تاریخ اسلام و ایران

نوشتار حاضر با نگاهی به ابعاد مختلف طرح بیداری زنان در دورۀ رضاشاه، در پی پاسخ به این سؤال است که چرا در این دوره با وجود ادعای دولت مبنی بر رهایی و آزادی زنان از طریق فرایند نوسازی و تجدد، همچنان بر ارزشمندی ... بیشتر نوشتار حاضر با نگاهی به ابعاد مختلف طرح بیداری زنان در دورۀ رضاشاه، در پی پاسخ به این سؤال است که چرا در این دوره با وجود ادعای دولت مبنی بر رهایی و آزادی زنان از طریق فرایند نوسازی و تجدد، همچنان بر ارزشمندی نقش‌های سنتی زنان و خانه‌نشینی آنان تأکید شده بود. نگارندگان این پژوهش با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، با واکاوی سیاست‌های جنسیتی دولت رضاشاه، به این چرایی و چگونگی پاسخ داده‌اند. در این پژوهش، ابتدا به ترسیم فضای خاورمیانه و شکل‌گیری جنبش‌های ناسیونالیستی و دولت‌های ملی مدرن و همچنین نقش و جایگاه زنان در تحولات قرن نوزدهم و بیستم در این جوامع پرداخته شده و در این ارتباط، با تکیه بر شکل‌گیری مفهوم «خانوادۀ ایده‌آل» و «مادری جدید»، سیاست‌های جنسیتی دولت نوگرا و ملّی‌گرای رضاشاه مورد بررسی قرار گرفته است و این نتیجه به دست آمد که درواقع هدف از طرح بیداری زنان، ساخت یک هویت جدید برای زن ایرانی بود. در این تصویر جدید، نقش‌های سنتی زنانه با ادلّۀ جدیدی گرامی داشته می‌شد و دولت در قابلیت زنان برای مادری و همسری، نقشی سیاسی و وطن‌پرستانه می‌دید؛ بدین معنا که زنان جدید ایرانی با وجود داشتن تحصیلات و ظاهری مدرن، ‌باید همچنان نقش حافظان اخلاق، پاسداران سنت‌های فرهنگی و ملی را ایفا می‌کردند و به عنوان محافظان نهاد خانوادۀ سنتی و آرمانی، نسلی از شهروندان وطن‌پرست و مترقّی را متناسب با آرمان‌های دولت می‌پروراندند.

بررسی جرایم اجتماعی در عصر ناصری (1264 – 1313 ه.ق)

سیمین فصیحی؛ مریم منصوری

دوره 27، شماره 36 ، اسفند 1396، ، صفحه 83-110

https://doi.org/10.22051/hii.2017.3164.

چکیده

جرم پدیدة اجتماعی است که از دیرباز به تناسب هر عصری و هر نسلی، وجود داشته و بنابراین عمری به قدمت عمر جامعة بشر دارد.در یک تعریف کلی جرم یا به‌عبارتی بزهرا عملی ناپسند و برخلاف مقررات تعیین‌شده ... بیشتر جرم پدیدة اجتماعی است که از دیرباز به تناسب هر عصری و هر نسلی، وجود داشته و بنابراین عمری به قدمت عمر جامعة بشر دارد.در یک تعریف کلی جرم یا به‌عبارتی بزهرا عملی ناپسند و برخلاف مقررات تعیین‌شده در یک جامعه دانسته‌اند که در اشکال مختلف در تمامی مقاطع تاریخی وجود داشته و مختصِ جامعه یا فرهنگ خاصی نبوده است. با توجه به اهمیت عصر ناصری به عنوان مقطعی حساس در تاریخ ایران، بررسی جرم به‌عنوان یکی از پدیدههای مهم این دوران میتواند پرده از ابهامات بسیاری در زمینههای ارتکاب جرم اجتماعی بردارد. از این رو در این پژوهش تلاش شده با تکیه بر مستندات تاریخی و همچنین منابع کتابخانهای موجود و با بررسی آماری جرایم این دوره، ضمن توصیف اوضاع اجتماعیِ عصر ناصری، جرایم اجتماعی این عهد سنخ‌شناسی و با رویکردی تحلیلی نقش عوامل مختلف در این معضل اجتماعی،‌ به‌ویژه نقش دوگانهی حکومت در آن مشخص گردد. براساس یافتههای موجود از میان گونههای مختلف جرائم اجتماعی، قتل با 7/58 درصد بالاترین میزان و استعمال تریاک‌ با 2/0 درصد کمترین میزان را به خود اختصاص داده است. گرچه حکومت ناصری اصلیترین عامل اجرایی در برخورد با مجرمان بود، بااین‌حال خود به نحوی بستر جرم را مهیا میکرد و در بسیاری از موارد بر میزان آنها نیز میافزود.

