تاریخ اسلام و ایران - فهرست مقالات

پژوهش حاضر تطور تاریخی شاخۀ بَرزش‌آبادی سلسلۀ کبرویه را در ایران دورۀ صفویه واکاوی می‌کند. این فرقۀ صوفیه در دورۀ صفویه به نام فرقۀ ذهبیه شناخته می‌شود. مقاله به روش توصیفی‌تحلیلی با اتکا به منابع ... بیشتر

خوانشی نو در تحلیل زوایای کارکردی مهدویت در عصر صفویه

زهرا سادات کشاورز؛ مریم سعیدیان جزی

دوره 33، شماره 60 ، بهمن 1402، ، صفحه 171-198

https://doi.org/10.22051/hii.2024.44414.2825

چکیده

یکی از مشخصههای عصر صفویه رویکردهای جریان ساز شیعی بود که خود را در قامت مفهوم مهدویت آشکار کرده است. نگارندگان پژوهش حاضر با این مفروض که مهدویت در صفویه ضمن وجوه کارکردی، با ابعاد کژکارکردی و بیکارکردی ... بیشتر یکی از مشخصههای عصر صفویه رویکردهای جریان ساز شیعی بود که خود را در قامت مفهوم مهدویت آشکار کرده است. نگارندگان پژوهش حاضر با این مفروض که مهدویت در صفویه ضمن وجوه کارکردی، با ابعاد کژکارکردی و بیکارکردی نیز مواجه بوده است، درصدد بوده‌اند که راه را برای آسیب شناسیِ مهدویت در عصر یادشده هموار سازند تا فاصله انتقادیِ خود را با قرائت های عموماً ایدئولوژیک از این امر حفظ کنند. سؤال پژوهش بدین ترتیب قابل صورت بندی است که آیا مهدویت در عین کارکردهای موجود، با کژکارکردها و بیکارکردی هایی نیز مواجه بوده است؟ این موارد کدام‌اند؟ نتایج این پژوهش ناظر بر وجه کارکردی مهدویت در صفویه ذیل رخدادِ الف. یکپارچگی سرزمینی؛ ب. صورتبندی همبستگی «ملی»؛ و در وجه کژکارکردی ناظر بر الف. ظهور مدعیان دروغین؛ ب. ایجاد پوشش عقیدتی برای توجیه ساختار ارباب-رعیتی؛ ج. ناتوانی در بازجذب نیروهای اجتماعی و در وجه بیکارکردی نیز مشتمل بر زوال تدریجی شیوه حکمرانی صفویه می باشد. یافته های مذکور بر پایۀ روش مطالعه تاریخی-تحلیلی و با اتکا بر رویکردی بینارشتهای (تاریخی-جامعه شناختی) و براساس نظریه کارکردگراییِ مرتن، این‌گونه پایان‌بندی شده است که چه بسا با توجه به تعدد کژکارکردها و بیکارکردها دربارۀ مهدویتِ صفویه، تعادلِ خالص در نظریه مرتن، از کارکردها به کفه کژکارکردها و بیکارکردها سنگینی کرده باشد.

تشکیلات اداری جواهرات سلطنتی در دورۀ صفویه

سید مسعود سید بنکدار

دوره 29، شماره 43 ، آبان 1398، ، صفحه 101-126

https://doi.org/10.22051/hii.2019.22294.1781

چکیده

خزانه‌های آنها جمع‌آوری می‌شد. در همین راستا، تشکیلات نسبتاً منظمی برای حفظ و نگهداری این گنجینه‌ها در این دربارها به وجود می‌آمد؛ که درون این تشکیلات، کارگاه‌هایی برای ساخت و پرداخت جواهرات تازه ... بیشتر

