخامنشی را ادامه‌ی دولت مادها می‌دانستند و از جنگ های ایران و یونان به نام جنگ‌های مادی یاد می‌کردند وحتی پارسیان را مادی می‌خواندند.در مدارک هخامنشی و یونانی،از نام‌های مادی بسیاری از مقامات برجسته دولتی تا پایان دوره‌ی هخامنشی یاد شده است(همچون هاپارگ،گبریاس،داتیس،تخمه‌سپاده و. . . . .؛نک:دیاکونوف،404،1956؛درباره کاربرد نام ماد برای هخامنشیان،نک:1994،Tuplin؛171-161:1960،Godley.cf.206،130-123.I،Herodotus 235-156؛درباره کاربرد نام ماد در کتیبه‌های هخامنشی،نک:1953:202،Kent).هرچند پژوهش‌های نو اغلب بر اهمیت مادها همچون نخستین پایه‌گذاران دولت در ایران پای فشرده‌اند و گاه از نقش آنان در دوره هخامنشی نیز یاد می‌کنند،ولی غالبا از نقش و سهم واقعی آنان در تاریخ دوره‌های بعد ایران گفتگو نمی‌کنند.در این مقاله نشان داده خواهد شد که همان گونه که مادها در سده هشتم پ.م نخستین ایرانیانی بودند که بر آشوریان شوریده و خود را.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

کلیدواژه‌ها = هخامنشی

تحولات تاریخی و جایگاه استراتژیکی، نظامی و اقتصادی هیرکانیا در عصر هخامنشی

چکیده

آتوپارت،شهربان هخامنشی ماد کوچک

چکیده