مسئله تریاک در جامعه عصر رضاشاه: پدیده اعتیاد، آثار سوء اجتماعی آن و راهکارهای دولت در مقابله با آن

سیمین فصیحی؛ فریده فرزی

دوره 25، شماره 25 ، خرداد 1394، ، صفحه 137-163

https://doi.org/10.22051/hii.2015.2036

چکیده

این مقاله درصدد بررسی مسئله تریاک در جامعه ایران عصر پهلوی است. اعتیاد به تریاک که در این دوره خود به معضلی بزرگ تبدیل شد، میراثی از دوران صفویه و قاجار بود. از اواخر دوره صفویه تولید و مصرف تریاک در جامعه ... بیشتر این مقاله درصدد بررسی مسئله تریاک در جامعه ایران عصر پهلوی است. اعتیاد به تریاک که در این دوره خود به معضلی بزرگ تبدیل شد، میراثی از دوران صفویه و قاجار بود. از اواخر دوره صفویه تولید و مصرف تریاک در جامعه افزایش یافت و در دوره قاجار و پهلوی، تجارت آن نقشی مهم در اقتصاد کشور ایفا کرد. افزایش تولید و تجارت تریاک به منظور عرضه به بازارهای جهانی در عصر قاجار و انتقال فزاینده این روند به دوره پهلوی، قابلیت دسترسی آسان به این ماده را در سطح جامعه افزایش دادو این امر توام با فرهنگ استفاده غلط از این ماده به جای هر نوع دارو درکنار عوامل داخلی دیگر، بر میزان مصرف آن در جامعه افزود و معضلی ایجاد کرد که اثرات سوء آن دامنگیر جامعه گردید. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، و با تکیه بر اسناد منتشر نشده، روزنامه‌ها، خاطرات و کتاب‌های تاریخی این دوره تلاش کرده است تا اولاً علل رواج مصرف تریاک و تاثیرات منفی اجتماعی آن را بررسی کند و ثانیاً راهکارهای دولت پهلوی اول در مقابله با پدیده اعتیاد را واکاوی نماید. دستاوردهای تحقیق نشان می‌دهد که رواج این پدیده تبعات منفی اجتماعی از جمله دزدی، قاچاق و سایر بزهکاری‌های اجتماعی را به دنبال داشت و دولت رضاشاه که از اثرات سوء مصرف آن آگاه بود، برنامه‌هایی برای منع استعمال آن طراحی کرد اما به موفقیت چندانی دست نیافت، زیرا تولید و تجارت تریاک به دلیل منافع سرشاری که برای دولت داشت همچنان رو به افزایش رفت و سیاست‌هایی که برای فروش هر چه بیشتر تریاک اعمال گردید، تدابیر بازدارنده مصرف آن را خنثی کرد و حتی گاه به شیوع استعمال آن دامن می‌زد.

تأثیر بحران جهانی 1929 بر تجارت تریاک در ایران

سیمین فصیحی؛ فریده فرزی

دوره 24، شماره 23 ، آذر 1393، ، صفحه 141-165

https://doi.org/10.22051/hii.2015.801

چکیده

بحران جهانی 1929 م (1308 ه.ش) اقتصاد بسیاری از کشورها را تحت ‌تأثیر قرار داد؛ اما تأثیر آن بر اقتصاد کشورهای جهان سوم و حاشیهای که بیشتر به تولید مواد خام صادراتی می‌پرداختند، به‌مراتب بیشتر از کشورهای ... بیشتر بحران جهانی 1929 م (1308 ه.ش) اقتصاد بسیاری از کشورها را تحت ‌تأثیر قرار داد؛ اما تأثیر آن بر اقتصاد کشورهای جهان سوم و حاشیهای که بیشتر به تولید مواد خام صادراتی می‌پرداختند، به‌مراتب بیشتر از کشورهای صنعتی و پیشرفته بود. در مقطع زمانی مورد بحث، به‌دلیل ضعف در ساختار اقتصادی، سنتی بودن اقتصاد و نداشتن صنایع پیشرفته در داخل، ایران به‌صورت یکی از تولیدکنندگان مواد خام صادراتی کشورهای اروپایی عمل می‌کرد. یکی از مهمترین کالاهای خام صادراتی ایران تریاک بود که درآمد حاصل از صادرات آن برای اقتصاد ایران بسیار اهمیت داشت و هرگونه مشکل و وقفهای در امر صادرات آن دولت را با مشکل مواجه می‌کرد و به چاره‌اندیشی وامیداشت. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیلی و با تکیه بر اسناد منتشرنشده، روزنامه‌ها و نشریات دوره‌ی پهلوی اول، تأثیر بحران جهانی سال 1929 بر تجارت تریاک در ایران و اقدامات دولت در واکنش به این بحران عظیم جهانی را بررسی می‌کنیم. دستاوردهای پژوهش نشان‌دهنده‌ی تأثیرپذیری اقتصاد وابسته و حاشیهای ایران از تحولات اقتصادی بازارهای خارجی است؛ بنابراین میتوانیم بگوییم که ایران باوجود داشتن اقتصاد حاشیهای، متحمل خسارت زیادی شد؛ زیرا تریاک یکی از مهمترین کالاهای صادراتی کشور در مقطع زمانی موردنظر بود و بحران میتوانست کاهش قیمت، کاهش صادرات در بازارهای جهانی و درنتیجه کسری درآمد حاصل از صادرات تریاک را برای اقتصاد ایران به‌دنبال داشته باشد.