کاربرد اصطلاحات مالی در نظام دیوانی عصر صفویه

جواد موسوی دالینی؛ لیدا مودت؛ اکبر حکیمی پور

دوره 28، شماره 37 ، خرداد 1397، ، صفحه 149-173

https://doi.org/10.22051/hii.2018.16638.1436

چکیده

پژوهش در امور مالی و اداری در زمره موضوعاتی است که به دلایلی مانند کمبود اسناد، مدارک تاریخی و منابع تحقیقی کمتر مورد توجه محققان مسائل دوره صفویه قرار گرفته است. شمار چنین تحقیقاتی نیز به مراتب کمتر ... بیشتر پژوهش در امور مالی و اداری در زمره موضوعاتی است که به دلایلی مانند کمبود اسناد، مدارک تاریخی و منابع تحقیقی کمتر مورد توجه محققان مسائل دوره صفویه قرار گرفته است. شمار چنین تحقیقاتی نیز به مراتب کمتر از بررسی ها در زمینه تشکیلات اداری و مالی می‌باشد. مسئله پژوهش حاضر فهم کاربرد و جایگاه اقتصادی اصطلاحات مالی ایران عصر صفویه است. در این پژوهش با بهره گیری از منابع تاریخی موجود و با تکیه بر شیوه توصیفی- تحلیلی، اصطلاحات مالی عصر صفوی در سطوح مختلف اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که دستگاه مالیاتیِ ایران عصر صفوی با برخورداری از یک نظام سلسله مراتبی، بر قریب به اکثریت زمینه های اقتصادی و درآمدزای جامعه عصر خود نظارت داشته است. چنین نظارتی به‌وسیله حضور و فعالیت کارکنان و عمّال حکومتی در مراتب و درجات مختلف دیوان‌سالاری ممکن میشد. همچنین بخش زیادی از اصطلاحات مالیْ مختص نظام اقتصادی شهری بود. حوزه هایی چون مشاغل و مواجب دیوان‌سالاری، هزینه های تشریفات درباری، پیشه های بازاری و اصناف، امور نظامی و لشکری و راهداری و گمرک از مهمترین حوزه های اقتصادیِ شهری آن عصر بودند که اصطلاحات مالی و مالیاتی آنها به همراه میزان مخارج یا دیگر هزینه هایشان در دفترهای دیوان استیفا به ثبت میرسید. دو جامعة روستایی و کوچنشین نیز با توجه به کارکرد اقتصادی خود، بخشی از اصطلاحات مالی را که شامل مالیات های مربوط به کشاورزی، دامداری و تأمین نیروی نظامی بود به خود اختصاص میدادند.

تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه

زهرا سادات کشاورز؛ محمدعلی چلونگر؛ اصغر منتظرالقائم

دوره 27، شماره 34 ، شهریور 1396، ، صفحه 139-167

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12649.1239

چکیده

هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساختهای اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه میتوان به ... بیشتر هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساختهای اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه میتوان به عنوان نظامی باز با ویژگی تمرکز فرصتها و پیوند متقابل یاد کرد. به هنگام ظهور صفویان (907-1135هجری) همواره مفصل‌بندی (همزیستیِ) طبقاتی پویایی مابین اجتماعات عشایری (ایلی)، دهقانی و شهری (خرده‌کالایی شهری) فراهم گردید، چندان‌که صفویان ساخت اجتماعی ایران را با تأکید بر هویّت مذهبی و ملّی جدیدی تعریف کردند. کلیت شکل‌بندیِ طبقات اجتماعی صفویان همچون بستری میماند که در سایه آن وحدت سیاسی و ملی، مدنیت، رفاه اجتماعی، رونق اقصادی و پویای فرهنگی و روابط گسترده با دول خارجی به وجود آمد. البته این توصیف به معنای تأیید همة جنبههای ساختار طبقاتی عصر صفویه در دورههای سلاطین صفوی نیست، زیرا تحولات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و شیوه حکومتی، در ایجاد ساختار طبقاتی در دوره حاکمان مختلف صفوی، نقش اساسی داشته است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه‌‌شناختی در تحلیل پدیده‌های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه‌ای، سیر تمدّن در طبقات اجتماعی دولت شیعی صفویه را در چشم‌انداز حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه به عنوان پایه‌ و زیربنایی برای دوره‌های بعد بررسی و تحلیل نماید.

دگرگونی ساختار اداری و اجتماعی ملایر از زوال ایلخانان تا سقوط صفویه

محسن رحمتی

دوره 27، شماره 33 ، خرداد 1396، ، صفحه 141-166

https://doi.org/10.22051/hii.2017.12936.1255

چکیده

منازعات مداوم ایران با عثمانی و برآمدنِ سلسله زندیه از ملایر، جایگاه قلمرو علیشکر را در سرنوشت تاریخی ایران برجسته نموده است. یکی از نواحی قلمرو، ملایر است که با توجه به نزدیکیاش به ... بیشتر

