تاریخ اسلام و ایران

بررسی کارکردِ اقتصادی بنیاد پهلوی

حمید آزاد؛ داریوش رحمانیان

دوره 28، شماره 39 ، آذر 1397، ، صفحه 21-42

https://doi.org/10.22051/hii.2018.17315.1475

چکیده

محمدرضاشاه پهلوی در سال 1337ش بنیاد پهلوی را تأسیس کرد. این بنیاد در مدت بیست سال فعالیت خود(1337-1357) در ظاهر سازمانی خیریه بود که تنها برای تأمین مالی اهداف خیریۀ شاه به فعالیت اقتصادی می پرداخت، اما در ... بیشتر محمدرضاشاه پهلوی در سال 1337ش بنیاد پهلوی را تأسیس کرد. این بنیاد در مدت بیست سال فعالیت خود(1337-1357) در ظاهر سازمانی خیریه بود که تنها برای تأمین مالی اهداف خیریۀ شاه به فعالیت اقتصادی می پرداخت، اما در واقع سازمان اقتصادی ای بود که در حوزههای مختلف اقتصادی سرمایه‌گذاری‌های گستردهای انجام می داد. تاکنون پژوهش های انجام شده دلیلِ این سرمایه گذاری های گسترده را ثروت اندوزی شاه از طریق پوشش خیریۀ این بنیاد دانسته اند. اما این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و تکیه بر منابع اسنادی و کتابخانه‌ای نشان داده است که شاه به‌جز انگیزة مزبور، از طریق بنیاد پهلوی قصد مداخله، هدایت و تقویت جریان توسعة اقتصادی و صنعتی را داشته است. جریان مزبور جریانی در بین شاه و سیاستگذاران اقتصادی حکومت پهلوی از نیمۀ دوم دهه 1330ش به بعد بود که بر توسعۀ سریعِ اقتصادی و صنعتی تأکید داشت. پژوهش حاضر به بررسی چگونگی و چرایی مداخلۀ شاه در این جریان از طریق بنیاد پهلوی، که در این پژوهش «کارکرد اقتصادی» بنیاد پهلوی نام گرفته است، پرداخته است. سؤال اصلی مقالۀ حاضر این است که به جز عامل مالی(ثروت اندوزی)، چه عاملی مبیّن سرمایه‌گذاری ها و فعالیت های گستردۀ بنیاد پهلوی در حوزۀ اقتصادی است؟ براساس یافته های این پژوهش، شاه با این سرمایه گذاری ها، از بنیادِ در واقع اقتصادیِ پهلوی به‌مثابه ابزاری برای تحقق هرچه سریع‌ترِ برنامه های بلندپروازانۀ اقتصادی و صنعتی خود و تقویت و پشتیبانی از سیاست‏ های اقتصادی حکومت خود در حوزه های بانکداری، صنعت و معدن، بازرگانی دریایی، توریسم و مسکن در دو دهۀ 1340 و 1350ش بهره ‏برداری کرده است.

سیاست و آموزش در دورة پهلوی دوم؛ بررسی موردی علل، چگونگی و فرایند تغییر مباحث و مصوبات شورای عالی فرهنگ:1320 ـ 1332

سجاد راعی گلوجه؛ داریوش رحمانیان

دوره 27، شماره 35 ، آذر 1396، ، صفحه 57-80

https://doi.org/10.22051/hii.2017.16318.1413

چکیده

با اشغال ایران توسط متفقین در شهریور 1320و خروج رضاشاه از ساختار قدرت سیاسی، گسستی در روند تکوین دولت مطلقه در ایران پدید آمد و منابع تمرکزیافتة قدرت تا اندازة زیادی پراکنده شدند. در فضای سیاسی ـ اجتماعی ... بیشتر با اشغال ایران توسط متفقین در شهریور 1320و خروج رضاشاه از ساختار قدرت سیاسی، گسستی در روند تکوین دولت مطلقه در ایران پدید آمد و منابع تمرکزیافتة قدرت تا اندازة زیادی پراکنده شدند. در فضای سیاسی ـ اجتماعی جدید که از سیطرة شاه و دربار بر جریان فرهنگ به‏ویژه آموزش کاسته شد، شورای عالی فرهنگ نیز به‏عنوان یکی از مهم‏ترین نهادهای رسمی تصمیم‏گیر و ناظر عرصة آموزش از این فضا تأثیرات زیادی پذیرفت و تغییراتی در محتوای مباحث و مصوبات آن پدید آمد.پرسش مقاله حاضر این است که علل، زمینه‏ها و پیامدهای تغییر محتوای مباحث و مصوبات شورای عالی فرهنگ از شهریور 1320 تا مرداد 1332 چه بود؟ در پاسخ می‏توان گفت باوجود حفظ و تداوم ساختار به ارث رسیدة شورا از دورة رضاشاه ــ ساختاری که برای سیطرة کامل حکومت پهلوی و دولت بر امر آموزش ایجاد شده بود ــ تحت تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی و فضای نسبتاً باز و منتقدانة دورة پس از رضاشاه و بازیابی نسبی جایگاه نهادی دولت و مجلس شورای ملی، تا حدودی از دامنة اثرگذاری کنشگران سیاسی بر آموزش در حمایت از سیاست‏های دربار کاسته شد. در این فضا، افرادی با گرایش‏های سیاسی و فکری گوناگون (اسلامی، ملی‏گرا و چپ‏گرا) وارد شورا شدند و فرصتی برای نقش‏آفرینی در تهیه و تصویب موضوعاتی متفاوت از دوره‏های قبل در زمینة آموزش پیدا کردند. فضای سیاسی ـ اجتماعی حاکم بر جامعه از جمله فعّالیّت‏های احزاب و تشکل‏های گوناگون سیاسی و اجتماعی و مطبوعات نیز در این زمینه بی‏تأثیر نبود.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 34 (1403)

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

نویسنده = داریوش رحمانیان

بررسی کارکردِ اقتصادی بنیاد پهلوی

چکیده

سیاست و آموزش در دورة پهلوی دوم؛ بررسی موردی علل، چگونگی و فرایند تغییر مباحث و مصوبات شورای عالی فرهنگ:1320 ـ 1332

چکیده