قانون انحصار تجارت خارجی ایران 1309:زمینه ها، اهداف و پیامدها

داریوش رحمانیان؛ غلامرضا ظریفیان؛ سیمین فصیحی؛ شهرام غلامی

دوره 21، شماره 11 ، آبان 1390، ، صفحه 25-55

https://doi.org/10.22051/hii.2013.655

چکیده

دولت در اسفند 1309 به موجب قانون، انحصار بازرگانی خارجی کشور را در دست گرفت. در پژوهش‌‌های جدیدی که در مورد تاریخ و اقتصاد ایران صورت گرفته، توجه چندانی به این مسأله نشده؛ یا ارزیابی‌‌ها شتاب‌زده و نآاگاهانه ... بیشتر دولت در اسفند 1309 به موجب قانون، انحصار بازرگانی خارجی کشور را در دست گرفت. در پژوهش‌‌های جدیدی که در مورد تاریخ و اقتصاد ایران صورت گرفته، توجه چندانی به این مسأله نشده؛ یا ارزیابی‌‌ها شتاب‌زده و نآاگاهانه بوده و دلایل و پیامد‌های این اقدام مغفول مانده است. در این مقالهضمن اشاره به برخی از این دیدگاه‌های ساده‌انگارانه، تحولات بین‌المللی بعد از جنگ جهانی اول، اثرات بحران اقتصادی 1930 و نیز سلطه بازرگانی شوروی بر اقتصاد کشاورزی ایران، در تدوین این قانون بررسی شده است. یافته‌‌های این تحقیق نشانگر آن است که تحولات سیاسی و اقتصادی بعد از جنگ اول جهانی، در ایران نیز همانند سایر کشور‌های دیگر، لزوم دخالت دولت در اقتصاد را به وجود آورد. بحران اقتصاد جهانی1930، دولتی شدن بازرگانی خارجی روسیه و پایین آمدن ارزش نقره به عنوان واحد پول ایران، این امر را تا حد زیادی تشدید و الزام‌آور نمود. این اقدام دولت، حاصل یک برنامه‌ریزی اقتصادی بلندمدت نبود، بلکه نتیجه شرایط سیاسی و اقتصادی آن زمان بود و با آزمایش و خطا همراه شد. اما دست‌کم در کوتاه‌مدت باعث بهبود صادرات و تنظیم درآمد‌های دولت گردید. همچنین صنعتی‌سازی جایگزین واردات با دخالت دولت سرعت یافت، شرکت‌‌های بازرگانی و شرکت‌‌های سهامی جایگزین بازرگانی سنتی گردید و تغیرات متفاوتی در الگوی کشاورزی و صادرات آن به وجود آمد.

از خلوت خانه تا عرصه اجتماع رویارویی زنان با «دوگانگی طبیعت و فرهنگ» از انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار

سیمین فصیحی

دوره 20، شماره 8 ، بهمن 1389، ، صفحه 115-137

https://doi.org/10.22051/hii.2014.691

چکیده

.این مقاله، یکی از مقولات اصلی تاریخ‌نگاری زنان؛ یعنی دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ و نحوه مواجهه زنان با این دوگانگی را در سال‌های انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار، بررسی کرده است.گرچه عمر تشخیص نظری ... بیشتر .این مقاله، یکی از مقولات اصلی تاریخ‌نگاری زنان؛ یعنی دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ و نحوه مواجهه زنان با این دوگانگی را در سال‌های انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار، بررسی کرده است.گرچه عمر تشخیص نظری این دوگانگی از نیم قرن تجاوز نمی‌کند، مصادیق آن در تاریخ مدرن کشورهای دنیا و از جمله ایران عصر مشروطیت، به اشکال مختلف وجود داشته است.از این‌رو، سوال اصلی مقاله این است که؛ «زنان در این دوره، چگونه با مضامین دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ مواجه شدند؟»بررسی این پرسش که با ارجاع به نوشته‌های زنان در روزنامه‌ها و مجلات عصر مشروطیت تا پایان دوره قاجار صورت گرفته، به عهده سه قسمت به هم پیوسته مقاله یعنی «نقد نظری دوگانگی بین طبیعت و فرهنگ»، «به چالش کشیدن مردان» و «تلاش‌های زنان برای تحقق حق فرهنگی خویش»نهاده شده است.نتایج این بررسی‌ها این بوده است که؛ نخست، زنان آن دوره بنا به درک نسلی و عصری خود این دوگانگی را نقد کرده، عملکرد مردان و ارزش‌های بر ساخته آنان را به پرسش کشیدند و تلاش کردند تا سلطه مردان را بر حوزه فرهنگ کمتر کنند.دوم، با تأکید بر طبیعت زنانه- مانند طبیعت مادری- ارزش‌های زنانه خود را اعتبار فرهنگی ببخشند و سوم، امکان نگارش تاریخ‌نگاری زنان را در عصر مشروطیت از طریق برنامه‌ها، مقاله‌ها و لوایحی که از خود به ارث گذاشتند، برای نسل‌های بعدی مهیا سازند.

نقش دوگانه حزب دموکرات ایران در مشارکت سیاسی زنان

سیمین فصیحی؛ مریم نوری امیرآبادی

دوره 20، شماره 6 ، تیر 1389، ، صفحه 107-128

https://doi.org/10.22051/hii.2014.704

چکیده

این مقاله به بررسی نقش و تاثیر حزب دموکرات ایران در مشارکت سیاسی زنان، در فاصله سال‌های 1320-1332، می‌پردازد. نتیجه این پژوهش، که با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، این است که حزب دموکرات ... بیشتر این مقاله به بررسی نقش و تاثیر حزب دموکرات ایران در مشارکت سیاسی زنان، در فاصله سال‌های 1320-1332، می‌پردازد. نتیجه این پژوهش، که با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، این است که حزب دموکرات در مشارکت سیاسی زنان نقشی دوگانه و متضاد داشته است؛ از سویی گروهی از روشنفکران این حزب با مطالبات جنبش زنان همراه شدند و همین امر با به کارگیری امکانات وسیع این حزب در جهت بسترسازی‌های فرهنگی و اجتماعی برای مشارکت سیاسی توانست به ترویج فرهنگ فعالیت‌های حزبی زنان و از آنجا به ارتقاء مشارکت سیاسی زنان منجر شود و از سویی دیگر، حزب دموکرات، به عنوان یک حزب دولتی، با خنثی کردن نقش مبارزه‌جویانه زنان فعال در جنبش زنان و تحریک دشمنی گروه‌های متعصب مذهبی، حساسیت و بدبینی مردم را به مسائل زنان دو چندان نمود و از مشارکت سیاسی زنان کاست. نشان دادن این نقش دوگانه در سه قسمت به هم پیوسته مقاله آمده است: در قسمت اول، حقوق سیاسی زنان از دیدگاه حزب دموکرات بررسی شده است تا نشان دهد که اصولاًاین حزب مستند به مرام‌نامه، اساس‌نامه و آیین‌های حزبی چه دیدگاه سیاسی یا ایدئولوژیکی در قبال حقوق سیاسی زنان داشته است. قسمت دوم مقاله به بررسی نقش حمایت‌گرانه حزب دموکرات در جلب مشارکت زنان در امور سیاسی می‌پردازد. قسمت سوم مقاله نیز به نقش بازدارنده حزب در توسعه مشارکت سیاسی زنان پرداخته و بخش نتیجه‌گیری، چرایی این نقش دوگانه را با ارجاع به مسئله دولتی بودن حزب دموکرات تحلیل کرده است.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

نویسنده = سیمین فصیحی

وجه جنسیتی گفتمان دولت- ملت رضاشاه و تأکید بر ارزشمندی نقش خانگی زنان

چکیده

بررسی جرایم اجتماعی در عصر ناصری (1264 – 1313 ه.ق)

چکیده

مسئله تریاک در جامعه عصر رضاشاه: پدیده اعتیاد، آثار سوء اجتماعی آن و راهکارهای دولت در مقابله با آن

چکیده

تأثیر بحران جهانی 1929 بر تجارت تریاک در ایران

چکیده

قانون انحصار تجارت خارجی ایران 1309:زمینه ها، اهداف و پیامدها

چکیده

از خلوت خانه تا عرصه اجتماع رویارویی زنان با «دوگانگی طبیعت و فرهنگ» از انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار

چکیده

نقش دوگانه حزب دموکرات ایران در مشارکت سیاسی زنان

چکیده