بررسی و تحلیل نظام های تاریخگذاری وقایع در تاریخنگاری عصر صفوی

محمد تقی مشکوریان؛ علی اکبر جعفری؛ اصغر فروغی ابری

دوره 26، شماره 30 ، شهریور 1395، ، صفحه 219-252

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2507

چکیده

مورخین جهت مرتب سازی وقایع از نظام های گاهشماری رایج بهره می گرفتند تا به وقایع خود بعد زمانی بخشیده و به اصطلاح انها را تاریخگذاری کنند. الگوهای تاریخگذاری وقایع و انگیزه های پشت پرده ... بیشتر مورخین جهت مرتب سازی وقایع از نظام های گاهشماری رایج بهره می گرفتند تا به وقایع خود بعد زمانی بخشیده و به اصطلاح انها را تاریخگذاری کنند. الگوهای تاریخگذاری وقایع و انگیزه های پشت پرده انها مسئله تحقیق حاضر است. زمینۀ این تحقیق تاریخنگاری سلسله ای عصر صفوی است، که در آن میتوان سامانه های مرتبسازی وقایع را به دو دسته اصلی موضوعی و سال نگاری تقسیم کرد. نگاه ما به دنبال تحولاتی است که در این دورۀ تاریخی در شیوه های تاریخگذاری رخ داده است و تاریخ های موضوعی از منظر موضوع این تحقیق تغییری رانشان نمیدهند. پس تنها سال نگاری، که خود به سه شاخه فرعی (عصری، چرخه ای، جلوسی) تقسیم می شود محل توجه خواهد بود. در تحلیل روش های سال نگاری خواهیم دید که میتوان رابطۀ معناداری میان روشهای تاریخگذاری سال نامه ای و مقام و موقعیت شاه در منظومۀ فکری جامعۀ صفوی یافت، یا مورد تایید قرار داد. همانطور که احتمالاً حجم تاریخ های تولید شده در این عصر نیز تا حدی تابع همین عامل است: یعنی با مطلق شدن قدرت شاه، از تعداد و شاید نیاز به تاریخ نگاری کاسته می شود و در عوض بر آثاری داستانی که به ستایش شاه می پردازند افزوده می شود. به این منظور ابتدا اصولی که مورخین صفوی برای مرتبسازی وقایع برگزیده اند بررسی می شود. سپس به معرفی روش های اصلی تاریخ گذاری سال نگارانه در این دوره و توزیع تاریخی آن ها پرداخته می شود.

الگوها و مفاهیم تاثیرگذار در حوزه مناسباتی عصر صفوی با تکیه بر متن مکاتبات

عبدالله متولی

دوره 26، شماره 29 ، خرداد 1395، ، صفحه 187-215

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2225

چکیده

صفویان در طول حکومت خود ناچار از ایجاد ارتباط با همسایگان بوده اند. این پیوندها در مواقع متعددی به لحاظ اختلافات سیاسی و مذهبی طرفین چشم اندازی دوستانه نداشته است. صفویان به منظور بقای سیاسی و دفاع از ... بیشتر صفویان در طول حکومت خود ناچار از ایجاد ارتباط با همسایگان بوده اند. این پیوندها در مواقع متعددی به لحاظ اختلافات سیاسی و مذهبی طرفین چشم اندازی دوستانه نداشته است. صفویان به منظور بقای سیاسی و دفاع از چارچوب جغرافیایی و رویکردهای مذهبی خود علاوه بر روش های نظامی در عرصه دیپلماتیک نیز روش پویا و پر تحرکی را دنبال نمودند. نامه های متعددی که از این دوره بر جای مانده است نشانگر فعال بودن عرصه های دیپلماتیک صفویان است. هدف این نوشتاردستیابی به برخی اصول و معیارهای کاربردی در مناسبات خارجی عصر صفویه با تکیه بر متن مکاتبات سیاسی است. فرضیه تحقیق بر این دیدگاه استوار است که ظاهراً صفویان درتقابل و یا تعامل با همسایگان منطقه ای خود ضمن رعایت و تاکید بر برخی اصول ثابت در مواردی از روشی تاکتیک پذیر و منعطف نیز برخوردار بودند. ماحصل این پژوهش نشان می دهد که حکومت صفویه در عرصه دیپلماتیک یک سیاست پویا و تاثیرگذار را در دستور کار خود داشته است. حجم نامه های ارسالی به مناطق مختلف موید این نگرش است. در عین حال تعمق در متن نامه ها حاکی از وجود گونه ای از رویکردهای پایدار و اصولی در مناسبات خارجی بوده است. ضمن این که متناسب با شرایط حاکم بر روابط طرفین گونه ای از انعطاف در ادبیات سیاسی نامه ها به چشم می خورد که به نوعی تامین منافع و مقاصد مورد نظر صفویان را نشان می دهد.

تأثیرات تنش میان صفویه و عثمانی بر جایگاه امیرنشین اردلان

قباد منصور بخت؛ مدرس سعیدی

دوره 24، شماره 22 ، شهریور 1393، ، صفحه 121-144

https://doi.org/10.22051/hii.2014.795

چکیده

تا پیش از تشکیل دولت مدرن و پیدایش حکومت متمرکز در ایران، میزان قدرت و ضعف حکام محلی و رابطهی آنان با حاکمیت مرکزی همواره تابعی معکوس از افزایش یا کاهش قدرت حکومت مرکزی به‌شمار میآمد. با تأسیس ... بیشتر

بررسی تحلیلی مناسبات شاه اسماعیل صفوی با شروانشاهان (906- 930 ه.ق)

جهانبخش ثواقب؛ غلامرضا ذوالفقاری

دوره 23، شماره 20 ، بهمن 1392، ، صفحه 57-85

https://doi.org/10.22051/hii.2014.781

چکیده

اولین کانون قدرتی که مورد حمله‌ی اسماعیل صفوی، پس از خروج از گیلان در سال 905 ه.ق قرار گرفت، دولت شروانشاهان بود که بر ایالت مهم شروان حکومت می‌کرد. بی‌شک انتقام‌گیری از شروانشاهان به دلیل قتل جنید ... بیشتر اولین کانون قدرتی که مورد حمله‌ی اسماعیل صفوی، پس از خروج از گیلان در سال 905 ه.ق قرار گرفت، دولت شروانشاهان بود که بر ایالت مهم شروان حکومت می‌کرد. بی‌شک انتقام‌گیری از شروانشاهان به دلیل قتل جنید و حیدر (پدر و جد اسماعیل)، آزمایش توان رزمی نیروها پیش از درگیری با قدرت ترکمنی مستقر در آذربایجان و تدارک پشتوانه‌ی مالی از طریق کسب غنایم سرشار ایالت شروان، در تصمیم اسماعیل در انتخاب شروان به عنوان نقطه‌ی آغازین عملیات نظامی خویش مؤثر بوده‌اند. در این رویارویی، شروانشاهان که قدرت خویش را از دست دادند، پس از مدتی کشمکش و ستیزهجویی، به برقراری مناسبات حسنه با شاه اسماعیل تن دادند. در این مقاله، مناسبات شاه اسماعیل صفوی با شروانشاهان در محدوده‌ی زمانی سال‌های 906 تا 930 ه.ق و عوامل مؤثر در شکل‌گیری این روابط را بررسی و تحلیل کردیم و به این نتیجه رسیدیم که انگیزهی اصلی اسماعیل در پایان بخشیدن به سلسلهی محلی شروانشاهان، هموار کردن زمینهها برای دستیابی به قدرت سیاسی در ایران بود؛ زیرا هدف نهایی او براندازی دولت ترکمنان آق‌قویونلو و برچیدن بساط ملوک‌الطوایفی از ایران و دستیابی به تاج و تخت سلطنت و تأسیس دولت بود. اسماعیل بر اساس تجارب پیشین، برای جلوگیری از هرگونه اتحاد و تبانی دولت شروانشاهی با دولت ترکمنی، در گام نخست به شروان لشکر کشید و شروانشاهان را از سر راه خود برداشت.

کاهش ارزش پول در اقتصاد عصر صفوی و عوامل مؤثر بر آن

زهرا قشقایی نژاد؛ سید هاشم آقاجری

دوره 23، شماره 18 ، مرداد 1392، ، صفحه 1-13

https://doi.org/10.22051/hii.2014.767

چکیده

پول [1] به عنوان واسطه‌ای در مبادلات، همواره بازتابی از اوضاع اقتصادی یک دوره‌‌ی تاریخی است. اقتصاد عصر صفوی، اقتصادی مصرفی و کالایی بود که پول (به‌ویژه در بخش تجارت خارجی و اقتصاد شهری) نقش واسطه ... بیشتر

سازمان سپاه و صاحب‌منصبان نظامی عصر شاه صفی (1038-1052 ق)

جهانبخش ثواقب

دوره 22، شماره 14 ، مرداد 1391، ، صفحه 1-50

https://doi.org/10.22051/hii.2014.759

چکیده

یکی از پایه‌های مهم شکل‌گیری و تداوم نظام‌های سیاسی ایران در دوره‌های تاریخی، وجود یک نیروی نظامی عمل‌کننده بود که هر در براندازی مدعیان قدرت، تسخیر قلمرو و تثبیت قدرت، و سرکوبی شورش‌ها و ناامنی‌های ... بیشتر یکی از پایه‌های مهم شکل‌گیری و تداوم نظام‌های سیاسی ایران در دوره‌های تاریخی، وجود یک نیروی نظامی عمل‌کننده بود که هر در براندازی مدعیان قدرت، تسخیر قلمرو و تثبیت قدرت، و سرکوبی شورش‌ها و ناامنی‌های داخلی مؤثر باشد و هم در درگیری‌های برون‌مرزی با قدرت‌های هم‌جوار و یا دفاع در برابر تهاجم دشمنان نقش داشته باشد.کارایی و کارآمدی نیروی نظامی با چگونگی سازمان و تشکیلات آن، کمیت نیروها، کیفیت سلاح و تجهیزات و نحوه مدیریت آن ارتباطی قوی داشت و کفایت و تدبیر پادشاه و صاحب‌منصبان ارشد نظامی در ظهور و بروز این کارآمدی و دست‌یابی به موفقیت‌های مطلوب مؤثر بود.برخورداری از توان نظامی مطلوب و نظام اداری(دیوان‌سالاری) کارآمد به توانمندسازی، عظمت‌بخشی و تداوم‌افزایی نظام سیاسی کمک می‌کرد و ثبات حکومت را تقویت می‌بخشید؛ چنان که نقیض آن می‌توانست به ضعف و بی‌ثباتی آن حکومت منجر شود.بر این مبنا، مقاله حاضر به منظور ارائه تصویری از سازمان سپاه در عصر شاه صفی در سده یازدهم هجری قمری(1038- 1052 ق) مناصب نظامی این دوره را شرح داده و با استخراج اسامی صاحب‌منصبان نظامی در قسمت‌های مختلف ارتش، گوشه‌هایی از زندگی و خدمات آنان را بر اساس گزارش‌های مورخان اصلی توصیف کرده است.این پژوهش از نوع پژوهش تاریخی است و به شیوه کتابخانه‌ای با استناد به منابع تاریخی و روش تحلیلی- توصیفی سامان‌یافته است.

اندیشه موعودگرایی در دوره صفویه

مهدی فرهانی منفرد؛ نسیم خلیلی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، ، صفحه 87-113

https://doi.org/10.22051/hii.2014.690

چکیده

هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه تاریخ اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع مهدویت و منجی‌گرایی است.اهمیت این موضوع به این امر باز می‌گردد که این اندیشه در آن روزگار به شکلی پررنگ‌تر و در سطح گسترده حیات ... بیشتر

آل کیا و علل سقوط آن در گیلان

سهیلا نعیمی

دوره 20، شماره 7 ، آبان 1389، ، صفحه 113-134

https://doi.org/10.22051/hii.2014.684

چکیده

حکومت محلی آل کیا در فاصله سده‌های هشتم تا دهم هـ ق. در بخشی از گیلان موسوم به «بیه پیش» قدرت را در دست داشت.موقعیت طبیعی گیلان و اوضاع سیاسی ایران هم‌زمان با فروپاشی ایلخانان، زمینه‌ای برای کسب ... بیشتر

اوضاع اجتماعی و اقتصادی تبریز عصر صفوی

نصرالله پورمحمدی املشی

دوره 19، شماره 1 ، فروردین 1388، ، صفحه 1-25

https://doi.org/10.22051/hii.2014.730

چکیده

تبریز،نخستین پایتخت صفویان،حتی بعد از انتقال پایتخت از این شهر به قزوین و اصفهان،همچنان از اهمیت سیاسی و اقتصادی برخوردار بود.اما موقعیت جغرافیایی و انتقال پایتخت و همچنین تهاجم عثمانی‌ها و بلایایی ... بیشتر

لشکرکشی سلطان مراد چهارم به ایروان و تبریز:علل و نتایج

نصرالله صالحی

دوره 19، شماره 1 ، فروردین 1388، ، صفحه 77-106

https://doi.org/10.22051/hii.2014.732

چکیده

با مرگ شاه عباس یکم و روی کار امدن شاه صفی،دولت صفوی از جهت داخلی و خارجی دچار مشکلات به گونه‌ای موجب از بین رفتن اقتدار عصر شاه عباس یکم گردید.در عرصه روابط خارجی دولت صفوی با دو جنگ ناخواسته از سوی عثمانی ... بیشتر

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

کلیدواژه‌ها = صفویه

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده